Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ११ सू. १ भाषापदनिरूपणम्
____ २३५ अथ एकादशे पदे सत्या१ मृपा २ सत्यामृषा३ असत्यामृषा४ इत्येवं भाषापर्याप्तानां सत्यादि भाषा विभागप्रदर्शनार्थमाह-'से णूणं भंते ! मण्णामीति ओहारिणी भासा ?' गौतमः पृच्छति हे भदन्त ! तत्-अथ, नूनम् निश्चितम् , मन्ये-अवबोधामि यत् किल अवधारणी-अवबोधबीजस्वरूपा खलु भाषा भवतीति ? तत्रावगम्यतेऽर्थोऽनयेति करणव्युत्पत्त्या अवधारणी शब्दस्य अवबोधबीजमर्थः, भाष्यते इति कर्मव्युत्पत्या भाषाशब्दस्य तद्योग्यतया परिणाम प्राप्त निसृज्यमानद्रव्यसंघातरूपोऽर्थः, तथा च अहमेवं मन्ये यदुतावश्यमवधारणी भाषा भवतीति भावः, न खल्वेतत् सकृत अनालोच्यैव मन्ये अपि तु युक्तिद्वारेणापि विचारयामि इत्याह-'चिंतेमीति ओहारिणी भासा-' चिन्तयामि-युक्त्या निश्चिनोमि, यत् खलु अवधारणी भाषा भवतीति, इत्येवं स्वाभिप्रायं भगवते आवेद्य प्रस्तुतार्थ विनिश्चयार्थ प्रथमाभिप्रायेण भगवन्तं पृच्छति गौतमः-'अहमण्णामीति ओधारिणी भासा ?' अथ-भगवान् ! एवमहं मन्ये-मननं कुर्याम्-यत् किळ अवधारणी भाषा भवतीति ? अथ द्वितीयाभिप्रायेण पृच्छतिसत्यमृषा, और असत्यमृषा इस प्रकार चार तरह भाषा की पर्याप्ति से पर्याप्त जीवों की भाषा का विभाग प्रदर्शित करने के लिए कहते हैं___ गौतमस्वामी भाषा के सम्बन्ध में अपना अभिप्राय प्रकट करते हुए कहते हैं-हे भगवन् ! में मानता हूं कि भाषा अवधरणी है, अर्थात् भाषा के द्वारा पदार्थ का अवधारण होता है अथवा भाषा अवबोध का कारण हैं, जो भाषी जाय या बोली जाय वह भाषा । भाषा के योग्य द्रव्यों को ग्रहण करके उसे भाषा के रूप में परिणत करके त्यागे जाने वाले द्रव्य समूह को भाषा कहते हैं। तात्पर्य यह है कि में ऐसा मानता हूं और विना सोच-विचार किए नहीं वरन् युक्ति के द्वारा ऐसा विचार करता हूं कि भाषा अवधारिणी है। ___ इस प्रकार भगवान् के समक्ष अपना अभिप्राय प्रकट करके उसकी सत्यता को निश्चित करने के लिए गौतमस्वामी प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! क्या में અને અસત્યમૃષા એ પ્રકારે ચાર પ્રકારની ભાષાની પર્યાપ્તિથી પર્યાપ્ત ની ભાષાને વિભાગ પ્રદર્શિત કરવા માટે કહે છે–
શ્રી ગૌતમસ્વામી-ભાષાના સમ્બન્ધમાં પોતાને અભિપ્રાય પ્રગટ કરતા કહે છે-હે. ભગવન્! માનું છું કે ભાષા અવધારિણી છે, અર્થાત્ ભાષા દ્વારા પદાર્થનું અવધારણ થાય છે અથવા ભાષા અવબોધનું કારણ છે. જે ભાષી જાય અગર બેલી શકાય તે ભાષા (બેલી) ભાષાને ગ્ય દ્રવ્યનું ગ્રહણ કરીને તેને ભાષાના રૂપમાં પરિણત કરીને ત્યાગ કરાતા દ્રવ્ય સમૂહને ભાષા કહે છે. તાત્પર્ય એ છે કે હું એમ માનું છું અને કંઈ પણ વિચાર કર્યા સિવાય નહિ. પણ યુક્તિ દ્વારા એ વિચાર કરું છું કે ભાષા અવધારિણી છે.
એ રીતે ભગવાનની સમક્ષ પિતાને અભિપ્રાય પ્રગટ કરીને તેની સત્યતાને નિશ્ચય કરવા માટે ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે હે ભગવન્! શું હું એમ માનું કે ભાષા અવ
श्री प्रशान॥ सूत्र : 3
