Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti


Previous | Next

Page 572
________________

प्रज्ञापनामुन्ने क्रोधकषायः, यावत्-मानकषायः, मायाकषायः, लोभकषायः, 'एवं जाय वेमाणियाणं' एवम्-नैरयिकोक्तिरीत्या, नावन-असुरकुमारादि भवनपति पृथिवीकायिकायेकेन्द्रियविकले. न्द्रियपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिक मनुष्यवानव्यन्तरज्योतिष्कपैमानिकानामपि क्रोधमानमायालोभकषाया अपसेयाः, गौतमः पृच्छति-'कइ पइट्ठिए णं भंते ! कोहे पण्णते?' हे भदन्त ! कति प्रतिष्ठितः-कतिषु-कियत्प्रकारकेषु स्थानेषु प्रतिष्ठितः किमु द्देश्यक इत्यर्थः, खल क्रोधः प्रज्ञप्त:-प्ररूपितो वर्तते ? भगवानाह-'गोयमा ! हे गौतम ! 'चउपइदिए कोहे पण्णत्ते' चतुष्प्रतिष्ठितः-चतुषु स्थानेषु प्रतिष्ठितः चतुर्निमित्तकः क्रोधः प्रज्ञप्तः, 'तं जहाआयपइटिए परपइटिए' तद्यथा-आत्मप्रतिष्ठित:-आत्मन्येव स्थाने प्रतिष्ठितः आत्मप्रतिष्ठितः तथा च यदा खल आत्मनैवाचरितस्य कर्मण ऐहिकं प्रति विनाशं बुद्ध्या कश्चिदविषश्चिदात्मन क्रु यति तदा स क्रोध आत्मप्रतिष्ठितो व्यपदिश्यते, तस्य क्रोधस्यात्मोकषाय कह लेना चाहिए, अर्थात् असुरकुमार आदि भवनपति देवों में, पृथ्वीकायिक आदि एकेन्द्रियों में, विकलेन्द्रियों में, पंचेन्द्रिय तिर्यंचों में, मनुष्यों में, वानव्यन्तरों में, ज्योतिष्कों में, और थैमानिकों में भी क्रोध, मान, माया एवं लोभ कषाय जानना चाहिए ।
गौतमस्यामी-हे भगवन् ! क्रोध कितनों पर आश्रित है ? अर्थात् किन-किन के आधार पर रहा हुआ है ? __ भगवान्-हे गौतम ! क्रोध चार पर प्रतिष्ठित होता है, अर्थात् क्रोध के आधार चार होते हैं, ये इस प्रकार हैं-(१) क्रोध आत्मप्रतिष्ठित होता है, अर्थात् अपने आप पर क्रोध उत्पन्न हो जाता है, जैसे अपने ही किये किसी कर्म के फलस्वरूप इहलोक संबंधी विनाश देखता है, तब वह अपने पर ही क्रोध करने लगता है । ऐसा क्रोध आत्मप्रतिष्ठित कहलाता है। यह क्रोध દેવા જોઈએ, અર્થાત્ અસુરકુમાર આદિ ભવનપતિયામાં, પૃથ્વીકાયિક આદિ એકેન્દ્રિયામાં વિલેન્દ્રિયમાં, પંચેન્દ્રિયતિયામાં, મનુષ્યમાં, વાનવન્તરમાં, તિષ્કમાં અને મા નિમાં પણ ક્રોધ, માન, માયા તેમજ લેભષાય જાણવા જોઈએ.
શ્રી ગતિમસ્વામી-હેભગવદ્ ક્રોધ કેટલા પર આશ્રિત છે? અર્થાત્ કોના કોના આધાર પર રહેલ છે?
શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ! ક્રોધ ચાર પર પ્રતિષ્ઠિત થાય છે, અર્થાત તે કોધના આધાર ચાર હોય છે, તે આ પ્રકારે
(૧) આત્મ પ્રતિષ્ઠિત હોય છે અર્થાત પિતાને પિતાના ઉપર જ ક્રોધ ઉત્પન્ન થઈ જાય છે, જેમકે પિતે જ કરેલા કોઈ કર્મના ફલ સ્વરૂપ કઈ ઈહલેક સંબન્ધી વિનાશ આવે છે, ત્યારે તે પિતાના પર જ ક્રોધ કરવા લાગે છે. આ ક્રોધ આત્મપ્રતિષ્ઠિત કહેવાય છે. તે ક્રોધ પિતાના જ ઉદ્દેશથી થાય છે.
श्री प्रायनासूत्र : 3

Loading...

Page Navigation
1 ... 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887 888 889 890 891 892 893 894 895 896 897 898 899 900 901 902 903 904 905 906 907 908 909 910 911 912 913 914 915 916 917 918 919 920 921 922 923 924 925 926 927 928 929 930 931 932 933 934 935 936 937 938 939 940 941 942 943 944 945 946 947 948 949 950 951 952 953 954 955