Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 714

६९८
प्रज्ञापनास्त्रे
विकलेन्द्रिय पञ्चेन्द्रिय तिर्यग्योनिक मनुष्यवानव्यन्तरज्योतिष्कवैमानिकानां यथायोग्यम् इन्द्रियधिरवसेया, तदेवातिदेशेनाह - 'णवरं जस्स जइ इंदिया अत्थि तस्स तावइया भाणियव्वा ४' नवरम् - विशेषस्तु यस्य जीवस्य यावन्ति इन्द्रियाणि सन्ति तस्य तावती इन्द्रfor: भणितव्या, पञ्चमं द्वारम् - गौतमः पृच्छति - 'कइविहा णं भंते! इंदिय उवओगद्धा पण्णत्ता ?" हे भदन्त ! कतिविधा खल इन्द्रियोपयोगद्धा-इन्द्रियोपयोगकालविशेषरूपेण प्रज्ञता ? यावन्तं कालमिन्द्रियैरुपयुक्तस्तिष्ठति तावान् कालइन्द्रियोपयोगद्वापदेन व्यपदिश्यते इत्यव सेयम्, भगवानाह - 'गोयमा !' हे गौतम ! 'पंचविहा इंदिय उवओगद्धा पण्णता' पञ्चविधा इन्द्रियोपयोगाद्धा प्रज्ञप्ता, 'तं जहा- सोइंदियउवओगद्धा जाव फासिंदियउवओगद्धा' तद्यथा-श्रोत्रेन्द्रियोपयोगद्धा, घ्राणेन्द्रियोपयोगद्धा, जिहवेन्द्रियोपगोगाद्धा, स्पर्शनेन्द्रियोपयोगद्धा, एवं नेरइयाणं जाव वैमाणियाणं' - एवम् उक्तरीत्या नैरयिकाणां यावत्-असुरकुमारादिभवनपति पृथिवीकायिका केन्द्रिय विकलेन्द्रिय पञ्चेन्द्रिय तिर्यग्योनिक मनुष्यवानस्पर्शनेन्द्रियलब्धि | इसी प्रकार भवनपति, पृथिवीकायिक आदि एकेन्द्रिय, विकलेन्द्रिय, पंचेन्द्रिय तिर्यच, मनुष्य, वानव्यन्तर, ज्योतिष्क और वैमानिक देवों की इन्द्रियलब्धि भी यथायोग्य समझनी चाहिए । इसीका स्पष्टीकरण करते हुए कहा गया है-जिस जीव की जितनी इन्द्रियां हैं, उसकी उतनी ही इन्द्र लब्धि होती हैं ।
पांचवां द्वार - गौतम - हे भगवन् ! इन्द्रिय उपयोगाद्धा अर्थात् इन्द्रियों के उपयोग का काल कितने प्रकार का कहा हैं ? जितने काल तक इन्द्रियों के उपयोग से युक्त कोई रहता है, तब तक का काल इन्द्रियोपयोगाद्धा कहलाता है ।
भगवान् हे गौतम! इन्द्रिय उपयोगाद्वा पांच प्रकार का कहा गया है वह इस प्रकार है - श्रोत्रेन्द्रिय उपयोगाद्धा यावत् स्पर्शनेन्द्रिय उपयोगाद्वा, अर्थात् श्रोत्रेन्द्रिय उपयोगाद्वा, चक्षुरिन्द्रिय-उपयोगादा, घ्राणेन्द्रिय-उपशेगाद्ध, रसनेन्द्रिय-उपयोगाद्धा और स्पर्शनेन्द्रिय उपयोगाद्धा । इसी प्रकार नैरयिकों
લબ્ધિ. એજ પ્રકારે ભવનપતિ, પૃથિવીકાયિક આદિ વિકલેન્દ્રિય, પ ંચેન્દ્રિય તિય`ચ, મનુષ્ય, વાનવ્યન્તર, જ્યાતિષ્ક અને વૈમાનિક દેવાની ઇન્દ્રિય લબ્ધિ પણ ચથા ચૈાગ્ય સમજી લેવી જોઈ એ. એનુ' સ્પષ્ટીકરણ કરતા કહેલું છે—જે જીવની જેટલી ઈન્દ્રિયા છે, તેમની તેટલીજ ઇન્દ્રિય લબ્ધિ થાય છે.
પાંચમુ દ્વાર–શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્ ! ઇન્દ્રિય ઉપયોગદ્ધા અર્થાત્ ઇન્દ્રિયાના ઉપયેાગના કાળ કેટલા કહ્યા છે ? જેટલા કાળ સુધી ઈન્દ્રિયાના ઉપયોગથી યુક્ત કોઈ રહે છે, ત્યાંસુધીના કાળ ઇન્દ્રિયાપયેાગદ્ધા કહેવાય છે.
શ્રી ભગવાન્ હે ગૌતમ ! ઇન્દ્રિય ઉપયાગહા પાંચ પ્રકારના કહેલા છે. તે આ પ્રકારે શ્રોત્રેન્દ્રિય ઉપયોગદ્ધા, યાવત્ સ્પર્શીનેન્દ્રિય ઉપયોગદ્ધા અર્થાત્ શ્રેત્રન્દ્રિય ઉપયોગદ્ધા, ચક્ષુરિન્દ્રિય ઉપયોગદ્ધા, ઘ્રાણેન્દ્રિય ઉપયોગદ્ધા, જિજ્વેન્દ્રિય ઉપયોગદ્ધા અને સ્પર્શનેન્દ્રિય
श्री प्रज्ञापना सूत्र : 3