Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 552

प्रज्ञापनामुत्रे णामेन त्रीण्यपि अज्ञानानि परिणमन्तो मनुष्यास्त्रयोऽपि अज्ञानिना-मत्यज्ञानिनोऽपि, श्रुताज्ञानिनोऽपि, विभङ्गज्ञानिनोऽपि भवन्ति, 'दंसणपरिणामेणं तिणि वि दंसणा' दर्शनपरिणामेन परिणमन्तो मनुष्याः त्रीण्यपि दर्शनानि लभन्ते, तथा च सम्यग्दर्श निनोऽपि मिथ्या. दर्शनिनोऽपि सम्यग्मिथ्यादर्शनिनोऽपि च भवन्ति, 'चरित्तपरिणामेणं चरित्ती वि, अचरित्ती वि, चरित्ताचरित्ती वि' चारित्रपरिणामेन परिणमन्तो मनुष्याश्चारित्रिणोऽपि, अचारित्रिणोऽपि, चारित्राचारित्रिणोऽपि भवन्ति, 'वेदपरिणामेणं इत्थीवेयगा पि, पुरिसवेयगा पि, णपुंसगवेयगा वि, अवेयगा वि' वेदपरिणामेन परिणमन्तो मनुष्याः स्त्री वेदका अपि भवन्ति, पुरुषवेदका अपि भवन्ति, नपुंसकवेदका अपि भवन्ति, केचन सिद्धादयस्तु अवेदका अपि भवन्ति, 'याणमंतरा गतिपरिणामेणं देवगतिया' वानव्यन्तरा गतिपरिणामेन परिणमन्तो देवगतिका भवन्ति, 'जहा असुरकुमारा' यथा असुरकुमाराः प्रतिपादिता स्तथैव वानव्यन्तरा अपि प्रतिपत्तव्याः, 'एवं जोइसिया घि' एवम्-असुरकुमारवदेव ज्योतिष्का अपि अवसेयाः, किन्तु 'णवरं तेउलेस्ता' नवरम्-असुरकुमारापेक्षया विशेषस्तु ज्योतिष्का स्तेजोलेश्या भवन्तीति बोध्यम्, तथा च ज्योतिष्काणां केवलं तेजोळेश्यैव भवति, न शेषा भीश्रुताज्ञानी भी और विभंगज्ञानी भी होते हैं। दर्शन परिणाम से मनुष्यों में तीनों दर्शन पाये जाते हैं, अतएव वे सम्यग्दर्शनी भी होते हैं, मिथ्यादर्शनी भी होते हैं और सम्यग्मिथ्या दर्शनी भी होते हैं । चारित्र परिणाम से मनुष्य चारित्री भी होते हैं, अचारित्री भी होते हैं और देश चारित्री भी होते हैं । वेद परिणाम की अपेक्षा से मनुष्य स्त्रीवेदी भी, पुरुषवेदी भी और नपुंसक वेदी भी होते हैं। कोई- कोई मनुष्य चेदरहित भी होते हैं। _ वानव्यन्तरदेव गतिपरिणाम से देवगतिक हैं। यानव्यन्तरों का प्रतिपादन उसी प्रकार समझना चाहिए जैसे असुरकुमारों का किया गया है। ज्योतिष्कदेवों की वक्तव्यता भी असुरकुमारों के ही समान समझना चाहिए, किन्तु असुरकुमारों की अपेक्षा ज्योतिष्क देवों में विशेषता यह है की ज्योतिष्क देय અજ્ઞાનપરિણામથી મનુષ્ય મત્યજ્ઞાની પણ થાય છે. શ્રુતજ્ઞાની પણ થાય છે, અને વિર્ભાગજ્ઞાની પણ થાય છે. દેશના પરિણામથી મનુષ્યમાં ત્રણ દર્શન મળી આવે છે, તેથી જ તેઓ સમ્યગ્દર્શની પણ હોય છે, મિથ્યાદર્શની પણ હોય છે અને સમ્યગૃમિથ્યાદર્શની પણ હોય છે. ચારિત્ર પરિણામથી મનુષ્ય ચારિત્રી પણ હોય છે, અચારિત્રી પણ હોય છે અને દેશચારિત્રી પણ હોય છે. પરિણામની અપેક્ષાએ મનુષ્ય સ્ત્રીવેદી પણ હોય છે. પુરૂષવેદી પણ હોય છે અને નપુંસકદી પણ હોય છે. કેઈ કે મનુષ્ય દરહિત પણ હોય છે.
વાનગ્યન્તરદેવ ગતિપરિણામથી દેવગતિક છે. વાતવ્યન્તરોનું પ્રતિપાદન એ પ્રકારે સમજવું જોઈએ કે જેવું અસુરકુમારનું કહ્યું છે. જ્યોતિષ્ઠ દેવેની વક્તવ્યતા પણ અસુરકુમારનીજ સમાન સમજવી જોઈએ. પરંતુ અસુરકુમારની અપેક્ષાએ તિષ્કમાં
श्री प्रापन सूत्र : 3