Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ११ सू. ८ भाषाद्रव्यग्रहणनिरूपणम् जहण्णेणं एक्कं समय, उक्कोसेणं असंखेज्जं कालं' इति, तेषाश्च गृहीतानां ग्रहणानन्तरसमये अश्यं निसर्गों भवति इति स्वभावस्यानन्तरसमये ग्रहणमवसेयम् , आदि भाषा-परिणामापेक्षया वा एकसमयस्थितिकान्यपि गृह्णाति इत्युक्तम् , पुद्गलानां परिणामस्य विचित्रत्वात् , तथा च एक प्रयत्नगृहीतपरित्यक्ता अपि ते केचन एकं समयं भाषात्वेनावतिष्ठन्ते केचन द्वौ समयौ यावत् केचन असंख्येयानपि समयान् तिष्ठन्ति, इति भावः, गौतमः पृच्छति-'जाई भावो गेण्हइ ताई कि वण्णमंताई गेण्हइ गंधमंताई रसमंताई फासमंताई गेण्हइ ?' हे भदन्त ! यानि द्रव्याणि भावतः-भावापेक्षया, भाषात्वेन परिणमयितुं गृह्णाति तानि किं वर्णवन्ति गृह्णाति, किं वा गन्धवन्ति गृह्णाति ? किं वा रसवन्ति गृह्णाति, किंवा स्पर्शवन्ति गृह्णाति ? भगवानाह-गोयमा !' हे गौतम ! 'वण्णमंताई पि जाव फासमंताई पि गेण्हइ' वर्णवन्त्यपि द्रव्याणि भाषात्वेन परिणमयितुं भावतो गृणाति, यावत्-गन्धवन्त्यपि द्रव्याणि भाषात्वेन परिणमयितुं भावतो गृह्णाति, यावत्-गन्धवन्त्यपि, रसवन्त्यपि, स्पर्शवरहित जघन्य एक समय तक, उत्कृष्ट असंख्यात समय तक रहता है।'
ग्रहण किये हुए भाषाद्रव्यों को ग्रहण करने के बाद के समय में अवश्य निसर्ग (त्याग) होता है ! इस प्रकार के स्वभाव वाले का अनन्तर समय में ग्रहण समझना चाहिए अथवा आदि भाषापरिणाम की अपेक्षा से एक समय की स्थिति वाले द्रव्यों को भी ग्रहण करता है, ऐसा कहा है क्योंकि पुद्गलों का परिणमन विचित्र होता है । अतएव एक ही प्रयत्न के द्वारा गृहीत और त्यागे हुए भी कोई-कोई पुद्गल एक समय तक ही भाषाके रूप में रहते हैं।
गौतम पुनः प्रश्न करते हैं-जिन भाषाद्रव्यों को जीव भाव से ग्रहण करता है, क्या वर्ण वाले, गंध वाले, रस वाले और स्पर्श वाले उन द्रव्यों को ग्रहण करता है?
भगवान्-हे गौतम ! जीव भाव से, भाषा रूप में परिणत करने के लिए અને હલન ચલન રહિત જઘન્ય એક સમય સુધી, ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત કાળ સુધી રહે છે.
ગ્રહણ કરેલા ભાષા દ્રવ્યોને ગ્રહણ કર્યા પછીના સમયમાં અવશ્ય નિસર્ગ ત્યાગ) થાય છે. આ પ્રકારના સ્વભાવવાળાઓના અનન્તર સમયમાં ગ્રહણ સમજવું જોઈએ અથવા આદિ ભાષા પરિણામની અપેક્ષાએ એક સમયની સ્થિતિવાળા દ્રવ્યોને પણ ગ્રહણ કરે છે એમ કહ્યું છે, કેમકે પુદ્ગલેનું પરિણમન વિચિત્ર હોય છે. તેથી જ એક જ પ્રયત્ન દ્વારા ગૃહીત અને ત્યાગેલા પણ કોઈ કોઈ પુદ્ગલ એક સમય સુધી જ ભાષાના રૂપમાં રહે છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે-જે ભાષા દ્રવ્યને જીવ ભાવથી ગ્રહણ કરે છે, શું વર્ણવાળા ગંધવાળા, રસવાળા અને સ્પર્શવાળા તે દ્રવ્યને ગ્રહણ કરે છે ?
શ્રી ભગવાન હે ગૌતમ! જીવ ભાવથી ભાષા રૂપમાં પરિણુત કરવાને માટે જે દ્રવ્યોને ७५ ४२ छे, ते १९ वाणा, धा , २१, भने २५ डाय छे. प्र. ४५
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩
