Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
९१८
प्रज्ञापनासत्रे टोका-अथ सिद्धि क्षेत्रोपपातगति प्रभृति प्ररूपयितुमाह-'से किं तं सिद्धखेत्तोववायगती' तत्-अथ का सा-कतिविधा सिद्धिक्षेत्रोपपातगतिः प्रज्ञप्ता ? भगवानाह-'अणेगविहा पण्णत्ता' अनेकविधा-नानायकारिका सिद्धिक्षेत्रोपपातगतिः प्रज्ञप्ता, तत्र सिद्धेः क्षेत्रं सिद्धिक्षेत्र तस्मिन् उपपातः प्रादुर्भावस्था गतिः सिद्धिक्षेत्रोपपातगतिरित्यर्थः, 'तं जहा-जंबुद्दीवे दीवे भरहेरवयवासे सपवखं सपडिदिसि सिद्धखेत्तोक्वायगती' तद्यथा-जम्बूद्वीपे द्वीपे भरतैरवतवर्षे-भरतवरवतवर्षयोरुपरि सपक्षम्-समानाः पक्षा:-पूर्व पश्चिमदक्षिणोत्तररूपाः पार्थाः यस्मिन् सिद्धिक्षेत्रोपपातगति भवने तत् सपक्षम् एवं सप्रतिदिक्-सहप्रतिदिशःविदिश:-कोणा ऐशान्यादयो यस्मिन् तत् सप्रतिदिक च यथास्यात्तथा क्रियाविशेषणमेतत्पदद्वयं बोध्यम्, सिद्धिक्षेत्रोपपातगति भवति, तथा च जम्बूद्वीपे द्वीपे भरतैरवतवर्षयो रुपरि सर्वासु दिक्षु विदिक्षु च सर्वत्र सिद्धिक्षेत्रोपपातगतिरस्तीति बोध्यम्, एवम् 'जंबुद्दीवे दीवे चुल्ल हिमवंतसिह रिवासहरपव्वय सपक्खं सपडिदिसि सिद्धखेत्तोववायगती' जम्बूद्वीपे द्वीपे चुल्ल हिमवत् शिखरि वर्षधरपर्वतस्य सपक्ष-सर्वा दिक्षु, सप्रतिदिक्-सर्वासु विदिक्षु ____ अब सिद्धक्षेत्रोपपातगति आदि की प्ररूपणा की जाती है-गौतमस्वामी प्रश्न करते हैं-भगवन् ! सिद्ध क्षेत्रोपपातगति कितने प्रकार की है।
भगवान्-हे गौतम सिद्ध क्षेत्रोपपातगति अनेक प्रकार की कही गई है। सिद्धि का क्षेत्र सिद्धि क्षेत्र कहलाता है, उसमें उपपात रूप गति सिद्धि क्षेत्रो पपातगति कहलाती है। उसके अनेक भेद हैं, यथा-जम्बूद्वीप में भरत और ऐरवत क्षेत्र के ऊपर सपक्ष (पूर्व, पश्चिम, दक्षिण और उत्तर रूप पार्श्व जिसमें समान हों) तथा सप्रतिदिक (ईशान आदि विदिशाएं जिसमें समान हों) अर्थात् सभी दिशाओं में और सभी विदिशाओं में सर्वत्र सिद्धिक्षेत्रोपपातगति होती यहां 'समक्ष' और 'सप्रतिदिक' ये दोनों क्रियाविशेषण समझने चाहिए। इसी प्रकार जम्बूद्वीप नामक द्वीपमें चुल्लहिलवान और शिखरि नामक वर्षधर पर्वतों के सपक्ष और सप्रतिदिक अर्थात् सभी दिशाओं में और विदिशाओं में सिद्धि
ટીકા--હવે સિદ્ધ ક્ષેત્રો પપત ગતિ આદિની પ્રરૂપણ કરાય છે. શ્રી ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે–હે ભગવન્ ! સિદ્ધ ક્ષેત્રે પપાત ગતિ કેટલા પ્રકારની છે?
શ્રી ભગવાન–હે ગૌતમ ! સિદ્ધક્ષેત્રો પપાતગતિ અનેક પ્રકારની કહેલી છે. સિદ્ધનું ક્ષેત્ર તે સિદ્ધક્ષેત્ર કહેવાય, તેમાં ઉપપાત રૂ૫ ગતિ સિદ્ધિ ક્ષેત્રે પપાત ગતિ કહેવાય છે, તેમના અનેક ભેદ છે જેમકે
જબૂદ્વીપમાં ભારત અને એરવતક્ષેત્રના ઉપર સપક્ષ (પૂર્વ-પશ્ચિમ, દક્ષિણ અને ઉત્તર રૂપ પાર્શ્વ જેમાં સમાન હેય) તથા સપ્રતિદિક (ઈશાન આદિ વિદિશાઓ જેમાં સમાન હોય) અર્થાત્ બધી દિશાઓમાં અને બધી વિદિશાઓમાં સર્વત્ર સિદ્ધ ક્ષેત્રે પપાત ગતિ હોય છે સપક્ષ” અને “સપ્રતિદિ આ બને ક્રિયા વિશેષણ સમજવાં જોઈએ.
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩
