Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 838

प्रज्ञापनासूत्रे दुविहे' वैक्रियो द्विविधः-वैक्रियशरीरकायप्रयोगः, वैक्रियमिश्रशरीरकायप्रयोगश्च, 'कम्मासरीरकायप्पओगे य' कार्मणशरीरकायप्रयोगश्च, 'वेइंदियाणं पुच्छा' द्वीन्द्रियाणां कतिविधस्तावत् प्रयोगः प्रज्ञप्तः ? इति पृच्छा, 'गोयमा !' हे गौतम ! 'चउब्धिहे पभोगे पण्णत्ते' द्वीन्द्रियाणां चतुर्विधः प्रयोगः प्रज्ञप्तः, तं जहा-असच्चामोसवइप्पभोगे' तद्यथा-असत्यामृषावच:प्रयोगः, 'ओरालियसरीरकायप्पभोगे' औदारिकशरीरकायप्रयोगः 'ओरालियमीससरीरकायप्प भोगे' औदारिकमिश्रशरीरकायप्रयोगः, 'कम्मासरीरकायप्पओगे' कार्मणशरीरकायप्रयोगश्च, 'एवं जाव चउरिदियाणं' एवम्-द्वीन्द्रियाणामित्र यावत्-त्रीन्द्रियाणां चतुरिन्द्रियाणाश्च चतविधः पूर्वोक्तरूपःप्रयोगः प्रज्ञप्तः विकलेन्द्रियाणां सत्यादिभाषाः न संभवन्ति, 'पंचिंदियः तिरिक्खजोणियाणं पुच्छा' पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकानां कतिविधः प्रयोगः प्रज्ञप्तः ? इति पृच्छा, 'गोयमा !' हे गौतम ! 'तेरसविहे पोगे पण्णत्ते' पश्चेन्द्रियाणां तिरश्चा त्रयोदशविधः प्रयोगः प्रज्ञप्तः, 'तं जहा-सच्चमणप्पओगे' सत्यमनःप्रयोगः, 'मोसमणप्पओगे' मृपामनःप्रयोगः, 'सच्चामोसमणप्पओगे' सत्यमृषामनःप्रयोगः, 'असच्चामोसमणप्पओगे' असत्यामृषामनःप्रयोगः, कायप्रयोग, दो प्रकार का वैक्रियप्रयोग अर्थात् वैक्रियशरीरकायप्रयोग और वैक्रियमिअशरीरकायप्रयोग और कार्मणशरीरकायप्रयोग ।
गौतमस्वामी-हे भगवान् ! द्वीन्द्रिय जीयों में कितने प्रयोग होते हैं ?
भगवान्-हे गौतम ! द्वीन्द्रियों में चार प्रकार के प्रयोग कहे हैं, वे इस प्रकार हैं-असत्यमृषावचनप्रयोग, औदारिकशरीरकायप्रयोग, औदारिकमिश्रशरीरकायप्रयोग और कार्मणशरीरकायप्रयोग। इसी प्रकार त्रीन्द्रियों और चतुरिन्द्रयो में भी यही चार प्रयोग समझने चाहिए, क्यों कि विकलेन्द्रियों में सत्यभाषा आदि का संभव नहीं हैं।
गौतमस्थामी-हे भगवन् ! पंचेन्द्रिय तिर्यंचों में कितने प्रकार का प्रयोग कहा है ?
भगवान्-हे गौतम ! तेरह प्रकार का प्रयोग कहा है, वह इस प्रकार हैसत्यमन:प्रयोग, असत्यमनःप्रयोग, सत्यमृषामनःप्रयोग,असत्यामृषामनःप्रयोग, અર્થાત ક્રિયશરીર કાયપ્રયોગ, વિક્રિય મિશરીર કાયપ્રયોગ અને કાશ્મણ શરીર કાયપ્રયોગ.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્! હીન્દ્રિય જીવોમાં કેટલા પ્રયોગ થાય છે?
શ્રી ભગવાન –હે ગૌતમ! કીન્દ્રિયોમાં ચાર પ્રકારના પ્રયોગ કહેલા છે, તે આ પ્રકારે છે-અસત્યાભૂષા વચનપ્રયોગ, ઔદારિક શરીર કાયપ્રયોગ, ઔદારિક મિશ્ર શરીર કાય પ્રયોગ, કામણ શરીર કાય પ્રયોગ. એ પ્રકારે ત્રીન્દ્રિયો અને ચતુરિન્દ્રિમાં પણ આજ ચાર ભેદ સમજવા જોઈએ, કેમકે વિકલેન્દ્રિયોમાં સત્યભાષા આદિને સંભવ નથી,
શ્રી ગૌતમસ્વામી—હે ભગવન ! પંચેન્દ્રિય તિર્યમાં કેટલા પ્રકારના પ્રયોગ કર્યો છે? શ્રી ભગવાન–હે ગૌતમ! તેર પ્રકારના પ્રયોગ કહ્યા છે, તે આ પ્રકારે છે :(१) सत्य मनः प्रयोग (२) असत्य भनः प्रयो। (3) सत्य भूषा भन: प्रयोग
श्री प्रशान॥ सूत्र : 3