Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 468

प्रज्ञापनासूत्रे भवन्ति तत्र प्रथमं वर्गमूलं द्वितीयेन वर्गमूलेन गुण्यते, गुणिते च सति यावन्तः प्रदेशा भवन्ति तावत्प्रदेशात्मिका सूचिः बुद्धया कल्प्यते बुद्धया परिपकल्प्य च विष्कम्भतो दक्षिणोत्तरायामेन संस्थापयितव्या, तथा च संस्था प्यमानया यावत्यः श्रेणयः स्पृश्यन्ते तावत्यः परिग्रहीतव्याः, तद्यथा-अङ्गुलमात्रक्षेत्रप्रदेशराशे वस्तुतोऽसंख्येयत्वेऽपि असत्कल्पनया पदपञ्चाशदधिके द्वे शते परिकल्प्येते, तयोः प्रथमं वर्गमूलं षोडशद्वितीयं चखारस्तृतीयं द्वौ, तत्र द्वितीयवर्गमूलेन चतुष्कस्वरूपेण षोडशलक्षणप्रथमवर्गमूलस्य गुणने चतुःषष्टित्वं राशि होती है, उस प्रदेश राशि के असंख्य वर्गमूल होते हैं । प्रथम वर्गमूल का भी जो वर्गमूल होता है, वह दूसरा वर्गमूल कहलाता है । उस दूसरे वर्गमूल का वर्गमूल तीसरा वर्गमूल होता है । इस प्रकार असंख्यात वर्गमूल होते हैं। यहां कहा गया है कि प्रथम वर्गमूल को दूसरे वर्गमूल के साथ गुणित किया जाय । प्रथम वर्गमूल का दूसरे वर्गमूल के साथ गुणाकार करने पर जितने प्रदेश होते हैं, उतने प्रदेशों की सूची बुद्धि से कल्पित कर ली जाय । कल्पित करके विस्तार में उसे दक्षिण-उत्तर में लम्बी स्थापित कर लेनी चाहिए। स्थापित की हुई वह सूची जितनी श्रेणियों को स्पर्श करती है, उतनी श्रेणियाँ यहां ग्रहण करनी चाहिए। वे इस प्रकार हैं-एक अंगुल परिमित क्षेत्र में वास्तव में प्रदेशों की राशि असंख्यात होती है। मगर असत्कल्पना से उसे २५६ मान लिया जाय। इस २५६ की संख्या का प्रथम वर्गमूल सोलह (१६) होता है, दूसरा वर्गमूल चार (४) होता है और तीसरा वर्गमूल दो (२) आता है। इनमें से दूसरे वर्गमूल अर्थात् चार का, प्रथम वर्गमूल अर्थात् सोलह के साथ गुणाकार लिया जाय तो चौसठ संख्या आती है । बस, इतनी ही श्रेणियां समझनी चाहिए। થાય છે. તે પ્રદેશ રાશિના અસંખ્યાત વર્ગ મૂળ થાય છે. પ્રથમ વર્ગ મૂળને પણ જે વર્ગમૂળ થાય છે, તે બીજે વર્ગમૂળ કહેવાય છે. એ બીજા વર્ગ મૂળનું વર્ગ મૂળ ત્રીજો વર્ગમૂળ થાય છે. એ પ્રકારે અસંખ્યાત વર્ગમૂળ હોય છે. અહિં કહેવું છે કે પ્રથમ વર્ગમૂળને બીજા વર્ગમૂળની સાથે ગુણવાથી જેટલા પ્રદેશ થાય છે, તેટલા પ્રદેશની સૂચી બુદ્ધિથી કલ્પિત કરી લેવાય. કલ્પિત કરીને વિસ્તારમાં તેને દક્ષિણ ઉત્તરમાં લાંબી સ્થાપિત કરવી જોઈએ. સ્થાપિત કરેલી તે સૂચી જેટલી શ્રેણિયને સ્પર્શ કરે છે, તેટલી શ્રેણિયે અહિં ગ્રહણ કરવી જોઈએ. તેઓ આ પ્રકારે છે–એક અંશુલ પરિમિત ક્ષેત્રમાં વાસ્તવમાં પ્રદેશની રાશિ અસંખ્યાત હોય છે. પણ અસત્કલ્પનાથી તેને ૨૫૬ માની લેવામાં આવે એ પ્રકારે ૨૫૬ની સંખ્યાને પ્રથમ વર્ગમૂળ (૧૬) થાય છે. બીજે વર્ગમૂલ (૪) થાય છે અને ત્રીજે વર્ગમૂળ (૨) આવે છે. તેમાંથી બીજે વર્ગમૂલ અર્થાત્ ચારને પ્રથમ વર્ગમૂળ અર્થાત્ ૧૬ની સાથે ગુણવાથી (૬૪) સંખ્યા આવે છે. બસ એટલી જ શ્રેણિ સમજવી જોઈએ.
श्री प्रशान। सूत्र : 3