Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
४९६
प्रज्ञापनासूत्रे वर्तते तत् तृतीयेन वर्गमूलेन असत्कल्पितेन द्विकरूपेण गुणितं सत् यावान् द्वात्रिंशदात्मकः प्रदेशराशिः सम्पद्यते तावत्प्रमाणेः खण्डैरपहियमाणा यावत् श्रेणिः समाप्तिमेति तावद मनु ध्या अपि समाप्ति प्राप्नुवन्ति, अथ कथमेकस्याः श्रेण्या उपर्युक्तप्रमाणैः खण्डै रपहियमाणायाः असंख्येया उत्सर्पिण्यवसर्पिण्यो लगन्तीति चेदत्रोच्यते-क्षेत्रस्याति-सूक्ष्मतया असं. ख्येयाना मुत्सपिण्यवसर्पिणीनामेक श्रेण्यपहारे पर्यवसानसंभवात्, तथा चोक्तम्-'मुहुमो य होइ कालो तत्तो सुहुमयरयं हवइ खेत्तं' अंगुलसेढी मेत्ते उस्सप्पिणीओ असंखेज्जा' ॥१॥ इति, सूक्ष्मश्च भवति कालस्ततः सूक्ष्मतरं भवति क्षेत्रम् । अन्गुलमात्राया श्रेणावुत्सपिण्यो ऽसंख्येयाः॥१॥ इति, 'तत्थ णं जे ते मुक्केल्लगा, ते जहा ओरालिया ओहिया मुक्केल्लगा' तत्र खलु-तदुभयेषां बद्धमुक्तमनुष्याणां मध्ये यानि तावद् मुक्तानि मनुष्यौदारिकशरीराणि संख्या आती है । इतनी संख्या वाले खंडों से अपहरण को गई श्रेणी समाप्त होती है, यही मनुष्यों की संख्या भी समाप्त हो जाती है।
प्रश्न-एक श्रेणी उपर्युक्त प्रमाण वाले खंडों से अपहरण करने पर असंख्यात उत्सर्पिणियां अवसर्पिणियां कैसे लग जाती है ?
उत्तर-क्षेत्र अत्यन्त सूक्ष्म होता है, अतएव असंख्यात उत्सर्पिणियां अव सपिणियां एक श्रेणी के अपहरण में समाप्त हो जाती हैं । कहा भी है-'काल सूक्ष्म होता है, किन्तु क्षेत्र उससे भी सूक्ष्म होता है, क्यों कि अंगुल मात्र श्रेणी में असंख्यात उत्सपिणियां समा जाती हैं, अर्थात् एक अंगुल प्रमाण क्षेत्र में जो प्रदेश राशि होती है, वह असंख्यात उत्सपिणियों के समयों से मी अधिक होती है। ___ मनुष्यों के बद्ध और मुक्त औदारिक शरीरों में से जो मुक्त औदारिक शरीर हैं, उनकी वक्तव्यता समुच्चय मुक्त औदारिक शरीरों के समान સંખ્યા આવે છે. એટલી સંખ્યાવાળા ખંડેથી અપહરણ કરાએલી શ્રેણિ સમાપ્ત થાય છે. અહીં મનુષ્યની સંખ્યા પણ સમાપ્ત થઈ જાય છે.
પ્રશ્ન-એક શ્રેણીના ઉપર્યુક્ત પ્રમાણુવાળા ખંડોથી અપહરણ કરવાથી અસંખ્યાત ઉત્સપિણિ અને અવસર્પિણિ કેવી રીતે લાગે છે?
ઉત્તર-ક્ષેત્ર અત્યન્ત સૂક્ષ્મ હોય છે, તેથી અસંખ્યાત ઉત્સપિણિયે-અવસપિણિ એક શ્રેણિના અપહરણમાં સમાપ્ત થઈ જાય છે. કહ્યું પણ છે-“કાળ સૃહમ હેય છે, પરંતુ ક્ષેત્ર તેનાથી પણ અધિક સૂક્ષમ હોય છે કેમકે અંગુલ માત્ર શ્રેણીમાં અસંખ્યાત ઉત્સપિણિ સમાઈ જાય છે, અર્થાત એક અંગુલ પ્રમાણ ક્ષેત્રમાં જે પ્રદેશ રાશિ હોય છે તે અસંખ્યાત ઉત્સર્પિણીના સમયથી પણ અધિક હોય છે.
મનુષ્યના બદ્ધ અને મુક્ત ઔદારિક શરીરમાંથી જે મુક્ત ઔદારિક શરીર છે, તેમની વક્તવ્યતા સમુચ્ચય મુક્ત દારિક શરીરોના સમાન સમજી લેવી જોઈએ.
श्री. प्रपन सूत्र : 3
