Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद १५ सू० ६ अनगाराविषयकवर्णनन् अरत्येके-केचन मनुष्याः न जानन्ति न पश्यन्ति अपितु केवलमाहरन्त्येव ? भगवानाह'गोयमा !' गौतम ! 'मस्सा दुविहा पण्णत्ता' मनुष्या द्विविधाः प्रज्ञप्ताः, 'तं जहा-सण्णिभूया य, असण्णिभूया य' तद्यथा-संज्ञिभूताश्च, असंज्ञिभूताश्च, तत्र संज्ञिनश्चभूताः संज्ञिभूताःसंज्ञित्वं प्राप्ता इत्यर्थः, संज्ञिनश्चात्र विशिष्टावधिज्ञानिनो गृह्यन्ते येषां ते कार्मणशरीरपुद्गला अवधिज्ञानालम्बनतां भजन्ते, संज्ञिव्यतिरिक्ता असंज्ञिभूताः व्यपदिश्यन्ते, 'तत्थ णं जे ते असण्णिभूया ते णं न जाणंति, न पासंति, आहारेति' तत्र खलु-तदुभयेषां मध्ये ये तावद् असंज्ञिभूता मनुष्यास्ते खलु कर्मनिर्जरापुद्गलान् न जानन्ति, न पश्यन्ति अपितु केवलमाहरन्ति, तेषां विशिष्टावधिज्ञानविकलत्वात्, 'तत्थ णं जे ते सण्णिभूया ते दुविहा पण्णत्ता' तत्र खलु-तदुभयेषां मध्ये ये तावत् संज्ञिभूता मनुष्यास्ते द्विविधाः प्रज्ञप्ताः, 'तं जहा-उवउत्ता य, अणुवउत्ता य' तद्यथा-उपयुक्ताश्च अनुपयुक्ताश्च, तत्र उपयुक्ता उपयोगधन्तः, तद्भिन्ना अनुपयोगवन्तोऽनुपयुक्ता व्यपदिश्यन्ते, 'तत्थ णं जे ते अणुवउता ते णं न जाणंति न पासंति, आहारेति' तत्र खल्लु-तदुभयेषां मध्ये ये तावद् अनुपयुक्ता मनुष्यास्ते खलु कर्मकरते हैं तथा कोई मनुष्य नहीं जानते और नहीं देखते हुए ही आहार करते हैं ? __ भगवान्-हे गौतम ! मनुष्य दो प्रकार के होते हैं-संज्ञिभूत और असंज्ञिभूत । जो संज्ञी हों वे संज्ञिभूत और जो असंज्ञी हों वे असज्ञिभूत । यहां संज्ञी का अर्थ है वे अवधिज्ञानवान् मनुष्य जिनका अवधिज्ञान कार्मण-पुदगलों को जान सकता है । जो मनुष्य इस प्रकार के अवधिज्ञान से रहित हों वे असंज्ञिभूत कहलाते हैं। इन दोनों प्रकार के मनुष्यों में जो असंज्ञिभूत मनुष्य हैं, वे उन पुद्गलों को नहीं जानते और नहीं देखते हैं, केवल उनका आहार करते हैं। जो मनुष्य संज्ञिभूत हैं, वे भी दो प्रकार के होते हैं, यथा-उपयुक्त और अनु. पयुक्त । जिन्होंने उपयोग लगा रक्खा हो वे उपयुक्त कहलाते हैं और जिन्होंने उपयोग न लगा रक्खा हो वे अनुपयुक्त कहलाते हैं । जो मनुष्य संज्ञिभूत तो हैं मगर उपयोग शून्य हैं, अर्थात् जिन्होंने उधर उपयोग नहीं लगा रक्खा है, वे
શ્રી ભગવા–ગૌતમ ! માણસ બે જાતના હોય છે-સંજ્ઞીભૂત અને અસંજ્ઞીભૂત જેસંજ્ઞી હોય તે સંજ્ઞીભૂત અને અસંજ્ઞી હોય તે અસંજ્ઞીભૂત અહીં સંસીને અર્થ છે તે અવધિજ્ઞાનવાન મનુષ્ય જેમનું અવધિજ્ઞાન કામણ પુગલેને જાણી શકે છે. જે માણસ આ પ્રકારના અવધિજ્ઞાનથી રહિત હોય તેઓ અસંગ્નિભૂત કહેવાય છે. આ બન્ને પ્રકારના મનુષ્યમાં જે, અસંજ્ઞિભૂત મનુષ્ય છે, તેઓ તે પુદ્ગલેને નથી જાણતા અને દેખતા પણ નથી, કેવળ તેમને આહાર કરે છે. જે મનુષ્ય સંજ્ઞિભૂત છે, તેઓ પણ બે પ્રકારના હોય છે, જેમ કે ઉપયુક્ત, અને અનુપયુક્ત જેએએ ઉપયોગ કર્યો હોય તેઓ ઉપયુક્ત કહેવાય છે અને જે ઓએ ઉપયોગ ન કર્યો હોય તેઓ અનુપયુક્ત કહેવાય છે જે મનુષ્ય સંગ્નિભૂત તે છે પણ ઉપયોગ શૂન્ય છે, અર્થાત્ જેઓએ ઉપયોગ નથી કરી રાખે, તેઓ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩
