Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ९ सू. ४ मनुष्ययोनिविशेषनिरूपणम्
लक्षायामविष्कम्भप्रमाणा शुद्धस्फटिकसंकाशा सिद्धशिला उच्यते, अथैकान्तपक्षमवलम्ब्य गौतमः पृच्छति - 'इमाणं भंते ! रयणप्पभा पुढवी किं चरमा, अचरमा, चरमाई, अचरमाई, चरमंतपएसा अचरमंतपएसा ?' हे भदन्त ! इयं खलु रत्नप्रभा पृथिवी एकान्तेन किं चरमा व्यपदिश्यते ? किंवा अचरमा व्यपदिश्यते ? कि वा चरमाणि ? किंवा अचरमाणि 2 किं वा चरमान्तप्रदेशाः किं वा अचरमान्तप्रदेशा ? तत्रचरमं नाम अन्तिमं पर्यन्तवर्तीत्यर्थः, तच्च सापेक्षं भवति, अन्यापेक्षया तस्य सच्चात्, यथा पूर्वशरीरापेक्षया चरमशरीरमिति व्यवह्रयते, अचरमम् तद्भिन्नम् तदपि सापेक्षं तस्य चरमापेक्षया सत्वात् यथा अन्तिमशरीरापेक्षया
८७
चौडी, शुद्ध स्फटिक मणि के समान सिद्ध शिला ईषत्प्राग्भार पृथ्वी कहलाती है ।
एकान्त पक्ष का आश्रय करके श्रीगौतमस्वामी प्रश्न करते हैं- भगवन ! यह रत्नप्रभा पृथिवी क्या चरमा है ? क्या अचरमा है ? क्या चरमाणि (चरम का बहुवचनरूप ) है ? क्या अचरमाणि ( अचरम का बहुवचन रूप है ? क्या चरमान्त प्रदेश रूप है ? क्या अचरमान्तप्रदेशरूप है ? चरम का अर्थ है-अन्तिम अर्थात् अन्त में स्थित । यह 'चरम' पद सापेक्ष है, अर्थात् दूसरे की अपेक्षा रखता है । कोई पहले हो तो उससे किसी दूसरे को 'चरम' कहा जा सकता है, जैसे पूर्व भवों की अपेक्षा अन्तिम भव को चरमभव कहते हैं । जिससे पहले कुछ न हो उसे चरम नहीं कह सकते । 'अचरम' पद का अर्थ है जो चरम अर्थात् अन्तवर्ती न हो अर्थात् मध्य में हो । यह पद भी सापेक्ष है, क्यों कि जब कोई अन्त में हो तभी उसकी अपेक्षा बीच वाले को 'अचरम' कहा जाता है। जिसके आगे-पीछे दूसरा कोई न हो उसे 'अचरम' अर्थात् मध्यवर्ती
વિચેનું નિરૂપણ પહેલાં કરી દિધેલું છે અને તે પ્રસિદ્ધ પણ છે. પીસ્તાલીસ લાખ ચેાજન લાંખી પહેાળી, શુદ્ધ સ્ફટિક મણિના સમાન સિદ્ધ શીલા ઈષાભાર પૃથ્વી કહેવાય છે.
એકાન્ત પ્રશ્નના આશ્રય કરીને ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે હે ભગવન્! આ રત્ન પ્રભા પૃથ્વી શુ ચરમા છે? અચરમા છે? શું ચરમાણુ (ચરમનું બહુવચન રૂપ) છે શું અચરમાણિ (અચરમનું મહુવચનનુ રૂપ) છે? શું ચરમાન્ત પ્રદેશ રૂપ છે? શુ અચરમાન્ત પ્રદેશ રૂપ છે? ચરમના અર્થ છે અન્તિમ અર્થાત્ અન્તમાં સ્થિત આ ‘ચરમ’ પદ સાપેક્ષ છે, અર્થાત્ ખીજાની અપેક્ષા રાખે છે. કાઇ પહેલા હેાય તે તેનાથી કાઇ ખીજાને ચરમ કહેવાય છે, જેમકે પૂર્વ ભવાની અપેક્ષાએ અન્તિમ ભવને ચરમ ભવ કહે છે. જેની પહેલા કંઈ ન હાય તેને ચરમ નથી કહેતા.
‘અચરમ' પદના અં છે જે ચરમ અર્થાત્ અન્તવતી ન હોય અર્થાત્ મધ્યમાં હાય આ પદ પણ સાપેક્ષ છે. કેમ કે જ્યારે કેાઈ અન્તમાં હોય ત્યારે તેની અપેક્ષાએ વચમા રહેલને ‘ચરમ' કહેવાય છે, જેના આગળ પાછળ બીજા કાઇ નહાય તેને
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩
