Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
६३८
प्रज्ञापनासूत्रे
इत्येवं रूपमात्माङ्गुलमवसेयम्, तथा - 'परमाणू तसरेणू रहरेणू अग्गयं च वालस्स । लिक्खा ज्या य जवा अट्टगुणविवड्डिया कमसो || १ || परमाणुत्रसरेणुरथरेणुरग्रकं च वाल लिक्षा यूकाच यवोऽष्टगुणविवृद्धाः क्रमशः ॥ १॥ इत्येवं रूपमुच्छ्राङ्गुलं बोध्यम्, तथा 'उस्सेहंगुल मेगं हवइ परमाणंगुलं सहस्सगुणं । तं चैव दुगुणियं खलु वीरस्सायंगुलं भणियं ॥१॥ उत्सेधाङ्गुलादेकस्माद् भवति प्रमाणाङ्गुलं सहस्रगुणम् । तदेव द्विगुणितं वीरस्यारमाङ्गुलं भणितम् | १॥ इत्येवं रूपं प्रमाण ङ्गुलं बोध्यम्, तत्रात्माङ्गुलेन तावत् तत्काले वापी कूपादिकं वस्तु मीयते परिच्छिद्यते, उच्छ्रयाङ्गुलेन नरतिर्यग्योनिक नैरविकशरीराणि मीयन्ते, प्रमाणाङ्गुलेन पुनः पृथिवीविमानानि परिच्छिद्यन्ते तथा चोक्तम्- 'आयंगुलेप वत्थं उस्सेहपमाणओ मिणसु देहं । नगपुढविविमाणाई मिणसु पमाणंगुलेण तु ॥ १॥ आत्माकुमुलेन वस्तु उत्सेधनमाणतो मिनु देहम् । नगपृथिवीविमानानि मिनुप्रमाणाङ्गुलेनैव ॥ १॥ गुल जिस काल में जो मनुष्य होते हैं उस समय का उनका अंगुल आत्मांगुल कहलाता है, इस कारण आत्मांगुल का परिमाण अनियत है ॥ १ ॥
"
परमाणु, त्रसरेणु, रथरेणु, बालाय, लीख, यूका और यव ये क्रमशः आठआठ गुणित होते हैं, अर्थात् आठ परमाणुओं का एक त्रसरेणु, आठ त्रसरेणुओं का एक रथरेणु, आठ रथरेणुओं का एक बालाग्र, आठ बालायों का एक लीख, आठ लीख की एक यूका और आठ यूका का एक यव इत्यादि रूप उच्छ्रयांगुल या उत्सेधांगुल कहलाता है। एक उत्सेधांगुल से हजारगुणा प्रमाणांगुल माना गया है । वीर भगवान् का आत्मांगुल उत्सेधांगुल से दुगुना होता है।
आत्मगुल से तात्कालिक वापी, कूप आदि वस्तुएं मापी जाती हैं, उत्सेधगुल से मनुष्यों, तिर्थचों देव नारकों आदि के शरीरों की अवगाहमा नापी जाती है तथा प्रमाणांगुल से पृथिवियों एवं विमानों आदि का परिमाण नापा जाता कहा भी है- 'आत्मगुल से वस्तुओं का माप करना चाहिए, उत्सेधांगुल से शुस परिभाशु अनियत हे ॥ १ ॥
परमाणु, प्रसरेलु, रथरेलु, वासाओं, लीज, यूही मने यव ते अनुभे खाई म ગણુા હાય છે, અર્થાત આઠ પરમાણુઓના એક ત્રસરેણુ, આ ત્રસરેણુઓના એક રથરેણુ આઠ રથરેણુઓના એક વાલાચ, આઠ વાલાસ્ત્રોની એક લીખ, આઠે લીખાની એક યુકા અને આઠ ચૂકાની એક યવ વિગેરે રૂપથી ઉઠ્યાંશુલ અગર ઉત્સેધાંશુલ કહેવાય છે. એક ઉત્સે પાંશુાથી હજાર ગણુા પ્રમાણાંગુલ માનેલા છે, વીરભગવાન્ના નિજા'ગુલ ઉત્સેધાંગુલથી ખમણેા હેાય છે.
આત્માંશુલથી તાત્કાલિક વાવ, કુવા આદિ વસ્તુએ મપાય છે. ઉત્સેધાંગુલથી મનુષ્યા, તિયચેા દેવ અને નારકે આદિના શરીરોની અવગાહના માપી શકાયછે, તથા પ્રમાણાં. ગુલથી પૃથ્વીયા તેમજ વિમાના આદિના પરિમાણ મપાય છે. કહ્યું પણ છે આત્માંશુલથી વસ્તુઓનું માપ કરવુ જોઈએ. ઉત્સેધાંગલથી શરીરનુ અને પ્રમાણાંગુલથી પર્વાંત, પૃથ્વી
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩
