Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 501

प्रमेयबोधिनी टीका पद १२ सू० ६ प्रतरपूरणवक्तव्यनिरूपणम् प्रतिपत्तव्यः, इति विशेषः, तथा सति अगुलमात्रक्षेत्रप्रदेशराशेः प्रथमवर्गमूलस्यासंख्येयतमे भागे यावन्त आकाशप्रदेशा भवन्ति तावन्प्रदेशात्मिकया सूच्या याः श्रेणयः स्पृष्टाः सन्ति तासु श्रेणिसु यावन्त आकाशप्रदेशाः सन्ति तावत्प्रमाणानि तिर्यक् पश्चेन्द्रियाणां बद्धानि वैक्रियशरीराणि भवन्ति, तथा चोक्तम्
'अंगुलमूला संखेजभागप्पमिया उ होंति सेढीओ।
उत्तरवेउब्वियाणं तिरियाणं सन्निपज्जाणं ॥१॥ छाया-अङ्गुलमूला संख्येयभागप्रमितास्तु भवन्ति श्रेणयः।
उत्तरवैक्रियाणां तिरश्चां संज्ञिपर्याप्तानाम् ॥१॥ इति, किन्तु मुक्तानि तावद् वैक्रियशरीराणि तिर्यग्योनिकानां तथैव-औधिकतिर्यग्योनिकमुक्तवैक्रियशरोरवदेवावसेयानि, एवं पञ्चन्द्रियतिर्यग्योनिकानां तैजसकार्मणानि बद्धानि शरीराणि बद्धौदारिकवदेवावसेयानि, मुक्तानि तु समुच्चयमुक्तवदेव बोध्यानि, गौतमः पृच्छति -'मणुस्साणं भंते ! केवइया ओरा लियसरीरगा पणत्ता ?' हे भदन्त ! मनुष्याणां ख्यातवां भाग सरझना चाहिए । इस प्रकार एक अंगुल मात्र क्षेत्र के प्रदेशों की राशि के प्रथम वर्गमूल के असंख्यातवें भाग में जितने आकाश प्रदेश होते हैं, उतने प्रदेश रूप सूची की श्रेणियां स्पृष्ट हैं, उन श्रेणियों में जितने आकाश प्रदेश होते हैं, उतने ही तिर्यच पंचेन्द्रियों के बद्ध वैक्रिय शरीर होते हैं। कहा भी है-'संज्ञी पर्याप्त तियेच जीवों के उत्तर वैक्रिय शरीरों की श्रेणियां अंगुल के वर्गमूल के असंख्यातवें भाग परिमित होती हैं।"
किन्तु तिर्यचों के मुक्त वैक्रिय शरीर उसी प्रकार समझने चाहिए जैसे समुच्चय तिर्यंच योनिकों के मुक्त वैक्रिय शरीर कहे हैं। पंचेन्द्रिय तिथंचों के बद्ध तैजस और कार्मण शरीर बद्ध औदारिक शरीरों के सदृश ही समझना चाहिए और मुक्त समुच्चय मुक्त शरीरों के समान।।
गौतम-हे भगवन् ! मनुष्यों के औदारिक शरीर कितने कहे हैं? અસંખ્યાત ભાગ સમજવો જોઈએ. એ પ્રકારે એક આંગુલ માત્ર ક્ષેત્રથી પ્રદેશની રાશિના પ્રથમ વર્ગમૂળના અસંખ્યાતમા ભાગમાં જેટલા આકાશ પ્રદેશ હોય છે તેટલા પ્રદેશ રૂપ સૂચીની શ્રેણિ સ્પષ્ટ છે, તે શ્રેણિયોમાં જેટલા આકાશ પ્રદેશ થાય છે તેટલાં જ તિર્યંચ પંચેન્દ્રિયેના બદ્ધ વૈક્રિય શરીર થાય છે. કહ્યું પણ છે–સંજ્ઞી તિર્યંચ ના ઉત્તર વૈક્રિયશરીરેની શ્રેણિયે અંગુલના વર્ગમળના અસંખ્યાતમા ભાગ પરિમિત થાય છે.
પરન્તુ તિર્યંચાના મુક્ત વેકિય શરીર એજ પ્રકારે સમજવાં જોઈએ જેવાં સમુચ્ચય તિર્યચનિકના મુક્ત ક્રિયશરીર કહ્યાં છે. પંચેન્દ્રિય તિયચેના બદ્ધ તેજસ અને કામણ શરીર બદ્ધ ઔદારિક શરીરના જેવાં જ સમજવા જોઈએ. અને મુક્ત સમુચ્ચય મુક્ત શરીરેના સમાન છે.
श्री प्रशान। सूत्र : 3