Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ९ सू. ३ मनुष्ययोनिविशेषनिरूपणम्
टाका-अथ मनुष्ययानावशषवक्तव्यता प्ररूपायतुमाह-कहावहाण भत ! जाणा पण्णता?' गौतमः पृच्छति-हे भदन्त ! कतिविधा खलु योनिः प्रज्ञप्ता ? भगवान् आह'गोयमा ! हे गौतम ! 'तिविहा जोणी पण्णत्ता' त्रिविधा योनिः प्रज्ञप्ता, 'तं जहा-कुम्मुणया, संखावत्ता वंसीपत्ता' तद्यथा-कूर्मोन्नता, शङ्खावर्ता, वंशीपत्रा च तत्र कूर्मपृष्ठमिवोन्नता कूर्मोन्नता, शंखस्येवाव? यस्याः सा शङ्खावर्ता, संयुक्त वंशीपत्रद्वयाकारत्वात् वंशीपत्रा योनिरिति भावः, तत्र-'कुम्मुण्णयाणं जोणी उत्तमपुरिसमाऊणं' कूर्मोन्नता खलु योनिः उत्तमपुरुषमातृणां भवति, 'कुम्मुण्णयाए णं जोणीए उत्तमपुरिसा गम्भे वकमंति' कूर्मोन्नतायां योनौ उत्तमपुरुषाः गर्भेऽवक्रमन्ते-अवतरन्ति, 'तं जहा-अरहंता, चकवट्टी बलदेवा, वासुदेवा' तद्यथा-अर्हन्तः-जिनेन्द्राः, चक्रवर्तिनः, बलदेवाः, वासुदेवाः, 'संखावत्ताणं जोणी इत्थीरयणस्स' शङ्खावर्ता खलु योनिः स्त्रीरत्नस्य भवति, 'संखावत्ताए जोणीए बहवे जीवा य, पोग्गला य वकमंति, विउक्कमति चयंति, उपचयंति, नो चेव णं णि फज्जति' शङ्खावर्तायां योनौ बहवो
टीकार्थ-अब मनुष्य की विशेष योनियों का निरूपण किया जाता है-गौतमस्वामी प्रश्न करते हैं-भगवन् ! योनियों कितने प्रकार की कही गई हैं ?
भगवन्-हे गौतम ! तीन प्रकार की योनियां कही गई हैं, वे इस प्रकार-कूर्मोन्नता, शंखावर्ता और वंशीपत्रा । जो योनि कछुए की पीठ जैसी ऊंची हो वह कूर्मोन्नता योनि कहलाती है। जिसके आवर्त शंख के समान हों, वह शंखावा । दो वंशीपत्रों के समान आकार वालीयोनि को घंशीपत्रा कहते हैं । इन तीन प्रकार की योनियों में से कूर्मोन्नता योनि उत्तम पुरुषों की माताओं की होती है । कूर्मोन्नत योनि में उत्तम पुरुष गर्भ में आते हैं, जैसे-अरिहन्त, (तीर्थकर) चक्रवर्ती, बलदेव और वासुदेव । शंखावर्तायोनि चक्रवर्ती की पट. रानी की-स्त्रीरत्न की-होती है शंखावर्ता । योनि में बहुत-से जीव और पुद्गल आते हैं, गर्भ रूप से उत्पन्न होते हैं, सामान्य रूप से वृद्धि को प्राप्त
ટીકાથ– હવે મનુષ્યની વિશેષ યોનિયોનું નિરૂપણ કરાય છે :શ્રી ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે–હે ભગવન્! નિઓ કેટલા પ્રકારની કહેલી છે?
શ્રી ભગવાન – ગૌતમ! ત્રણ પ્રકારની નિ કહેલી છે, તેઓ આ પ્રકારે કર્મોન્નતા, શંખાવર્તા અને વંશીપત્રા, જે નિ કાચબાની પીઠની જેમ ઉંચી હોય તે કૃનતા નિ કહેવાય છે. જેના આવર્ત શંખના સમાન હોય તે શંખાવર્તા, બે વંશી પત્રોના સમાન આકારવાળી નિને વંશીપત્રો કહે છે. આ ત્રણ પ્રકારની યોનિ માંથી કૂનતા નિ ઉત્તમ પુરૂષેની માતાઓની હોય છે. કૃનતા નિમાં ઉત્તમ ५३५ गर्ममा आवे छ, सम-मरिहन्त (तीय ४२) यवती, मसव मने पासुहे. શંખાવર્તા જેની ચકવર્તીની પટરાણીની–સ્ત્રી રત્નની હોય છે. શંખાવર્તનમાં ઘણા જીવો અને પુદ્ગલ આવે છે, ગભરૂપથી ઉત્પન્ન થાય છે, સામાન્ય રૂપથી વૃદ્ધિને પ્રાપ્ત
श्री प्रशान। सूत्र : 3
