Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद १० सू० ५ द्विप्रदेशादिस्कन्धस्य चस्माचरमत्वनिरूपणम् १५३ देशानां मध्ये आद्यन्तकर्तिनौ द्वौ परमाणू चरमौ, द्वौ च मध्यवर्तिनौ अचरमौ, एकः परमाणुविश्रेणिस्थोऽवक्तव्यो भवति इति तत्समुदायात्मकपञ्चप्रदेशिक स्कन्धोऽपि 'चरमौ चाचरमौ चावक्तव्यश्च' इति व्यपदिश्यते 'नो चरमाइं य अचरमाई य अवत्तव्ययाइं य २६' पञ्चप्रदेशिकः स्कन्धो नो चरमाणि चाचरमाणि चावक्तव्यानि च' इति व्यपदिश्यते प्रागुक्तयुक्तेः, गौतमः पृच्छति-'छप्पएसिए णं भंते ! पुच्छा' हे-भदन्त ! षट्प्रदेशिकः खलु स्कन्धः किं चरमो भवति ? किं वा अचरमो भवति ? किं वा अवक्तव्यो भवति ? इत्यादि रीत्या षड्विशतिभङ्गालापःकर्तव्यः इति पृच्छा, भगवान् आह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'छप्पएसिए णं खंधे सिय चरमे१' षटूप्रदेशिकः खलु स्कन्धः स्यात्-कदाचित् 'चरमः' इति व्यपदिश्यते तथाहि-यदा षटूप्रदेशिकः स्कन्धो वक्ष्यमाणचतुर्विंशस्थापनारीत्या समश्रेण्या व्यवस्थितयोईयोराकाशप्रदेशयोरवगाहते तत्र त्रयः परमाणव एकस्मिन् आकाशप्रदेशे वर्तन्ते त्रयश्चापरके दो परमाणु 'चरमौ' मध्य के दो 'अचरमौ' हैं और विश्रेणी में स्थित एक परमाणु अवक्तव्य है। इस प्रकार उनका समुदाय पंचप्रदेशी स्कंध 'चरमोअचरमो-अवक्तव्य' कहा जाता है। मगर पंचप्रदेशी स्कंध को 'चरमाणिअचरमाणि-अवक्तव्यानि' नहीं कह सकते, इस विषय में युक्ति पहले के समान समझनी चाहिए। गौतमस्वामी प्रश्न करते हैं-भगवन् ! षप्रदेशी स्कंध क्या चरम है ? या अचरम है ? अथवा अवक्तव्य है ? इत्यादि छन्वीस भंगों को लेकर प्रश्न करना चाहिए !
भगवान् उत्तर देते हैं-गौतम ! षटूप्रदेशी स्कंध कथंचित् चरम कहलाता है। जब षटूप्रदेशी स्कंध आगे कही जाने वाली चौवीसवीं स्थापना के अनुसार समश्रेणी में स्थित दो आकाशप्रदेशों में अवगाहन करता है और उनमें से तीन परमाणु एक आकाशप्रदेश में और तीन परमाणु दूसरे आकाशप्रदेश में स्थित સમશ્રેણીમા સ્થિત ચાર આકાશ પ્રદેશમાં અવગાઢ થાય છે અને એક પરમાણુ વિશ્રેણીમાં स्थित थाय छ, त्यारे ते थारेमाथी माह मन्तना मे ५२॥ 'चरमौ' छे. मध्यना में 'अचरमौ' छ भने विश्रेणीमा स्थित से४ ५२॥ मतव्य छे. थे. १२ तभना समुदाय ५यप्रदेशी २४५ 'चरमौ-अचरमौं-अवक्तव्य घडवाय छे. ५५ पयशी २७धन चरमाणि, अचरमाणि, अवक्तव्यानि नथी ४डी शो से विषयमा युति पहसानी समान સમજવી જોઈએ.
શ્રી ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે –હે ભગવન્! ષટું પ્રદેશી સ્કન્ધ શું ચરમ છે? અચરમ છે? અથવા અવક્તવ્ય છે? ઈત્યાદિ છવીસ ભંગે છે લઈયે પ્રશ્ન કર જોઈએ.
શ્રી ભગવાન ઉત્તરે આપે છે–હે ગૌતમ! ષટ્ર પ્રદેશી સ્કન્ધ કથંચિત્ ચરમ કહેવાય છે. જ્યારે ષટ્ર પ્રદેશી અન્ય આગળ કહેવામાં આવનારી ચોવીસમી સ્થાપનાના અનુસાર સમશ્રેણીમાં સ્થિત બે આકાશ પ્રદેશમાં અવગાહન કરે છે અને તેમાંથી ત્રણ પરમાણુ
प्र० २०
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩
