Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 862

८४६
प्रज्ञापनासूत्रे भवन्ति, कार्मणशरीरकायप्रयोगी तु पञ्चन्द्रियतिर्यग्योनिकेषु कदाचिदेकोऽपि नोपलभ्यते, अन्तर्मुहूर्तप्रमाणोपपातविरहकालसद्भावात् तस्माद् यदा एकोऽपि कार्मणशरीरकायप्रयोगी नोपलभ्यते तदा प्रथमो भगः पूर्वोक्तरूपो बोध्यः, यदा तु एक उपलभ्यते तदा द्वितीयं भङ्ग प्रतिपादयितुमाह-'अहवेगे य कम्मासरीरकायप्पओगी य' अथवा-एश्च-कश्चित्पश्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकः कार्मणसरीरकायप्रयोगी च भवति, यदा पुन बर्हव उपलभ्यन्ते तदा तृतीयं भङ्गं प्रतिपादयितुमाह-'अहवेगे य कम्मासरीरकायप्पओगिणो य' अथवा एके च केचन पश्चेन्द्रिय तिर्यग्योनिकाः कार्मणशरीरकायप्रयोगिणश्च भवन्ति, गौतमः पृच्छति-'मणूसा णं भंते ! किं सच्चमणप्प योगी जाव किं कम्मासरीरकायप्पओगी?' हे भदन्त ! मनुष्याः खलु किं सत्यमनः प्रयोगिणो भवन्ति ? यावत्-किंवा मृषामनःप्रयोगिणो भवन्ति ? इत्यादि यावत्-किंवा कार्मणशरीरकायप्रयोगिणो भवन्ति ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'मणूसा सम्वेवि ताव होज्जा सच्चमणप्पभोगी वि' मनुष्याः सर्वेऽपि तावद् भवेयुः सत्यमनःप्रयोगिणोऽपि, बहुत रूपमें पाये जाते हैं । कार्मणशरीरकायप्रयोगी पंवेन्द्रिय तिर्यचों में कभी एक भी नहीं पाया जाता, क्योंकि उनके उपपात का विरहकाल अन्तर्मुहर्त प्रमाण कहा गया है । इस प्रकार जब एक भी कार्मणशरीरकायप्रयोगी नहीं होता तय पूर्वोक्त पहला भाग होता है जब कार्मणशरीरकायप्रयोगी एक होता है तब दूसरा भंग होता है जो इस प्रकार है-कोई एक पंचेन्द्रिय तिर्यंच कार्मणशरीरकाययोगी भी होता है। जब कार्मणशरीरकाययोगी बहुत होते हैं तब तीसरा भग होता है-अथवा बहुत-से पंचेन्द्रिय लियच कार्मणशरीरकायप्रागी होते हैं।
गौतमस्वामी प्रश्न करते हैं-हे भगवन ! मनुष्य क्या सत्यमनप्रयोगी होते हैं? याचतू क्या कार्मणशरीरकायप्रयोगी होते हैं ?
भगवान्-हे गौतम ! सब मनुष्य सत्यमनप्रयोगी भी होते हैं यावत् औदा. કિય અને ક્રિય મિશ્ર એ દશની સાથે ઓઢારિક અને દારિક મિશ્ર આ બે પદોને મેળવતા બાર પદ સંદેવ બહુ રૂપમાં મળી આવે છે. કાર્પણ શરીરકાય પ્રણી પંચેન્દ્રિય તિર્યામાં ક્યારેક એક પણ નથી મળતા, કેમકે તેમના ઉપપાતને વિરહકાળ અન્તર્મુહૂર્ત પ્રમાણે કહેલ છે. એ પ્રકારે જ્યારે એક પણ કામણ શરીરકાય પ્રયોગી નથી હતા ત્યારે પૂર્વોક્ત પહેલે ભંગ હોય છે. જ્યારે કામણ શરીર કાય પ્રવેગી એક હોય છે ત્યારે બીજે ભંગ થાય છે જે આ પ્રકારે છે-કઈ એક પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ કાર્મણ શરીરકાયયોગી પણ થાય છે. જ્યારે કાશ્મણ શરીર કાયેગી ઘણહાય છે, ત્યારે ત્રીજો ભંગ થાય છે–અથવા ઘણુ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ કામણું શરીર કાયમ યેગી હોય છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્! મનુષ્ય શું સત્ય મનઃપ્રયોગી હોય છે? યાવત શું કાર્પણ શરીરકય પ્રવેગી હોય છે?
શ્રી ભગવાન હે ગતમબધા મનુષ્ય સત્ય મનપ્રવેગી પણ હોય છે, યાવત્ ઔદા
श्री प्रशान। सूत्र : 3