Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 467

प्रमेवबोधिनी टीका पद १२ सू० ३ नारकादिसम्बध्यौदारिकादिशरीरनिरूपणम् ४५१ वैक्रियशरीराणि भवन्तीति फलितम्, तत्र सकले प्रतरेऽपि असंख्येयाः श्रेणयः प्रतरस्यार्द्धभागे तृतीयभागादौ च भवन्ति तस्मात् कियत्यस्ताः श्रेणयो भवन्ती त्याकाङ्क्षा निरासार्थमुक्तम् प्रतरस्यासंख्येयभाग इति, तथा च प्रतरस्यासंख्येयतमे भागे यावत्यः श्रेणयो भवन्ति तावत्यः श्रेणयः परिग्रहीतव्या इत्यर्थः, अधान्यद् विशेषतरपरिमाणं प्रतिपादयति- 'तासि णं सेढी ण विक्खभई अंगुलपढमवग्गमूलं बितीयवग्गमूलपडुप्पण' तासां खालु श्रेणीनां विष्कम्भतः-विस्तारमधिकृत्य विस्तारापेक्षयेत्यर्थः, सूचिः-एकप्रादेशिकी श्रेणिस्तावत, अशुलप्रथमवर्गमूलम् द्वितीयवर्गमूलप्रत्युत्पन्नम्-द्वितीयवर्गमूलगुणितं भवति, तथा चाङ्ग गुलप्रमाणमात्रस्य प्रदेशस्य क्षेत्रस्य यावान् प्रदेशराशि भवति तावत्यः प्रदेशराशेरसंख्येयानि वर्गमूलानि भवन्ति, तथाहि प्रथमं यद् वर्गमूलं तस्यापि यद् वर्गमूलं तद् द्वितीय वर्गमूल मुच्यते, तस्यापि यद् वर्गमूलं तत् तृतीयं वर्गमूलं भवतीत्येवं रीत्याऽसंख्येयानि वर्गमूलानि ख्यात श्रेणियों में जितने आकाश प्रदेश होते हैं, उतने ही नारक जीवों के बद्ध वैक्रिय शरीर होते हैं। प्रश्न यह है कि सम्पूर्ण प्रतर में भी असंख्यात श्रेणियाँ होती हैं, प्रतर के अर्द्ध भाग में भी असंख्यात श्रेणियां होती हैं और प्रतर के तृतीय भाग आदि में भी असंख्यात श्रेणियां होती हैं। ऐसी स्थिति में यहां कितनी श्रेणियां समझी जाएं ? इस जिज्ञासा का समाधान करने के लिए कहा है-प्रतर का असंख्यातवां भाग। तात्पर्य यह है कि प्रतर के असंख्यातवें भाग में जितनी श्रेणियां होती हैं, उतनी ही श्रेणियां यहां लेनी चाहिए। उनका विशेष परिमाण बतलाने के लिए कहा गया है-उन श्रेणियों की विष्कंभसूची अर्थात् विस्तार की अपेक्षा से एक प्रदेश वाली श्रेणी उतनी होती है जितनी अंगुल के प्रथम वर्गमूल को दूसरे वर्गमूल के साथ गुणित करने पर राशि उत्पन्न होती है । आशय यह है. कि एक अंगुल प्रमाण मात्र क्षेत्र के प्रदेशों की जितनी કે અસંખ્યાત શ્રેણિયોમાં જેટલા આકાશ પ્રદેશ હોય છે, તેટલા જ નારક એના બદ્ધ વૈકિય શરીર હોય છે.
પ્રશ્ન એ છે કે સંપૂર્ણ પ્રતરમાં પણ અસંખ્યાત શ્રેણિયે હોય છે, પ્રતરના અર્ધ ભાગમાં પણ અસંખ્યાત શ્રેણિયે હોય છે. અને પ્રતરના તૃતીય ભાગમાં પણ અસંખ્યાત શ્રેણિ હોય છે, એવી સ્થિતિમાં અહિં કેટલી શ્રેણિ સમજવી જોઈએ.
આ જિજ્ઞાસાનું સમાધાન કરવાને માટે કહેલું છે–પ્રતરને અસંખ્યાત ભાગ. તાત્પર્ય એ છે કે પ્રતરના અસંખ્યાતમા ભાગમાં જેટલી શ્રેણિયો હોય છે, તેટલી જ શ્રેણિયે અહિ લેવી જોઈએ તેમનું વિશેષ પરિમાણ બતાવવાને માટે કહ્યું છે–તે શ્રેણિયેની વિષ્ઠભ સૂચિ અર્થાત્ વિસ્તારની અપેક્ષાએ એક પ્રદેશવાળી શ્રેણિ એટલી થાય છે, એટલે અંગુલના પ્રથમ વર્ગમૂલને બીજા વર્ગમૂળની સાથે ગુણવાથી રાશિ સમૂહ ઉત્પન્ન થાય છે. આશય એ છે કે એક અંશુલ પ્રમાણ માત્ર ક્ષેત્રના પ્રદેશની જેટલી રાશિ
श्री प्रशान। सूत्र : 3