Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 652

६३६
प्रज्ञापनासूत्रे
यस्य पृच्छा वर्तते, तथा च घ्राणेन्द्रियस्य क्रियान् विषयः प्रज्ञप्तः ? कियद्गन्धात्मकविषयं घ्राणेन्द्रियं गृह्णातीतिभावः ? भगवानाह - 'गोयमा !' हे गौतम ! 'जहण्णेणं अंगुलस्स असंखेज्जइभागो' जघन्येन अङ्गुलस्य - आत्माङ्गुलस्य असंख्येयभागः, असंख्येयभागादागतान् इत्यर्थः 'उकोसेणं णवह जोयणेहिंतो' उत्कृष्टेन नवभ्यो योजनेभ्य आगतान् 'अच्छिणे पोग्गले पुट्ठे पविट्ठाई गंधाई अग्घाइ' अच्छिन्नान् - अव्यवहितान् द्रव्यान्तरैरप्रतिहतसामर्थ्यान, पुद्गलान स्पृष्टान् स्पृष्टमात्रान् नतु अस्पृष्टान, घ्राणेन्द्रियस्यापि प्राप्यकारित्वात्, अतएव प्रविष्टान् -निवृतीन्द्रियमध्यप्रविष्टान् गन्धान् आजिघ्रति- गृह्णाति, एवं जिब्भिदियस्स वि फासिदियस्स वि' एवम् घ्राणेन्द्रियस्येव जिह्वेन्द्रियस्यापि अथ च स्पर्शनेन्द्रियस्यापि वक्तव्यताऽवसेया, तथा च जिहूवेन्द्रियमपि स्पर्शनेन्द्रियमपि च जघन्येन आत्माङ्गुलस्य असंख्येयभागादागतान् उत्कृष्टेन नवभ्यो योजनेभ्य आगतान्, अच्छिन्नान् - अभ्यवहितान् द्रव्यान्तरैरप्रतिहतशक्तिकान्, पुद्गलान् स्पष्टमात्रान् नतु अस्पृष्टान् तयोरपि प्राप्यकरित्वात्,
गौतम - हे भगवन् ! घ्राणेन्द्रिय संबंधी पृच्छा ? अर्थात् घ्राणेन्द्रिय का विषय कितना कहा गया है ? घ्राण कितनी दूरी से आए हुए गंध को जान सकती है ? भगवान् - हे गौतम! जघन्य अंगुल के असंख्यातवें भाग से आए हुए और उत्कृष्ट नौ योजन से आए हुए अच्छिन्न अर्थात् अन्य द्रव्यों से अप्रतिहत स्पृष्ट गंध को घ्राणेन्द्रिय ग्रहण करती है । घ्राणेन्द्रिय प्राप्यकारी है अर्थात् प्राप्त विषय को ही जानती है, इस कारण निर्वृत्ति-इन्द्रिय में प्रविष्ट गंधद्रव्यों की गंध की ही ग्रहण कर सकती है ।
जिवेन्द्रिय और स्पर्शनेन्द्रिय की वक्तव्यता घ्राणेन्द्रिय के समान कहना चाहिए, अर्थात् जिवेन्द्रिय और स्पर्शनेन्द्रिय भी जघन्य आत्मांगुलके असंख्यात वें भाग से आए हुए और उत्कृष्ट नौ योजनों से आए हुए अव्यवहित अर्थात् अन्य द्रव्यों के द्वारा जिनकी शक्ति का प्रतिघात न हो गया हो, ऐसे,
શ્રી ગૌતમસ્વામી—હે ભગવન્ ! ઘ્રાણેન્દ્રિય સંબંધી પૃચ્છા ? અર્થાત ધ્રાણેન્દ્રિયના વિષય કેટલા કહેલા છે ? ઘ્રાણેન્દ્રિય કેટલે દૂરથી આવેલા ગધને જાણી શકે છે ?
શ્રી ભગવાન્-હે ગૌતમ! જઘન્ય અંગુલના અસંખ્યાતમા ભાગથી આવેલા અને ઉત્કૃષ્ટ નવ ચેાજનથી આવેલ અછિન્ન અર્થાત્ અન્ય દ્રવ્યેથી અપ્રતિહત પૃષ્ટ ગંધને ઘ્રાણેન્દ્રિય ગ્રહણ કરે છે. ઘ્રાણેન્દ્રિય પ્રાપ્યકારી છે અર્થાત્ પ્રાપ્ત વિષયને જ જાણે છે, એ કારણથી નિવૃત્તિ-ઇન્દ્રિયમાં પ્રવિષ્ટ ગધ દ્રબ્યાની ગ ંધને જ ગ્રહણ કરી શકે છે.
જિજ્ઞેન્દ્રિય અને સ્પર્શીનેન્દ્રિયની વક્તવ્યતા પ્રાણેન્દ્રિયના સમાન કહેવી જોઇએ અર્થાત્ જિહૅન્દ્રિય અને સ્પર્શનેન્દ્રિય પણ જઘન્ય આત્માંશુલના અસ`ખ્યાતમા ભાગથી આવેલા અને ઉત્કૃષ્ટ નવ ચેાજનથી આવેલા અવ્યવહિત અર્થાત્ અન્ય દ્રવ્યાના દ્વારા જેમની શક્તિના પ્રતિઘાત ન થયેલ હાય એવા પૃષ્ટ રસ અને સ્પર્શને ગ્રહણ કરે છે, કેમકે એ મને
श्री प्रज्ञापना सूत्र : 3