Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 613

प्रमेयबोधिनी टीकः पद १५ सू० २ इन्द्रियाणामवगाहननिरूपणम् नार्यतया संख्येयगुणं भवति अतिप्रचुरतरप्रदेशेषु तस्यावगाहनात्, तदपेक्षया 'जिभिदिए ओगाहणट्ठयाए असंखेजगुणे' जिहूवेन्द्रियम् अवगाहनार्थतयाऽसंख्येयगुणं भवति, तस्याइगुलपृथक्त्वपरिमाणविस्तारस्वरूपत्वात्, ततोऽपि 'फासिदिए ओगाहणट्टयाए संखेजगुणे' स्पर्शनेन्द्रियम् अवगाहनार्थतया संख्येयगुणं भवति, द्विप्रभृतिनवपर्यन्त रूपागुलपृथक्त्वपरिमाण जिहवेन्द्रियापेक्षया शरीरप्रमाण स्पर्शनेन्द्रियस्य संख्येयप्रमाणत्वोपपत्तेः शरीरावगाहनायाः सहस्रयोजनप्रमाणत्वात् । अथ प्रदेशार्थतयाऽल्पबहुत्वं प्ररूपयति-'पदेसहयाए सव्वत्थोवे चक्खिदिए' प्रदेशार्थतया प्रदेशापेक्षया सर्वस्तोकं चक्षुरिन्द्रियं भवति तस्य सर्वस्तोक प्रदेशत्वात्, तदपेक्षया-'सोइंदिए पएसट्टयाए संखेजगुणे' श्रोत्रेन्द्रियं प्रदेशार्थतया संख्येय. गुणं भवति, तदपेक्षया 'घाणिदिए पएसट्ठयाए संखेजगुणे' घ्राणेन्द्रियं प्रदेशार्थतया संख्येयगुणं भवति, ततोऽपि-'जिभिदिए पएसहयाए असंखेज्जगुणे' जिवेन्द्रियं प्रदेशार्यतया गाढ है । श्रोत्रेन्द्रिय की अपेक्षा घ्राणेन्द्रिय की अवगाहनार्थता संख्यातगुणा अधिक है, क्यों कि वह और भी अधिक प्रदेशों में अवगाढ है। उसकी अपेक्षा जिह्नवेन्द्रिय की अवगाहनार्थता असंख्यातगुणा अधिक है, क्योंकि उसका विस्तार अंगुलपृथक्त्वका है। उसकी अपेक्षा स्पर्शनेन्द्रिय अवगाहनार्थता से संख्यातगुणा अधिक है, क्यों कि अंगुल पृथक्त्व अर्थात् दो अंगुल से नौ अंगुल तक विस्तार वाली जिहूवेन्द्रिय की अपेक्षा स्पर्शनेन्द्रिय शरीर परिमित होने से अधिक विस्तार वाली है। ____ अब प्रदेशों की अपेक्षा अल्प बहुत्व की प्ररूपणा की जाती है-प्रदेशों की अपेक्षा से चक्षुइन्द्रिय सब से कम है, क्यों कि वह सब से कम प्रदेशों वाली है । चक्षुइन्द्रिय की अपेक्षा श्रोत्रेन्द्रिय प्रदेशों की अपेक्षा संख्यातगुणा है। श्रोत्रेन्द्रिय की अपेक्षा घ्राणेन्द्रिय प्रदेशों से संख्यातगुणा अधिक है। उसकी अपेक्षा जिह्वा इन्द्रिय प्रदेशों से असंख्यातगुणा अधिक है । जिह्नवा इन्द्रिय की અપેક્ષાએ ધ્રાણેન્દ્રિયની અવગાહનાર્થતા સંખ્યાતગણી અધિક છે, કેમકે તે બીજા પણ અધિક પ્રદેશમાં અવગ હ છે. તેની અપેક્ષાએ જિન્દ્રિયની અવગાહનાર્થતા અસંખ્યાત ગણી અધિક છે, કેમકે તેને વિસ્તાર અંગુલ પૃથકત્વનો છે. તેની અપેક્ષ એ સ્પશેન્દ્રિયની અવગાહનાર્થતા સંખ્યાત ગણી અધિક છે, કેમકે અંગુલ પૃથકત્વ અર્થાત્ બે આંગળથી નવ આંગળ સુધી વિસ્તારવાળી જિન્દ્રિયની અપેક્ષાએ સ્પર્શેન્દ્રિય શરીર પરિમિત હોવાથી અધિક વિસ્તાર વાળી છે.
હવે પ્રદેશની અપેક્ષાએ અ૯પ-બહત્વની પ્રરૂપણ કરાય છેપ્રદેશની અપેક્ષાએ ચક્ષુ ઇન્દ્રિય બધાથી અલપ છે, કેમકે તે બધાથી ઓછા પ્રદે. શિવાળી છે. ચક્ષુઈન્દ્રિયની અપેક્ષાએ શ્રેત્રેન્દ્રિય પ્રદેશની અપેક્ષાએ સંખ્યાત ગણી છે.
ન્દ્રિયની અપેક્ષાએ પ્રાણેન્દ્રિય પ્રદેશથી સંખ્યાત ગણું અધિક છે. તેની અપેક્ષાએ
श्री प्रशान। सूत्र : 3