Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद १० सू. ६ संस्थाननिरूपणम्
-
टीका-पूर्व द्विप्रदेशिकादि स्कन्धानां चरमाचरमादिवक्तव्यता प्ररूपिताः स्कन्धानाश्च परिमण्डलवृत्तायन्यतमसंस्थानवत्वस्य नियतत्वात् संस्थानवक्तव्यतां प्ररूपयितुमाह- 'कइणं भंते ! ठाणा पण्णत्ता ?" हे भदन्त ! कति कियन्ति खलु संस्थानानि - आकाशः प्रज्ञप्तानि - प्ररूपितानि सन्ति ? भगवान् आह - 'गोयमा !' हे गौतम ! 'पंच संठाणा पण्णत्ता' पञ्चप्रकाराणि संस्थानानि प्रज्ञप्तानि, 'तं जहा' परिमंडले, वट्टे, तं से, चउरंसे, आयए य' तद्यथा- परिमण्डलम्-गोलाकारः, वृत्तम्-वर्तुलम्, ज्यस्रम् - त्रिकोणम्, तिस्रोऽस्रयोऽस्मिन् इति व्यस्त्रमितिव्युत्पत्तेः, आयतञ्च - दीर्घम्, गौतमः पृच्छति - 'परिमंडला णं भंते ! संठाणा किं संखेज्जा, असंखेज्जा अनंता ? 'हे भदन्त ! परिमण्डलानि खलु संस्थानानि किं संख्येयानि भवन्ति ? असंख्येयानि भवन्ति ? किं वा अनन्तानि भवन्ति ? भगवान् आह - 'गोयमा !' हे गौतम ! 'नो संखेज्जा, नो असंखेज्जा, अनंता' परिमण्डलात्मक संस्थानानि नो संख्येयानि भवन्ति, - इससे पूर्व द्विप्रदेशी आदि स्कंधों के चरम, अचरम आदि की वक्तव्यता का निरूपण किया गया है, किन्तु जो भी स्कंध होते हैं, वे परिमंडल, वृत्त आदि में से किसी न किसी संस्थान के धारक होते हैं, इस कारण यहां संस्थानों की वक्तव्यता का प्ररूपण किया जाता है
श्रीगौतमस्वामी प्रश्न करते हैं-हे भगवान् ! संस्थान कितने कहे हैं ?
भगवान् - हे गौतम ! संस्थान पांच प्रकार के कहे हैं, वे इस प्रकार हैं- (१) परिमंडल - गोलाकार (२) वृत्त - वर्तुल (३) व्यस्र - ( तिकोना ) (४) चतुरस्र चौ कोर और (५) आयत दीर्घलम्बा ।
गौतम - हे भगवन् ! परिमंडल संस्थान क्या संख्यात हैं, असंख्यात हैं अथवा अनन्त हैं ?
भगवान् -
- गौतम ! परिमंडल संस्थान न संख्यात हैं, न असंख्यात हैं किन्तु ટીકા- અનાથી પૂર્વ દ્વિપ્રદેશી આદિ સ્કન્ધાના ચરમ અચરમ આદિની વક્તવ્યતાનુ નિરૂપણ કરાયું છે, કિન્તુ જે કોઈ પણ સ્કન્ધાય છે, તેએ પરિમ`ડલ, વૃત્ત આદિમાંથી કોઇ ને કોઇ સંસ્થાનના ધારક હાય છે, એ કારણે અહીં સસ્થાનાની વસ્તુવ્યતાનું પ્રરૂપણ કરાય છે
१८७
શ્રી ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે—હે ભગવન્ સંસ્થાન કેટલા કહ્યા છે,
શ્રી ભગવાન્ :–હે ગૌતમ ! સસ્થાન પાંચ પ્રકારના કહ્યાં છે, તે આ પ્રકારે છે–(૧) परिभडेल (गोणार) (२) वृत्त-वर्तुस (3) व्यस्त्र- त्रिअणु (४) यतुरस, भने आयतदीर्घ (सामु)
શ્રી ગૌતમસ્વામી:-હે ભગવન્ ! પરિમલ સસ્થાન શું સખ્યાત છે, અસંખ્યાત છે અથવા અનન્ત છે?
શ્રી ભગવાન્ :--હે ગૌતમ ! પરિમ ́ડલ સસ્થાન સખ્યાતે નથી અને અસખ્યાત
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩
