Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रबोधिनी टीका पद ११ सू०५ भाषाकारणादिनिरूपणम्
३०५
जमिति भाषा सम्मतसत्या व्यपदिश्यते, 'ठवणसच्चा३' स्थापना सत्या भाषा भवति या तथाविधमङ्कादिविन्यासं मुद्राविन्यासं चोपलभ्य व्यवह्रियते यथा एकादि संख्यायाः परतो बिन्दुद्वयविन्यासमुपलभ्य शतमिति भाषते, बिन्दुत्रय विन्यासमुपलभ्य सहस्रमिति भाषते, एवं तथाविधं मुद्राविन्यासमुपलभ्य मृत्तिकादिषु माषोऽयं कार्षापणोऽयमिति भाषते सा स्थापना सत्या व्यपदिश्यते, व्यावहारिकदृष्ट्यैव स्थापना सत्या भाषाऽवसेया न तु पारमार्थिक दृष्टया, परमार्थतस्तु स्थापनाया असत्कल्पत्वात् इत्यन्यत्र प्ररूपितं तथा ' नामसच्चा ४' नामसत्या - नामतः सत्या नाम सत्या भाषा भवति, यथा कुलमदीपयन्नपि कुलदीपक इत्युच्यते, 'रूवसच्चा ५' । रूपसत्या - रूपतः सत्या रूपसत्या भाषा भवति यथा कपटेन गृहीतआदि को न कोई पंकज कहता है, न समझता है । अतएव कमल को पंकज कहना सम्मत सत्य भाषा है ।
(३) स्थापनासत्य - विशेष प्रकार के अंकों की मुद्रा की रचना को देखकर जिस भाषा का व्यवहार किया जाता है, वह स्थापनासत्यभाषा है। जैसे-एक संख्या के आगे दो बिन्दु रक्खी हुई देखकर लोग 'सौ' कहते हैं, तीन बिन्दु देख कर हजार कहने लगते हैं । इसी प्रकार विशेष प्रकार की मुद्रा को देखकर मृत्तिका आदि में 'यह भाव है' अथवा यह 'कर्षापण है' ऐसा कहते हैं । यह स्थापना सत्यभाषा है । स्थापना सत्य को केवल व्यावहारिक दृष्टि से ही सत्य भाषा समझना चाहिए, पारमार्थिक दृष्टि से नहीं । पारमार्थिक दृष्टि से स्थापना असत् के समान है, इस बात की प्ररूपणा अन्यत्र की जा चुकी है ।
(४) नाम सत्य - जो भाषा नाम से सत्य है, वह नामसत्य कहलाती है । जैसे कोई व्यक्ति अपने कुल को दीपित नहीं करता फिर भी कुलदीपक कहलाता है ।
લાક કમળ અર્થ જ સમજે છે. શેવાળ આદિને કાઈ પંકજ કહેતું નથી. સમજતું નથી. તેથી જ કમળને 'કજ કહેવું સમ્મત સત્ય ભાષા છે.
(૩) સ્થાપનાસત્ય-વિશેષ પ્રકારના કેાની મુદ્રાની રચનાને જોઈ ને જે ભાષાના વ્યવહાર કરાય છે, તે સ્થાપના સત્ય ભાષા છે. જેમ-એક સ`ખ્યાની આગળ એ મિ મૂકેલા જોઈને લેક ‘સે’ કહે છે, ત્રણ બિન્દુએ દેખીને હજાર કહેવા લાગે છે, એજ પ્રકારે विशेष प्रारनी मुद्राने लेने मृत्ति विगेरेमां (आ भाषा है) अथवा मा 'कार्षापण ' છે. તેમ કહે છે. આ સ્થાપના સત્ય ભાષા છે સ્થાપના સત્યને કેવળ વ્યવહારિક દૃષ્ટિથી જ સત્ય ભાષા સમજવી જોઇએ પારમાર્થિક દ્રષ્ટિથી નહીં. પારમાર્થિક દૃષ્ટિથી સ્થાપના અસના સમાન છે તેની પ્રરૂપણા અન્યત્ર કરવામાં આવી ગયેલી છે.
(४) नामसत्य-ने भाषा नाभथी सत्य छे, ते नाभ સત્ય કહેવાય છે, જેમ ફાઈ વ્યક્તિ પેાતાના કુળને નથી ઉજાળતી છતાં પણ કુળદીપ કહેવાય છે.
प्र० ३९
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩
