Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
४९४
प्रज्ञापनासूत्रे
चद्वे छेदनके, द्वितीयवर्गे च चत्वारि छेदनकानि आसन् सर्व संकलनेन षडेव छेदनका नि भवन्ति, तानिच प्रथमवर्गगुणितद्वितीयवर्गे प्रदर्शितान्येव सन्ति, तथैव पञ्चमवर्गे द्वात्रिं - शच्छेनकानि षष्ठे च वर्गे चतुः षष्टिश्छेदनकानि प्रतिपादितान्येव, अतः पञ्चमवर्गेण षष्ठे वर्गे गुणिते षण्णवतिच्छेदनकानि तत्रोपलभ्यन्ते इति सिद्धम्, अथवा किमप्येकं रूपं संस्थाप्य तस्य षण्णवति कृत्वो द्विगुण द्विगुणीकरणे सति यदि तावत्प्रमाणो राशिः सम्पद्यते तदा स राशिः षण्णवतिच्छेदनकदायी सम्पन्न इति विज्ञातव्यम्, तदेवं मनुष्याणां जवन्यपदमभिधाय उत्कृष्टपदभिधातु माह - ' उक्कोसपए असंखेज्जा' उत्कृष्ट पदे - उत्कृष्टे नेत्यर्थः : मनुष्या असंख्येया भवन्ति, तदसंख्येयत्वं कालतः प्ररूपयति 'असं' खेज्जाहिं उस्सपण ओसपिणी अवहीरति कालओ' प्रतिसमय मेकैकमनुष्यशरीरापहारे असंख्ये याभिरुत्सर्पिण्यवसर्पिणीमिः सर्वात्मना अपह्रियन्ते मनुष्याः कालतः कालापेक्षयेत्यर्थः, चार छेदनक थे। सबको मिलाने से छह ही छेदनक होते हैं । ये प्रथम वर्गमूल से गुणित द्वितीय वर्गमूल में दिखलाए हुए ही हैं । इसी प्रकार पांचवें वर्ग में बत्तीस छेदनक और छठे वर्ग में चौसठ छेदनक पहले कहे ही जा चुके हैं। अतएव पांचवें वर्ग से छठे वर्ग का गुणाकार करने पर छ्यानवे भंग पाये जाते हैं, यह सिद्ध हुआ । अथवा किसी एक अंक को स्थापित करके उसे छयानवे वार दुगुना दुगुना करने पर यदि उतनी ही राशि आ जाय तो वह राशि छयानवे छेदनकदायी कहलाई, ऐसा समझ लेना चाहिए। यह जघन्य पद में मनुष्यों की संख्या कही गई, अब उत्कृष्ट पद में संख्या बतलाने से लिए कहते हैं
‘उक्कोसपए असंखेज्जा' अर्थात् उत्कृष्ट पद में मनुष्य असंख्यात होते हैं इस असंख्यात संख्या का काल से प्ररूपण करते हैं - एक एक समय में एक एक मनुष्य के शरीर का अपहरण किया जाय तो असंख्यात उत्सर्पिणी अवस र्पिणी कालों में उनका पूर्ण रूप से अपहरण होता है । इसी का अब क्षेत्र की અને ખીજા વર્ગોમાં ચાર છેદનક હાતા, બધાને જોડવાથી છ જ છેદનક થાય છે. એ પ્રથમ વ મૂળથી ગુણિત દ્વિતીય મૂળમાં દેખાડેલા જ છે. એ જ પ્રકારે પાંચમા વર્ષાં મૂળમાં ખત્રીસ ઇનક અને છટ્ઠામાં ચેાસ છેદનક પહેલા કહેવાએલા છે, તેથીજ પાંચમા વર્ષોંથી છટ્ઠા વ તા ગુણાકાર કરવાથી છન્નુ ભંગ મળે છે, એ સિદ્ધ થયુ. અથવા કોઇ એક અંકને સ્થાપન કરીને તેને છન્તુવાર ખમણા કરવાથી જો તેટલે જ જવાબ આ જાય તા તે રાશિ ૯૬ છેદનક રાશિ કહેવાય, એમ સમજી લેવું જોઇએ, આ જઘન્ય પદમાં મનુષ્યાની સંખ્યા કહેલી છે. હવે ઉત્કૃષ્ટ પદમાં સખ્યા અતાવવાને માટે કહે છે 'उक्कोसपर असंखेज्जा' अर्थात् उत्कृष्ट यहां मनुष्य असंख्यात होय छे. ये અસંખ્યાતનુ કાળથી પ્રરૂપણ કરે છે—એક એક સમયમાં એક એક મનુષ્યના શરીરના અપહરણુ કર ય તેા અસંખ્યાત ઉત્સર્પિણી અવસર્પિણી કાળેમાં તેમનું પૂર્ણ રૂપથી
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩
