Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद १० सू० २ चरमाचरमत्वनिरूपणम् 'इमीसे णं भंते ! रयणप्पभाए पुढवीए' हे भदन्त ! अस्याः खलु रत्नप्रभायाः पृथिव्याः 'अचरमस्स य चरमाण य चरमंतपएसाण य, अचरमंतपएसाण य' अचरमस्य य चरमाणाञ्च, चरमान्तप्रदेशानाञ्च, मध्ये 'दव्वट्ठयाए, पएसट्टयाए, दव्वट्ठपएसट्ठयाए' द्रव्यार्थतया, प्रदेशायतया द्रव्यार्थप्रदेशार्थतया 'कयरे कयरेहितो अप्पा वा, बहुया वा तुल्ला वा, विसेसाहिया वा' कतरे कतरेभ्योऽल्पा वा, बहुका वा, तुल्या वा, विशेषाधिका वा भवन्ति ? भगवान् आह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'सव्वत्थोवा इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए दवढयाए-एगे अचरमे' सर्वेभ्योऽल्पम्, अस्याः रत्नप्रभायाः पृथिव्या-द्रव्यार्थतया, एकम् अचरमम् भवति, यतो हि तथापिधैकत्वविशिष्टस्कन्धपरिणामपरिणतत्वादेकम् अचरमम् तस्मात्सर्वस्तोकं भवति, तदपेक्षया 'चरमाइं असंखिज्जगुणाई चरमाणि खण्डानि असंख्येयगुणानि भवन्ति, तेषां चरमखण्डानामसंख्यातत्वात् , अथ 'अचरमं चरमाणि च' इत्येतत् समुदितानि चरमाणां तुल्यानि भवन्ति, विशेषाधिकानि वा ? इति जिज्ञासायामाह-'अचरमं चरमाणि य दोवि विसेसाहिया' अल्प बहुत्व का निरूपण किया जाता है-गौतमस्वामी ! प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! इस रत्नप्रभा पृथ्वी के अचरम, चरमों, चरमान्तप्रदेशों और अचरमान्तप्रदेशों में से द्रव्य, प्रदेशों एवं द्रव्य तथा प्रदेशों से कौन किस की अपेक्षा अल्प हैं, बहुत हैं, तुल्य हैं अथवा विशेषाधिक हैं ?
भगवान् ! उत्तर देते हैं-हे गौतम ! सब से कम इस रत्नप्रभा पृथिवी का, द्रव्य की अपेक्षा से एक अचरम है । तथाविध एकत्व परिणाम में परिणत होने के कारण अचरम एक है, अतएव वह सब से अल्प है। उसकी अपेक्षा चरमाणि अर्थात् चरम खण्ड असंख्यातगुणा अधिक हैं, क्यों कि वे असंख्यात हैं। अब प्रश्न यह है कि अचरम और चरमाणि, ये दोनों मिलकर क्यो चरमों के घराबर हैं अथवा विशेषाधिक हैं ? इस प्रश्न का उत्तर यह है-अचरम और चरमाणि, ये दोनों भी विशेषाधिक हैं ! तात्पर्य यह है कि अचरम एक द्रव्य અ૫ બહત્વનું નિરૂપણ કરાય છે–
શ્રી ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે–હે ભગવન ! આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીના અચરમ, ચમે ચરમાન્ત પ્રદેશ અને અચરમાન્ત પ્રદેશમાંથી દ્રવ્ય પ્રદેશે તેમજ દ્રવ્ય પ્રદેશોથી કોણ કેની અપેક્ષાએ અલ્પ છે, ઘણું છે તુલ્ય છે, અથવા વિશેષાધિક છે ?
શ્રી ભગવાન -હે ગૌતમ ! બધાથી ઓછા આ રત્નપ્રભ પૃથિવીના દ્રવ્યની અપેક્ષાએ એક ચરમ છે. તથાવિધ એકત્વ પરિણામમાં પરિણત હોવાને કારણે અચરમ એક છે, તેથી જ તે બધાથી ઓછા છે. તેની અપેક્ષાએ ચરમાણિ અર્થાત્ ચરમખંડ અસંખ્યાત ગણ અધિક છે, કેમકે તેઓ અસંખ્યાત છે. હવે પ્રશ્ન એ છે કે અચરમ અને ચરમાણિ, એ બન્ને મળીને શું ચરાના બરાબર છે અથવા વિશેષાધિક છે? આ પ્રશ્નનો ઉત્તર એ છે કે-અચરમ અને ચરમાણિ, એ બન્ને પણ વિશેષાધિક છે. તાત્પર્ય એ છે કે
प्र० १३
श्री प्रशान॥ सूत्र : 3
