Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ११ सू० २ भाषापदनिरूपणम् ।
_२५७ सगवऊ, पण्णवणीणं एसा भासा, न एसा भासा मोसा'-जातिरिति-जातावित्यर्थः या स्त्रीवाक्, जातिरिति-जातावित्यर्थः पुंवाक्-पुरुषवचनम् , जातिरिति-जातावित्यर्थः नपुंसकवाक् प्रतिपादिता सा प्रज्ञापनी खलु एषा भाषा भवति, न एषा भाषा मृपा भवति तथाहिजातिपदेन सामान्यग्रहणात् , सामान्यं च न परिकल्पितमेकमनवयवमक्रियं संभवति तस्य प्रमाणबाधितत्वात् अपि तु समानपरिणाम एर सामान्यम् , वस्तुन एव समानः परिणामो यः स एव सामान्यमिति वचनप्रामाण्यात , समानपरिणामस्य चानेकधर्मात्मकतया धर्माणां परस्परं धर्मिणोऽपि चान्योन्यानवेधाभ्युपगमात् जातेरपि त्रिलिङ्गत्वं संभवति इति प्रज्ञापनी एषा भाषा भवति नैषा मृषा भाषेति भावः, गौतमः पृच्छति-'अह भंते ! जा जातीइ इत्थियाणमणी जाइत्ति पुमआणवणी जातीति णपुंसगाणमणी पण्णवणीणं एसा भासा न एसा । भगवान् उत्तर देते हैं-हां गौतम !जाति का वाचक जो स्त्रीवचन है, अर्थात् स्त्रीलिंग शब्द है (जैसे सत्ता) जाति का वाचक जो पुरुष वचन है, अर्थात् पुंलिंग शब्द है (जैसे भावः) और जाति का वाचक जो नपुंसक वचन है अर्थात् नपुंसकलिंग शब्द है (जैले 'सामान्य' अथवा 'सत्व' यह भाषा प्रज्ञापनी है। यह भाषा मृषा नहीं है । क्यों कि यहां 'जाति' पद से सामान्य को ग्रहण किया गया है और वह दूसरों की मान्यता के अनुसार एकान्त रूप से एक, निरवयव और निष्क्रिय नहीं है, क्यों कि ऐसा मानना प्रमाण से बाधित हैं। वास्तव में वस्तु का सदृश परिणमन ही सामान्य है । 'वस्तु का ही समान परिणाम सामान्य है, इस वचन की प्रमाणता के अनुसार समान परिणमन ही सामान्य है । समान परिणाम अनेक धर्मात्मक होता है, और धर्म आपस में भी कथंचित् अभिन्न होते हैं और धर्मों से भी कथंचित् अभिन्न होते हैं। अतएव जाति में भी विलिंगता का संभव है। इस कारण यह भाषा प्रज्ञापनी हैं, यह भाषा मृषा नहीं है।
શ્રી ભગવાન ઉત્તર આપે છે–હા ગૌતમ! જાતિવાચક જે સ્ત્રી વચન છે, અર્થાત સ્ત્રી લિંગ શબ્દ છે (જેમકે સત્તા) જાતિવાચક જે પુરૂષ વચન છે. અર્થાત્ પુલિંગ શબ્દ છે (જેમકે ભાવ:) અને જાતિવાચક જે નપુંસક વચન છે અર્થાત્ નપુંસકલિંગ શબ્દ છે (भडे 'सामान्य' २५२१॥ 'सत्व' । भाषा प्रज्ञापनी छ. २१॥ भाषा भृषा नथी. भ3 मही જાતિપદથી સામાન્યનું ગ્રહણ કરેલું છે અને તે બીજાઓની માન્યતાના અનુસાર એકાન્ત રૂપથી એક નિરવયવ અને નિષ્કિય નથી) કેમકે એવું માનવું પ્રમાણુથી બાધિત છે. વાસ્તવમાં વસ્તુના સદશ પરિણમન જ સામાન્ય છે. વસ્તુનું જ સમાન પરિણામ સામાન્ય છે. આ વચનની પ્રમાણુતાના અનુસાર સમાન પરિણામ અનેક ધર્માત્મક થાય છે, અને ધર્મ આપસમાં પણ કથંચિત્ અભિન્ન થાય છે અને ઘમીથી પણ કથંચિત્ અભિન્ન થાય છે. તેથી જ જાતિમાં પણ ત્રિલિંગતાનો સંભવ છે. એ કારણે એ ભાષા પ્રજ્ઞાપની છે. એ ભાષા મૃષા નથી,
प्र० ३३
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩
