Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 618

६०२
प्रज्ञापनासूत्रे
कर्कशगुरुगुणानां मृदुकलघुगुणानाञ्च मध्ये सर्वस्तोकाश्चक्षुरिन्द्रियस्य कर्कशगुरुगुणा भवन्ति, तदपेक्षया - 'सोइंदियस्स कक्खडगरुयगुणा अनंतगुणा' श्रोत्रेन्द्रियस्य कर्कशगुरुगुणा अनन्त - गुणा भवन्ति, तदपेक्षया - 'घाणिदियस्स कक्खडगरुयगुणा अनंतगुणा' घ्राणेन्द्रियस्य कर्कश - गुरुकगुणा अनन्तगुणा भवन्ति, तदपेक्षया 'जिम्मिदियस्स कक्खडगुरुयगुणा अनंतगुणा' जिवेन्द्रियस्य कर्कशगुरुकगुणा अनन्तगुणा भवन्ति, ततोऽपि - 'फासिंदियस्स कक्खडगरूयगुणा अनंतगुणा' स्पर्शनेन्द्रियस्य कर्कशगुरुकगुणा अनन्तगुणा भवन्ति । अथ युगपदल्पबहुत्व मिन्द्रियाणां प्ररूपयति- 'फामिदियस्स कक्खडगुरुयगुणेहिंतो तस्स चेत्र मउयल हुयगुणा अनंतगुणा' स्पर्शनेन्द्रियस्य कर्कशगुरुकगुणेभ्यस्तस्यैव च - स्पर्शनेन्द्रियस्यैव मृदुक लघुकगुणा अनन्तगुणा भवन्ति, तथाहि - शरीरे कियन्त एव उपरितनाः प्रदेशाः शीतातपादिसम्पर्केण कर्कशा वर्तन्ते, अन्ये पुनरधिका स्तदन्तर्गताअपि मृदवो वर्तन्ते अतः स्पर्शनेन्द्रियस्य ककेगुरुगुणापेक्षया मृदुकलघुकगुणा अनन्तगुणा उपपद्यन्ते, ततोऽपि - 'जिभिदियस्स मउयलहुगुणा अनंतगुणा' जिह्वेन्द्रियस्य मृदुकलघुकगुणा अनन्तगुणा भवन्ति, ततोऽपि - 'घाणिदियस्स मउयल हुयगुणा अनंतगुणा' घ्राणेन्द्रियस्य मृदुकलघुकगुणा अनन्तगुणा भवन्ति, तेभ्योऽपि - 'सोइंद्रियस्स मउयलहुयगुणा अनंतगुणा' श्रोत्रेन्द्रियस्य मृदुकलघुकगुणा अनन्तगुणा भवन्ति, तदपेक्षयापि - ' चाक्खिदियरस मउयल हुयगुणा अनंतगुणा' चक्षुरिन्द्रियस्य मृदुकलघुकगुणा अनन्तगुणा भवन्ति || २ ||
एक साथ दोनों का अल्प बहुत्व इस प्रकार है - स्पर्शनेन्द्रिय के कर्कश-गुरु मुणों की अपेक्षा उसी के अर्थात् स्पर्शनेन्द्रिय के ही मृदु-लघु गुण अनन्तगुणा है, क्यों कि शरीर में कुछ ही ऊपरी अवयव सर्दी-गर्मी के सम्पर्क के कारण कर्कश होते हैं, उनके सिवाय अधिकांश अवयव, उनके अन्दर भी वृदु ही होते हैं, अतएव स्पर्शनेन्द्रिय के कर्कश - गुरु गुणों की अपेक्षा मृदु-लघु गुण अनन्त गुणित कहे गए हैं। स्पर्शनेन्द्रिय की अपेक्षा जिवेन्द्रिय के मृदु-लघु गुण अनन्त गुणे होते हैं । जिहूवेन्द्रिय की अपेक्षा घ्राणेन्द्रिय के मृदु-लघु गुण अनन्तगुणा है उनकी अपेक्षा श्रोत्रेद्रिय के मृदुल लघुगुण अनन्त गुणा है और श्रोत्रेन्द्रिय के मृदु-लघु गुणों की अपेक्षा चक्षुइन्द्रिय के मृदु-लघु गुण अनन्तगुणा हैं ।
એકી સાથે ખન્નેના અલ્પ મહુત્વ આ પ્રકારે છે—સ્પર્શનેન્દ્રિયના કશ ગુરૂ ગુણાની અપેક્ષાએ તેમના અર્થાત્ સ્પર્શે નેન્દ્રિયના જ મૃદુ-લઘુ ગુણ અનન્તગણા છે, કેમકે શરીરમાં કાંઇક ઊપરના અવયવ શીગીના સ`પર્કના કારણે કકશ થાય છે. તેમના શિવાય અધિકાંશ અવયવ, તેમના અંદર પણ મૃદું જ ખને છે, તેથી જ સ્પર્શનેન્દ્રિયના કશ ગુરૂ ગુણેની અપેક્ષાએ મૃદુ-લઘુ ગુરુ અનન્ત ગુણિત કહેલા છે. સ્પર્શનેન્દ્રિયની અપેક્ષાએ જીવે...દ્રિચના મૃદુ, લઘુ ગુણ અનંત ગણા છે, જીઢવેન્દ્રિયના કરતાં ઘ્રાણેન્દ્રિયના મૃદુ-લઘુ ગુણ્ અનન્તગણા છે. તેમની અપેક્ષાએ શ્રોત્રેન્દ્રિયના મૃદુ-લઘુ ગુણ અનન્તગણા છે અને શ્રોત્રન્દ્રિયના મૃદુલઘુ શુણાની અપેક્ષાએ ચક્ષુ ઈન્દ્રિયના મૃદુ લઘુ ગુણ અનન્ત ગણા છે.
श्री प्रज्ञापना सूत्र : 3