Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 863

प्रमेयबोधिनी टीका पद १६ सू०३ जीवप्रयोगनिरूपणम्
८४७
'जाब ओरालि यसरीरकायप्पओगी वि' यावत् - मनचतुष्टयवश्चचतुष्टयप्रयोगिणोऽपि, औदारिकशरीरका प्रयोगिणोsपि, 'वेउव्वियसरीरकायप्पओगी वि' वैक्रियशरीरकाय प्रयोगिणोऽपि 'उव्वयमीससरीरका यप्पयोगी य' वैक्रियमिश्रशरीरकायप्रयोगिणोऽपि च भवन्ति, तथाच मनुष्येषु मनश्चतुष्टयवचश्चतुष्टय - औदारिकवैक्रियद्विकरूपाणि एकादश पदानि सदैव बहुत्वविशिष्टानि उपलभ्यन्ते, वैक्रियमिश्रशरीर कायप्रयोगित्वञ्च मनुष्याणां विद्याधरापेक्षया बोध्यम्, तथा चोक्तम्
"
'मनुष्याः वैक्रियमिश्रशरीर कायप्रयोगिणः सदैव विद्याधरादीनां विकुर्यणाभावादिति, किन्तु - औदारिकमिश्रशरीरकाय प्रयोगी कार्मणशरीर कायप्रयोगी च मनुष्येषु सर्वथा कदाचिद् नोपलभ्यते द्वादशमुहूर्त प्रमाणोपपातविरहकाल सद्भावात्, आहारकशरीरकायप्रयोगी, आहारक मिश्रशरीरका प्रयोगी च कदाचित्कः पूर्वमेव प्रतिपादितः, तस्माद् औदारिकमिश्रादि रिकशरीरकाrप्रयोगी भी होते हैं, अर्थात् मनुष्य चारों प्रकार के मनप्रयोगी, चारों प्रकार के चचनप्रयोगी और औदारिकशरीरकायप्रयोगी भी होते हैं । वे वैक्रियशरीरकाrप्रयोगी भी होते हैं, वैक्रियमिश्रशरीरका यप्रयोगी भी होते हैं । इस प्रकार मनुष्यों में मन के चारों प्रयोग, वचन के चारों प्रयोग, औदारिक और वैद्विक, ये ग्यारह पद सदैव बहुत रूपमें पाये जाते हैं । मनुष्यों में वैक्रियमिश्रशरीरकाययोग विद्याधरों की अपेक्षा से समझना चाहिए। कहा भी है - मनुष्य वैक्रियमिश्रशरीरप्रयोग वाले होते हैं, क्योंकि विद्याधर आदि सदैव विक्रिया करते रहते हैं । किन्तु औदारिकमिश्र शरीरकाययोगी और कार्मणशरीकाययोगी मनुष्यों में कभी बिलकुल नहीं होते हैं, क्योंकि मनुष्यों के उपपात का विरहकाल बारह मुहूर्त्त का कहा गया है । आहारकशरीरकाययोगी और आहारकमिश्र शरीर काययोगी कभी-कभी होते हैं, यह पहले ही कहा जा चुका
રિક શરીરકાય પ્રયાગી પણ હાય છે, અર્થાત્ મનુષ્ય ચારે પ્રકારના મનપ્રયાગી, ચારે પ્રકારના વચન પ્રયાગી અને ઔદારિક શરીરકાય પ્રયેાગી પણ હૈાય છે. તેઓ વૈક્રિય શરીરકાય પ્રયાગી પણ હાય છે. વૈક્રિય મિશ્ર શરીરકાય પ્રયાગી પણ હાય છે. એ પ્રકારે મનુષ્યમાં મનના ચારે પ્રયાગ, વચનના ચારે પ્રયાગ ઔદારિક અને વૈક્રિય દ્વિક, આ અગીયાર પદ સદૈવ બહુરૂપમાં મળી આવે છે. મનુષ્યામાં વૈક્રિષ મિશ્ર શરીરક્રાય પ્રયાણી વિદ્યાધરાની અપેક્ષાએ સમજવા જોઈ એ.
કહ્યું પણ છે મનુષ્ય વૈક્રિય મિશ્ર શરીરકાયપ્રયાગવાળા ડાય છે, કેમકે વિદ્યાધર આદિ સદેવ વિક્રિયા કરતા રહે છે. પણ ઔદારિક મિશ્ર શરીરકાય પ્રયેગી અને કાણ શરીરકાય ચૈાગી માણસેામાં કયારેય બિલકુલ નથી હાતા, કેમકે મનુષ્ચાના ઉપપાતના વિરહકાલ ખાર મુહૂત ના કહેલા છે. આહારક શરીરકાય પ્રયાગી અને આહારક મિશ્ર શરીર કાય પ્રયેગી કયારેક ક્યારેક હોય છે. એ પહેલા જ કહેલુ છે. તેથી જ મેદારિક શ્ર
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩