Book Title: Sutrakrutanga Sutram Part 03
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
सार्थबोधिनी टीका प्र. थु. अ. १० समाधिस्वरूपनिरूपणम्
आरम्भे- सावद्यपचनपाचनादिके सक्ता गृद्धाः (गढ़िया) गृद्धाश्राभ्युपपन्नाः (त्रिमोदेउ) विमोक्ष देतु- मोक्षैकहेतुभूतम् (धम्मं ) धर्मम् - श्रुतचारित्राख्यम् (ण (जाति) न जानन्ति - नावबुध्यन्ते इति ॥ १६ ॥
'लोगंमि' इहलोके 'जे के ' ये केऽपि सांख्यशास्त्राऽध्येतारः 'अकिरिय आया' आक्रिय आत्मा, इति मन्यन्ते । सांख्यमते सर्वव्यापित्वात् - आत्मा निष्क्रियः स्वीक्रियते तदुक्तम्
१३५
'अकर्त्ता निर्गुणो भोक्ता आत्मा कपिल दर्शने ' ।
कपिलमते- त्मनोऽकर्तृत्वमक्रियत्वं भोक्तृत्वं च मन्यते इत्यर्थः । तत्र यदि आत्मा निश्क्रियः स्यात् तदा वन्धमोक्षौ तस्य कथं स्याताम् इत्येवम् ' अन्ने ' अन्येन 'पुडा' पृष्टाः सन्तः 'धुयं' धुतं - मोक्षम् 'आदिसंति' आदिशन्ति प्रतिपाद यन्ति । यथा-कथंचित् कुटिलमार्गमाश्रित्य बन्धमोक्षव्यवस्थमपि सङ्घटयन्ति अर्थात् आत्मा का मोक्ष होना कहते हैं, वे (सांख्य) आरम्भ समारम्भ में आसक्त हैं, गृद्ध हैं और मोक्ष के कारणभूत धर्म को नहीं जानते हैं ॥ १६ ॥
टीकार्थ -- जगत् में कोई अर्थात् सांख्यशास्त्र के अध्येता आत्माको अक्रिय मानते हैं। उनका कहना है कि आत्मा किशोरहित है, क्योंकि वह सर्वव्यापी है । कहा भी है- 'अकर्ता निर्गुणो भोक्ता' इत्यादि ।
'सांरूपदर्शन में आत्मा शुभाशुभ कर्मों का कर्ता नहीं है, निर्गुण है, कर्मफल का भोक्ता है ।'
इस कथन के अनुसार वे आत्मा को अकर्त्ता, अक्रिय किन्तु भोक्ता स्वीकार करते हैं। जब उनसे कोई प्रश्न करता है कि आत्मा यदि क्रिया रहित है तो उसे बन्ध और मोक्ष किस प्रकार हो सकता है ? तथ वे
-
મનાવલમ્બીયા આર ભસમારંભમાં આસક્ત હાય છે તેમાંજ લાગેલા રહે છે અને મેક્ષના કારશ્ભૂત ધર્માંના રૂપને સમજતા નથી, ॥૧૬॥
ટીકા ~ જગતમાં કૈઇ અર્થાત સાંખ્ય શાસ્ત્રના અભ્યાસ કરવાવાળા આત્મને અક્રિય-ક્રિયા વગરનેા માને છે. તેએવુ' કહેવુ' છે કે-આત્મા ક્રિયા વગરનેા છે કેમ કે તે સવ્યાપી છે કહ્યુ - 'अकर्ता निर्गुणो भोक्ता' छत्याहि અશુભ કર્મોના કર્તા નથી, નિર્ગુણુ ભેગવવાળે છે.
સાંખ્ય દર્શીનમાં આત્મા શુભ અને અર્થાત ગુણાતીત છે અને કર્મના ફળને
આ કથન પ્રમાણે તેએ આત્માને અકર્તા, અક્રિય પરંતુ લેાક્તા હેાવાનું સ્વીકારે છે જયારે તેઓને કેઇ એવેના પ્રશ્ન કરે છે, કે-આત્મા જે ક્રિયા વિનાના છે, તે તેને મધ અને મેક્ષ કઈ રીતે થાય છે ? ત્યારે તેએા મેાક્ષ
