Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 124

१०८
प्रज्ञापनासूत्रे भवन्ति, लोकस्य चरमखण्डानां वस्तुतोऽसंख्येयत्वेऽपि पूर्वोपदर्शितपृथिवीस्थापनापरिकल्पनया तानि अष्टौ परिकल्प्यन्ते, तद्यथा-एकैकं चतसृषु दिक्षु एकैकंच विदिक्षु इति, अलोकस्य चरमखण्डानि तु अलोकस्थापना परिकल्पनया द्वादशपरिकल्पन्ते, तद्यथा-एकैकं चतसृषु दिक्षु द्वे ने विदिक्षु इति, द्वादशानाश्चाष्टभ्यो न द्विगुणत्वं नो वा त्रिगुणत्वं किन्तु विशेषाधिकत्वमेव संभवति, तेभ्योऽपि-अलोकस्य चरमखण्डेभ्यः 'लोगस्स य अलोगस्स य अचरमं य चरमाणि य दोवि विसेसाहियाई लोकस्य चालोकस्य च अचरमश्च चरमाणि चेति द्वयान्यपि विशेषाधिकानि भवन्ति लोकस्य चरमखण्डानि पूर्वोक्तपरिकल्पनया अष्टौ एकमचरमखण्ड मिति उभयसंमेलने नव शतम् अलोकस्यापि चरमाचरमखण्डानि समुदितानि त्रयोदशभवन्ति, उभयेषां संमेलने तु द्वाविंशतिः, तस्याश्च द्वादशभ्यो न द्विगुणितत्वं, नो वा त्रिगुणितत्वं किन्तु विशेषाधिकत्वमेवेति अलोकस्य चरमखण्डेभ्यो लोकालोकचरमाचरमखण्डानि समुदितानि विशेषाधिकानि चरम खंड हैं तो वास्तव में असंख्यात परन्तु पृथ्वी की स्थापना इस प्रकार की है, इस स्थापना की कल्पना से वे आठ माने जाते हैं, वे इस प्रकार हैं-एक एक चारों दिशाओं में और एक-एक चारों विदिशाओं में । अलोक के चरम खंड अलोक की स्थापना की परिकल्पना के आधार पर बारह माने जाते हैं, यथा-एक-एक चारों दिशाओं के और दो-दो चार विदिशाओं में। यह बारह की संख्या अष्ट से न दुगुनी है, न तिगुनी है, किन्तु विशेषाधिक ही कही जा सकती है । अलोक के चरम खंडों की अपेक्षा लोक और अलोक का अचरम और उनके चरम खण्ड दोनों मिलकर विशेषाधिक होते हैं। क्यों कि पूर्वोक्त कल्पना के अनुसार लोक के चरम खंड आठ है और अचरमखंड एक है, दोनों मिलकर नौ होते हैं । इसी प्रकार अलोक के भी चरम और अचरम खंड मिल कर तेरह हैं। और इन दोनों को मिला दिया जाय तो बाईस होते हैं। यह बाईस संख्या, बारह से दुगुनी-तिगुनी आदि नहीं है, किन्तु विशेषाधिक ही
ખ્યાત પરનુ પૃથ્વીની સ્થાપના7 આ રીતે કરી છે. આ સ્થાપનાની કલ્પનાથી તેઓ આઠ भनाय छतमा २॥ प्रारे छ-एकएक यारे दिशामा मने ४ से यारे विहिशायमा, અલેકના ચરમ ખંડ અલેકની સ્થાપનાની પરિકલ્પનાના આધાર પર બાર મનાય છે. થથા એક એક ચારે દિશાઓમાં અને બે બે ચાર વિદિશાઓમાં. આ બારની સંખ્યા આઠથી બમણી છે, ત્રિગુણી નથી, પરંતુ વિશેષાધિક જ કહેવાય છે. અલેકના ચરમ ખંડની અપેક્ષાએ લેક અને અલેક અચરમ અને તેમના ચરમ ખંડ બને મળીને વિશેષાધિક થાય છે. કેમકે પૂર્વોક્ત કલ્પનાના અનુસાર લેકના ચરમ ખંડ આઠ છે અને અચરમ ખંડ એક છે, બને મળીને નવ થાય છે. એજ રીતે અલકના પણ ચરમ અને અચરમ ખંડ મેળવીને તેર છે. અને તે બન્નેને મેળવી દેવાય તે બાવીસ થાય છે. આ બાવીસ સંખ્યા બારથી બમણી કે ત્રણ ગણું આદિ નથી, પણ વિશેષાધિક છે. આ પ્રકારે અલેકના
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩