Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
७०२
पति पृथिवीकायिका केन्द्रिय विकलेन्द्रियपञ्चेन्द्रिय तिर्यग्योनि कमनुष्यवानन्यन्तरज्योतिष्कवैमानिकानामपि यथायोग्यानि इन्द्रियावग्रहणानि अवसेयानि, किन्तु 'णवरं जस्स जइ इंदिया अस्थि ६' नवरम् - विशेषस्तु यस्य जीवस्य यावन्ति यावत्संख्याकानि इन्द्रियाणि सन्ति तस्य जीवस्य तावन्ति इन्द्रियावग्रहणानि वक्तव्यानि यथा नैरयिकादीनां स्तनितकुमारपर्यन्तानामिन्द्रियाणां पञ्चविधत्वात् पञ्चविधान्येव इन्द्रियावग्रहणानि पृथिव्यप्तेजो वायुवनस्पतिहायिकानामिन्द्रियस्यैकवित्वात् द्वीन्द्रियाणां द्विविधत्वात् त्रीन्द्रियाणां त्रिवि धत्वात् चतुरिन्द्रियागां चतुर्विषत्वात् क्रमशः एकविधम्, द्विविधम्, त्रिविधम्, चतुर्विधञ्चेन्द्रियावग्रहणमासेयम् पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिक मनुष्यवानव्यन्तरज्योतिष्कवैमानिकानाञ्चेन्द्रि याणां पञ्चविधत्वात् पञ्चविधान्येव इन्द्रियावग्रहणानि अत्रसेमानीति भावः ॥ ०८||
प्रज्ञापनासत्रे
भगवान् - हे गौतम ! इन्द्रियावग्रहण पांच प्रकार का कहा है, वह इस प्रकार है - श्रोत्रेन्द्रियावग्रहण, चक्षुरिन्द्रियावग्रहण, घ्राणेन्द्रियावग्रहण, जिह्वेन्द्रियावग्रहण और स्पर्शनेन्द्रियावग्रहण । इसी प्रकार नारकों, असुरकुमार आदि भवनपतियों, पृथिवीकायिक आदि एकेन्द्रियो, विकलेन्द्रियो पंचेन्द्रिय तिर्यचो, मनुष्यों, वानव्यन्तरों, ज्योतिष्कों तथा वैमानिकों का इन्द्रियावग्रहण समझलेना चाहिए, किन्तु विशेष यह है कि जिस जीव की जितनी इन्द्रियां होती हैं। उसके उतने ही इन्द्रियावग्रहण होते हैं, जैसे नारकों से लेकर असुरकुमार पर्यन्त पंचेन्द्रिय होते हैं, अतएव उनके इन्द्रियावग्रहण भी पांच प्रकार के हैं। पृथ्वी, अपू, तेज, वायु और वनस्पतिकायिक जीवों के एक ही इन्द्रिय होती है, अतः उनका इन्द्रियावग्रहण भी एक ही प्रकार का है । द्वीन्द्रियों का इन्द्रियावग्रहण दो प्रकार का, त्रीन्द्रियों का तीन प्रकार का, चतुरिन्द्रियो का चार प्रकार का तथा पंचेन्द्रिय तिर्यचो, मनुष्यों, वानव्यन्तरों, ज्योतिष्कों और वैमानिकों का पांच प्रकार का है, क्यों कि इनके पांचों इन्द्रियां होती हैं ।
શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ ! ઈન્દ્રિયાવગ્રહણુ પાંચ પ્રકારના કહ્યા છે, તે આ પ્રકારે છેશ્રેત્રેન્દ્રિયાવગ્રહણુ, ચક્ષુરિન્દ્રિયાવગ્રહગુ, ઘ્રાણેન્દ્રિયાવગ્રહણ, જિહ્વેન્દ્રિયાવગ્રહણ અને સ્પર્શીન્દ્રિયાવગ્રહણુ, એજ પ્રકારે નાર, અસુરકુમાર આદિ ભવનપતિયા, પૃથ્વીકાયિક આદિ मेहेन्द्रियो, पिठसेन्द्रियो, यथेन्द्रिय तिर्यथेो, मनुष्यो वानव्यन्तरो ज्योतिष्म, तथा वैभाનિકાના ઇન્દ્રિયાવગ્રહણુ સમજી લેવાં જોઇએ, કિન્તુ વિશેષ એ છે કે જે જીવની જેટલી ઇન્દ્રિયા હાય છે, તેના તેટલા જ ઇન્દ્રિયાવગ્રહણ થાય છે, જેમકે નારકેાથી લઈને અસુર કુમાર પન્ત પંચેન્દ્રિય હાય છે, તેથી જ તેમના ઇન્દ્રિયાવગ્રહણ પણ પાંચ પ્રકારના છે. પૃથ્વી, પૂ, તેજ, વાયુ અને વનસ્પતિકાયિક જીવાની એક જ ઇન્દ્રિય હોય છે અતઃ તેમના ઈન્દ્રિયાવગ્રહણ પણ એક જ પ્રકારના છે, દ્વીન્દ્રિયાના ઈન્દ્રિયાવગ્રહણ બે પ્રકારના શ્રીન્દ્રિયાના ત્રણ પ્રકારના, ચતુરિન્દ્રિયના ચાર પ્રકારના તથા પ ંચેન્દ્રિય તિય 'ચા, મનુષ્ચા, વાનવ્યન્તરો, જ્યાતિષ્ઠા, અને વૈમાનિકાના પાંચ પ્રકારના છે, કેમકે તેમને પાંચે ઈન્દ્રિયા હાય છે.
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩
