Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रज्ञापनासूत्रे नापि अवरमशब्देनेति तस्य अवक्तव्यता बोध्या, 'सेसा भंगा पडिसेहेयन्या' शेषाश्चतुविंशतिः भङ्गाः द्विप्रदेशिके स्कन्धे प्रतिषेद्धव्याः तथा वक्ष्यते-'पढमो तइओ य होइ दुपएसे' द्विप्रदेशिके स्कन्धे प्रथमो भङ्ग:-'चरमः' इति, तृतीयो भगः-'अवक्तव्यः' इति च भवति, शेषास्तु चतुर्विंशति भङ्गाः प्रतिषेध्या इत्यर्थः, गौतमः पृच्छति-'तिपएसिए णं भंते ! खंधे पुच्छा' हे भदन्त ! त्रिप्रदेशिकः खलु स्कन्धः किं चरमो भवति ? किं वा अचरमो भवति ? किंवा अवक्तव्यो भवति ? इत्यादि रीत्या पूर्वोक्तः षट्विंशति भङ्गाभिलापः कर्तव्य इति पृच्छा, भगवान् आह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'तिपएसिए खंधे सिय चरमे' त्रिप्रदेशिका स्कन्धः स्यात-कदाचित् चरमो भवति, यदा हि त्रिप्रदेशिक:-स्कन्धोद्वयोराकाशप्रदेशयोः समश्रेण्या व्यवस्थितयोरवगाढो भवति तदाऽसौ चरमत्वव्यपदेशं लभते, स्थापना ३ तृतीया एकत्वपरिणमन से युक्त होता है, अतएव उसे चरम अथवा अचरम कहने का कोई हेतु नहीं है, इस कारण वह न चरम कहलाता है, न अचरम कहलाता है। उस समय वह अवक्तव्य है। इस प्रकार द्विप्रदेशी स्कंध में दो भंग संभव है, शेष चौवीस भंगों का निषेध करना चाहिए ! कहा भी है-'पढमो तइओ य होइ दुपएसे' अर्थात् द्वि प्रदेशी स्कंध में प्रथम और तृतीय, ये दो भंग पाये जाते हैं।
श्रीगौतमस्वामी ! पुनः प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! त्रिप्रदेशी स्कंध क्या चरम है, अचरम है अथवा अवक्तव्य है ? इत्यादि पूर्वोक्त छन्वीस भंगों का आश्रय करके प्रश्न करना चाहिए।
भगवान् उत्तर देते हैं-त्रिप्रदेशी स्कंध को कथंचितू चरम कहा जा सकता है, क्यों कि जब त्रिप्रदेशी स्कंध दो आकाशप्रदेशों में, जो कि समश्रेणी में स्थित हों, अवगाढ होता है, तब वह चरम भंग द्वारा कहा जा सकता है। उसकी स्थापना तीसरो आगे कही जाएगी। द्वि प्रदेशी स्कंध के समान ही उसका મનથી યુક્ત થાય છે, તેથી જ તેને ચરમ અથવા અચરમ કહેવાને કઈ હેતુ નથી. એ કારણે તે ન ચરમ કહેવાય છે ન અચરમ કહેવાય છે. તે સમયે તે અવક્તવ્ય છે. એ પ્રકારે ઢિપ્રદેશી સ્કન્દમાં બે ભંગને સંભવ છે. શેષ ચોવીસ ભેગોને નિષેધ કરે नये. ४ ५४ छे-पढमो, तइओ य होइ दुपएसे, अर्थात् विदेशी २४न्धमा प्रथम અને તૃતીય આ બે ભંગ મળે છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી પુનઃ પ્રશ્ન કરે છે હે ભગવન્ત્રિપ્રદેશી સ્કન્ધ શું ચરમ છે, અચરમ છે, અથવા અવક્તવ્ય છે? ઈત્યાદિ પૂર્વોક્ત છવ્વીસ અંગેને આશ્રય કરીને પ્રશ્ન કરવો જોઈએ.
શ્રી ભગવાન્ ઉત્તર આપે છે-ત્રિપ્રદેશી સ્કન્ધને કથંચિત્ ચરમ કહી શકાય છે, કેમકે જ્યારે ત્રિપ્રદેશી સ્કન્ય બે આકાશ પ્રદેશમાં, જોકે સમશ્રેણીમાં રહેલ હાય. અવગાહ થાય છે, ત્યારે તે ચરમ ભંગ દ્વારા કહી શકાય છે. તેની સ્થાપના ત્રીજી આગળ
श्री प्रशान॥ सूत्र : 3
