Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
२८८
प्रज्ञापनासूत्रे गौतम ! हन्त-सत्यम् , 'मणुस्से महिसे जाव चिल्ललए जे यावन्ने तहप्पगारा सच्चा सा पुमत्र ऊ' मनुष्यो महिषो यावत् अश्वो हस्ती सिंहो व्याघो द्वीपी ऋक्षः तरक्षः पराशरःशरभः, रासभः शगालो विडालः शुनकः कोलशुनकः कोकन्तिकः शशकश्चित्रकश्चिल्ललको येऽपि चान्ये तथाप्रकारकाः शब्दाः सन्ति, सर्वा सा पुंवाक्-पुंस्त्वविशिष्टार्थप्रतिपादिका वाणी वर्तते प्रागुक्तरीत्योत्तरपक्षाशयः स्वयमूहनीयः, तदा चैतेषामुक्तयुक्त्या लिङ्गत्रययुक्तस्वेऽपि प्राधान्येन पुंस्त्वस्यैव विवक्षितत्वात् , गौतमः पृच्छति-'अह भंते ! कंसं कसोयं परिमंडलं आ जालं तारं रूवं अच्छिपव्वं कुंडं पउमं दुद्धं दहिं णवणीयं असणं सयणं विमाणं छत्तं चामरं भिंगारं अंगणं गिरंगणं आभरणं रयणं जे यावन्ने तहप्पगारा सव्वं तं णपुंसगवऊ ?' हे भदन्त ! अद कंसं-पात्रम् , कंसोलम् , परिमण्डलम् शेलम् , स्तूपम् , जालम् , स्थालम् , तालम् , रूपम् , अक्षि-नेत्रम् , पवे, कुण्डम् , पद्मम् , दुग्धम् , दधि, नवनीतम् हैयङ्गवी. नम् , अशनम्-भोजनम् , शयनम् , भवनम् , विमानम् , छत्रम् , चामरम् , भृङ्गारम्-पात्र विशेषः, अङ्गणम् , निरञ्जनम् , आभरणम् , रत्नम् येऽपि चान्ये तथा प्रकारकाः शब्दाः सन्ति किं सर्वं तत् नपुंसक वचनं भवति ? प्रागुक्तरीत्या अत्रापि संशयात् प्रश्नः, भगवानाह. के अन्य जो हैं, क्या वे सभी पुरुष वाक है ? अर्थात् पुल्लिंग प्रतिपादक भाषा है ? इसमें संशय का कारण पूर्ववत् समझना चाहिए ।
भगवान् उत्तर देते हैं-हे गौतम ! हां, मनुष्य से लेकर चिल्ललक तक के पूर्वोक्त शब्द तथा इसी प्रकार के अन्य शब्द जो भी है, वे सब पुंवाकू अर्थात् पुरुषत्व विशिष्ट अर्थ के प्रतिपादक है, यहां उत्तर-पक्ष का आशय पहले के समान ही समझ लेना चाहिए, अतः यद्यपि वे त्रिलिंगात्मक है फिर भी प्रधान रूप से पुंस्त्व की ही विवक्षा होने से उन्हें पुल्लिग माना जाता है। ___ गौतमस्वामी पुनः प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! कंसं, कंप्लोयं, परिमंडलं, सेलं, थर्भ, जालं, थालं, तारं, रूवं, अच्छि, पव्वं, कुंडं, पउमं, दुद्ध, दहिं णवणीतं, असणं, सयणं, भवणं, विमाणं, छत्तं, चामरं, भिंगारं, अंगणं, निरंगणं, आभरणं, रयणं, ये शब्द तथा इसी प्रकार के अन्य सभी शब्द क्या नपुंसकवचन
શ્રી ભગવાન ઉત્તર આપે છે- હે ગૌતમ, હા મનુષ્યથી આરંભી ચિલ્લલક સુધીના વોક્ત શબ્દ તથા એ પ્રકારના અન્ય શબ્દ જે પણ છે. તે બધા પુવાફ અર્થાત પુરૂષત્વ વિશિષ્ટ અર્થના પ્રતિપાદક છે. અહિં ઉત્તર પક્ષને આશય પહેલાના જે જ સમજો. જોઈએતેથી યદ્યપિ તે ત્રિલિંગાત્મક છે તે પણ પ્રધાનરૂપે પુત્વની જ વિવક્ષા હોવાથી તેમને પુલિંગ મનાય છે.
श्री गौतमस्वामी पुन: प्रश्न ४रे छ-3 मावन् ! 'कंसं, कंसोय परिमण्डलं, सेलं, यूगं, जोलं, थालं, तारं, रूपं, अच्छि , पव्वं, कुंई, पउमं, दुद्ध, दहि, णवणीतं, असणं, सयणं, भवणं, विमाणं, छत्तं, चामरं, भिंगारं, अंगणं, निरंगणं, आभरणं, ग्यग' मा
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩
