Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद १० सु. ६ संस्थाननिरूपणम्
१९५
'अचरमान्तप्रदेशा:' इति वा व्यपदिश्यते अपि तु नियमाद् नियमतः अनेकावयवा विभागात्मकत्वविवक्षायाम् 'अचरमं च चरमाणि च' इति व्यपदिश्यते प्रदेशविवक्षायान्तु 'चरमान्तप्रदेशाच, अचरमान्तप्रदेशाथ' इति व्यपदिश्यते, 'एवं जाव आयए' एवम् - असंख्येयप्रदेशिका संख्येयप्रदेशावगाढपरिमण्डलसंस्थानोक्तरीत्या यावत् - असंख्येयप्रदेशिकम् असंख्येयप्रदेशावगाढं वृत्तं त्र्यत्रम्, चतुरस्रम्, आयतञ्चापि संस्थानं संख्येयप्रदेशावगाढं संख्येयप्रदेशिक परिमण्डलसंस्थानवदेव 'नो 'चरमम्' नो 'अचरमम्' नो 'चरमाणि' नो 'अचरमाणि' नो 'चरु मान्तप्रदेशाः ' नो 'अचरमान्तप्रदेशाः' इति वा व्यपदिश्यते अपि तु नियमतोऽनेकावयवाविभागात्मकत्वविवक्षायाम् 'अचरमं च चरमाणि च' इति व्यपदिश्यते, प्रदेशविवक्षायान्तु 'चर - मान्तप्रदेशाश्च अचरमान्तप्रदेशाश्च' इति व्यपदिश्यते । गौतमः पृच्छति - ' परिमंडले णं भंते ! ठाणे अणतपसि संखिज्जपएसोगाढे किं चरमे पुच्छा' हे भदन्त ! परिमण्डलं खलु संस्थानम् अनन्तप्रदेशिकम् संख्येयप्रदेशावगाढं किं 'चरमम्' इति ? किं वा 'अचरमम्' इति १ किंवा 'चरमाण' इति किं वा 'अचरमाणि' इति ? किंवा 'चरमान्तप्रदेशा:' इति ? किं वा 'अचरमान्तप्रदेशाः, इति व्यपदिश्यते ? इति पृच्छा, भगवान् आह - 'गोयमा !" हे गौतम! प्रदेश अथवा अचरमान्तप्रदेश नहीं कहा जा सकता, अपि तु नियम से अनेक अययवाविभागात्मकत्व की विवक्षा से 'अचरमं - चरमाणि' कहलाता है । प्रदेशों की विवक्षा करने पर 'चरमान्तप्रदेश और अचरमान्तप्रदेश' कहा जाता है । इसी प्रकार आयत संस्थान तक समझना चाहिए, अर्थात् असंख्यात प्रदेशी और असंख्यात प्रदेशावगाढ परिमंडल संस्थान के समान ही वृत्त, त्र्यस्त्र, चतुरस्र, और आयत संस्थान की वक्तव्यता भी समझ लेनी चाहिए ।
गौतम - भगवन् ! अनन्तप्रदेशी और संख्यातप्रदेशों में अवगाढ परिमंडल संस्थान क्या चरम है या अचरम है ? चरमाणि है अथवा अचरमाणि है ? चरमान्तप्रदेश है अथवा अचरमान्तप्रदेश है ?
भगवान् हे गौतम! जैसे संख्यातप्रदेशी और असंख्यातप्रदेशी एवं संख्या અચરમાન્ત પ્રદેશ નથી કહી શકાતા, પણ નિયમથી અનેક અવયવાવિભાગાત્મકત્વની વિવિક્ષાથી અચરમ –ચરમાણિ કહેવાય છે. પ્રદેશેાની વિવક્ષા કરતાં ચરમાન્ત પ્રદેશ અને અચરમાન્ત પ્રદેશ કહેવાય છે. એજ પ્રકારે આયત સ ંસ્થાન સુધી સમજી લેવુ જોઈએ અર્થાત્ અસ ંખ્યાત પ્રદેશી અને અસંખ્યાત પ્રદેશાવગાઢ પરિમ ́ડલ સંસ્થાના સમાન જ વૃત્ત,સ, ચતુસ્ર અને આયત સંસ્થાનની વક્તવ્યતા પણ સમજી લેવી જોઇએ,
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્ ! અનન્ત પ્રદેશી અને સખ્યાત પ્રદેશોમાં અવગાઢ પરિમંડલ સંસ્થાન શુ ચરમ છે અગર અચમ છે ચરમાણુ છે અથવા અચરમાણિ છે ? ચરમાન્ત પ્રદેશ છે અથવા અચરમાન્ત પ્રદેશ છે?
શ્રી ભગવાન્—હે ગૌતમ ! જેવું સ`ખ્યાત પ્રદેશી અને અસ`ખ્યાત પ્રદેશી તેમજ
श्री प्रज्ञापना सूत्र : 3
