Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद १३ स० २ गतिपरिणामादिनिरूपणम् भवन्ति, किन्तु नो विभङ्गज्ञानिनो भवन्ति 'दंसगपरिणामेणं सम्मट्ठिी वि मिच्छट्ठिी वि नो सम्मामिच्छादिट्ठी' दर्शनपरिणामेन परिणमन्तो द्वीन्द्रियजीवाः सम्यग्दृष्टयोऽपि भवन्ति, मिथ्यादृष्टयोऽपि भवन्ति, किन्तु नो सम्यग्मिथ्यादृष्टयो भवन्ति, 'सेसंतं चेव' शेषं तच्चैव-पूर्वोक्त नैरयिकवदेव बोध्यम् ‘एवं जाव चउरिदिया' एवम्-द्वीन्द्रियवदेव यावत्-त्रीन्द्रिया श्चतुरिन्द्रिया अपि अवसेयाः, किन्तु-'णवरं इंदियपरिखुड़ी कायव्वा' नवरं-द्वीन्द्रियाप्रमेयबोधिनी टीका पद १३ १०२ गतिपरिणामादिनिरूपणम्पीन्द्रियाश्चतुरिन्द्रिया इत्र वं पृद्धिः कर्तव्या, नत्र द्वीन्द्रियाः स्पर्शनरसनयोगात्, त्रीन्द्रियाः स्पर्शनरसनघ्राणयोगात्, चतुरिन्द्रयाः-स्पर्शनरसनघ्राणचक्षुरिन्द्रिययोगात्, 'पंचिंदियतिरिक्खजोणिया गतिपरिणामेणं तिरियगतिया' पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकाः गतिपरिणामेन परिणमन्त स्तिर्यग्गतिका भवन्ति, 'सेसं जहा नेरइयाणं' शेष यथा नैरयिकाणामुक्तं तथा पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकानामपि वक्तव्यम्, किन्तु ‘णवरं लेस्सापरिणामेणं जाव सुक्कलेस्सा वि' नवरम्-नैरयिकापेक्षया विशे पस्तु लेश्यापरिणामेन परिणमन्तः पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकाः षडपि लेश्यावन्तः भवन्ति, यथा होते हैं, मगर सम्यमिथ्यादृष्टि अर्थात् मिश्रदृष्टि नहीं होते । शेष सब कथन नारकों के समान समझना चाहिए। ____ जो वक्तव्यता द्वीन्द्रियाँ की कही है, वैसी त्रीन्द्रियों और चतुरिन्द्रियों की
भी समझनी चाहिए । किन्तु द्वीन्द्रियों की अपेक्षा विशेषता यह है कि इनमें इन्द्रियों की वृद्धि कर लेनी चाहिए, अर्थात् इन्द्रिय परिणाम से उन्हें त्रीन्द्रिय
और चतुरिन्द्रिय कहना चाहिए। स्पर्शन और रसना इन्द्रिय के योग से जीय दीन्द्रिय कहलाता है, स्पर्शन रसना और घ्राण इन्द्रिय होने से त्रीन्द्रिय तथा स्पर्शन, रसना, घाण और चक्षुन्द्रिय होने से चतुरिंद्रिय कहा जाता है।
पंचेन्द्रिय तिथंच योनिक जीव गति परिणाम से तिर्यच गतिक होते हैं, शेष वक्तव्यता नारकों के समान कह लेना चाहिए। विशेषता यह है कि પરિણામની અપેક્ષાએ તેઓ સમ્યગ્દષ્ટિ પણ હોય છે, મિથ્યાષ્ટિ પણ હોય છે, પણ સમ્યમિથ્યાદષ્ટિ અર્થાત્ મિશ્રદષ્ટિ નથી હોતા શેષ કથન નારકોના સમાન સમજવું જોઈએ.
જે વકતવ્યતા હીન્દ્રિયની કહી છે, તેવી જ ત્રીન્દ્રિય અને ચતુરિન્દ્રિયની પણ સમજવી જોઈએ. પરંતુ શ્રીન્દ્રિયેની અપેક્ષાએ વિશેષતા એ છે કે તેમનામાં ઈન્દ્રિયની વૃદ્ધિ કરી લેવી જોઈએ. અર્થાત્ ઈન્દ્રિય પરિણામથી તેઓને ત્રીન્દ્રિય અને ચતુરિન્દ્રિય કહેવા જોઈએ. સ્પર્શ અને રસના ઈન્દ્રિયના વેગથી જીવ દ્વીન્દ્રિય કહેવાય છે, સ્પર્શ રસના અને પ્રાણ ઇન્દ્રિય હોવાથી ત્રીન્દ્રિય અને સ્પર્શ રસના ઘાણ અને ચક્ષુના સંબથી ચતુરિન્દ્રિય કહેવાય છે.
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચનિક જીવ ગતિપરિણામથી તિર્યંચગતિવાળા કહેવાય છે, શેષ વકતવ્યતા નારકની સમાન કહેવી જોઈએ. વિશેષતા એ છે કે પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ જીવ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩
