Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
१०६
प्रज्ञापनासूत्रे
एकम् अचरमं भवति, तदपेक्षया 'चरमाई असंखिज्जगुणाई' चरमाणि खण्डानि असंख्येयगुणानि भवन्ति, 'अचरमं चरमाणि य दोवि विसेसाहियाई' अचरमं चरमाणि च द्वयान्यपि विशेषाधिकानि भवन्ति, 'परसट्टयाए सव्वत्थोवा अलोगस्स चरमंतपरसा' प्रदेशार्थतया सर्वस्तोका अलोकस्य चरमान्तप्रदेशा भवन्ति, लोकनिष्कुटेष्वेवान्तस्तेषां सद् भावात्, तेभ्योऽपि 'अचरमं तपसा अनंतगुणा' अचरमान्तप्रदेशा अनन्तगुणा भवन्ति, अलोकस्यानन्तत्वात् 'चर - तपसा य अचरमं तपसा य दोवि विसेसाहिया' चरमान्तप्रदेशाथ अचरमान्तप्रदेशाश्च द्वयेऽपि समुदिता विशेषाधिका भवन्ति, चरमान्तप्रदेशानाम् अचरमान्तप्रदेशापेक्षया अनन्त - भागकल्पत्वात् तेषामचरमान्तप्रदेशेषु निवेशेऽपि ते समुदिताः अचरमान्तप्रदेशेभ्यो विशेषाधिका एव भवन्ति, 'दव्वपएस याए सव्वत्थोवे अलोगस्स एगे अचरमे ' द्रव्यार्थ प्रदेशार्थ तया सर्वस्तोकम् अलोकस्य एकम् अचरमं भवति, तदपेक्षया 'चरमाई असंखेज्जगुणाई' चरमाणि असंख्येयगुणानि भवन्ति, 'अचरमं य चरमाणि य दोवि विसेसाहियाई' अचरमश्च चरमाणि च द्वयान्यापि समुदितानि विशेषाधिकानि भवन्ति, तेभ्योऽपि 'चरमंतपएसा असंखेज्जगुणा' चर
"
भगवान् ! उत्तर देते हैं-गौतम ! सब से कम अलोक का द्रव्य की अपेक्षा अचरम है, इसकी अपेक्षा चरम खण्ड असंख्यातगुणा अधिक हैं । अचरम और चरम खण्ड दोनों मिल कर विशेषाधिक हैं । प्रदेशों की दृष्टि से सब से कम अलोक के चरमान्तप्रदेश हैं, क्यों कि निष्कुटप्रदेशों में ही उनका सद्भाव होता है । इन चरमान्तप्रदेशों की अपेक्षा अचरमान्तप्रदेश अनन्तगुणा हैं, क्यों कि अलोक अनन्त है । चरमान्तप्रदेश और अचरमान्त प्रदेश- दोनों मिल कर विशेपाधिक हैं, क्योंकि चरमान्तप्रदेश, अचरमान्तप्रदेशों के अनन्तवें भाग मात्र होते हैं, उन्हें अचरमान्त प्रदेशों में सम्मिलित कर देने पर भी वे सब मिल कर अचरमान्त प्रदेशों से विशेषाधिक ही होते हैं । द्रव्य और प्रदेशों की दृष्टि से सब से कम अलोक का एक अचरम है, उसकी अपेक्षा चरम खण्ड असंख्यातगुणा हैं, अचरम और चरमाणि (चरम खण्ड) दोनों मिलकर विशेषाधिक हैं, उनकी
શ્રી ભગવાન્ ઉત્તર આપે છે- ગૌતમ ! બધાથી ઓછા અલેકના દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અચરમ છે, એની અપેક્ષાએ ચરમ ખડ અસ ખ્યાતગણા અધિક છે. અચરમ અને ચરમ ખડ બન્ને મળીને વિશેષાધિક છે, પ્રદેશેાની દૃષ્ટિથી બધાથી ઓછા અલાકના ચરમાન્ત પ્રદેશ છે, કેમકે નિષ્કુષ્ટ પ્રદેશમાં જ તેમના સદ્ભાવ હેાય છે. એ ચરમાન્ત પ્રદેશેાની અપેક્ષાએ અચરમાન્ત પ્રદેશ અનન્તગણા હેાય છે, કેમકે અલાક અનન્ત છે. ચરમાન્ત અને અચરમાન્ત પ્રદેશને મળીને વિશેષાધિક છે, કેમકે ચરમાન્ત પ્રદેશ, અચરમાન્ત પ્રદેશેાની સાથે સંમિલિત કરી દેવાથી પણ તેએ બધા મળીને અચરમાન્ત પ્રદેશેાથી વિશેષાધિક જ હાય છે. દ્રવ્ય અને પ્રદેશોની દૃષ્ટિએ બધાથી એછા અલેાકને એક અચરમ છે, એની અપેક્ષાએ ચરમ ખડ અસંખ્યાતગણા છે, અચરમ અને ચરમાણુ (ચરમખંડ) અને
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩
