Book Title: Nirgrantha Aetihasik Lekh Samucchaya Part 1
Author(s): M A Dhaky
Publisher: Kasturbhai Lalbhai Smarak Nidhi Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002105/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreSThI kastUrabhAI lAlabhAI zreNi, graMthAMka-4 nigrantha aitihAsika lekha-samuccaya (prathama khaMDa) madhusUdana DhAMkI zreSThI kastUrabhAI lAlabhAI smArakanidhi amadAvAda-380 004 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirjhanya aitihAsika lekha-samuccaya (prathama khaMDa) (zrI madhusUdana DhAMkInA lekhono saMgraha) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreSThI kastUrabhAI lAlabhAI zodhalekha-samuccaya zreNi graMthAMka-4 pradhAna saMpAdaka jitendra bI. zAha Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nigraMtha aitihAsika lekha-samuccaya (prathama khaMDa) madhusUdana DhAMkI zreSThI kastUrabhAI lAlabhAI smArakanidhi amadAvAda-380 004 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreSThI kastUrabhAI lAlabhAI zodhalekha-samuccaya zreNiH graMthAMka 4 - nirjhantha aitihAsika lekha-samuccaya (prathama khaMDa) prakAzaka zreSThI kastUrabhAI lAlabhAI smArakanidhi amadAvAda-380 004 (c) zreSThI kastUrabhAI lAlabhAI mArakanidhi prathama AvRtti phebruArI, 2002 nakala : 500 kiMmata : rU. 400/ prAptisthAna : zAradAbahena cimanabhAI eNjyukezanala risa senTara darzana', rANakapura sosAyaTI sAme zAhIbAga, amadAvAda-380004. PHONE : 079-2868739. FAX : 079-2862026 e-mail : sambodhiad1@Sancharnet.in Website : www.scerc.org mudraka : navaprabhAta prinTiMga presa ghIkAMTA roDa amadAvAda-380 001. phona naM. 5508631, 5509083 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paM. nAthurAma premInI puNyasmRtine sAdara samarpita Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama prakAzakIya purovacana Amukha pUrvAvalokana lekhakanuM vaktavya DA, jitendra zAha harivallabha bhAyANI prA. baMsIdhara bhaTTa DAhariprasAda gaM. zAstrI madhusUdana DhAMkI 19 23 28 pa9 lekhAnukrama 1. sAhitya ane purAtattvanA pariprekSyamAM gujarAtamAM nirgasthadarzana 2. aitihAsika pariprekSyamAM "namaskAra-maMgala 3. bhadrAryAcArya ane darilAcArya 4. "svabhAva-sattA' viSayaka traNa jUnA jaina graMtha aMtargata maLatAM uddharaNo vize 5. svAmI samaMtabhadrano samaya 6. vAdI-kavi bappabhadisUri 7. pAdaliptasUri viracita "nirvANakalikA'no samaya ane AnuSaMgika samasyAo 8. kahAvali-kartA bhadrezvarasUrinA samaya vize 9. "gautamasvAmistavanA kartA vajanavAmI vize 10. nemi-stutikAra vijayasiMhasUri vize 11. solaMkIyugIna itihAsanAM keTalAMka upekSita pAtro 12. "mInaLadevI'nuM asalI abhidhAna 13. zrIpAla-parivArano kuladharma 14. kavi rAmacaMdra ane kavi sAgaracaMdra te 103 114 1 24 1 29 135 140 158 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 177 182 190 196 202 209 216 233 245 2 53 15. "amasvAmicarita'no racanAkALa 16. "kapUraprakara"no racanAkALa 17. "syAdvAdamaMjarI'karjha malliSeNasUrinA guru udayaprabhasUri koNa? 18. jIrNadurga-jUnAgaDha vize 19. vyaMtara vAlInAha vize 20. tIrthakaronI nirvANabhUmio saMbaddha stotro 21. AryAnaMdilakRta "vairoTyAdevI stava' tathA upasargaharastotra'no racanAkALa 22. saMgamasUrikRta saMskRtabhASAbaddha "caityaparipATI stava 23. kumudacaMdrAcAryapraNIta cikara dvatrizikA 24. sAgaracaMdrakRta kriyAgarbhita "caturvizati jinastava" 25. caitrasUriziSyakRta 'vItarAgastuti 26. jJAnacaMdrakRta saMskRtabhASA-nibaddha 'zrIraivatagiritIrthastotra 27. jayatilakasUri viracita "zrI giranAra caitya pravADi' 28. ajJAtakartaka "zrI giranAra catta parivADi' 29. karNasiMhakRta giranArastha "kharataravasahI-gIta 30. dharmaghoSasUrigacchIya (rAjagacchIya) amaraprabhasUri kRta zatruMjaya caityaparipATI stotra' 31. "zrI puMDarIkazikharIstotra' aparanAma zrI zatruMjaya mahAtIrthaparipATikA" 32. zrI somaprabhagaNi viracita "zrI setuja cenna pravADi' 33. lakhapatikRta "setuja cennapravADi" 34. kavi depAlakRta zatruMjayagiristha 'kharataravasahI gIta' viSaya sUci 2 57 263 269 278 281 286 302 309 314 317 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya zreSThI kastUrabhAI lAlabhAI saMzodhana lekhazreNimAM nigraMtha aitihAsika lekha-samuccayano prathama khaMDa prakAzita karatAM ane AnaMda anubhavIe chIe. A graMthazreNimAM nirgastha darzananA vividha vidyAzAkhAnA ArUDha vidvAnonI jIvanabharanI jJAnasAdhanAnA paripAkarUpe judA judA samaye judAM-judAM sAmayikomAM prakAzita thayelA lekhonA saMgraha prakAzita karavAmAM Ave che. e pUrve prakAzita thaI gayelA A lekhomAM keTalAka to saMzodhananI dRSTie ati mUlyavAna hoya che. tema chatAM AvA lekho ghaNI vAra alpajJAta, to ghaNI vAra sAva ja ajJAta evAM sAmayikomAM ne abhinaMdana graMtho AdimAM prakAzita thatA hoya che, tethI te lekhono saMzodhako upayoga karI zakatA nathI. tethI lekhako ane saMzodhakonI mahenatano sarvAza lAbha laI zakAto nathI. AnA ukelarUpe tathA AgaLa thanAra saMzodhanamAM A lekhono samucita upayoga thAya te mATe uparokta saMzodhana lekha-zreNino AraMbha karavAmAM Avyo che. A zreNimAM prA. madhusUdana DhAMkInA gujarAtImAM lakhAyelA lekhono prathama khaMDa graMthAMka 4 rUpe prakAzita thaI rahyo che, je AnaMdanI ghaTanA che. jaina dharmano itihAsa atyaMta dhUMdhaLo ane kiMvadaMtIothI bharapUra che. eka ja sarakhA nAmAbhidhAnavALA AcAryo, vibhinna saMvatono upayoga, prAcInatA darzAvavAnI bhAvanAne kAraNe itihAsamAM samayanirdhAraNa bAbate ghaNI samasyAo upasthita thAya che, tema ja anya aneka vaNaukelAyelA prazno hovAne kAraNe itihAsa sAthe saMbaMdha dharAvatAM anya tamAma kSetro paNa dhummasamaya banyAM che. ghaNI vAra prAcIna lekhakone arvAcIna TharAvI devAmAM Ave che ane arvAcIna lekhakone prAcIna gaNAvavAmAM Ave che. AvI samasyAono ukela sUkSma dRSTithI karavAmAM Avela saMzodhana dvArA ja AvI zake. paraMtu kamanasIbe tenA upara pramANabhUta rIte kArya karanAra vidvAnonI saMkhyA ochI hatI ane have to ghaNI ja ochI che. eka daSTie to A taddana vaNakheDAyela kSetra che. A kSetramAM prA madhusUdana DhAMkIe potAnI UMDI saMzodhakardaSTi, bahuzrutatva, ane bahumukhI pratibhAne baLe khUba ja suMdara kArya karyuM che. temanAM saMzodhano deza-videzamAM khyAti pAmelAM che. temaNe nirdhArita karela samaya ane itihAsa prAyaH sarvamAnya Thare che. temanA itihAsaviSayaka 34 lekhono saMgraha prastuta graMthanA prathama khaMDarUpe pragaTa thaI rahyo che, je saMzodhako mATe sImAcihna samo che. eTaluM ja nahIM saMzodhakanI dRSTi kevI tIkSNa ane niSpakSa chatAM satyane zodhIne prabaLa rIte rajU karanAra hovI joIe te paNa A lekhomAMthI pragaTa thAya che. A lekhomAM aneka graMthonI tulanAo karavAmAM AvI che. sAthe sAthe vibhinna paristhitionI niSpakSa samAlocanA paNa Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karavAmAM AvI che. pUrva lekhakonA jyAM jyAM e saMbaMdhanAM maMtavyo hoya tenI samIkSA, ane aneka aitihAsika sAdhanono samucita upayoga karI satya sudhI pahoMcavAno nirbhIka prayAsa thayelo che, sAthe ja sacoTa ane dhAradAra rajUAtane kAraNe gaMbhIra viSaya paNa rasALa banI zakyo che. Ama A lekhomAM UMDI paDyuttA, niSpakSa AlocanA ane dhAradAra chatAMye saraLa abhivyakti jovA maLe che. prA. madhusUdana DhAMkIe temanA saMzodhanalekhono saMgraha pragaTa karavAnI saMmati ApI che te badala ame temanA khUba khUba AbhArI chIe. A zodhalekha-saMgraha dareka saMzodhako ane itihAsa viSayanA jijJAsuone upayogI nIvaDaze tevI AzA che. jitendra bI. zAha amadAvAda niyAmaka tA. 3 oNkTobara, 2001. zAradAbahena cimanabhAI ejyukezanala risarca senTara (20) Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purovacana : jaina sAhityika itihAsanI saMzuddhi prastuta pustakanuM zIrSaka che "nirjhanya aitihAsika lekha-samuccaya'. spaSTa che ke AmAM jaina paraMparAnA itihAsanAM pAsAMne lagatA keTalAka viSayonI tapAsa, carcAvicAraNAnA lekho ekatrita mUkyA che, je bhAI DhAMkIe pahelAM alagaalaga samaye ane sthAne prakAzita karyA hatA. zIrSakamAMno 'nirjhantha' zabda ja DhAMkInI viziSTatA sUcavI de che : "jaina paraMparA ke evo koI prayoga nathI karyo. potAnI AgavI dRSTi ane mAnyatAne vyakta kare tevA zabdo vAparavAnI teo ghaNI ja cIvaTa rAkhe che. ane A mAtra zabdaprayoganI ja vAta nathI. emano je tapAsa ke carcAno viSaya hoya ene lagatI sAmagrI ane purAvAnI ane ene lagatA pUrvavartI kAryane teo atyaMta custatAthI upayogamAM le che. bhASA, zailI ane nirUpaNapaddhatimAM e asAdhAraNa cokasAInA AgrahI che. A to thaI emanA zodhalekhonA sarvasAmAnya svarUpanI ane emanA abhigamanI vAta. paraMtu A lekhonuM sarvAdhika mahattva che te to maulika saMzodhana lekha. samayanirNayanA, kartRttvanA sthApita, pracalita mato ane mAnyatAo sAme emaNe praznArtha khaDo karIne, emane uthalAvyA che. samIkSita khoja ane UhApoha A lekhomAM majAgata che. emanA koIka niSkarSo jene asvIkArya lAge, tene mATe emaNe purAvAonuM je arthaghaTana ke mUlyAMkana karyuM hoya che tenI ghaNI jhINavaTathI carcAvicAraNA anivArya banaze. ahIM DhAMkIe aprakAzita stutistotrAdi ane caityaparipATIone prakAzamAM lAvavAnuM prazasya kArya paNa karyuM che. eka ArUDha saMzodhaka tarIke DhAMkInI pratibhA vividha kSetrasaMcAriNI' kahevAmAM saheje atizayokti nathI. saMzodhanakAryanI je ucca koTi A samRddha lekhasamuccayamAM apAtI joI zakIe chIe, tene anurUpa kakSA jALavIne adhikArI vidvAno enI samIkSA karaze evI AzAapekSA ApaNe rAkhIe. harivallabha bhAyANI Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha prAcIna samayathI bhAratIya sAhityamAM jaina vidvAnono phALo mahattvano ane ucca koTino rahyo che. vicakSaNa jaina munioe potAnAM zAstro upara niryukti, bhASya, cUrNi, TIkA vagere prakAranA prAkRta ane saMskRta vyAkhyA-sAhityanI racanA karI, uparAMta aneka purANo, kathAnako, prabaMdho, kAvyo, nATako, stotro, ityAdi sarva-jana-bhogya sAhitya-sarjananI paraMparA paNa ekadhArI cAlu rAkhI che. A vidvAnonA vidyA-vyAsaMganA pariNAme to bhAratIya saMskRtinA prAcIna vArasAnAM khatapatro samA jaina ane jainetara zAstra-graMthono tathA aneka sAhitya kRtiono amUlya khajAno jaina-bhaMDAromAM Aje paNa jaLavAI rahelo maLI Ave che. jaina munionI pravRtti mAtra sAhitya-lekhana pUratI ja maryAdita nahotI rahI. teoe lokakalyANanI bhAvanAthI rAjAo mAraphate ke zrImaMtonI sahAyathI dharmasthAno ke maMdiro, kUvA, vAva, vagere lokopayogI zilpa-sthApatyanA nirmANamAM nimitta banI samAjane sarvajIvonA kalyANano Adarza paNa Apyo che. AvA jaina munioe temanA sAhitya-graMthomAM pratyakSa ke parokSa rIte bhAratanI Arthika, rAjanaitika, sAmAjika ane dhArmika paristhitio para prakAza pAtharyo che, to zilpavidhAnone paththaro para kotarAvIne keTalIka mahattvapUrNa mAhitI paNa pUrI pADI che. anekavidha aitihAsika mAhitIthI bharapUra jaina ke jainetara prAcIna sAhityakRtio ane zilpa-sthApatya-vidhAnamAM ja bhAratIya saMskRtinAM sAcAM darzana thAya che. temAM jainasAhityano phALo te jainetara-sAhityane paNa zaramAve tevo rahyo che. A bhAratIya saMskRtinA vArasAnuM rakSaNa karavAnI javAbadArI dezanA sattAdhIzonI to che ja, paraMtu te vArasAnuM samAjamAM vitaraNa tarIke javAbadArI to dareka vidvAne--dareka saMzodhake--pUrI karavAnI rahe che. temaNe bhAratIya zAstronI ke sAhityanI asaMkhya racanAonA khaDakAyelA parvata upara paribhramaNaavalokana karatAM karatAM ane vizALa mahAsAga2kAya sAhitya-kRtionA peTALamAM DUbakI mArIne paNa potAnA viSayane anurUpa prApya evI badhI ja veravikhera kaDIonAM saMkalana karIne temanAM vizleSaNapUrvaka saMzodhanomAM saMlagna rahevuM joIe. uparAMta, bhAratIya sAhityamAM maLatI tamAma prakAranI vigatone sparzatAM saMzodhano dezavidezamAM thayAM che ane Aje paNa thatAM rahe che. tevAM saMzodhano koI ne koI viSayane--kadAca, ApaNA ja koI saMzodhanakSetranA viSayane--sparza karI jatAM hoya che. A kAraNe, A badhAM saMzodhanomAMthI koI viziSTa prakAranAM saMzodhanono paricaya paNa dareka saMzodhaka-vidvAne avazya hovo joIe. saMzodhanakArya kaparuM ane kliSTa to che ja, paraMtu temAM keTalIka muzkelIo amukAMze dUra thaI zake che. viziSTa saMzodhaka-vidvAnonAM saMzodhana-lekhono saMgraha eka graMtharUpe prakAzita thatAM, tevo graMtha Avazyaka sAmagrI pUrI pADIne anya saMzodhaka-vidvAnone upakAraka bane che. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "nigraMtha aitihAsika lekha-samuccaya" khaMDa 1-2 A prakArano, zrI madhusUdana DhAMkInA vidvattApUrNa gujarAtI saMzodhana-lekhono saMgraha che. zrI madhusUdanabhAI temAMnA koI koI lekhamAM saha-lekhaka tarIke rahyA che. A lekha-samuccayanA prathama khaMDanA 1-34 saMzodhanalekhomAM jaina zAstro ane sAhityanA viSayanuM vizleSaNa karyuM che ane dvitIya khaMDamAM purAtattva viSayanA 122 saMzodhana-lekho samAvyA che. zrI madhusUdanabhAI bhAratIya purAtattva-kSetranA ane kalA-itihAsa viSayanA eka pratiSThita vidvAna che. teoe ghaNAM varSo sudhI "amerikana insTiTyUTa oNpha iMDiyana sTaDIjha", vArANasI ane guragAMvamAM A kSetranA nirdezaka tarIke sevAo ApI che. teonuM nAma A kSetramAM prathama paMktimAM jANItuM che, ane jaina-purAtattvanA viziSTa kSetramAM to teo Aje sauthI AgaLa paDatA ucca koTinA saMzodhaka-vidvAna gaNAya che. purAtattvanA viSayanA vidvAna ane zAstra-graMtho ke sAhitya-kRtionA vidvAna; A baMne prakAranA vidvAnonAM saMzodhano paraspara pUraka chatAM sAdhAraNa rIte A bannemAM kSetronI saMzodhana-prakriyA kAMIka bhinna hoya che. zrI madhusUdanabhAIne AvAM bhinna kSetramAM paNa saMzodhana-kSamya bauddhika kuzAgratA varI cUkI che. amadAvAdanA "lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira"-mAM 1973thI kalA ane sthApatyanA prAdhyApaka tarIkenI sevAo tema ja gujarAtanA zatruMjaya-tIrtha ane anya girivaro paranAM jina-maMdironA itihAsa saMbaMdhI hAtha dharelI yojanAo daramiyAna, zrI madhusUdanabhAIe A baMne kSetrone AvarI letA keTalAka viSayonAM saMzodhano paNa prasiddha karyAM che. A lekha-samuccayamAM zrI madhusUdanabhAIe "nigraMtha' zabda--sAmAnya rIte pracalita jaina''zabdanA arthamAM yojyo che. vaLI, temaNe sarva graMthonI ane vyaktionI samayamaryAdA spaSTa AMkaDA ApIne vyakta karI che, chatAM teo nizcita mAne che ke te te graMthomAM vaNAyelA vividha staro to deza, kALa ane bhASAnI dRSTie judA tAravavA paDe. te uparAMta, "meLaladevI" (mInaLadevI), jUnAkhAM" (jUnAgaDha), "vAlInAha" (valabhInAtha) jevAM keTalAMka ajJAta abhidhAno vizenAM emanAM vizada vivecano to itihAsanuM eka navuM prakaraNa sarje che. temanA saMzodhana lekhomAM samatolapaNuM jaLavAyuM che, ane dareka saMzodhanalekhanuM lagabhaga ekaeka pAnuM Avazyaka aitihAsika sAmagrIthI khIcokhIca bhareluM che. zrI madhusUdanabhAInA A badhA saMzodhana-lekho bhAratIya sAhityanA itihAsamAM eka agatyanuM pradAna kare che. prastuta lekha-samuccayanA anuzIlanathI dareka vidvAne AvA saMzodhaka-vidvAnnI vidvattAno pratyakSa paricaya thaze, ane mane khAtarI che ke, itihAsanA saMzodhaka-vidvAnone A lekha-samuccayanA saMzodhana lekhomAMthI Avazyaka sAmagrI maLI raheze. insTiTyUTa phyUra iMDolojI (vesTaphelIze vilahelmsa-univarsiTeTa), myunsTara (jarmanI) tA. 10 sapTembara, 2000. (24) baMsIdhara bhaTTa Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvAvalokana sAmAnya rIte sahu ucca zikSaNa mATe pote pasaMda karelA viSayamAM ruci dharAve che, paraMtu kyAreka samaya jatAM koIne potAnI rucinA viSayamAM sAva parivartana Ave che athavA e viSayanI kSitijo vadhu vyApaka bane che. zrI madhusUdana DhAMkI mULa vijJAnanA vidyArthI, paNa saMyogavazAt purAtattvanA abhyAsI banI gayA. maMdira-sthApatyanA tajjJa tarIke teo nAmAMkita che. vaLI saMgItakalAnA paNa niSNAta. ne uparathI jainavidyAnAM vividha pAsAMonA paNa prakhara abhyAsI banyA. A graMthamAM emaNe nircantha saMpradAyanA aneka graMtho tathA graMthakAronI aitihAsika mImAMsA karatA saMzodhana-lekhono samuccaya karyo che. emAM samAviSTa 34 lekha jainavidyAnA sAhityika pAsAnA adhyayana-saMzodhanamAM emaNe karelI samIkSA sapramANa prastuta karI che. A lekhomAM vidvAnU lekhake Anuzrutika Azrayone chatAM karI prAmANita tathyo tAravavAno avanavo abhigama apanAvyo che. A lekha-samuccayamAMnA prathama be lekha sarvAga nirjhantha-darzanane lagatA che. gujarAtamAM jaina dharmano praveza kyAre thayo? zrI DhAMkIe sAhityanA tathA purAtattvanA vividha upalabdha saMdarbha TAMkIne pratipAdita karyuM che ke gujarAtamAM jaina dharmano praveza sAtamI sadIthI niHzaMka pahelAM, IsvIsanI bIjI sadI sudhImAM, ne prAya: I. sa. pU. bIjI sadI jeTalA prAcIna samayamAM thayo hato. namaskAra maMtrane lagatA lekhamAM zrI DhAMkIe darzAvyuM che ke paMcaparameSThI-namaskAra" paikI prathama be pada ja mULamAM pracalita hatAM, bAkInAM traNa pada prAyaH zaka-kuSANa kALamAM umerAyAM. lekha 3mAM bhadrAryAcArya ane darilAcAryanA upalabdha ullekha saMkalita karI, e be pUrvavid AcArya IsvIsanA pAMcamA zatakamAM thayA hovAnuM darzAvyuM che. lekha 4mAM traNa jUnA jaina graMthomAM maLatAM "svabhAva-sattA' vizenAM uddharaNonI mImAMsA karI che. lekha pamAM svAmI samatabhadranA samayane lagatA Anuzrutika samayanI tathA saMzodhita samayanI sapramANa vigate chaNAvaTa karI, aMte samaMtabhadra IsvIsan 250-625nA samayagALAmAM thayAnuM pratipAdita karI, lekhake yathArtha Takora karI che ke "samaMtabhadra mAnI lIdhelA kALathI vAstavamAM traNa-cAra sadI moDA thayAnI hakIkatathI emanA mahattvane koI ja AMca AvatI nathI, AvI zakatI nathI !' lekha 6mAM uttara gujarAtamAM thayelA suprasiddha vAdI-kavi bappabhaTTisUri vize uttarakAlIna saMdarbhagraMthomAM maLatA vibhinna-nirdezo saMkalita karI emAMnI vizvasta ane azraddheya bAbatone alaga tAravI, prabaMdhomAM AvatA visaMvAdo ane ene lagatI aitihAsika samasyAonI chaNAvaTa karI, upalabdha mitione cakAsI, bappabhadisUrinI prAkRta-saMskRta racanAono tathA temanI kavipratibhAno lekhake vizada paricaya Apyo che. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAvidhAna ane pratiSThAvidhinA graMthomAM pAdaliptasUri-racita "nirvANakalikA' mahattvanuM sthAna dharAve che. paraMtu "pAlitta' ke 'pAdalipta' nAme traNeka sUrio thayA che. nirvANakalikA' racanAra pAdaliptasUri e paikInA trIjA pAdaliptasUri che, je I. sa. 975nA arasAmAM thayA. "bhadrabAhu ane "kAlakAcAryanI jema eka nAma dharAvatA aneka sUrio ApaNe mATe kevo koyaDo mUkI jAya che ! kahAvali' (kathAvalI) nAme kathAsaMgrahanA kartA bhadrezvarasUrinA samaya vize carcA karatAM, lekha 8mAM lekhaka darzAve che ke enA kartA I. sa. 975-1025nA samayagALAmAM thayA lAge che. gautamasvAmistava' nAme rucira saMskRta stotra vajasvAmIe racyuM manAya che, paraMtu e vajasvAmI I. sa.nI pahelI sadImAM thayela Arya vaja hoI zake nahi ema aneka muddAonA AdhAre darzAvI lekhake e stavanA kartA visaM. 108 nahi, paNa vi. saM. 1080nA arasAmAM thayela uttarakAlIna anya vajasvAmI hovA joIe ema siddha karyuM che. evI rIte nemi-stuti racanAra vijayasiMhasUri I. sa.nI 11mI sadImAM thayela bhRgupura-nivAsI vijayasiMha hovAnI saMbhAvanA lekhake darzAvI che te paNa ghaNI pratItikara che. pachInA traNa lekha (11-12-13) itara prakAranA viSaya prastuta kare che. emAMnA pahelA lekhamAM solaMkIkALanA mahArAja bhImadeva bIjAnA samayamAM thayelA traNa upekSita rAjapuruSo para prakAza pADavAmAM Avyo che : daMDanAyaka abhaya, rAjapradhAna jagadeva pratihAra ane emanA putra mahApratihAra somarAjadeva, je "saMgItaratnAvalI'nA kartA hatA. bIjA lekhamAM siddharAja jayasiMhanAM mAtAnuM asala nAma "mInaLadevI' ke "mInaladevI' nahi, ne mayaNalladevI' paNa nahi paraMtu "maiLaladevI' hovuM joIe evuM karNATakanA e samayanA abhilekhomAM AvatA e nAmanA pracalita rUpa parathI lAge che ema darzAvavAmAM AvyuM che. madhyakAlIna kannaDa sAhityanA jANakAro A vize vadhu prakAza pADI zake. siddharAja ane kumArapAlanA sabhAkavi zrIpAla, temanA putra siddhapAla ane pautra vijayapAla dharme jaina hatA evuM solaMkI vaMza vize lakhanAra vidvAnoe mAnI lIdhuM che, paraMtu zrIpAlanI racanAo sUcave che ke teo hiMdudharmI hatA evo mata DaoN. zAMtikumAra paMDyAe vigate prastuta karyo che, tenA sAdhaka-bAdhaka muddAonI chaNAvaTa karatAM aMte zrI DhAMkI noMdhe che ke zrI paMDyAnA AgavA abhigamane svIkAravA mATe taddana sIdhAM ane nakkara pramANonI AvazyakatA rahe che ne evAM pramANa maLe to zrIpAla parivAranA kuladharma vize eTalo sudhAro karI levAmAM koI ja bAdhA na hoI zake. A abhigama teono kuladharma jaina hato e matane paNa lAgu paDe, kemake e paNa pramANa vinA mAnI lIdhelI mAnyatA che. lekha 14mAM "rAmacaMdra' nAme be ane sAgaracaMdra nAme keTalAka kavionI bhinnatA teonA bhinna samayAMkana sAthe darzAvI che. lekha 15mAM "amamasvAmicarita'nI racanA mATe sUcavAyelAM vibhinna samayonI mImAMsA karI e paikI visaM. 1225 hovAnuM siddha karyuM che. ( 6 ) Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evI rIte lekha 16mAM "kapUraprakara'nA racanAkALa vize chaNAvaTa karI che. syAdvAdamaMjarI'nA kartA malliSeNa sUrinA guru udayaprabhasUri nAgendragacchanA suprasiddha vijayasenasUriziSya udayaprabhasUri nahi paNa e ja gacchanA vardhamAnasUriziSya udayaprabhasUri hovA joIe evuM lekhake lekha 17mAM pratipAdita karyuM che. "jUnAgaDha' e vartamAna nAmanuM asala rUpa zuM? "jIrNadurga', "jUrNadurga" ke "jUnA(sulatAna mahamaMda)no gaDha'? lekha 18mAM lekhake A vibhinna matonAM mULa pramANonI mImAMsA karI che. lekha 19mAM vyaMtara vAlInAha- valabhInAtha)no Acho paricaya ApavAmAM Avyo che. zrI DhAMkInI adhyayana-abhiruci jaina stotra sAhityanA kSetramAM paNa supere vikasI che. AthI A lekha-samuccayamAMnA bAkInA tadviSayaka lekha (20thI 34) 15 jeTalI vipula saMkhyA dharAve che. A sAhityanA adhyayanamAM paNa teonI saMzodhakadaSTi bhakti ke kAvya uparAMta racanAsamaya paratve itihAsanI rahelI che. jaina stotromAM tIrthakaronI nirvANabhUmio vizenAM stotra uttara bhAratanAM hajAreka saMskRta-prAkRta stotromAM nahi, paNa dakSiNa bhAratamAM upalabdha che e hakIkata darzAvI lekhaka noMdhe che ke dAkSiNAtya nirgastha paraMparA nirvANabhUmi sarakhA kaparA, zuSka ane gamagIna viSayane paNa stotra-kAvyanA mAdhyama dvArA nibaMdharUpe nirvahita karI zake che. "vairoTyAdevI stava" tathA "upasargahara stotra'ne lagatA lekhano viSaya e kRtionA racanAkALa aMgano che. "caityaparipATI stavamAM ullikhita cetyonI sthaLavAra samIkSA karI lekhaka enA racanAkALanuM anveSaNa prastuta kare che. lekhaka vibhinna stotronA padalAlitya, rasamAdhurya, alaMkArasaMpannatA, chaMdolaya ItyAdi tattvo dvArA e kRtionuM kAvyadRSTie manohara rasadarzana paNa karAve che tema ja keTalIka vAra sakala stotro ne enAM madhura padyo paNa uddhata kare che. AmAMnAM aneka stotra saMskRtamAM racAyAM che, to bIjAM keTalAMka jUnI gujarAtImAM, caityaparipATI ke pravADirUpe duhAdi chaMdomAM, racAyAM che. AmAMnAM keTalAMka stotra hastaprato parathI ahIM pahelI vAra saMpAdita karelAM che. A stotro bhASA, chaMda, racanA ItyAdinuM vipula vaividhya dharAve che. A aneka manohara stotronuM adhyayana karI lekhake ahIM e sAhitya-prakAranI aneka rucira kRtionuM vizada rasadarzana karAvyuM che. Ama zrI madhusUdana DhAMkIe A lekha-samuccayamAM nirjhanya sAhityanI ghaNI kRtio tathA samasyAonuM saMzodhanAtmaka adhyayana prastuta karI jainavidyAnA adhyayana-saMzodhanamAM gaNanApAtra pradAna karyuM che. AvA sUkSma adhyayana-saMzodhana mATe lekhakane abhinaMdana ghaTe che. emanA A lekha-samuccayanuM prakAzana jainavidyAnA tema ja bhAratIya saMskRtinA abhyAsIone rasaprada tathA upakAraka nIvaDaze enI mane zraddhA che. hariprasAda gaM. zAstrI amadAvAda nivRtta niyAmaka, bhoje. tA. 28-8-2000 adhyayana-saMzodhana vidyAbhavana, (27) Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhakanuM vaktavya mULe huM vijJAnano vidyArthI | snAtaka hovA chatAM saMyogAdhIna kSetrAtikramaNa thavAthI mAro purAtattvanA pradezamAM praveza thayo ane sAthe ja e dizAmAM jijJAsApUrvakanA zodhakAryano AraMbha thayo. enA pAyA para pachIthI kalA-itihAsanI imArata UbhI karavAnI AvaData prApta karI. zALA-zikSaNanA divasothI ja, aMtaraMgamAM mUlagata valaNa hatuM rasAnubhUtiyukta kalAbhAvana. ene pratyAyana lekhe keMdramAM rAkhIne prAcIna ane madhyakAlIna saMskRta vAstuzAstro | zilpazAstro tathA praziSTa yuganA saMskRta sAhityamAMthI, te samayakhaMDomAM prayogamAM levAyelI paribhASA tathA tata viSayocita anya zabdAvalInA upayoga sametanA kalAvivecanovALA lekho paNa kumAra AdimAM lakhyA. tyArabAdanAM varSomAM e vyavasAya ane abhiruci sadaMtara chUTyAM to nahIM, paNa AjathI 28 varSa pUrve banelI ghaTanAonA pariNAmarUpe khojakozizo ane kalama eka navI ja dizA tarapha anAyAse vaLI gayAM. san 1973nA oNgasTa mAsathI amadAvAdanA lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiramAM kalA ane sthApatyanA prAdhyApakarUpe joDAyelo, ne e kALe zatruMjayagiritIrthano ane girivara para avasthita jinamaMdiro AdinAM itihAsa ane samagra vivaraNane samAvI letuM eka vyavasthita ane pramANabhUta pustaka taiyAra karavA saMbaddha projekTa hAtha dharelo. zatruMjaya tIrthanA itihAsanI vigato jANavA Agamo ane Agamika vyAkhyAothI laI kathAsAhitya, mAhAbhya graMtho, carito, prabaMdho, stuti-stotro tathA tIrthamALAo ane caityaparipATIo sametanuM vizALa sAhitya vAMcavAnuM, valovavAnuM hatuM. temAM Agamo ane Agamika sAhitya ane tenA AdhAre dezavidezanA vidvAnonAM vartamAne thayelAM lakhANo joI vaLatAM be vAto spaSTa banI H (1) prAcInatama AgamonI mULa bhASA ardhamAgadhI hovAnuM manAya to che, paNa te IsvI bIjI zatAbdI bAda kramazaH mahArASTrIprAkRtanA baLAtkArano bhoga banI vikRta thayelI che. ardhamAgadhI bhASAnA vyAkaraNAdi niyamo zuM hatA te vize prAcIna madhyakAlIna lakSaNazAstrIoe bahu ja TUMkANamAM je sAmAnya ane alpa pramANamAM niyamo batAvyA che, teno vigate nizcaya karI, e bhASAne sAdhAra, sapramANa, asalI svarUpamAM pragaTAvavAno prayatna na to bhAratIya ke na to pAzcAtya jainavidyAvido dvArA tyAre thayelo. paraMtu e prakAranuM kArya hAtha dharI zakanAra vidvAn vividha prAkRta bhASAo, bhASAzAstra, bhASAvijJAna, ane Adhunika zodhAdhigama-mAnya paddhati anusAranAM vizleSaNa, cakAsaNI Adi Avazyaka tattvothI mAhitagAra ja nahIM, utkRSTa kSamatA paNa dharAvato hovo joIe. mAre mATe to alabatta e pahoMca bahAranI vAta hatI. (e kAma doDheka dAyakAthI prAkRta bhASAvaijJAnika DA. kasturacaMda rikhabhacaMda caMdra karI rahyA che.) (2) jaino ane dezavidezanA jainetara vidvAno dvArA saMgrathita nircanthadarzananA itihAsanAM vigato ane citraNo keTalIkavAra ajJAnavaza, to ghaNIka vakhata itihAsa-anveSaNAnA adhigamanA jANapaNAnA abhAve, ane Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina paMDito dvArA to lekhanomAM keTalIye vAra apanAvAtA sAMpradAyika dRSTikoNa ane keTalAMka dRSTAMtomAM daDhAgrahI abhinivezane kAraNe bahu ja gaDabaDayukta ane ethI asatya, kyAreka to atimithyA, ane kAlAtikramaNarthI pIDita niSkarSovALAM jovA maLe che. anyathA prAkRta-saMskRta ane darzano-siddhAMto AdinuM sAruM evuM jJAna dharAvatA A vidvAnonAM itihAsaviSayaka lakhANoe vastutayA bhAre aMdhakAra phelAvI dIdho che, bahu ja khoTI paraMparAone, tema ja siddha na thaI zakatI anuzrutio ane dhAraNAone aTala satya rUpe rUDha karI dIdhI che. paraMparAgata pAMDitya-kSetre udbhavelI A zocanIya paristhitine kAraNe eka ghaTanA e banI che ke itihAsane nAme keTalAMye agAuthI cAlyAM AvatAM, ne cIlAcAlu, jUThAM lakhANo thatAM ja rahyAM che ne enAM punarAvartano ane punaH punaH upayoga paNa thatAM ja rahyAM che. taduparAMta sAMpradAyika vivazatAne pratApe prAcIna itihAsane nAme keTalAMka navAM jUThANAMo paNa vahetAM mUkavAmAM AvyAM che, jenuM anusaraNa paNa Aje to purajozamAM thaI rahyuM che. A kAraNasara A eka kSetra evuM hatuM ke jemAM zodhakArya karavAno ghaNo avakAza hato ane che. AthI nirpranthAnulakSI aitihAsika samasyAone lakSya banAvI, meM vacce vacce, samaya maLato gayo tema tema, ane sAdhano prApta thatAM gayAM tadanusAra, tenA para dhyAna keMdrita karI keTalAka lekho gujarAtI, aMgrejI, ane hiMdI bhASAmAM lakhyA. bhAratamAM joIe to (sva) DA jagadIzacaMdra jaina tathA (sva.) paM. dalasukha mAlavaNiyA, ane yuropamAM DA klaoNsa bruhna tathA DA. paoNla DuMDAsa sarakhA vidvAnone te bahu ja gamyA. temAMnA gujarAtI lekhone saMkalita karI, sagavaDa khAtara tema ja viSayanI vargavArI anusAra be khaMDamAM vaheMcI, atre prastuta thatA saMcayagraMtha aMtargata samAvI lIdhA che. keTalAka lekho mULe sahalekhana rUpe paNa hatA, je saMbaddha vigato yathAsthAne darzAvI che. dvitIya graMtha aMgrejI lekhonA saMgraharUpe be khaMDomAM pragaTa thaze. eka duHkhada bInA e paNa kharI ke zodhakSetre jeTalI samyak pragati thayelI che tenI paNa upekSA | avagaNanA thatI rahI che. keTalAka lekhakone to AvI koI zodho thaI che ke nahIM tenI khabara paNa hotI nathI. pAzcAtya vidvAnoe karelAM zodhano vize na jANatA hoya te to alabatta aneka kAraNosara saMbhavita che; jemake tyAM aMgrejI uparAMta jarmana, phreMca, iTAliyana Adi bhASAomAM thatAM rahetAM lekhano bhAratIya vidvAnone bhASAnI anabhijJatA kAraNe gamya nathI : ane ene AvarI letAM sAmayiko / pustakonI bhAratamAM asulabhatA hovAnuM eka anya kAraNa paNa kharuM. paNa bhAratamAM ja thatI zodhapravRttio ane tadAdhArita prakAzano vize na jANavuM te to akSamya ghaTanA gaNAya. paraMtu ahIM paNa muzkelI e che ke chellA sAteka dAyakAthI, guNavattAnA judA judA staro para lakhAyelA aneka lekho prAMtIya bhASAo--gujarAtI, hindI, kannaDAdi----mAM vividha zodhAdi viSayaka sAmayiko, vRttapatro, vArSika aMko, abhinaMdana graMtho, smRtigraMtho, smArakagraMtho AdimAM chapAtA ja rahyA che, ane te badhA emAM kALakrame daTAtA rahyA che. emAMthI zodhakane khojaprakriyAmAM je koI kAmanA hoI tene khodIkhodIne bahAra kADhI (21) Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upayogamAM levAnuM kArya kaThaNa, ghaNI vAra to viSayavAra lekhasUcionA abhAve bhAre muzkela banI jatuM hoya che. have AvA upayogI lekhonA saMcayagraMtho jo taiyAra thAya to saMdarbhArthe e sau AsAnIthI prApya banI zake, ane mULa lekhakoe je lakhyuM, zodhaprayAso dvArA je taiyAra karI prakAzita karyuM, te mahadaMze sArthaka banI zake. AvA saMcayagraMtho traNa prakAre banI zake, kyAreka kyAreka thatA rahetA paNa hoya che : 1) koI eka vidvAnnA judA judA sthaLe ane pRthak pRthak kALe pragaTa thayelA lekhono samuccaya; 2) koI eka zodhasAmayikamAM aneka varSo daramiyAna pragaTa thayelA ane aneka vidvAno dvArA lakhAyelA upayogI lekhono saMgraha; 3) koI eka viSaya para lakhAyelA judA judA tajJonA lekhono pRthak pRthak samaye ane bhinnabhinna sthaLoe saMcaya. mArA lekhono sAMprata saMgraha prathama vargamAM AvI jAya che. A TAMkaNe eka prazna e paNa Ubho thAya che ke A graMthano upayoga koNa karaze ? vizvavidyAlayo, zodhasaMsthAo AdimAM je lokonI chellA dAyakAomAM adhyApana tema ja zodhakArya mATe bharatI karavAmAM AvI che temAMnA keTalAye evA che ke jenI e kSetramAM koI kSamatA nathI, gamyatA nathI, ane ethI emanI zodhakarUpe pAtratA paNa nathI. keTalAkane to zodhakArya kema karavuM e vAtanI tajJatA to eka bAju rahI paNa aMgrejImAM ja nahIM, potAnI mAtRbhASAmAM paNa DhaMgapUrvaka ane doSa vagaranuM kema lakhAya tenI AvaDateya dharAvatA nathI ! sAhityakAro ne kalAkAronI jema zodhako paNa janme che, dharAra banAvI zakAtA nathI. Aje to e kSetromAM, ne temAM phAlyAphUlyA keTalAye hoddA para besADI dIdhela yA caDI beThelA moTA bhAganA kahevAtA 'vidvAno' aNaghaDa--eTale ke tAlIma lIdhA vagaranA che. bIjI bAju jainapakSe jovA jaIe to tyAM zrAvakomAM bahu ochA evA che je ThIka ThIka bhaNelA che ane temAM paNa jaina vidyAnA kSetramAM kAma karanAra vidvAno ati alpasaMkhyaka che. paraMtu emAM moTA bhAganAnuM jIvanalakSya dhArmika kAryonA, sukRtonA, ne enA badalA rUpe lakSmI-prApti ane eno upayoga karIne, AvanA2 bhava devagatimAM thAya ane ethI devalokomAM (jaina mAnyatA pramANe abajo varSa sudhI) sukhaprApti thAya te pAchaLa raheluM hoya tevo bhAsa thAya che. (nirvANa kiMvA mokSa sAthe emane jhAjhI levAdevA hoya tema dekhAtuM nathI.) emane zodhakhoLathI ladhAtAM tathyAdhArita, pramANanI kasoTImAMthI pasAra thayelAM satyono koI ja upayoga nathI. vadhumAM teo je kaMI kaoNleja sudhInA gALAmAM jJAna-vijJAna saMbaMdhI bhaNyA haze te badhuM bhUlI gayA che. trIjI bAju munijanomAMthI keTalAye ucca zikSA-zALAmAM to ThIka, mAdhyamika zALAmAM paNa zikSaNa lIdhuM nathI. vaLI teo atyadhika rUDhiparasta hoI tema ja paraMparAnA aThaMga saMrakSakanI pharaja bajAvatA hoI ne vizeSamAM karmakAMDa, kriyAkAMDa vA vidhividhAnAdimAM ja vyasta rahetA hoI, temane zodhakAryamAM ruci ke rasa nathI, na enA prati khAsa Adara che, ke na teno emane koI paNa prakAre khapa che. saMpradAyanI rUDha mAnyatAo tema ja paraMparAthI judA paDanArA zodhalekho vAMcavA ene 'pApa' mAnanAro paNa emAM eka viziSTa varga che tevuM paNa kyAreka sAMbhaLavAmAM Aveche. vaLI eka saMpradAya to eTalo kaTTa2 che (20) Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke tenI daDhIbhUta dhAraNAo e ja itihAsa che, teo ja prAcIna che, asalI che, sAcA che, ne teo je kaMI kahe, lakhe, chApe tenAthI judA paDI zakAya ja nahIM paDo to tamAruM AvI banyuM ! alabatta, bhUtakALanA mahAn sUrivaro-munivara vijayadharmasUri, vidyAvijayajI, jinavijayajI, kalyANavijayajI, caturavijayajI, jayaMtavijayajI ane vizAlavijayajI tema ja zrutadivAkara puNyavijayajI ane vartamAne AgamavettA munivara jabUvijayajI, vijayapradyumnasUri, ane vijayazIlacaMdrasUri sarakhA virala apavAdo jarUra che, ane ajayasAgarajI sarakhA munivarone zodhakArya prati sahAnubhUti hovA uparAMta te mATenI sAmagrI paNa audAryapUrvaka labhya kare che. paNa ekaMdare citranirAzAjanaka che. vastutayAmunijano itihAsa, bhUgoLa, bhUstarazAstra, khagoLavidyA, padArthakAraNa, rasAyaNazAstra, jIvazAstra, nRvaMzavidyA, manovijJAna tathA adhimAnasazAstra ane saMskRta-prAkRtAdi bhASAo uparAMta bhASAzAstra evaM bhASAvijJAnamAM prAthamika jJAna meLavI le to emanA daSTikoNamAM ghaNo phera paDI jAya. paNa AvI sthiti sarjAvAnA yoga, zakyatA nahIMvat che. to pachI prakAzita zodhalekho tema ja enA saMcayagraMtho koNa vAMcaze, koNa vAMcatA haze? bhAyANI sAhebe mane uttara Apelo ke be vyaktio : lekhaka pote ane pUpharIDara ! AvI paristhiti pravartamAna hoya tema chatAM tenI sAme thaIne zodhakArya karavuM ane tenA niSkarSarUpe lekho prakAzita karavA e naryuM sAhasa, khoTI dizAmAM zrama ane zaktivyaya ja nahIM, narI mUrkhatA nathI ? mane lAge che ke e vAstavikatA hovA chatAM A saMcayagraMthano bhaviSyamAM upayoga karanAra koI ne koI nIkaLI Avaze evI AzA sAva asthAne nathI. A paLe mane mahAnuM digaMbara ItihAsavettA paM. nAthurAma premI yAda Ave che. emaNe vIsIthI laI cAlIsI sudhImAM itihAsa-viSayaka ghaNA upayukta, taTastha, ane zodhasabhara evaM krAMtikArI aitihAsika lekho lakhelA, jenA badalAmAM saMpradAyanA kaTTara rUDhicusto dvArA emanA para pastALa paDelI, emane mAthe mAchalAM dhoyelAM chatAM temaNe nirbhIkatApUrvaka san 1956mAM emanA lekhasaMgrahanI vizeSa vyavasthita bIjI AvRtti bahAra pADelI, jeno digaMbara sivAyanA deza-videzanA keTalAye vidvAnoe ane meM paNa khUba khUba upayoga karelo che, hajIye karI rahyo chuM. huM to emanI saccAI, prAmANikatA, vyavasthita ane pramANapUta anveSaNA ane bhASAnI saralatA tema ja abhivyaktinAM lAghava ane sacoTatA tema ja lakhANamAM cIvaTa ane cokasAI AdithI eTalo prabhAvita chuM ke sAMprata lekhasamuccayano A prathama khaMDa meM emane ja samarpita karyo che. samuccayanA A prathama khaMDamAM kramavAra nIce mujabanA lekho samAvI lIdhA che, jemAMnA keTalAye jaina itihAsa-zodhana saMbaMdhI che. te badhA jyAM chapAyelA te mULa sroto tathA lekhomAM jyAM jyAM anya vidvAnuM paNa sahalekhaka rUpa hatA (ke huM sahalekhakarUpe hato, tyAM tyAM temanAM nAmo paNa yathAsthAne darzAvyAM che. (e lekhomAM mULe jyAM chApabhUlo, joDaNI-vyAkaraNAdi doSo rahI gayelA te sudhAravA uparAMta Avazyaka jaNAyuM tyAM tyAM vizeSa spaSTatA lAvavA zabdo tema ja vAkayaracanAdimAM jarAtarA parivartana karyuM che. kyAMka kyAMka navI hakIkato paNa maLI ane tene paNa samAvI lIdhI che.) (22) Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A graMthamAM prastuta karelA lekho mULe svAdhyAya, saMbodhi, sAmIpTa, nigrantha, vidyApITha, ane pathikamAM prakAzita thayelA. te sau saMbaMdhakartA zodhasAmayikonA saujanyathI ahIM punaHmudrita karyA che. 1. "sAhitya ane purAtattvanA pariprekSyamAM nirpranthadarzana," pathika, 40. 1-2-3, amadAvAda oNkaTo.-Dise. 1999, dIpotsavI aMka, 2. "aitihAsika pariprekSyamAM 'namaskAra maMgala'," nirprantha 3, amadAvAda 2001. 3. "bhadrAryAcArya ane dattilAcArya," svAdhyAya, pu 14. 2, vaDodarA vi. saM. 2037 (I. sa. 1981), vaDodarA. 4. " 'svabhAvasattA' viSayaka traNa jUnA jaina graMtha aMtargata maLatAM uddharaNo vize," sAmIpya pu 1. 2, amadAvAda julAI 1984, 5. "svAmI samaMtabhadrano samaya," nirprantha 3, amadAvAda 2001. 6. "vAdI-kavi bappabhaTTisUri," nirprantha 2, amadAvAda 1996. 7. "pAdaliptasUri viracita 'nirvANakalikA'no samaya ane AnuSaMgika samasyAo," nirprantha 3, amadAvAda 2001, 8. "kahAvali-kartA bhadrezvarasUrinA samaya vize," saMbodhi, pu 12, amadAvAda 1983 84. 9. 'gautamasvAmIstava'nA kartA vajasvAmI vize," svAdhyAya, pu 23. 2, vaDodarA kr 1986. 10. "nemi-stutikAra vijayasiMhasUri vize,' svAdhyAya pu 22. 1, vaDodarA caitra vi. saM 2040 (eprila I. sa. 1984). 11. "solaMkIyugIna itihAsanAM keTalAMka upekSita pAtro," svAdhyAya, pu 14.3. vaDodarA vi. saM. 2033 (I. sa. 1977). 12. "mInaLadevI'nuM asalI abhidhAna," vidyApITha pu 135, amadAvAda me-jUna 1985. 13. 'zrIpAla parivArano kuladharma," nirprantha 2, amadAvAda 1996. 14. "kavi rAmacaMdra ane kavi sAgaracaMdra," saMbodhi, gre 11, 1-4, amadAvAda 1982 1983. 15. "amamasvAmIcarita'no racanAkALa,' sAmIpya, pu 4, 3-4, amadAvAda oNkaTobara 1987-mArca 1988. 16. "kapuraprakara'no racanAkALa," sAmIpya, pu 3, 3-4, amadAvAda oNkaTo. 1986-mArca 1987. (22) Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17. "syAdvAdamaMjarI'karja malliSeNasUrinA guru udayaprabhasUri koNa?" sAmIpya, pu5, 1-2, amadAvAda eprila-sapTe 1988. 18. "jIrNadurga-jUnAgaDha vize." pathika, pu. 103, amadAvAda Dise. 1970. 19. "vyaMtara vAlInAha vize sAmIpya, pu. 1, aMka 1, amadAvAda caitra vi. saM. 2040, eprila, I. sa. 1984. 20. "tIrthakaronI nirvANabhUmio saMbaddha stotro," sAmIpya, pu. 6, 3-4, amadAvAda oNkaTo. 1989-mArca 1990. 21. "AryanaMdilakRta "vairoTyAdevI-stava" tathA "upasargaharastotra'no racanAkALa, nirjhanya 3, - amadAvAda 2001. 22. "saMgamasUrikRta saMskRta bhASAbaddha "caityaparipATI stava', nirgastha 3, 2001. 23. "kumudacaMdrAcArya praNIta "cikura dvAtrizikA," nirgastha 2, 1996. (sahalekhaka jitendra zAha) 24. "sAgaracaMdrakRta kriyAgarbhita "caturvizati jina stava," nirgastha 3, 2001. (sahalekhaka jitendra zAha) 25. "jaitrasUriziSya kRta vItarAgastuti," saMbodhi, pu. 14, amadAvAda 1990 ra6. "jJAnacaMdrakRta saMskRtabhASA-nibaddha "zrI raivatatIrtha stotra, jaina vidyA re mAyAma, (Pt. Bechardas Doshi, Commemoration Volume II), vArANasI 1987. (agaracaMda nAhaTA sAthe sahalekhana). 27. "jayatilakasUri viracita "zrIgiranAra caitya pravADi," jaina vidyA che mAyA, (Pt. Bechardas Doshi Commemoration Volume II), QURL912 geco. (agaracaMda nAhaTA sAthe sahalekhana). 28. "ajJAtakartaka "zrI giranAra cenna parivADi", jaina vidyA mAyAma, (Pt. Bechardas Doshi Commemoration Volume I), vArANasI 1987. (sahalekhikA vidhAtrI vorA). 29. "karNasiMhakRta giranArastha kharataravasahI-gIta, naina vidyA mAyAma (Pt. Bechardas Doshi Commemoration Volume II), vArANasI 1987. 30. "dharmaghoSasUri gacchIya (rAjagacchIya) amaraprabhasUrikRta "zatruMjayacaityaparipATI stotra'," nirjhantha 1, amadAvAda 1995. 31. "zrIpuMDarIka zikharIstotra' apanAma "zrI zatruMjaya mahAtIrtha-paripATikA," nigraMtha 1, amadAvAda 1995. (23) Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32. "zrI somaprabhagaNi viracita "zrI setuja cenna pravADi," nirjhantha 1, amadAvAda 1995. 33. "lakhapatikRta "setuja cennapravADi," nircantha 1, amadAvAda, 1995. 34. "kavi depAlakRta zatruMjayagiristha "kharataravasahI gIta," nirjhanya 1, amadAvAda 1995. A samuccaya graMthanuM purovacana' lakhavA badala bhAyANI sAhebano, "Amukha mATe DA. baMsIdhara bhaTTano, ane "pUrvAvalokana' mATe DA. hariprasAda zAstrIno huM atyaMta RNI chuM. graMtha taiyAra karavAmAM lesara-mudrako-sarvazrI akhileza mizra ane praNava zeTha-tathA zodha sahAyaka arpaNA (apa) zAha ane pUpharIDara nAraNabhAI paTela dhyAnapUrvaka pUruM mudraNa joI gayA hatA, ane chevaTanAM pUri bahu ja dhyAna je badala te badhAno sasneha AbhAra mAnuM chuM. e ja rIte A graMtha taiyAra karavAmAM zAradAbahena cimanabhAI eNjyukezanala risarca senTara, amadAvAdanA niyAmaka DA, jitendra zAhano emanA kendranA sAdhano ane karmacArIonI ApelI sahAya badala tema ja mudraNa-nakala taiyAra thaI gayA bAda tene "zreSThI kastUrabhAI lAlabhAI zodha lekha-samuccaya zreNi, graMthAMka 4 rUpe prakAzita karAvavA badala khUba ja AbhArI chuM. e ja rIte uparyukta zreNinA nyAsa-saMcAlakono paNa AbhAra mAnuM chuM. (24) Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhitya ane purAtattvanA pariprekSyamAM gujarAtamAM nircanthadarzana dAyakAo pUrve, mane smaraNa che ke trIsInA prAraMbhanA koI varSa(sana 1933 ?)mAM maLelA gujarAta sAhitya pariSadUnA vArSika adhivezanamAM, DI. bI. Diskankare evI sthApanA karelI ke gujarAtamAM jaina dharmano praveza sAtamA zataka pahelAM thayo ja nahoto ane te pUrve pAMcamA zatakamAM valabhImAM AgamonI vAcanA nizcita karavA maLI gayelI vAlajI pariSadanI paraMparA sAcI nathI'. e kathanano Azaro laI lagabhaga aDhI dAyakA pUrve kumAranI kaTAromAM jabaro vivAda upADavAmAM Avelo. e vakhate e viSaya anuSaMge meM pramANabhUta prAcIna sAhitya dvArA phalita thatAM aitihAsika tathyo tema ja gujarAtamAMthI prApta, saMdarbhagata viSaya paranAM purAtattvIya pramANo saMbaMdhamAM, khoja karelI ane Diskalakara ane temane anusaranArA vartamAna dazakonA viddharmahAjanonuM prastuta gRhIta kyAM sudhI sAcuM che te vigate tapAsI joyeluM. e purANI noMdhone AdhAre ahIM, saraLatA khAtara hAla to bahu vistRta TippaNI na ApatAM, kevaLa saMdarbhagraMthonI jarUriyAta pUratI noMdha sAthe, mukhya pramANone ja saMkSepamAM rajU karIza. sAhityanA saMdarbho 1) IsvIsana pUrvenI sadIomAM racAI gayelA prAcInatama nirjhanya AgamomAM gujarAta sthita koI paNa sthaLa saMbaMdhI bilakuleya ullekha nathI. 2) gujarAta aMtargata surASTra (soraTha), dvArikA, ujajayaMtagiri (giranAra), zatruMjayagiri (seguMjo), ane hastavapra(hAthaba)nA saMbaMdhamAM AgamomAM je ekatrita ullekho prApta thAya che te jJAtAdharmakathA, vRSNidazA, ane dvitIya Arya zyAma kiMvA dvitIya kAlakAcAryakRta prajJApanA sUtramAM jovA maLe che, ane A traNe Agamo bhASA, zailI, ane vastunI dRSTie uttara-kSatrapayugathI vizeSa prAcIna jaNAtA nathI. 3) paraMtu paryuSaNAkalpanI "sthavirAvalI"nA trIjA hissA(prAyaH IsvI 100)mAM apAyela nircantha munionA gaNa, kula, zAkhAdinI vigatomAM (azokapautra maurya saMpratinA guru) Arya suhasti(prAyaH I. sa. pU. trIjI zatAbdI uttarArdha)nA eka ziSya RSiguptathI soraThIyA zAkhAnI utpatti thaI hovAnuM jaNAvyuM che te zAkhA "mAnava(mAlava?)gaNa'mAMthI nIkaLelI che. AthI spaSTa rUpe phalita thAya che ke ochAmAM ochuM IsvIsanuM pUrvenI bIjI zatAbdInA uttarArdhamAM surASTrapradezamAM nircanvadharmano pracAra hato. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 4) Arya nAgArjuna dvArA nirjhanya AgamonA saMkalana saMbaddha prAyaH IsvI 350nA arasAmAM saMpanna thayelI prathama vAlabhI vAcanA' ane pachI devaddhigaNinI adhyakSatAmAM, IsvI 450(vastutayA I. sa. 503 athavA pa16)mAM, agAunI Arya skaMdilanI adhyakSatAmAM saMpanna thayelI mAthurI vAcanA" (prAyaH IsvI 3pa3363) ane prathama vAlabhI eTale ke nAgArjunIya vAcanA'nA pAThonA milanArthe maLelI "dvitIya vAlajI pariSada'nI noMdha letAM jUnAM ullekho ane prAcIna gAthAo madhyakAlIna ane uttara- madhyakAlIna vRjyAtmaka sAhityamAM maLI Ave che. AmAMthI pahelI mAnyatAne Teko devavAcaka kRta naMdisUtra(prAyaH IsvI 450)mAMthI ane bIjIne paryuSaNAkalpanA aMtima hissA(prAyaH IsvI 503/ 513)nI eka noMdha tema ja AcArya malayagirie purANA sroto parathI 12mA zatakamAM karelA TippaNa parathI tAravI zakAya. "sthavirAvalI"no chello ane pAMcamo hisso paNa devarkiMgaphinA nAma sAthe ja pUro thAya che. AthI vAlabhI vAcanAnI vAtane kADhI nAkhavA mATeno koI take Ubho rahI zakato nathI. 5) uttara-kSatrayugIna ane anukSatrapakAlIna jaina Agamika sAhityanI noMdho anusAra ujjayaMtagiri para jina ariSTaneminAM dIkSA, kaivalyajJAna-prApti, ane nirvANa e traNa kalyANaka thayelAM. AvI mAnyatA Ama IsvI trIjI-cothI sadImAM pracAramAna hatI. 6) digaMbara saMpradAyanA mAnya graMtha paddhaSThAgama (prAyaH IsvI 500) paranI svAmI vIrasenanI dhavalA-TIkA (IsvI 815) anusAra ujjayaMtagirinI caMdra guphAmAM vasatA AcArya dharasene puSpadaMta bhUtabali nAmanA munione karmaprakRti-prAbhRta bhaNAveluM. A dharasena, digaMbara vidvAno mAne che tema IsvI bIjI zatAbdInA prAraMbhanA na hotA, mArI zodha pramANe, IsvIsan 450-500 vacce thaI gayA che''. 7) AcArAMga-niryukti(prAyaH IsvI pa25)mAM e kALe mahimna manAtAM je nirjhantha tIrthonAM nAma ApelAM che temAM ujjayaMtagiri paNa samAviSTa che. 8) digaMbara-mAnya graMtha trilokaprazasi(prAyaH IsvI 550)mAM paNa nirgastha tIrthonAM ApelAM be udAharaNomAM eka ujajayaMtagirinuM che. 9) sabhASyadvAdazArAyacakranA racayitA ane siddhasenanA sanmatiprakaraNa paranI (hAla anupalabdha) vRttinA kartA tema ja valabhI ane bhRgukaccha sAthe saMkaLAyelA mahAnuM dArzanika vidvAn mallavAdI IsvIsananA chaThThA saikAnA uttarArdhamAM thaI gayA che. teo Avazyakaniryukti (prAyaH IsvI para5) ane bauddha dArzanika vidvAn dinAga(prAyaH IsvI 480-560)nI kRtiothI paricita hatA. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhitya ane purAtattvanA pariprekSyamAM gujarAtamAM nirpranthadarzana 10) mahAn digaMbara dArzanika vAdI-kavi samaMtabhadre emanA bRhasvayaMbhUstotra (prAyaH IsvI 575-600) aMtargata jina ariSTanemi saMbaMdhanAM padyomAM temane 'kakudAkRti' ujjayaMta sAthe sAMkaLyA che. giranArano 'kakuda' eTale ke baLadanI khUMdha samAna AkAra dUrathI uttara taraphathI (jetalasara ane upaleTA vaccenA relaraste DabAnI bArImAMthI jotAM), spaSTa rUpe dekhAto hoI samaMtabhadra AvI upamA girine najare nihALyo hoya to ja ApI zakyA hoya. 11) I. sa. 610mAM jinabhadra gaNi racita vizeSAvazyakabhASya(racanA prAyaH IsvI 585590)nI prata valabhInA koI jinAlayanA bhaMDAramAM mUkavAmAM AvelI tevuM prastuta graMthanI jesalamera bhaMDAramAM eka dazamA zatakanI rahelI pratanI puSpikAmAM noMdhAyeluM maLI Ave che. A jinAlaya IsvI 610nI pahelAM tyAM astitvamAna hovuM joIe. 3 A sivAya cAreka saMdarbho evA che ke jemAM prAcInatA sUcaka nirdezo to maLI rahe che, paNa sAdhano samakAlika ke samIpakAlika nathI--jemake (1) vyavahArabhASya (prAyaH IsvI 575-600)mAM prAkRtanA kavi tarIke varNavelA bharUcanAM 'vajrabhUti', jemane maLavA nabhovAhana(kSatrapa nahApANa)nI rANI gayelI; (2) AkoTAnI eka dhAtumUrtimAM 'rathavasati'no nirdeza je 'Arya 2tha'nA nAma parathI hoya to prastuta vasati IsvI bIjI zatAbdInI hovAno saMbhavak; (3) pachI vidyAsiddha Arya khapuTa, je IsvI trIjAthI laI pAMcamA saikAnA gALAmAM lATadezamAM kyAreka thayelA17; (4) ne chevaTe bhRgukacchanuM jina suvratanuM maMdi2, je navamA zatakamAM paNa prasiddha tIrtha hatuM ane prAcIna manAtuM: Arya khapuTe tene bauddhanA hAthamAMthI choDAveluM tevI anuzruti sAcI hoya to A tIrtha temanA kALathI pUrvenuM eTale ke kSatrapakALa jeTaluM to prAcIna hovAno saMbhava, ityAdi. Ama prAcIna sAhityamAMthI nigranthadarzananA gujarAta sAthenA saMbaMdhanA prAyaH I. sa pUrva 175thI laI IsvI 600 sudhInA samaya mATe prApta thatAM upara je noMdhyAM che te vizvasta pramANo dekhItI rIte ja sAtamA zatakanI pUrvenAM che. (te kALa pachInAM pramANonI ahIM vAta karavI aprastuta che.) have purAtattvanAM pramANo vize joIe. purAtattvIya pramANo 1) jUnAgaDhathI dakSiNa taraphanA nIcerA khaDakomAM kaMDArAyelI 'bAvA pyArA' nAmathI jANItI nAnI nAnI guphAono samUha kSatrapakAlIna che ane anyathA te jUnAgaDhathI uttara, vA IzAna tarapha rahelI khAparAkoDiyAnI vizALa guphAonA samUhathI nokhI tarI Ave che. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 vadhumAM e bauddha saMpradAyanI nathI jaNAtI. bauddha imArato, uparakathita khAparA koDiyAnI guphAo, tema ja iMTerI boriyA stUpa ane rudrasena vihAra-eka tarapha rahelA che jyAre A guphAo bIjI tarapha, ethI UlaTI ja dizAmAM AvI rahelI che ane te sAva nAnI hovA uparAMta sAdhAraNa koTinI che. (bauddhone to rAjyAzraya maLato raheto, e kALe nirjhanthone nahIM.) have temAMthI be guphAonA uttaraMga-sthAne maMgalAkRtio korelI che. prAcIna jainomAM aSTamaMgalonuM ghaNuM ja mahattva hatuM. vadhumAM ahIM prAyaH IsvI 198199nA arasAnA maLelA svAmI jIvadAmanano ullekha karatA lekhamAM 'kevalajJAna saMprANAnAM jItaparAmaraNAnAM1 sarakhI jaina paribhASA ane deva, asura, yakSAdinA Agamana(kAca jinanA koIka kalyANakanA utsavaprasaMge)no ullekha che. Ama A guphAo nircandhakArita jaNAya che. 2) AkoTAthI maLelA zvetAMbara jaina dhAtupratimAnidhimAMthI sauthI jUnI jaNAtI ane vAraMvAra prakAzita thaI cUkelI khaMDita jina RSabhanI, pramANamAM ThIka ThIka moTI, pratimA zailInI daSTie IsvI 500nA arasAnI hovAnuM manAya che. 3) varSo pahelAM jamInamAMthI pragaTa thayelI, be opadAra bhUrA-kALA paththaranI jina mUrtiomAMnI eka vartamAne IDara gAmanA ane bIjI tyAM DuMgara uparanA digaMbara jaina maMdiramAM sthApavAmAM AvI che. zailInI daSTie teno samaya chaThThA zatakano jaNAya che. 4) AkoTAmAMthI maLI AvelI dhAtupratimAomAMthI benA kArApaka "jinabhadra vAcanAcArya che. pratimAonI zailI ane te paranA utkIrNa lekhonA akSaro IsvI chaThThA saikAnA uttarArthanA jaNAya che. prastuta "jinabhadra'nI suprasiddha AcArya jinabhadragaNi kSamAzramaNa sAthe abhinnatA sUcavAI che". emano svargagamanakALa IsvI pa94 che. 5) DhAMkanI jaina guphAo ane enAM jaina zilpa IsvI pa50-600nA arasAmAM lAge che. Ama upara noMdhyA te purAtattvanAM pramANo prAyaH IsvI 200thI 600 sudhInA prApta thAya che. AthI paNa gujarAtamAM nircantha darzana | jaina dharmano praveza sAtamA saikA pUrve thayo ja nahoto tevI sthApanA mATe koI ja avakAza raheto nathI. jo dakSiNamAM cheka tAmilanADa(tamiLyunADa), ane tethIye AgaLa siMhaladIpa sarakhAM sthAnoe mauryayugamAM ja nircanvadharmano praveza thaI cUkyo hoya to uttara-bhArata avasthita gujarAtamAM eno vahelA samayamAM praveza thayo na ja hoI zake te mATe koI bAdhaka pramANo DiskankarAdi vidvAno upasthita karI zakelA nahotA. DiskalakaranuM nircantha srotonuM, ane madhyakAlIna abhilekho atiriktanuM purAtattva saMbaMdhI, jJAna "zUnyathI vizeSa hovAnI pratIti thatI nathI. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhitya ane purAtattvanA pariprekSyamAM gujarAtamAM nirpranthadarzana alabatta, ahIM meM je pramANo prastuta karyAM che, temAMnAM keTalAMka hajI emanA samayamAM prakAzamAM AvelAM nahotAM. paraMtu sAMprata kALe to te saMbaMdhamAM koI ja saMdigdhatA rahetI nathI, A viSayamAM koI ja prakAranI saMzayasthiti TakI zakatI nathI. TippaNo : 1. gujarAta sAhitya pariSanA jUnA koI aMkamAM ke pachI anyatre A vyAkhyAna chapAyeluM hovAnuM smaraNa che. 2. AmAM AcArAMga (prathama skaMdha : IsvI 430-300; dvitIya skaMdha : I. sa pU 100-IsvI 100), sUtrakRtAMga (I. sa. pUrva 300-150), dazavaikAlika (I. sa. pU. 350-200), uttarAdhyayana (I sa pU. 300-IsvI 100), RSibhASitAni (I- sa. pU. 475-150), ityAdi 3. therehito naM isiguttehito....naM ettha naM mAnavagaNe nAmaM gaNe niggae / tassa naM imAo cattAri sAhAo tinni ya kulAI eva0 1 se kiM taM sAhAo ? sAhAo eva mAhijjati kAsavijjiyA, gomatijjhiyA, vAsiTThiyA, sorakriyA, te te sAhAo / 5 (juo paM. kalyANavijaya gaNi '"stvasthavirAvatI,' paTTAvatI-pAsaMgraha, jAlora, 1966, pR 24.) 4. Aja paNa jeno anuyoga (jenI vAcanA) ardhabharata kSetramAM pravartamAna che te Arya skaMdilane namaskAra ho evI noMdha devavAcake saMdarbhagata naMdisUtranI 'sthavirAvalI'mAM lIdhI che : yathA : sa imo aNuyogo payarai ajjAvi aDDabharahammi / bahunagara niggayase te vaMde khaMdilAyarie / naMdisUtra, 6.33 (juo viputta, aNuo dvArADuM, jaina-Ama prathamAlA : prArlR o, saM. muni puNyavijaya, muMbaI 1968, pR- 7.) 5. juo kalyANa vijaya, paTTAvalI, pR 30, 31. 6. malagirie pAdaliptasUri (prathama)nA jyotiSakadaMDaka graMthanI TIkAmAM evI noMdha ApI che. juo mohanalAla dalIcaMda dezAI, jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, muMbaI 1932, pR 141, pAdaTIpa 130. - 7. suttattharayaNabharIye khamadamamaddaguNehiM saMpanno / devaDDhikhamAsamaNe kAsavagatte paNivayAmi // 14 // (juo kalyANa vijaya, 5 5 sa~, pR. 30.) 8. juo mAro "UUrjayatgiri and Jina Aristanemi", zIrSaka heThaLano lekha, Journal of the Indian Society of Oriental Art, (NS), Vol XI, Calcutta 1980, prAraMbhanA pRSTho. 9. mArA eka adyAvidha aprakAzita lekha, "The Date of Satkhandagama"mAM prastuta kALanirNaya aneka sAMyogika pramANonA AdhAre karyo che. temAM anyonya bIjI paNa ghaNI hakIkato AvarI levAmAM AvI che. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 10. ejana. 11. ejana. 12. juo mAro upara darzAvela lekha "Urjayatgiri" (pAdaTIpa 8 anusAra) 13. ejana. 14. juo jitendra zAha, "vAdIndra malavAdi kSamAzramaNano samaya," nigraMtha 1, gujarAtI vibhAga amadAvAda 1995, pR. 1-11. 15. vigata mATe juo paM. aMbAlAla premacaMda zAha, "Anuzrutika vRttAMto," gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa graMtha 2, "mauryakAlathI guptakAla' saM. 20 cho. parIkha ane ha. gaM. zAstrI, saMzodhana granthamAlA-graMthAMka 67, amadAvAda 1972, pR. 48. 96.gaul Umakant P. Shah, Akota Bronzes Bombay 1959 "Intro", p. 3 and Inscription on p. 39. lekha ane dhAtupratimA lagabhaga sAtamI sadI madhyabhAganAM che. 17. juo vizeSAvazyakabhASya, bhAga 3, saMta dalasukha mAlavaNio, paM. becaradAsa dozI, L. D. Series No. 21 amadAvAda 1968, pR. 711, gAthA 3590, tathA tyAM koTTArkagaNinI vRttino bhAga, 18. AnI vigate carcA mATe juo mAro lekha "bhRgukaccha-munisuvratanA aitihAsika ullekho" nircantha 3, amadAvAda, 96.724 James Burgess Antiquities of Kathiawad and Kucch, ASWI, II, London 1876. p. 139, ane tyAM apAyela guphAnAM dhAronAM citro. 20. A vAta mathurAnA zakakAlIna jaina AyAgapaTTonAM aneka aMkano parathI siddha thAya che. alabatta, e yugamAM to AThathI vizeSa maMgalo upayogamAM levAtAM. 29. "Junagadh Inscription of the time of the grandson of Jayadaman," Epigraphia Indica Vol. XVI, p. 239. 22. A aMge koI koI vidvAnuM zaMkAzIla che. mane to emAM koI saMdeha jaNAto nathI. 23. Shah, Akota., plt. 8a 8b, and discussion on pp. 21, 26, 63 and 65. 24. lekhake te sarvekSaNa daramiyAna najare joyelI. tenI tasavIra paNa lIdhelI ane DA, umAkAnta zAhe te JOI, BarodamAM agAu koIka aMkamAM prasiddha karI che. 25. juo Akota, pp. 4, no. 16, 63 f, and plates 10a, 106, 11. & 12b, 13b. 26. Sankalia, Archaeology, plates 75, 76, and pp. 53, 120, 128, 158, 160, 162, 163, 166-168 & 234. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika pariprekSyamAM 'namaskAra-maMgala nirjhantha-darzananA zvetAMbara tema ja digaMbara saMpradAya(tathA te bannenA peTA phirakAo)ne maMgalarUpe "paMcaparameSThI-namaskAra" samAna rUpeNa mAnya hovA uparAMta tenuM upAsanAmAM prAkamadhyayugathI to sarvAdhika mahattva paNa sthapAyeluM che. prastuta maMgalano pakhaMDAgama(prAyaH IsvI 475-225)ne AdhAre pracalita digaMbara pATha (ane koI koI dAkhalAmAM to zvetAMbara paNa) A pramANe che: Namo arihaMtANaM / Namo siddhANaM / Namo AyariyANaM / Namo uvajjhAyANaM / Namo loe savvasAhUNaM / A "namaskAra-maMgala'nuM moDethI mAMtrika dRSTie mahattva sthapAvAthI tene "maMgala'ne badale "maMtra'nuM abhidhAna prApta thayuM. tadatirikta emAM sIdhI rIte nahIM nIkaLI zakatA anekAneka ane tAttvika UMDANabharyA artho kADhavAmAM AvyA, ane hajI AvI rahyA che. prabhAvaka ane siddhidAtA-maMtrarUpe manAtuM A maMgala taLapadA jaina-gujarAtImAM nokAra' kahevAya che, je 'navakAra' zabda parathI nIpajyuM haze; paNa asalI Agamika nAmAbhidhAna, mULa ardhamAgadhI bhASA anusAra to, "namukkAra" (pAThAMtare vA prakArAntare namokkAra') che, jenuM saMskRta bhASAnuM zuddha rUpa "namaskAra" che. uparyukta pAMca padomAM nIcenAM cAra pado niryuktikALe joDavAmAM AvatAM mULanuM "namaskAra maMgala', pachIno 'navakAra maMtra', navapadayukta bane che : eso paMca namukkAro savva paavppnnaasnno| maMgalANaM ca savvesiM paDhamaM havai maMgalam // paNa A vadhArAnAM cAra pado to uparyukta paMca-namaskAranI kevaLa phala-prazastirUpe ja che; e mULa maMgalano pAThAMza nathI, ane e kAraNasara IsvI chaThThI sadIthI bahu prAcIna paNa nathI. vyAkhyAprajJami(vartamAna saMkalana prAya: IsvI 3jI zatAbdI)nA graMthAraMbhe ke AvazyakasUtra Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 (saMkalana prAyaH IsvI 475-500)nA Adi namaskAra-maMgala rUpe maLatA pAThamAM A vizeSa cAra pado nathI. saMbhavataH Avazyakaniryukti(prAyaH IsvI 525)mAM tenA thayelA sarvaprathama praveza bAda tenA AdhAre jinabhadragaNi kSamAzramaNa kRta vizeSAvazyakabhASya(prAyaH IsvI 585)mAM eno sau prathama spaSTa rUpe, khAsa karIne tenI svopanna vyAkhyAmAM, nirdeza thayelo jovA maLe che. digaMbaromAM e cA2 mULe mahArASTrI prAkRtamAM racAyelAM pado zaurasenI prAkRta anusAre maLe che. 8 'paMcanamaskAra'mAM arhato, siddho, AcArya, upAdhyAya ane lokamAM vicaramAna sarva sAdhu-saMtone kramavAra vaMdanA dIdhI che. nirdoSa evAM A padonA mUlArthamAM sIdhI rIte to koI maMtrAtmakatA ke taMtramUlakatAno bhAva ke sparza nathI. asalamAM A pAMca pada kevaLa sUtrAraMbhe (evaM dharmakAryamAM) mAMgalika vacana rUpe paThana karavA mATe racavAmAM AvelAM; paNa moDethI enI parama prabhAvakatA vizenI mAnyatAo pracAramAM AvI, ane pachIthI to tenA samarthanamAM mahimA52ka kathAo paNa ghaDI kADhavAmAM AvI : ane A 'namaskAra-maMgala' e rIte navapadayukta 'navakAra-maMtra'rUpe ghoSita thayuM, TharI cUkyuM, ane Aje to enA mahimAnI apAratA varNavatAM, emAM aneka gUDhArtho ane enA smaraNa-japanathI thatA pArAvAra lAbhonI vAto kathanAra aneka lekho-pustakonuM sarjana thaI cUkyuM che, thatuM rahyuM che. prAcIna kALe, arhat vardhamAna pachInA samIpanA samayamAM, eTale ke nirprantha AgamonI prathama vAcanA--pATaliputra vAcanA (prAyaH I. sa. pU. 300) samaye ke te pachInI keTalIka sadIo sudhI--A 'namaskAra-maMgala'nI zuM sthiti rahI hatI te jotAM be vAta to prathama dRSTie ja spaSTa banI rahe che H 1) namaskAra-maMgalamAM purAtana kALe prathamanuM kevaLa eka ja pada yA vikalpe prathamanAM be ja pado jJAta hatAM; 2) padonA keTalAka zabdonAM vartamAne pracalita mahArASTrI prAkRta rUpathI asalI ardhamAgadhI rUpo bhinna hatAM : A be muddA prastuta maMgalanA itihAsamAM ghaNuM ja mahattva dharAvatA hoI kaMIka vistArathI te vize sAdhAra-sapramANa vicAra karIzuM. be'eka dazakA pahelAM mahArASTramAM maLI AvelI pAlenI guphAomAMnI ekanA TUMkA zilAlekha(I. sa. pU. bIjI-pahelI sadI)mAM, ane mathurAnA zakakAlIna evaM kuSANakAlIna samayamAM (IsvIsannI dvitIya-tRtIya zatAbdInA AraMbhanA betraNa dazakomAM) kevaLa eka ja pada, pracalita paMcanamaskAranuM paheluM pada mAtra, maLe che : ane tyAM pATha che namo ahaMtAnaM (ke vikalpe namo ahaMtAna). kaliMgasamrATa mahAmeghavAhana khAravelanA kumArigiranI hAthIguphAmAM chatamAM korela moTA prazastilekha(prAyaH I sa pUrva 50)mAM be pado maLe che : namo jhara MtAnaM tathA tyAM te pachI tarata ja namo kSatre sidhAnuM ema koryuM che. pracalita pAThanA bAkInAM traNa pado e kALe to kyAMye paNa jovA maLatAM nathI. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika pariprekSyamAM 'namaskAra-maMgala' vAstavamAM 'paMcanamaskAra'no pUro pATha sau pahelAM vyAkhyAprajJapti(prAyaH IsvI 2jI3jI zatAbdI)nA pramANamAM jUnI pratonA AdhAre nizcita karelA pAThanA maMgalamAM jovA maLe che : yathA : namo arahaMtANaM namo siddhANaM namo AyariyANaM namo uvajjhAyANaM namo loe savva sAhUNaM A pAThamAM arthanI daSTie to nahIM paNa varNanI dRSTie eka vikAra Avyo che : ahIM jyAM ardhamAgadhI anusAra (ane prAcInatama abhilekho pramANe 5' hovuM joIe tyAM mahArASTrI prAkRta anusAranuM khaM' thaI gayuM che. A pachI purANA 'SaDAvazyaka'nA, mULe pRthak rUpe rahelA, cha pAThonA saMkalana tema ja tadaMtargata kramekrame thayelAM umeraNothI IsvIsannA paMcama zatakanA AkharI caraNanA arasAmAM taiyAra thayela AvazyakasUtranA, purANI pratone AdhAre nizcita thayela pAThamAM paNa sa~ ne sthAne N ja jovA maLe che ane vizeSamAM tyAM namo ahaMtANaM ne sthAne namo arihaMtAnuM pATha thayo hovAnuM varatAya che. Ama mULano 'arahaMta' zabda ahIM pahelI ja vAra, Aje to sarvatra pracalita, 'arihaMta' rUpe maLe che. te pachI turatanA kALamAM dAkSiNAtya (saMbhavataH mULe yApanIya, vartamAne digaMbara) paraMparAnA Agamatulya graMtha SaTyuMDAgama(prAyaH IsvI 475-525)mAM pAMce padomAM namo ne sthAne mo jevuM savizeSa prAkRta rUpa maLe che, jevuM pachIthI zvetAMbara pakSe koTyAcAryanI vizeSAvazyakabhASyavRtti(prAyaH IsvI 725)mAM paNa banyuM che ane enAthI thoDAMka varSa pahelAM jinadAsaNa mahattaranI anuyogadvAracUrNimAM paNa sUcita che : ane prathama padamAM prAcIna rUpa jhara MtAnane sthAne AvazyakasUtramAM maLe che te ja pramANe 'arihaMtANaM' zabda maLe che. Ama mULanA padanuM namo ahaMtAnaMdhanamo ahaMtANaM-namo arihaMtA-Lamo arihaMtA"mAM tabakkAvAra parivartita thayuM. Ane lIdhe A prathama padanA arthano viparyAsa paNa thayo. 'araha' (ane tenAthI niSpanna bahuvacanamAM 'arahA' [mAnArthe] ane bahuvacanamAM 'arahaMta' zabda) mULa saMskRta 'arhat' parathI banyA che, ane 'arhat' zabda vedakAlIna che. eno tyAM artha kevaLa 'yogya' vA 'supAtra' evo thato ane pachIthI 'pUjya', 'AdaraNIya', 'sammAnIya' evo thato hato. bauddha sarakhI anya zramaNaparaMparAmAM paNa moDe sudhI e ja arthamAM, adhyAtma-zodhamAM AgaLa nIkaLI gayela dhyAnI munio-AcAryo mATe, vaparAto; paNa nigrantha-darzanamAM to 'arhat' zabdane 'jina' (tapasvI ane indriyajetA hovAthI) ane 'kevalI' (mULe dhyAnarata, AtmapravaNa, ekAkI muni) zabdano ni ai bhA. 1-2 9 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nigrantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 paryAya gaNAvA atirikta teno artha IsvIsannI AraMbhanI sadIothI "sarvajJa-sarvadarzI" paNa thaI gayo; ne tenI sAthe arhat 'tIrtha' eTale ke 'dharmasaMpradAya'nA sthApaka, "tIrthaMkara", hovAne kAraNe tenA paNa paryAya rUpe gaNAvA lAgyo; ne sAthe ja, guptakALathI, 'arhat'ne vizeSa vibhUtiothI vibhUSita-saMveSTita mAnavAmAM AvyA; jemake 34 atizaya, dezanA dete samaye divya samavasaraNanI devanirmita racanA, vibhUtionuM--aSTamahAprAtihAryonuM--prAkaTya, ityAdi. 'arhat'nuM mULa ardhamAgadhI 'ara' ane mAnArthe 'arahA'rUpa badalIne thayeluM 'arihA' (dAkSiNAtya prAkRtamAM aruNA) ane temAMthI niSpanna bahuvacana 'arihaMta' vastutayA guptakALa pUrvenAM nathI : e ja yugamAM thaI gayelA bauddha vyAkhyAtA adyakathAkAra buddhaghoSe paNa teno bauddha sAhityamAM prathama ja vAra upayoga karyo che : paNa eka vAra 'arihaMta' zabda pracAramAM AvyA bAda AvazyakaniryuktikAra (prAyaH IsvI 525), AvazyakasUtranA bhASyakAro (chaThThI sadI uttarArdha) tathA TIkAkAroe(8mIthI laI madhyakALa paryaMta) 'ara' ane 'haMta' evo samAsa kalpI teno artha 'ATha karma rUpI zatruone haNanA2' evo karyo ! Ama mULa zabda 'arhat'nA rUpathI, tema ja tenA asalI AzayathI paNa, ghaNuM ghaNuM cheTuM paDI gayuM. 10 have Ubho thato prazna e che ke prAcIna kALe zarUAtanAM be ja padomAM kuSANakALanA aMta pUrve vRddhi thaI pAMca pado banAvavAnuM kAraNa zuM haze ? nigranthanA iSTadeva, saMsAramAM mahAmuni rUpe 'arhat' ane muktAtmA rUpe 'siddha'ne namaskAra karavA pUratI ja rahelI mULa vAta to samajAya tevI che. paNa 'AcArya' ane 'upAdhyAya'ne namaskAra-maMgalamAM zA mATe samAviSTa karavAmAM AvyA ? cattArimaMgalam-stotra IsvIsannA AraMbhamAM racAyelAM cAra padomAM 'arihaMta', 'siddha', 'sAdhu', ane 'kevaliprajJapta dharma'ne ja maMgala rUpa mAnyA che. 'AcArya' ane 'upAdhyAya'no tyAM ullekha nathI. namaskAramaMtramAM A cattArimaMgalam-stotranA 'sAdhu maMgalam' padanA prabhAve 'sAdhu' zabda namaskAramaMgalamAM praviSTa banyo haze. IsvIsannA AraMbhanA zatakomAM ziSyonA gurvAdi sAthenA vartAvamAM AvI gayela keTalAMka avAMcchanIya tattvo--udaMDatA, uzRMkhalatA, avajJA, tochaDApaNuM, ane ghamaMDa--kAraNabhUta haze ? uttarAdhyayanasUtranA tathA vyavahArasUtranAM keTalAMka sUtro jotAM AvI aTakaLa thaI zake. nApharamAnI, uddhata ane abhimAnI ziSyone kAraNe vinayabhaMganA prasaMgo, dAkhalAo jUnA kALe banyA haze, banatA haze; AthI eka taraphathI vinayapAlananA niyamomAM evI hakIkato sAme lAlabattI dharI detI gAthAo tema ja sAmAcArInA niyamomAM daMDAtmaka sUtro dAkhala karavAmAM AvyAM ane bIjI bAju 'namaskAra' sarakhA vaMdanAtmaka 'maMgala'nA mULe eka yA be padovALA saMghaTanamAM vardhana karI 'arhat' evaM 'siddha' pachI saMghanA mukhiyA rUpe, sAthe vAcanA denAra 'AcArya'ne, ane sUtrapATho zuddhoccAra tema ja pAThazuddhi sahita bhaNAvanAra Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika pariprekSyamAM "namaskAra-maMgala' 11 upAdhyAyane, tema ja sAthe ja vizvamAM vicaramAna tamAma cAritryazIla) sAdhuone paNa samAvI levAmAM AvyA. namo arahaMtAnuM maMgala padanI prAcInatA pramANonA AdhAre IsvIsan pUrvenI bIjI zatAbdI sudhI jAya che ja; paNa e pada vizeSa prAcIna hovAno saMbhava che. jina vardhamAna mahAvIranI paraMparAmAM vikasela AgamonA prAcInatama staramAM "ahaMta' zabdano javalle ja prayoga thayo che; paNa pArzvanAthanI paripATInA prAcIna graMtha IsibhAsiyAI (RSibhASitAna) aMtargata to nircanthadarzananA na hoya tevA anya tIrthikonA mahApuruSone paNa AdarArthe bahuvacanamAM "arahA' kiMvA "ahato kahyA che je vAta "aha" zabdanI pachInI nigraMthamAnya vyAkhyAne anurUpa nathI. kaliMga dezanI guphAno upara kathita lekha, jemAM paMcaparameSThI-maMgalanA prathamanAM be pada maLe che, tyAM e guphA "ahaMto mATe samrATa khAravele korAvI tevo paNa ullekha che. paNa pachInI mAnyatA anusAra, "aha" zabdanI kevalI, sarvajJa-guru tIrthakara sarakhI svIkArAyela vyAkhyA pramANe ane zvetAMbara paraMparAmAM to saMbhavita nathI. jaMbUsvAmIne carama kevalI gayA che ane mahAvIra pachI ahito saMbhavI zakatA ja nathI. mahAvIranI paraMparAnA munionI gaNa-zAkhAo-kulomAMthI koI kaliMganAM nagaro parathI niSpanna nathI thayAM; ane kaliMganAM nagaro saMbaMdhanA koI khAsa prAcIna ullekho paNa prAcInatama Agama-sAhityamAM nathI. Ama saMbhava che ke A kumAragirinI guphAo je nirjhantha munio mATe korAvI te pArzvanAthanA saMpradAyanA hoya. kumAragirinI guphAthI paNa kadAca thoDI vizeSa prAcIna pAsenI leNa' eTale ke "layana" kiMvA mAnavasarjita guphA to bhadaMta IndrarakSite korAvyAnuM tyAMnA lekhamAM kathana che"7, mahAvIranA sarvathA aparigrahanA upadezanA prabhAvavALI uttaranI paraMparAmAM koI nigraMtha muni pote "leNa" korAve te vAta akalpa che. bhata indrarakSita paNa pArzvanAthanI paraMparAmAM thaI gayA hovAno saMbhava che. kaMIka aMze bauddhone maLatI madhyamArgI caryA anusAra pArthApatyo pote ja rasa laI guphAo korAvavAnI chUTa letA hovAno saMbhava nakArI zakAya nahIM.... namo arahaMtAnano ullekha karanAra Ama be prAcInatama zilAbhilekho pAnAthanI paraMparAnA hovAno saMbhava che. saMbhava e paNa che ke A (ane te pachInuM "siddha saMbaMdhInuM maMgalapada) prathama pArzvanAthanI paraMparAmAM udbhavyAM hoya ane te pachI te banne jina vardhamAna mahAvIranA saMghamAM svIkAravAmAM Avela pArzvaparipATInA aneka, 'pUrva nAmathI oLakhAtA varganA, siddhAto-graMthonI vastu sAthe pracalita thayAM hoya, ane temAM zaka-kuSANa kALa pachI vIravardhamAnanA saMpradAyamAM bAkInAM traNa pada umeravAmAM AvyAM hoya. punita "namaskAra-maMgala" "navakAra-maMtra'mAM kayAre parivartita thayo te have joIe. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 paryaMtArAdhanA aparanAma ArAdhanApatAkAmAM maraNasamayanI samAdhine sparzatAM kriyAbhimukha 32 dvAro gaNAvelAM che. temAM 31muM dvAra 'navakAra' che; ane navakAra saMbaddha tyAM 19 jeTalI gAthAo ApI che. vizeSamAM tyAM 'namaskAramaMgala'ne 'parama maMtra' ane dvAdazAMganA sArarUpa ghaTAvyuM che : yathA : 12 eso paramo maMto eso sAro dubAlasaMgassa / eyaM neyaM jJeyaM kallANaM maMgalaM patthaM // 908 // (sva.) muni puNyavijayajIe A kRtine tapAgacchIya deveMdrasUrinA kALa pachInI eTale ke 13mI sadI uttarArdhanI mAnI che.. madhyayugamAM racAyelI eka bIjI paNa paryaMtArAdhanA (aparanAma ArAdhanAsAra) che; temAM 24 dvArathI aMtima ArAdhanA saMbaddha vicAra karyo che : tyAM 20muM dvAra 'navakAra' che, ane pAMca gAthA(253-257)mAM aMtaHkALe karela navakAra(jApa)nA phalano 'vaimAnika deva" thavA sudhIno apAra mahimA kazyo che : paJcanamukkArasamA aMte vacvaMti jassa dasa pANA / so jai na jAi mukkhaM avassa vemANio hoi // 254 // navakArapabhAveNaM jIvo nAsei duriyasaMghAyaM / paraMtu A yugathI sArI rIte jUnA kALamAM racAyelI AvazyakaniryuktinI "namaskAraniryukti'mAM, ke vizeSAvazyakabhASyamAM tema ja te banne graMthonI purANI vRttionA vivecanamAM, ke haribhadrasUrinI AvazyakavRtti(prAyaH IsvI 7pa0)mAM to 'namaskAra maMgala' kiMvA 'paMcaparameSThI-namaskAra' mATe 'navakAra-maMtra' jevo zabda-samAsa maLato ja nathI; ane chatAMye madhyayugathI ene maMtrarUpe ghaTAvavAmAM kema AvyuM haze ? kadAca enAM mULa AvazyakaniryuktinI be gAthAomAM rahelAM che jyAM namaskAramaMgalanA phala rUpe paralaukika ja nahIM paNa aihalaukika lAbhanI paNa vAta karI che. mane lAge che ke "aihalaukikalAbha" to maMgalanI Akasmika pedAza rUpe ja tyAM ghaTamAna che. eno vyavahAramAM pradhAna hetu rUpe upayoga karavA jatAM to nirprantha-darzananA pAyAnI vItarAga-bhAvanA evaM tadAdhArita vimokSanA lakSyano ja hrAsa thaI jAya. vastutayA bhavacarima avasthAmAM jaI rahela jIvane namaskAra-maMgalamAM citta parovavAthI kuzala pariNAmanI, pariNAma-vizuddhinI, prApti thatAM zAMtipUrvaka samAdhimaraNa pAme e hetunI ja tyAM mukhyatA che, e ja vastu tyAM abhipreya che. anyathA, sAmAnya rojiMdA jIvanamAM, kAyotsargAdi nityadharma kiMvA vizuddhi kriyAomAM, A maMgalanA paThanano hetu cittane UMcI bhUmikAnA bhAvomAM sthira karavAno ane prazAMtarAga avasthAmAM laI javAno che. alabatta, Aje namaskAra-maMgalanI utpatti evaM kramika vikAsanI aitihAsika pRSThabhUmi, tema ja tenA Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika pariprekSyamAM 'namaskAra-maMgala' asalI vibhAva ane vibhAvanAnI vAta bahu thoDI vyaktione gaLe UtarI zake : saMpradAyamAM teno svAbhAvika ja svIkAra thaI zake nahIM. madhyakALathI 'namaskAra maMgala' 'navakAra-maMtra'mAM pariNIta thaI javAthI maMgalano mUla Azaya ja palaTAI gayo che ane temAM navA ja artho rUDha thaI cUkyA che, eTale e sthitimAM have pheraphAra thaI zake nahIM, ke na to A lekha lakhavAmAM evo hetu sannihita che. ahIM to kevaLa aitihAsika dRSTie upalabdha pramANonA AdhAre A viSaya para vicAra karI joyo che4. 13 upasaMhAra uparanI samIkSAmAMthI nIpajatAM tAratamyo sAra rUpe nIce mujaba ghaTAvI zakAya : (1) ati prasiddha ane pracalita 'namaskAra-maMgala' kiMvA 'paMcaparameSThI-namaskAra' prAcIna kALe eka yA be pado ja dharAvatuM hatuM tema prAcInatama, prAyaH 2200-1700 varSa pUrvenA, zilAbhilekhonA AdhAre kahI zakAya. temAM bAkInAM traNa pado moTe bhAge zaka-kuSANa yugamAM umeravAmAM AvelAM hoya tevo vyAkhyAprajJapti, uttarAdhyayanasUtra, tema ja vyavahArasUtranA AdhAre tarka thaI zake. (2) prastuta maMgalanA prathamanAM be padono prAdurbhAva pArzvanAthanA saMpradAyamAM thayo hovAno saMbhava che. ane mukhya pAMca pachInAM vadhArAnAM prazastirUpanAM cAra pado anuguptakAlamAM, chaThThI zatAbdInA AraMbhe, moTe bhAge to niryuktikAranA samayamAM dAkhala thayAnuM jaNAya che : prathama padamAM mULa 'arahaMta' zabda hato; 'arahaMta' zabdanuM 'arihaMta' rUpAMtara guptayuganA uttarArdhamAM thayuM ane te kAraNasara pachIthI asalI arthamAM paNa parivartana AvyuM. (ane Aje to temAM moDhA AgaLa brAhmaNIya tripuruSadevanA pratIka pavitra OMkArane paNa umerI devAmAM Avyo che !) (jaina paraMparAmAM mAMtrika-tAMtrika yugamAM oskArano praveza prAyaH IsvI AThamA zatakamAM thayelo hovAnuM jaNAya che.) (3) mAhezvara-darzananA nama: zivAya ane bhAgavata-darzananA namo bhAvate vAsuDevAya sarakhA namaskAra-maMgala jevI ja, kevaLa suvinaya ane vinamratApUrvakanA namananI, sAdara praNAmanI, bhAvanA mULamAM namo ahaMtAnaM padamAM paNa sannihita hoya tema lAge che. paNa jema prathama kathita maMgalono mAMtrika-tAMtrika rUpe yaMtro-maMDalomAM lagAva thayo, tema nirganthonA 'namaskAra maMgala'nI paNa e ja dazA thaI. (4) guptakALathI bhAratamAM mAMtrika sAdhanAno prabhAva ghaNo vadhyo hato ane e ja rIte guptottarakALathI tAMtrikatAno, jenA prabhAvanI jhapaTamAMthI nirrantha darzana bacI zakeluM nahIM. nirdoSa ane saraLa namaskAra-maMgala vizeSa karIne madhyakALathI 'navakAra-maMtra' rUpe ghaTAvAyuM Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 kyAMka AdhyAtmikatAnA, AtmonnatinA oThA nIce, to kyAMka ughADe choge, AgamonI AjJAnI chaDecoka, khulle Ama viruddha jaIne, karAmatI mAMtrika koThAo sahita, ane kyAMya kayAMya padmadalanAM valayonI tAMtrika AlekhanAo sAthe tenI adbhuta camatkAra zaktinI, temAM chupAyelAM gahana ane gUDhatama rahasyonI, tenAM 108, hajAra, ke lAkhavAra karelA japanA prabhAvathI utpanna thatA besumAra lAbha AdinI mAnyatAo baMdhAI, je badhI moDenI che, ane e sau eSaNArika AsthAnI saMtuSTi mATenI che. bhautika lAbhone eka kora rAkhIne jene A pavitra "maMgala'nA ekAgra citte karela pAThathI AdhyAtmika anubhUti thatI haze, zAMti maLatI haze, tenI pAchaLa tenAM padonI mAnI levAyela mAMtrika zakti kAma karI jatI haze, ke pachI dhyAnakartAnI atUTa zraddhA ane enI paDache rahelI svakIya Atmazakti kAma karI jatI haze teno nirNaya to manovaijJAniko ane yogIo ja karI zake. sAMprata lekhano uddeza to namaskAramaMgalanI saMracanA pAchaLanI aitihAsika bhUmikAnAM keTalAMka pAsAMono upalabdha pramANonA AdhAre nirdeza mAtra karavAno che. (5) mULa ardhamAgadhI bhASA anusAra namaskAra maMgala'no asalI pATha nIce mujaba thAya : namo arahaMtAnaM namo siddhAnaM namo AyariyAnaM namo uvajjhAyAnaM namo loge5 savvasAdhUna pariziSTa pazcAtkAlIna prabaMdhAdi sAhityamAM siddhasena divAkara A pAMca padayukta ardhamAgadhI maMgalane saMskRta bhASAmAM eka padamAM ja vinyAsa karIne racyAnuM kahevAya che : yathA namoDarrasiddha vArthopAdhyAya sarvasAdhujhaH jenA badalAmAM temane saMgha bahAra mUkelA evo praghoSa che. paraMtu (dvitIya) AturapratyAkhyAna(prAkSmadhyakAlIna)mAM A pAMca padone eka gAthAmAM ane ArAdhanApatAkA aparanAma paryatArAdhanAmAM mULa maMgala atirikta prazastinAM cAra padono bhAva laI be gAthAmAM yojI dIdhAM che te vAta vicAramAM nAkhI de che : yathA : namo arahaMtANaM siddhANaM namo ya suha samiddhANaM / AyariuvajjhAyANaM namo namo savvasAhUNaM // - mAtu-pratyAhyA. ra6 . Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika pariprekSyamAM 'namaskAra-maMgala' tathA arahaMtANaM tu namo namo'tthu siddhANaM taha ya sUrINaM / uvajjhAyANaM ca namo namo'tthu savvesi sAhUNaM // iya paMcanamokkAro pAvANa paNAsaNI asesANaM / to sesaM caiUNaM so gajjho maraNakAlammi // -ArAdhanApatAkA, 903-904 (ahIM bIjA dRSTAntamAM 'AcArya'ne sthAne 'sUri' zabdano prayoga thayo che te vAta paNa noMdhapAtra che. racanA madhyakAlanA prAraMbhanI ke te pUrvanI hovAno saMbhava che.) 15 A gAthAonA sarjakone sajA thaI hoya to tenA nirdeza prApta nathI. saMbhava che ke prAkRtamAM guMphana karavAne kAraNe A pravRtti eTalI aparAdhapAtra nahIM gaNAI hoya, jeTalI saMskRtamAM samAsa rUpe prastuta karavAmAM hoya. (AmAMthI ArAdhanApatAkAnI be uparyukta gAthAo abhayadevasUri viracita ArAdhanAprakaraNamAM paNa [gAthA 78-79 rUpe] maLI Ave che : tyAM zakhzo ne badale teyo rUpa che)29. pariziSTa mULa lekha to paMdareka varSa pUrve taiyAra thaI gayelo, paNa thoDo adhUro hato eTale prakAzanArthe kyAMya mokalyo nahoto. daramiyAna sAdhvI surekhAzrIjIno "paMcaparameSThi mantra jA RtRtva aura zavaikAti'' nAmaka lekha zramaLa varSa 42, aMka 7-1, vArANasI julAIDisembara 1991, pR. 1-10 para prakAzita thayelo jovA maLyo. temAM temaNe dazavaikAlikasUtra 5.1.124nuM caraNa udaMkita karyuM che, je mahattvanuM che : yathA : NamokkAreNa pArettA karettA jinasaMthavaM / : eno pUrvApa2saMbaMdha jotAM nanaskAramaMgalathI kAyotsarga pAravAnI vAta che ane te pachI 'jinastava' kahevAnI vAta parilakSita che. agastayasiMhanI dazavaikAlika-cUrNi (prAya H IsvI 575-560) ane dazavaikAlikanI dvitIya cUrNi(prAyaH IsvI 675-700)mAM ApeluM vivaraNa paNa uparyukta arthaghaTananuM samarthana kare che. paNa AmAM be prazno upasthita thAya che : (1) 'namaskAra'thI tyAM pUrA pAMca padanuM maMgala hovAnuM sUcita che kharuM ? (2) dazavaikAlika sUtra Arya zaSyabhava(ke svAyaMbhUva)nuM raceluM manAya che. ethI teno samaya IsvIsan pUrve cothI zatAbdInA pUrvArdhano Thare. paraMtu meM anyatra carcA karI che tema dazavaikAlikasUtranA to pahelA be ja adhyayana ane temAM anyatre chUTaka pagho ja Arya zayyabhavanAM che. bAkInuM badhuM mauryakALathI laI Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 : IsvIsannA prAraMbha sudhImAM anyo dvArA racAyuM che. bIjI vAta e che ke 'jinasaMstava'thI cUrNikArone 'logassastava' abhipreya che, paNa A stava to Arya zyAma (prathama) racita prathamAnuyoga(anupalabdha H prAya I sa pU 50 - IsvI pa0)nA upodghAta maMgalarUpe hoya tevI joradAra zakyatA che. (prathamAnuyogamAM 24 tIrthaMkaronAM caritro hatAM. ane uparyukta stavamAM 24 jinonAM nAma ApI saMkSiptamAM stuti karelI che.) A jotAM dazavaikAlikasUtranA saMdarbhagata 'namokkAra' aMtargata emAM pAMca pAMca pado hovAnuM vivakSita hoya topaNa A adhyayana zayyabhavanA kALathI ThIka ThIka moDuM hoI uparanI mULa carcAmAMthI je niSkarSo kADhyA che tene japhA pahoMcatI nathI. 16 TippaNo H 1. durbhAgye amadAvAdanI jainAdi saMsthAomAM prastuta pustaka na hoI ahIM teno saMdarbha TAMkI zakAyo nathI. prastuta pustaka aMgrejI prastAvanA sameta (sva) nathamala TATiyA dvArA saMpAdita thaI, moTe bhAge nAlaMdA (ke pachI vaizAlI) saMsthAna taraphathI prakaTa thayuM hovAnuM AchuM smaraNa che. 2. A 'nokA2' parathI 'nokArazI' zabda UtarI Avelo che. 3. A pado digaMbara paraMparAmAM paNa, alabatta zaurasenI sparza sahita, pracAramAM che. 4. niryukti saMgraha, harSapuSpAmRta jaina graMthamAlA, graMthAMka : 189, saM vijayajinendrasUri, lAkhAbAvaLa 1989, pR. 99, gAthA-1018. 5. H. D. Sankalia, "Earliest Jain Inscription from Maharastra," Mahavira and His Teachings, Eds : A. N. Upadhye et al, Bombay 1977, P. 394. 6. paM vinayamUrti, naina zitAnevasaMprada : dvitIya bhAga, mANikacaMdra-digambara-jaina graMthamALA-puSpa-45 muMbaI, vi. saM. 2009, I. sa. 1952, pR 17 lekhAMka 14-15, pR. 48 lekhAMka, 71-72-73 pR. 51 lekhAMka 80. 7. ejana pR 4 lekhAMka 2. 8. viyAhapaNattisutta, prathama bhAga, jaina-Agama-graMthamAlA, graMthAMka 4 (bhAga 1) saMta paM8 becaradAsa jIvarAja dozI, muMbaI 1974, pR. 501. 9. TippaNa 1 mujaba. 10. vartamAne to sarvatra A khoTo artha ja pracAramAM che. 11. juo uttarAyaLArUM, jaina Agama-graMthamAlA graMthAMka 15, saM. muni puNyavijaya, muMbaI 1977, pR 166, 17-4-5 ityAdi. 12. vyavahArasUtranA vinaya saMbaddha keTalAMka kathano. 13, AvazyakacUrNimAM namosa sAdhunuM evo pATha maLe che. soLe zabda choDI dIdho che, kadAca eTalA mATe ke Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aitihAsika pariprekSyamAM namaskAra-maMgala' loga bahAra to sAdhuo (ke koI paNa jIvita jIva) hotA ja nathI. 14. A vAta paryuSaNAkalpanI 'sthavirAvalI'thI, ane mathurAnA kupAtrakAlIna abhilekhomAM maLI AvatA aneka gaNa, zAkhA, ane kulAdi saMbaMdhI maLI AvatI mAhitIne AdhAre spaSTa rUpe siddha thaI jAya che. 15. apavAdarUpe dvitIya AryazyAma viracita prajJApanAsUtra (prAyaH IsvI 3jI sadI) aMtargata 24-1/2 dezo ane tenI rAjadhAnIonAM nAma gaNAvyAM che, temAM kaliMgadezanI rAjadhAnIrUpe kAMcanapura gaNAvyuM che. 16. alabatta A eka saMbhavita dhAraNA mAtra che. 17. Cf. H. D. Sankalia, "Earliest Jaina Inscription from Maharashtra," Mahavira and His Teachings, Eds. A. N. Upadhye et el, Bombay 1977, pp. 389-394 and plate there of. 18. pArzvapatyonA sAmAcAri saMbaddha niyamo bahu custa nahotA, e vAta suvidita che. juo "Arhat Parsva and Dharanedra Nexus: An Introductory Estimation," Arhat Parsva, and Dharmendra Nexus, Delhi 1997. 17 19. juo, paTTAyamuttArUM bhAga 2, jaina-Agama-graMthamAlA, graMthAMka 17, bhAga 2, saM puNyavijaya muni, muMbaI 1987, pR. 82. 20. meM A kayA AdhAre lakhyuM che tenI noMdha sAme na hoI graMtha TAMkI zakAyo nathI. A TAMkaNe pUrI kRtine pharIthI joI jatAM temAM aneka judA judA samaye racAyelI, ArAdhanA saMbaMdha jUnI kRtiomAMthI gAthAo saMgrahI lIdhI hoya tevuM spaSTa thAya che. 21, kAratuM cokhkhuM siddhA snAtuM te 61; | navi koI parisAe paNamitA paNamaI rajjo // 1022 // ittha ya paoaNamiNaM kammakkhao maMgalAgamo ceva / ihaloa paraloIa duviha NAlaM tattha ditA // 1023 // je 22. chatAM Aje to e bhAvanAthI taddana viruddhanAM ja mAnyatA ane vartana cAre tarapha jovA maLe che, zocanIya che. 23. munijano paNa evuM ja mAnatA hoya tevuM lAge che, eTale namaskAra-maMgalanA mULa Azaya tarapha vaLavAnuM have to asaMbhavita che. rUDhi-parastI choDAvavA mATe koI samartha nathI. 24. pro. baMsIdhara bhaTTe mane Minster (Germany)thI A saMdarbhamAM noMdha mokalI che je vicAraNIya che : ardanuM ahiM (arha) athavA aha (ar*ha). A baMne rUpo prAtizAkhyonA niyama mujaba thaI zake che, ne te teTalAM ja I. sa. pUrve 10/9mI sadI- jUnAM gaNAya, pANini paNa svarabhakti(8.4.46....)mAM te jaNAve che A rIte Arya > mariya varSa > varima te badhAM sibilantsthI thAya che; ityAdi khAravelanA lekhamAM paNa 'arasa gen. PlnuM rUpa che. Apa jozo, mane ema lAge che ke tyAM = - [ ni. e bhA. 1-3 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirjhantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 che. (zrI bhaTTanA chellA sUcana aMge dinezacaMdra sarakAranI khAravelanA hAthIguphA abhilekhanI vAcanA joI tenA AdhAre nirNaya levo joIe.) 25. 'loge' zabda AvazyakacUrNinA pramANane dhyAnamAM laIe to kadAca mULamAM na paNa hoya. 26. pracalita "sAhuNa" mahArASTra prAkRta anusAra banI gayuM che. mULamAM ardhamAgadhI "sAdhUnAM anusAra hovuM ghaTe. 27. pavyasuttArUM, prathama bhAga, jaina-Agama-graMthamAlA, graMthAMka 17, saMta puNyavijayamuni, muMbaI 1984, pR. 307. 28.paphaithayuttAruM bhAga 2, pR. 82. prastuta gAthA e ja graMthamAM abhayadevasUrinA ArAdhanAprakaraNa (prAyaH IsvI 1075)mAM paNa gAthA kramAMka 78 rUpe maLe che. 29. juo pavyamuttArUM bhAga 2, pR. 230-31. 30. juo mAro aMgrejImAM lekha; "The Earliest Portions of Dasavaikalika-sura", Researches in Indian and Buddhist Philosophy, Ed. Ram Karan Sharma, Delhi 1993, pp. 179. 193. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhadrAryAcArya ane darilAcArya IsvIsan pUrvenI pAMcamI zatAbdInA aMtabhAge ke cothI zatAbdInA pUrvArdhamAM thayelA Arya zaThaMbhava vA svAyaMbhuva dvArA racAyelA manAtA dazakAlika kiMvA dazavaikAlika-sUtranI jaina zvetAMbara zrutamAM bahu moTI pratiSThA che. sadAcaraNa ane vairAgyapoSaka abhibhAvo, ciMtana-gahanatA ane cetohara padalAlitya dharAvatI tenI keTalIka sugaMbhIra gAthAonuM bhAratIya tattvapravaNa sAhityamAM UMcuM sthAna che. prakRti Agama para AthI svAbhAvika rIte ja alaga alaga svarUpanI ane sArI evI saMkhyAmAM prAcIna ane madhyayugamAM vyAkhyAo thayelI : jemAM AcArya bhadrabAhu dvitIyanI manAtI niyukti (prAkRta : IsvIsano pamo-chaThTho saiko), "vRddhavivaraNa" nAmaka ajJAta kartaka cUrNi (sAtamA saikAno uttarArdha), thoDAM varSo pahelAM maLI AvelI agatyasiMhanI cUrNi (prAkRtaH chaThThA zatakano uttarArdha), ane AcArya haribhadrasUrinI ziSyabodhinI-TIkA kivA ziSyahitAvRtti (saMskRta : 8mA zatakano pUrvArdha) mukhya, vizada, vizeSa mahattvapUrNa, ane pramANamAM prAcIna che. tadatirikta dakSiNa bhAratamAM vizeSe pAMgarela, jaina saMpradAyanA eka trIjA AmnAyavyApanIya saMghanA aparAjitasUri aparanAma vijyAcArye paNa dazavaikAlika para eka TIkA-vijayodayA TIkA (8mo-9mA saiko)-racelI, je hAla aprApya che. agatyasiMhanI cUrNinA aMtarAvalokana parathI jaNAya che ke te kRti pUrve paNa dazavaikAlikasUtra para beeka vRttio prAkRta bhASAmAM racAI gayelI, jenAM avataraNa vA AzayAdi cUrNi aMtargata yatratatra jovA maLe che". cUrNikAra vizeSamAM 'bhadra" ane "dattila' nAmanA be pUrvavartI AcAryonA mata paNa uphaeNkita kare che. saMbhava che ke je ekAda-be purANI vRttionAM avataraNa, vyAkhyA-vivaraNa Adi cUrNimAM maLe che tenA kartA pUrvakathita bhadrAryAcArya ane daktilAcArya hoya. saMdarbhagata AcAryo koNa hatA, jyAre thaI gayelA, e vAta anveSaNIya che. agatyasiMhIyA cUrNino samaya (sva) munizrI puNyavijayajIe Agamo paranAM bhASyo pUrveno ane pauvaparyanAM pramANonAM vizeSa parIkSaNa pachI paMdalasukha mAlavaNiyAe chaThThA zatakanA madhyanA arasAno nizcita karyo che, je bahudhA svIkArya jaNAya che. AthI pUrvokta AcAryo (bhadra-dattila) cUrNikArathI ane cUrNinA samayathI pUrvavartI ja mAnavA ghaTe. A purAtana AcAryo saMbaMdhamAM pahelI talAza paTTAvalI Adi saMbaddha sAhityamAM karavI joIe. etad viSayaka sAdhanomAM vartamAne paryuSaNAkalpanI "sthavirAvalI" sauthI prAcIna che. teno Arya skaMdila paryaMtano bhAga spaSTatayA AgamonI mAthurI vAcanA (prAyaH Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 I. sa. 353-363) jeTalo prAcIna che, "sthavirAvalI"nA e purANA hissAmAM Arya vajathI sAtamA AcAryanuM nAma Arya bhadra maLe che ane prastuta Arya bhadrathI sakSama AcAryanuM nAma pharIne Arya bhadra e prakAre maLe che. AcArya vajano samaya sarerAza gaNatarIe IsvIsan pUrvenI prathama sadImAM paDe che, ane e hisAbe prathama Arya bhadrano samaya IsvIsanI pahelI zatAbdInA aMtabhAge ane dvitIya Arya bhadrano kALa lagabhaga trIjI zatAbdInA madhyanA arasAmAM Ave. bhadrAcArya saMbaMdhI vizeSa talAza paravartI samaya-khaMDomAM karatAM sAMprata carcAne upakAraka evA bIjA be nirdezonI bhALa maLe che. vidizAnA udayagiri(prA. nIgirI)nI jaina guphAnA gu. saM. 106 | I. sa. 425-26nA utkIrNa lekhamAM jaNAvyA pramANe Aryakulogata AcArya gozarma dvArA guphAnA mukhamAM jina pArzvanI pratimA pratiSThita thayA hovAno ullekha che. zilAlekha ullikhita AcArya bhadra ane kalpasUtra-sthavirAvalInA dvitIya bhadrAya Ama to abhinna lAge. paraMtu samAna gurunA sAdhuonA samudAya mATe uttaranI mukhyadhArAnA nirmanthomAM "anvaya" kahevAnI prathA nahotI. tyAM gaNa, zAkhA, kula jevA prabheda hatA. AthI cUrNi-kathita bhadrAyaMcArya e paTTAvalI-kathita Arya bhadra (kadAca dvitIya) hovAno saMbhava nahivat rahe che. bIjo ullekha sUtrakRtAMga paranI anAmI kartAnI cUrNi(vRddha-vivaraNa)mAM sU. 760 paranA vyAkhyAnamAM maLe che. tyAM atra tUSaNakSamAzramazagapaTTi(ddi?)thavA vRvate evo ullekha Ave che. paryuSaNA kalpa-sthavirAvalImAM tema ja udayagirinA zilAlekhamAM AvatA bhadrAcAryane badale A sUtrakRtAMga cUrNi-kathita bhadrAryAcArya ane dazavaikAlika-cUrNi (agasyasiMha) kathita e ja nAmanA AcArya abhinna hovAno vizeSa saMbhava che. sUtrakRtAMga cUrNi anusAra bhadrAcAryanA guru dUSyagaNi kSamAzramaNa te anya koI nahIM paNa naMdIsUtranI "sthavirAvalI"mAM AvatA, sUtrakAra devavAcakanA guru, "dUSyagaNi" ja jaNAya che. naMdIsUtranI racanA valabhImAM maLelI dvitIya pariSada(I. sa. 103 / 516)thI pahelAM thaI cUkelI jaNAya che. tyAM, virAvalImAM, Arya nAgArjuna (I. sa. nA cothA saikAnuM prathama caraNa)thI dUSyagaNi kramamAM trIjA Ave che. e hisAbe dUSyagaNino samaya I. sa. 400 | 425nA gALAno ane temanA ziSyo devavAcaka tema ja bhadrAcAryano samaya I. sa. 425450nA arasAno hoI zake. bIjA AcArya, darila vize, zodha calAvatAM prApya paTTAvalIo Adi sAdhanomAM to temano patto maLato nathI paNa guptasamrATa kumAraguptanA nAma sAthenA mathurAnA eka jaina pratimA lekhamAM temano ullekha thayelo che. gupta saMvatsara 113 I. sa. 432-33nI mitivALA te lekhamAM koTTiya(kauTika)gaNanI vidyAdharI-zAkhAnA dattilAcAryanA AdezathI pratimA pratiSThita Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhadrAryAcArya ane dattilAcArya thayAno ullekha che15. A spaSTa ullekha jotAM ane agastyasiMhanA saMbhAvya samayathI lekhanI mitinA hisAbe Azare savAso varSa jeTaluM temanuM purogAmIpaNuM lakSamAM letAM, cUrNikathita dattilAcArya ane sAMprata zilAlekha ullikhita dattilAcArya abhinna hovA joIe. jo prastuta dattilAcArya dvArA paNa dazavaikAlikasUtranI eka vRtti racAI hoya to te vRttino samaya IsvIsannA pAMcamA zatakano dvitIya prahara hovAnuM nizcitarUpe anumAnI zakAya. A banne prAcIna ullekhonAM pramANothI agastyasiMha dvArA thayela be pUrvavid AcAryo saMbaddha ullekhanI prAmANikatA siddha thavA uparAMta teonI vidyamAnatAnA kALano paNa mahadaMze nirNaya thaI jAya che. bhadrAryAcArya IsvIsanA pAMcamA zatakanA pUrvArdhamAM thayA haze ane dattilAcArya to I sa 432-33mAM vidyamAna hovAnuM have sunizcita bane che. A gaNatarIe bhadrAryAcArya ane dattilAcArya samakAlika sthaviro hovA ghaTe. prastuta banne AcAryoe dazavaikAlikasUtra para vRttio racI hoya to te banne kRtio jainAgamonI vAlabhI vAcanA (I. sa. 503 vA I. sa. 516)thI pUrve thaI cUkI hatI. hAla aprApya evI A vRttionA Azaya-aMza agastyasiMhanI cUrNimAM abhiprAyarUpe jaLavAyA hoI, prastuta cUrNinuM mUlya adhikatara banI jAya che. alabatta cUrNikAranAM nijI maMtavyo ane pUrvavartI vRttikAronAM maMtavyo vacce vyAvartaka rekhAo doravAnuM kArya to AgamonA adhyetAo ja karI zake. 21 TippaNo : 1. A ''aMgabAhya" vargamAM gaNAtA AgamanuM vartamAna bhASA-svarUpa alabatta IsvIsan pUrvenI ekAda sadIthI vizeSa purANuM nathI. mULa kRti banyA bAda cAraso eka varSa pachI bhASAmAM yugAnukUla parivartana karavAmAM AvyuM hovAno saMbhava che. (Arya zayyabhava jina vardhamAna mahAvIra nirvANa Isa 477 pachInA kramamAM pAMcamA puruSa che.) paraMtu tenA prAraMbhanA be ja adhyAyo asalI che. bAkInA zayyabhavathI be'eka sadI bAdanA che. 2. mohanalAla mahetA tene jinadAsa gaNi mahattara-kartRka (IsvIsannA 7mA zatakanuM AkharI caraNa) mAne che : (juo jhaina sAhitya aa bRhad jJatihAsa, mALa rU, pArzvanAtha vidyAzrama prathamAtA, vArALI, 1267, pR. rU06.) paNa (sva) munivaryazrI puNyavijayajIno e vizeSa prAcIna hovAno mata grAhya lAge che. kAraNa e che ke AvazyakacUrNi, ke jemAM jinabhadragaNi kSamAzramaNa(A I. sa. 594)nI koI ja kRtiono ullekha nathI, temAM A cUrNino nahIM paNa agastyasiMhanI cUrNimAMthI utAro maLe che. A chellI kahI te cUrNi u52 joI gayA tema chaThThA saikAnA uttarArdhathI to arvAcIna nathI jaNAtI (juo navIstuta, prAkRta prastha pariSad pragnyAhU~ 1, ahamanAvAva, 1666, pR. 10). 3. nAthUrAma premI, ''yApanIyoM nA sAhitya'', jaina sAhitya gaura kRtihAsa, saMzodhita-sAhityamAlA, prathama puSpa, vazrva 116, rR, 60, 67, tathA prastuta saMkalanamAM 'ArAdhanA aur sI TIAya'', pR. 76. 4. juo sAniyasutta (saM. muni puSpavinaya), prAkRtapranthapariSad prasthAnlR 17, amAvAva 2273. 5. ejana, ''prastAvanA,'' vattasuttu mAlaLiyA, pR 12, 13. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirjhantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 6. vidyArikavareseLa ane rattinA vimesef; ejana, mUlapATha, pR. 3. 7. ejana, paM. mAlavaNiyA dazavaikAlikasUtra paranI cUrNimAM prAcInatara vRttionA maLatA nirdeza vize kahI AgaLa noMdhe che ke : "AcArya aparAjita jo yApanIya the unhoMne bhI dazavaikAlika kI vijayodayA nAmaka TIkA likhI thii| vaha sthavira agastya ke samakSa thI yA nahIM usakA nirNaya jarUrI hai| kintu yaha upalabdha nahIM hai ataava yaha jAnanA kaThina hai| sthavira agastyasiMha dvArA kiyA gayA vRtti kA ullekha pUrvokta tInoM meM se aeka kA hai thA anya vor hai yada vahanA Rtina hai" ! ("prastAvanA', pR. 22-22). paNa agatyasiMha sAme vijayodayATIkA to hovAno saMbhava ja nathI. prastuta aparAjitasUrinI zivAryakRta ArAdhanA paranI vartamAne upalabdha vijayodayATIkAmAM jaTA-siMhanaMdIkRta varAcaritranA utArA hoI, A vRttikArano samaya IsvIsananA sAtamA zatakanA uttarArdha pUrveno saMbhavato nathI : (vizeSamAM saMdarbhagata TIkA saMskRtamAM hovAno ghaNo saMbhava che. jyAre agatyasiMhanI sAme haze te sau TIkAo prAkRtamAM hoya tema lAge che.) 8. vigata mATe ejana. 9. "sthavirAvalI" mATe juo munidarzanavinI (saMpAda), zrI paTTavitnI-samuccaya:, prathama pa:, zrI cAritra-smAraka-graMthamAlA, viramagAma 1933, pR. 1-11. sthavirAvalImAM gadya sUtra 33 (mAthurI vAcanAnA adhyakSa) Arya skaMdila (ajja saMDillo sAthe samApta thAya che. tyArabAda AgaLa padyamAM 14 gAthAo ApI che ane temAM sthavirAvalIne devardhvigaNi kSamAkSamaNa sudhI laMbAvavAmAM AvI che. paNa A parivardhita bhAganI zailI alaga paDI jAya che ane teTalo bhAga vAlajI saMkalana samayano, I. sa. 103 ke te pachI taratanAM varSo daramiyAna pUrtirUpe umerAyelo che tema spaSTa jaNAI Ave che. 10. E. Hultzsch, "Two Inscriptions from general Cunnigham's Archaeological Re ports", Indian Antiquary, Vol. XI, p. 310. saMdarbhagata pATha A pramANe che : AcArya bhadrAnvaya bhUSaNasya ziSyA hyasAvAryakulAtasya AcArya gozarma munessutastu. 11. juo saM. muni jaMbUvijaya, sUyA sutta, naina-bAna-prasthamAnA prasthA 2, muMbaI 1978, pR. 35. 12. naMdIsUtramAM kartAnuM nAma alabatta nathI ApyuM, paNa jinadAsagaNi mahattaranI naMdIcUrNi(za. saM. 598 I. sa. 677)mAM e spaSTatA maLe che. tyAM dUSyagaNinA ziSya devavAcake prakRta sUtranI racanA karelI tema kahyuM che. A ullekha vizvasanIya che. (juo rIyutta, pR. 4.) 13. naMdIsUtranI "sthavirAvalI" dUSyagaNi sAthe samApta thAya che juo saM. muni puNyavijaya, paM. dalasukha mAlavaNiyA ane paM. amRtalAla mohanalAla bhojaka, naitikutta, vivinI rathA 42, naina-Ama prasthamAnA prasthADuM , muMbaI 1968, pR. 8. 98.G. Buhler, "Further Jaina Inscriptions from Mathura," Epigraphia Indica, Vol II, XTV, Ins. no. XXXIX, p. 210. 15. pratimAlekhano saMbaddha pATha A pramANe che : "......pUrvAcAM soTiyA[to] didharI[to] vAto ratibhAvArtha prajJapitAve... ityAdi Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'svabhAva-sattA' viSayaka traNa jUnA jaina graMtha aMtargata maLatAM uddharaNo vize nirprantha-zvetAMbara darzananAM Agamo ane dArzanika racanAo paranI prAkRta evaM saMskRta vyAkhyAomAM nirprantha atirikta vaidika, bauddha tema ja sAdhAraNa nItiparaka racanAomAM pratipAdana, samarthana, to kyAreka vaLI khaMDananA hetuthI prasaMgocita aneka uktionAM avataraNa sthAne sthAne jovA maLe che. e viSaya para eka bRhad lekhamAM savistara carcA karI rahyo hoI ahIM to eka ja muddA para maLI AvelAM traNa viziSTa uddharaNonA saMbaMdhamAM kahevA vicAryuM che. 'vastu'mAM nijI guNanI upasthiti 'svabhAva'thI ja che, anya koI kAraNathI nahIM; na to tene vastumAM game teTalA prayatna karo toye dAkhala karI zakAya che, evA tAtparyane vyakta karatI traNa saraLa, samAnArtha, ane mArmika sUktio avataraNo rUpe cAra pRthak pRthak racanAomAM jovA maLI che, je ahIM carcArthe prastuta karI che. prAsaMgika mULa saMdarbhonA hetu ane abhiprAya alabatta darzanapravaNa che, paNa saMprati carcAmAM enAM aitihAsika-sAMskRtika pAsAMo paratve lakSya kendrita karyuM che. (1) mahAtArkika mallavAdI kSamAzramaNanA dvAdazAranayacakra (A I. sa. 550)mAM 'svabhAvavAda'nI carcAnA anulakSamAM nIcenI be uktio uddhRta thayelI che : kaH kaNTakAnAM prakaroti taikSNaM vicitrabhAvaM mRgapakSiNAM ca / svabhAvataH sarvamidaM pravRttaM na kAmacAro'sti kutaH prayatnaH // kAMTAnuM aNiyALApaNuM ke pazupaMkhInI vividha (deha)citraNA svabhAvathI ja pravRtta bane che; game teTalI koziza karo, paNa anyathA banI zake nahi. (bIjI ukti vize ahIM AgaLa upara joIzuM.) nayacakra pachI lagabhaga 125-150 varSa bAdanI sUtrakRtAMgacUrNi'(A I- sa 675700)mAM AvI ja matalabanuM, jarA vizeSa spaSTIkaraNayukta (paNa sAmAnya koTinuM) subhASita TAMkyuM che : yathA : kaNTakasya ca tIkSNatvaM mayUrasya ca citratA / paurNAzca nIlatA''mrANAM svabhAvena bhavanti hi // nayacakramAM jyAM 'mRgapakSI' (pazu-paMkhI) evuM sAmAnyarUpe vidhAna che tyAM ahIM Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 nigraMtha aitihAsika lekha-samuccaya-1 moranA citarAmaNa ane poyaNAnA vAdaLI varNane daSTAMtarUpe, jANe ke malavAdI dvArA udAhata paghanAM pratyuttara, pratighoSa, ane bhASyanA hetuthI rajU karyuM hoya ! AvA ja bhAvane vyakta karatuM eka trIjuM sUktipadya jinabhadragaNi kSamAzramaNanI suvidyuta kRti vizeSAvazyakabhASya" (AI. sa. 1857) paranI koTTAyegazinI, jinabhadragaNinI apUrNa rahelI mULa TIkAnI pUrtirUpe racAyela, saMskRta vRtti... (A I. sa 700-725)mAM jovA maLe che : tathA cA - kenAJcitAni nayanAni mRgAGganAnAM ko'laGkaroti rucirAGgahAnmayUrAn / kazcotpaleSu dalasaMcaniyaM karoti ko vA dadhAti vinayaM kulajeSu puMsu // "mRgalInAM neNamAM kALAza koNa AMje che ? moranA DIlane raMgalIlAthI koNa AbhUSita kare che? poyaNAnI pAMkhaDIono (nIlamaya) saMpuTa koNa sarje che? kulIna puruSamAM vinayano vibhAva koNa pragaTAve che?" A sUktinuM uttararUpeNa padya hatuM ke nahi enI khabara nathI; vAstavamAM enI AvazyakatA nathI, kema ke praznamAlAmAM ja uttaramekhalA samAyelI che. matalaba spaSTa ja che ke "svabhAvathI ja badhuM upasthita hoya che, koTTAyagaNie paNa vivaraNanA pUrvAMgamAM sarvathA svamAvata muva.. ityAdi kahyuM ja che. uparyukta padya jarA zAM pAThAMtaro sAthe siMhasUri kSamAzramaNanI dvAdazArAyacakravRtti (A. I. sa. 6752) aMtargata paNa maLe che : vRtti parathI ema lAge che ke mULa nayacakramAM paNa A ukti pahelI uktinI sAthe ja uphaeNkita thayelI. banne padyo nayacakramAM saLaMgasUtrI hovA chatAM enA racayitAo bhinna hovAnuM to prauDhinI bhinnatA parathI jaNAI Ave che. nayacakra mUla ane vRttino pATha A pramANe che : kenAJcitAni nayanAni mRgAGkanAnAM ko vA karoti rucirAGgahAn mayUrAn / kazcotpaleSu dalasannicayaM karoti ko vA karoti vinayaM kulajeSu puMsu // ahIM pahelA caraNamAM "pRddhanAnAM ne sthAne dIdhela " pRnAnA' pATha bhraSTa jaNAya che ane cothA caraNamAM 'sudhati' ne sthAne "Rti' pATha ayukta che. eka anya sthaLanA avalokanathI spaSTa thAya che ke sUtrakRtAMgacUrNikArane paNa A padya paricita hatuM; jo ke emaNe enuM prathama pada ja urphaMkita karyuM che. guNottara kAlamAM jaina graMthomAM avataraNarUpe saMgrahAI gayela A samAna bhAva vyakta karatI sUktionA srota tatkAlIna ke e samaye upalabdha haze te, nItiparaka ke svabhAvavAdI dArzanika graMthomAMthI lIdhA hoya ema lAge che. mallavAdIvALuM uddharaNa alabatta bauddha mahAkavi Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'svabhAva-sattA' viSayaka traNa jUnA jaina graMtha aMtargata maLatAM uddharaNo vize azvaghoSanA buddhacarita(prAyaH IsvI prathama sadI, AkharI caraNa)mAMthI levAmAM AvyuM che. A paghonA raciyatA e haze jemaNe janasAdhAraNamAM, vyAvahArika sUjhabUjhavALI lokabhASAmAM, pracAramAM haze tevI parijJAnapUrNa ane samAnArtha kahevatone saMskArI, vidagdhone mAnya bane tevA rUpamAM, saMskRta padyomAM nibaddha karI hovAno saMbhava che. kaMI nahi toye koTTAryagaNie (ane emanI pahelAM mallavAdI sUrie) TAMkela sUktimAM AvAM pariSkAra, biMba-pralaMbana ane vaidacya spaSTatayA vyakta thAya che. dunvayI zANapaNa prakaTa karatI lokoktiono Adara prAcIna nItikAroe karyo ane emanI e parathI ghaDela pariSkRta racanAono dArzanika paMDitoe potAnA dRSTikoNathI yathocita yathAsthAne upayoga karyo e vAta pRthaJjananI tathyAvalokanAne aMjalirUpa che. TippaNo H 1. Agamika vyAkhyAomAM to mUlasUtrasparzI vA niryukti ke bhASya para I. sa. 600-700nA gALAmAM lakhAyelI prAkRta cUrNio ane saMskRta vRttio, zivazarma(zivanaMdI vAcaka ?)kRta karma-prakRti, zataka, sattari ityAdi karmagraMtho (IsvIsanuM pamuM zataka) paranI jUnI cUrNio, mallavAdikRta dvAdazA2nayacakra (A I. sa. 550), haribhadrasUriSkRta savRtti anekAMtajayapatAkA (A I. sa. 775), kRSNarSi-ziSya jayasiMhasUrinI saTIka dharmopadezamAlA vivaraNa saM 915 / I sa0 859 ane dharmadAsagaNiviracita upadezamAlA (A I. sa. 550) 52nI siddharSinI vRtti (IsvIsannA 10mA zatakanuM prathama caraNa), sarakhI dharmopadezAtmaka graMtha-vRttiomAM aneka mUlyavAna ane keTalAka to alabhyamAna graMthonAM tema ja keTalIye ajJAta racanAonAM uddharaNa maLe che. 25 2. prastuta graMthano prathama bhAga (saM. muni jaMbUvijaya, bhAvanagara, 1966), pR 191 tathA 222. A pagha pachIthI guNaratna(14mI sadI)nI haribhadrasUrinA SaDdarzanasamuccaya paranI tarkarahasyadIpikAmAM uddhRta thayeluM maLe che. emanA pahelAM navAMgavRttikAra abhayadevasUrinI praznavyAkaraNasUtra paranI TIkAmAM enA prAraMbhanA zabdo levAyelA che. 3. muni jaMbUvijayajI nayacakrane rAjagacchIya prabhAcaMdrAcAryanA prabhAvakacarita(saM. 1334 / I. sa. 1277)nA AdhAre IsvIsannI pAMcamI zatAbdInA pUrvArdhamAM mUke che H (ane mane smaraNa che ke sva. paM sukhalAla saMdhavI paNa). mallavAdIe TAMkela avataraNonA adhyayanathI to eka vAta spaSTa che ke eo bauddha dArzanika diGUnAga (A I. sa. 480-560) pachI ja thayA che. vizeSamAM emaNe Avazyakaniryukti(A I. sa. 525)mAMthI paNa uddharaNo lIdhAM hoI emane vahelAmAM vahelA IsvIsan 550 AsapAsamAM mUkI zakAya. (upalabdha mukhya niryuktionI racanA-thoDI purANI saMgrahaNI-gAthAone samAvIne-IsvIsan 503 | 516nA arasAmAM thayela dvitIya vAlabhI vAcanA pachI turatamAM ja thayelI hovAnuM jaNAya che. bIjI bAju jovA jaIe to mallavAdI mImAMsaka kumArila bhaTTa (A I sa 550-600), bauddha dArzanika dharmakIrti (ATha I. sa. 625-66), digaMbara jaina vidvAno samaMtabhadra (A I. sa. 575650) tema ja pUjyapAda devanaMdI (A I sa 630-680) AdinI vicAradhArAo tathA racanAothI ni ai bhA. 1-4 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 anabhijJa che. AthI mallavAdIne maitrakayugamAM, enA prathama tabakkAmAM, mUkavA ThIka lAge che. 4. Ed. Muni shri Punyavijaya, Ahmedabad-Varanasi, 1975. 5. ejana, pR. 26. A padya zIlAcAryanI sUtrakRtAMga-vRttimAM paNa uddhata thayuM che; paNa tyAM paura nItADaHIM ne badale vaza tADAnAM evo pAThAMtara maLe che. For details, see V. M. Kulkarni, "Svabhava (Naturalism) : A Study," English Section, Shri Mahavira Jain Vidyalaya Golden Jubilee Volume, Part 1, Bombay 1968, pp. 10-20. 6. 'poyaNA' zabdanI vyutpatti (saM.) "pAthI nIpajatA (prA.) "pauma' parathI mAnavAmAM AvI che, paNa ahIM to eno purogAmI zabda "pIrNa maLe che : to zuM samajavuM ? "pUrNa parathI "parNa zabda banyo che ? paurNamI vA pUnama sAthe enA khIlavAne saMbaMdha haze ke tenI pAMkhaDIonA paurNa kalApane kAraNe "paurNa nAma saMskRta lekhakoe banAvyuM haze, ke pachI "pauma'nuM punaHsaMskRtIkaraNa "paurNa karyuM haze? Ano nirNaya to bhASAvido ja karI zake. 7. nivRtikulanA AcArya jinabhadragaNi kSamAzramaNa I. sa. pa94nA arasAmAM divaMgata thayA che. svargagamana pUrve prAkRta-bhASA-nibaddha svaracita vizeSa-Avazyaka-bhASyanI 2318nA aMka paryantanI gAthAonI saMskRta TIkA racI zakelA. A vRttithI agAu, paNa bhASya racI rahyA bAda, vaccenA gALAmAM emaNe jItalpa-bhASya tema ja vizeSaNavatI sarakhA graMthonI racanA karI che. AthI emanA vizeSa-Avazyaka bhASyano samaya I. sa. 585nA arasAno hovAnuM meM anumAna karyuM che. c. Ed. Pt. Dalsukh Malvania, Pt. II, Ahmedabad 1968. 9. ejana pR. 428. 10. ejana. 11. jaMbUvijaya, uparyukta, pR. 191. 12. jo ke jaMbuvijayajIe siMhasUri kSamAzramaNanI nayacakravRttino samaya koTTAryavAdigaNi tema ja dharmakIrtithI pUrvano, paNa jinabhadragaNi kSamAzramaNathI kadAcitu bAdano, eTale ke lagabhaga I. sa. 600-625no mAnyo che. paNa emanA praziSya--tattvArthAdhigamasUtranA vRttikAra gaMdhahastI siddhasena-no samaya IsvIsanunA AThamA zatakanA pUrvArdhamAM nizcita thato hoIne ane tattvArthavRttimAM digaMbarAcArya bhaTTa akalaMkadevanA tattvArtharAjavArtika tema ja siddhivinizcayano paricaya vartAto hoI siMhasUrino samaya jaMbavijayajInI gaNanAthI pacAseka varSa bAdano hovo ghaTe. (bhaTTa akalaMkadevanI uparikathita kRtio lagabhaga I. sa. 740-750nA arasAnI hovAno saMbhava hoI siddhasenAcAryanI kRtinI samayasthiti vahelAmAM vahelI I. sa. 75O-760nA arasAnI saMbhavI zake. e vAta lakSamAM laIe to dvAdazAnayacakravRttine IsvI 675 pahelAM mUkI zakAya evA saMjoga nathI) 13. muni jaMbUvijaya, uparyukta, pR. 222. 14. dvAdazAranayacakravRttinI prato bahu moDenI che ane tethI emAM saheje ja pAThavikRti evaM varNavikAra thavAno moko rahe che. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svabhAva-sattA' viSayaka traNa jUnA jaina graMtha aMtargata maLatAM uddharaNo vize 15. muni puNyavijayajI, uparyukta, pR. 29. 16. zrI kulakarNI sAhebanA uparakathita vizada ane vidvattApUrNa lekha(juo upara TippaNa 5)mAM bIjA paNa keTalAka jaina-ajaina graMthomAMthI saMdarbhocita uddharaNo dIdhAM che. anupUrti prA. baMsIdhara bhaTTa taraphathI mane pUrtirUpe ahIM eka noMdha maLI che, je yathAtathA emanA patramAMthI uddhata karIza : "jitAni mRll nAnAM.....to subhASita saMgraha(No. 17363mAM pheraphAra sAthe maLe che, te ane H rAnI... AvA badhA verses floating che; ane temAMthI A jaina vidvAnoe lIdhA che. Ape vaza vInatA... mAM parva. ne badale V.L vaza ane te zloka vakhafza tApravUDAnAM.... A pramANe paNa jAya che ! AvA verses floating hoya che." Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmI samaMtabhadrano samaya bhAratIya dArzanika kSetre thaI gayelI gaNIgAMThI prakAzamAna vibhUtiomAM nirjhanya pakSe be nAmo mokhare rahe che : siddhasena divAkara ane svAmI samaMtabhadra. AmAM (Adi) siddhasenano kavikarmakAla guptayuganA pUrvArdhamAM hovAnuM have lagabhaga sunizcita che; paNa samaMtabhadranA viSaye tema kahI zakAya evuM nathI. emano samaya judA judA vidvAno dvArA IsvIsan pUrvenI prathama zatAbdIthI laI IsvIsannI AThamI sadInA prathama caraNa paryaMtanA gALAmAM anumAnavAmAM Avyo che. emanI vidyamAnatA saMbaMdhamAM rajU karavAmAM Avelo A saMbhAvya samayapaTa khedajanaka anizcitatAno dyotaka hovA uparAMta vyApanI daSTie vadhu paDato pralaMba kahI zakAya. AthI sAMprata lekhamAM emanA samaya-vinizcaya mATe yatna karI jovA vicAryuM che. svAmI samatabhadra nirjhanthonA dakSiNa bhArata sthita digaMbara AmnAyamAM (kadAca drAviDa saMghamAM ?) thaI gayA che te vAta para alabatta vidvAnomAM sAdhAraNatayA sahamati che. temanuM adyAvadhi prApta sAhitya saMskRta padyamAM ja, ane te stotrAtmaka hovA uparAMta pradhAnatayA tattvaparaka che. emanI racanAomAM svayaMbhUstotra, stutividyA (amaranAma jinamnatizataka), yujyanuzAsana (aparanAma vIrajinastotra), ane devAgamastotra (aparanAma AptamImAMsA) hAla prApya tema ja suvidyuta che". prastuta racanAomAM Ama to ahammukti kendrastha rahI che, paraMtu temano abhigama pradhAnatayA dArzanika, nayaniSTha, yujjavalaMbita, ane ethI pramANapraviNa rahyo che. saMskRta bhASA, zabda, kAvya, ane chaMdAlaMkArAdinuM sAruM evuM naipuNya dharAvatA hovA atirikta samaMtabhadra eka buddhimattAsaMpanna vAdIndra evuM prakAMDa dArzanika paMDita hoI emanI kavitAmAM kAvyatattva ane bhaktisattva atirikta (ane keTalAMye dRSTAMtomAM to adhikatara mAtrAmAM) nirjhanyapravaNa nyAya ane darzananAM vibhAvo tathA gRhIto avicchinna rUpe vaNAyAM che. (kaciMtAno vizeSa karIne A rIte ja upayoga thavo joIe evo kaMIka Agraha, siddhasena divAkaranI racanAonI jema, temanI kRtiomAMthI paNa Tapakato dekhAya che.) A kAraNasara saMskRta sAhityanA tajajJo ane kAvyazAstranA paMDitone jo jainadarzananuM (tema ja sAthe ja bauddha, vaizeSika, mImAMsAdi darzanonuM) talAvagAhI ane sarvArthagrAhI jJAna na hoya to samaMtabhadranAM stotra-kAvyono yathArtharUpe AsvAda levAnuM to bAjue rahyuM paNa temAM guMphita gUDha tattvone bilakuleya samajI nahIM zake. svayaM jaina paMDito paNa AmAM apavAda nathI. samatabhadranAM stutikAvyonA keTalAye khaMDono madhyakAlIna TIkAonI madada vinA marma pAmavo azakya che" tattvaniSTha, durbodha, ane keTalAka kissAomAM ekAkSara-yamaka sahita keTalAya agharA prakAranA yamako, tema ja citrabaddha padyo tathA kaThina zabdAlaMkAro-chaMdAlaMkArothI jaTila banI gayelAM Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmI samatabhadrano samaya 29 emanAM koI koI stuti-stotronuM kAvyanI daSTie mUlyAMkana adyAvadhi thayuM nathI, thaI zakyuM nathI. vartamAnamAM keTalAka jaina paMDitoe vizeSe digaMbaramatI-samatabhadranI kRtiono abhyAsa to karyo che, paNa temanuM mukhyatve lakSa racanAomAM jIvarUpe rahelA tattvadarzana ane yukti-prayogo samajavA pUratuM sImita che. saMskRta bhASA ane vividha darzanonA acchA abhyAsI A jaina zAstrIonuM bIjI taraphanuM valaNa stutikAvyonA bahiraMga ane temAM svAmIe prayojela chaMdAlaMkAro zodhI kADhavA pUratuM, ane temanAM vyaktitva, medhA, ane dArzanika sAmarthyanA moMphATa vakhANa karavA, ane temane ati prAcIna TharAvI devAnI ekataraphI yuktio rajU karavA pUratuM ja maryAdita rahyuM che. A kevaLa ahobhAvapUrNa valaNane kAraNe samaMtabhadra viSayaka aitihAsika samasyAo para teo na to UMDI, samatola, ke niSpakSa gaveSaNA karI zakyA che, ke na to temanA dvArA svAmInI kRtionI, tattvajJAna atirikta, vizuddha sAhityika daSTie avagAhana karavAmAM AvyuM che. svAmI samaMtabhadra jhAjhuM to nathI lakhyuM; paNa jeTaluM prApta che tenI sattvazIlatA ane tAttvika guNavattA madhyamathI laI utkRSTa koTinI mAnI zakAya. emanI racanAomAM saMghaTanakauzala, AkAranI zucitA, lAghavalakSya, ane mahadaMze marmilapaNuM niHzaMka prakaTa thAya che. kAvyamAdhyama stuti vA stotranuM hoI temAM kartAnA ArAdhyadeva caturvizati jinendronAM bhaktiparaka, udAtta bhAvormi-sabhara keTalAMka pado vacce vacce jarUra jaDI Ave che : (juo pariziSTa 'ma'); paNa sAthe ja kAvya-svarUpanAM tamAma aMgo-pAsAMomAM prAvINya tema ja cAturI pradarzita karavA jatAM, ane tadaMtargata dArzanika guhyo, saMketo, tema ja tArkika vA nayAdhIna cokasAIone paNa rakSavA-guMphavA jatAM, kavitA-pota keTaleka sthaLe jaraTha banI jAya che, ane kAvya sAhajika sauSThava choDI kliSTatA dhAraNa kare che. AvAM dRSTAMtomAM kavitAmAM ojasa ane chaMdolaya to sAdhAraNa rIte jaLavAI rahetAM hovA chatAM rasa, mAdhurya, ane vizuddha bhaktibhAvano keTalIka vAra hAsa thaI, kAvyasahaja lAlityano paNa lopa thaI, kevaLa dArzanika-sAMpradAyika maMtavyo tathA paribhASA ane saMracanA evaM AlaMkArika sajAvaTanA guNAtireka(virtuosity)nuM DimaDima ja bajI rahetuM varatAya che. stuti-ghoDInAM ThAThAM para besADela bevaDA kAThAmAM eka tarapha naya-nyAya, pramANa-prameya, ane bIjI tarapha stutya-astutya, Ata-anAma, tema ja svasamaya-parasamayanI bhArekhama koThIo laTakAvI, pITha para vaccovacca syAdvAdano, saptabhUmimaya saptabhaMgIno, gaganagAmI mAnastaMbha caDhAvI, mukha vaDe anekAMtanI yazogAthA gAtAM gAtAM, pratispardhI saMpradAyo sAme jayayAtrAe nIkaLelA vAdI mukhya samaMtabhadranI kavitA nirmantho sivAya bIjA koIne bhAgye ja upayogI thaI zake. emanI stutiomAM keTalAMka pado to evAM che ke je hRdayanI mUdu nipajAu mATImAMthI aMkurita Amratarune sthAne bauddhika bhekhaDonI tirADomAMthI pAMgarela Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nigrantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 : ane poSaNa pAmela RkSa, vAMkA-trAMsA jhabUMbI rahela jhAMkharAno bhAsa karAvI jAya che. vastutayA samaMtabhadra saMvedanazIla kavitAkAra che. prAcIna yugamAM sarvagrAhI sAmarthyamAM zaMkarAcArya pachI emanuM nAma AvI zake : paNa eka to rahyA virAgavatsala muni H ane pAchA naya-parasta kaTTara nirprantha; ane temAMye vaLI yukti-pravINa ajeyavAdI paMDita ! AthI kavitAno upayoga temaNe (siddhasena divAkaranI jema) sAMpradAyika mata-sthApanAo mATe ja karyo che. chatAM eka vilakSaNa vyaktivizeSa tarIke, nirpranthomAM virala kahevAya tevI vibhUti rUpe, nigrantha atirikta anya vidvAno paNa Aje temane jANe che, mAne che, tema ja temanI aMtaraMga-sparzI prajJA, talAvagAhI pazyattA, ane apAra vAksAmarthyano svIkAra kare che. e dRSTie to emanA para ThIka ThIka lakhAyuM che ane adhika lakhI zakavAno avakAza paNa che; paNa ahIM lekhano keMdravartI muddo emanA samaya-vinirNayano ja hoI, emanA saMbaMdhI anya vAtono vistAra anAvazyaka Thare che. 30 AcArya samaMtabhadre potAnI koI kRtimAM kALa-nirdeza dIdho nathI, ke nathI ApI gurvAvalI. potA vize emaNe alpa pramANamAM je prAsaMgika (ane Akasmika) rUpe kahyuM hoya tevo bhAsa karAvatI cAreka uktio maLI AvI che, jemAM thoDAka bhaugolika tathA sAMskRtika ullekho prApta thAya che; paNa sAthe ja tyAM aitihAsika nirdezonI pUrNatayA gerahAjarI che. teo kayA gaNa-anvayamAM thaI gayA tatsaMbaddha vizvasanIya sUcanA itara sAdhanomAM paNa maLatI nathI12, ke nathI temanA ziSya-praziSyAdi parivAra vize jarA sarakhI paNa jANa. temanA upadezathI koI maMdira-pratimAdinI pratiSThA thaI haze to tenI paNa bhALa upalabdha utkIrNa lekhomAM ke vAyika srotomAM paNa maLatI nathI; ke temane, ke temanA ziSyone (jo ziSyo haze to) dharmahetu vA dharma nimitte dAnazAsano prApta thayAM haze to te hajI sudhI maLI AvyAM nathI. karNATakanA madhyakAlIna nigrantha saMbaddha anya tAmrapatronA ke zilAzAsanAdi abhilekhonA saMpradAya-prazasti vibhAgamAM, ane prAkrmadhyakAlIna tema ja madhyakAlIna nirprantha-digaMbara graMthakartAonA ullekhomAM eka mahAstaMbha samAna prAcIna AcArya rUpe, vyaktivizeSa rUpe, temanuM nAma kramamAM pUjyapAda devanaMdI ane akalaMkadevanI pUrve lakhAyeluM 11mI sadInA eka abhilekhamAM avazya maLe che15. paNa kyAMye temanA samaya saMbaMdhamAM jarIkeya nirdeza nathI maLato6, ke nathI temAM sAMpaDatI tatsaMbaddha samasyAnA sIdhA ukelanI cAvI. A dazAmAM eka bAjuthI paurvAparyanA siddhAMta anusAra temanI samayasImA nirNIta karavAnA keTalAka prayatno thayA che, jenI aMtargata keTalIka vAra to taddana lUlAM, ane bahu ja pAchotarAM gaNAya tevAM, gurvAvalIo sarakhAM sAdhanonA AdhAre temanI miti jaDabesalAka besADI devAno AyAsa paNa thayo che : eTaluM ja nahIM, tevI sthApanA karanArAo pote saMpratIta thayAnI saMtuSTi anubhavavA sAthe emano nirNaya have sadAkALa mATe, ane sarvathA siddha tema ja sarvasvIkRta thaI cUkyo hoya Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmI samaMtabhadrano samaya tevo "tora'" vA "tA" batAvavAmAM paNa khacakATa anubhavatA nathI. AmAMthI je kaMIka dhyAna devA lAyaka prayatno che tenAM pariNAmo paraspara vegaLAM ane virodhI che. eka cheDe taTastha anveSaka vaidika vidvAna (sva) kAzIrAma bApurAva pAThaka samaMtabhadrane IsvIsannA AThamA zatakanA AraMbhamAM mUke che., to bIje cheDe digaMbara vidvAn paM jugalakizora mukhtAra sAhaba marahUma emane ghaDIka vikramanI pahelI-bIjI to ghaDIka bIjI-trIjI zatAbdI(I. sa. pUrve 44thI I. sa. 244)mAM mUke che18. A be aMtimo vacce keTalIka anya dhAraNAo Ave che, je vize ahIM AgaLa upara AvanA2 avalokanamAM ullekha thaze. samaMtabhadranA samaya-vinirNayamAM temanI uttarasImAno nizcaya karavAmAM to koI duvidhA nathI; tatsaMbaddha jJAta hakIkato ahIM TUMkamAM avalokI jaIzuM : 31 (1) digaMbara saMpradAyanA paMcastUpAnvayamAM thayelA suvikhyAta svAmI vIrasenanA mahAn ziSya jinasene AdipurANa(A I sa0 837 pazcAt)nI utthAnikAmAM anya purANA nirprantha (ane pradhAnatayA digaMbara) AcAryo sAthe samaMtabhadranuM paNa smaraNa karyuM che . tadatirikta punnATagaNanA AcArya kIrtiSeNanA ziSya AcArya jinasenanA harivaMzapurANa (saM 806 / I. sa. 784)mAM Apela, emanI racelI manAtI (paNa vastutayA prakSipta, racanA IsvI 850 ke tyArabAdanI), mahAn jaina AcAryonI stutipUrvaka sUcimAM samaMtabhadrano jIvasiddhi tathA yuktyanuzAsananA kartArUpe ullekha karyo che.. vidyAdharakulanA zvetAMbarAcArya (yAkinIsUttu) haribhadrasUrie (karmakAla A I sa 745-785) anekAMtajayapatAkA tema ja tenI svopajJa vyAkhyAmAM 'vAdImukhya samaMtabhadra'no ullekha karyo che. emanI AvazyakavRtti(prAyaH IsvI 750-760)mAM svayaMbhUstotramAMthI (kartA ke kRtinuM nAma ApyA sivAyanuM) uddharaNa maLe che. AthI spaSTa che ke samaMtabhadra AThamA zatakanA uttarArdha pUrve thaI gayA che. (2) samaMtabhadranI AptamImAMsA aparanAma devAgamastotra para aSTazatIbhASya racanAra, digaMbara tArkikaziromaNi bhaTTa akalaMkadevano karmakALa have IsvIsannA AThamA zatakamAM, I. sa. 720-780nA gALAmAM kyAMka AvI jato hovAnuM, pramANapUrvaka sUcavAyuM che23, ane e samaya have to sunizcita jaNAya che : samaMtabhadra AthI AThamI sadInA madhyabhAga pUrve thaI gayAnuM vizeSa pramANa maLI rahe che. : (3) AthIye vadhAre mahattvano muddo che pUjyapAda devanaMdI ane samaMtabhadranA samakAlapUrvakAlanA nirNayano, devanaMdIe emanA jainendrazabdazAstramAM samaMtabhadrano nAmapUrvaka ullekha karyo che; paraMtu devanaMdInA samaya paratve tIvra matabheda pravarte che H eka tarapha emane gupta samrAT kumAragupta mahendrAditya(I. sa. 415-455)nI samIpanA samayamAM thayelA mAnavAmAM Ave : Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 che, to bIjI tarapha temane sAtamI zatAbdInA AkharI caraNamAM mUkavAmAM Ave che. devanaMdIno karmakALa, meM adyAvadhi rajU thayela vividha dAvAonA parIkSaNa pachI, ane upalabdha AMtarika tema ja bahAranAM pramANonA AdhAre, I. sa. 63pa-680nA ArasAno nizcita karyo che. A miti lakSamAM letAM samatabhadra I. sa. 650thI agAu thaI gayA hovAnI pUrI zakyatA che. (4) bauddha dArzanika dharmakIrti (I. sa. pa80-660 ke 250-630) dvArA samaMtabhadranA syAdvAda saMbaddha "kiMcita" udgArAdinuM khaMDana thayuM hoya tema jaNAya che. (5) mImAMsaka kumArila bhaTTa dvArA samaMtabhadranA nirjhanya-sarvajJatAvAdAdinuM khaMDana hoya to8 samaMtabhadranI kRtio I. sa. 600 AsapAsamAM upalabdha hovI ghaTera9. sAhityika racanAomAM ullekho AdithI thaI zakatI pauvaparya-Azrita nirNayonI maryAdA ahIM AvI rahe che. have samaMtabhadranI kRtio aMtargatanI vastu, emanAM dArzanika vibhAvo-gRhIto, ane emanAM vacanomAMthI sUcavAtA kAla-phalitArtha ityAdi aMge gaveSaNA calAvatAM pahelAM sAMpratakAlIna lekhakoe emano samaya nirdhArita karavAmAM je muddAo grahaNa karyA hoya, ane je niSkarSo kADhyA hoya, tene samIkSAtmaka dRSTie joI vaLavuM upayukta che : (1) khyAtanAma digaMbara vidvAnu, vidyAvAridhi jyoti prasAda jainanI rajUAta che ke samatabhadra kAMcIpuranA suprasiddha bauddha dArzanika bhikSu nAgArjunanA samakAlika che ane banne vidvAnono ekabIjA para prabhAva paDelo che. mahAyAna saMpradAyanA mAdhyamika saMghanA agracArI dArzanikomAM AcArya nAgArjunano samaya IsvIsanI pahelI-bIjI zatAbdInA arasAno, sAtavAhana yugamAM, manAya che. AthI samaMtabhadrano paNa e ja kALa kare : paNa pahelI vAta to e che ke A "pArasparika prabhAva" siddha kare tevAM koI ja pramANo teo rajU karatA nathI. bIjA koI vidvAne A vAta anyatra savistara carcA hoya to teno paNa havAlo detA nathI. samatabhadrano samaya ja jyAM nizcita na hoya tevI sthitimAM to anya svataMtra pramANo dvArA samatabhadrane jo eTalA prAcIna TharAvI zakAya to ja temanA nAgArjuna sAthenA samakAlikapaNAnI ke sAmIpyanI kalpanA mATe avakAza rahe; nahIM to jyAM vaicArika-zAbdika sAmya jovA maLe tyAM nAgArjunano prabhAva samatabhadra para paDelo gaNAya; ane te ghaTanA pachInA game te kALamAM ghaTI hovAnuM saMbhavI zake. ApaNe ahIM AgaLa joIzuM tema samatabhadra eTalA prAcIna na hovAnAM ghaNAM pramANo upalabdha thaI zakatA hoI uparanI sthApanA svataH nisTAra banI jAya che. (2) karNATakamAMthI maLelI eka hastalikhita noMdhane AdhAre jayoti prasAda samaMtabhadra Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmI samaMtabhadrano samaya pUrvAzramamAM phaNimaMDalamAM rahela uragapuranA rAjakumAra hovAnuM, ane phaNimaMDala urphe nAgamaMDalano "periplasa"mAM ullekha maLato hoI temano samaya IsvIsanI bIjI zatAbdInA arasAno aMdAje che. uragapurane teo tirucirApallI pAse AveluM "uraiyUra" hovAnI oLakha Ape chera. prastuta hastalikhita noMdha vAstavamAM keTalI purANI che ane ethI keTale aMze vizvAsapAtra che tenI koI ja gaveSaNA teo calAvatA nathI. tAmilanADa(tamilanADa)nA purANA itihAsanA abhyAsIo purAtana tAmila (tamila) bhASAmAM racAyela saMgama sAhitya parathI jANe che ke IsvIsannA AraMbhanI sadIomAM uraiyUra prAraMbhika cola (coLya) narendronI rAjadhAnI hatI. purAtana coladeza(coLyanADa)mAM tAmila bhASAnI bolabAlA hatI ane prAcInatama cola rAjyonAM nAmo te kALe saMskRtamAM nahIM, tAmilamAM paDatAM hatAM. colamaMDalamAM nAgamaMDala nAmaka koI ja paragaNuM ke ThakarAta hovAno kyAMye purANo sthAnika ullekha prApta nathI. A badhuM jotAM mULa lekhakanI A managhaDaMta noMdha na mAnIe toye bahu moDenI anuzruti hovAno vizeSa saMbhava che. AvI atyaMta saMdehAspada saMyogonA saMsargavALI noMdhane pramANa rUpe svIkAratAM ghaNA vAMdhAono sAmano karavo paDe tevI paristhiti UbhI thAya che. vastutayA samaMtabhadrane e kALathI ThIka ThIka arvAcIna siddha karanAra, vizeSa vizvasanIya purAvAo (ApaNe AgaLa joIzuM tema) bahoLA pramANamAM keTalAMka to emanA ja lekhanamAMthI labhya banatA hoI, temanA kALanirNayamAM uparyukta muddo jarAye upayukta banI zake tema nathI. (3) paM. darabArIlAla koThiyAnuM kahevuM che ke samaMtabhadre nAgArjunanuM khaMDana karyuM che; AthI teo temanA samakAlamAM thayA che". A vAta tyAre prAmANika mAnI zakAya ke jyAre anya purAvAo paNa teo IsvIsannA bIjA zatakamAM mUkavAnI tarapheNa kare. paNa evI sthiti ApaNe joIzuM tema che ja nahIM pa 33 (4) digaMbara vidvara paM kailAsacaMdra zAstrInA kathana anusAra samaMtabhadra jaiminInA mImAMsAsUtra para bhASya racanAra zabaranA kathananuM biMba-pratibiMba zabdomAM khaMDana karyuM che . yathA : " unhoMne hI sarvaprathama sarvajJatA kI siddhi meM nIce likhA anumAna upasthita kiyaa''sUkSmAntaritapUrAr: pratyakSA: vastyavidyathA / anumeyatvato'gnyAdiriti sarvajJasaMsthitiH // " AptamImAMsA, 5 'sUkSma paramANu vagairaha, antarita rAma-rAvaNa vagairaha aura dUravartI sumeru vagairaha padArtha kisI ke pratyakSa haiM, anumeya hone se, jaise agni vagairaha / isa prakAra sarvajJa kI samyak sthiti hotI ni ai bhA. 1-5 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 hai|' isa kArikA ko paDhane se zAbarabhASya kI eka paMkti kA smaraNa ho jAtA hai / - "codanA . hi bhUtaM bhavantaM bhaviSyantaM sUkSmaM vyavahitaM viprakRSTamityevaM jAtIyakamarthamavagamayitumalam / " (zA. mA. 2-2-2) bhASya ke sUkSma vyavahita aura viprakRSTa zabda tathA kArikA ke sUkSma antarita aura dUra zabda ekArthavAcI haiN| donoM meM bimba-pratibimba bhAva jhalakatA hai| aura aisA lagatA hai ki eka ne dUsare ke virodha meM apanA upapAdana kiyA hai / zabara svAmI kA samaya 250 se 400 I. taka anumAna kiyA jAtA hai / svAmI samantabhadra kA bhI yahI samaya hai / vidvAn jAnate haiM ki mImAMsaka veda ko apauruSeya aura svata:pramANa mAnate haiN| unake matAnusAra veda bhUta, vartamAna, bhAvi tathA sUkSma, vyavahita aura viprakRSTa arthoM kA jJAna karAne meM samartha hai| isI se vaha kisI sarvajJa ko nahIM maante| kintu jaina veda ke prAmANya ko svIkAra nahIM karate aura jinendra ko sarvajJa sarvadarzI mAnate haiM / ataH samantabhadra ne zAbarabhASya ke virodha meM yadi sarvajJa kI siddhi hetuvAda ke dvArA kI ho to ayukta bAta nahIM hai| zAyada isI se zAbarabhASya ke vyAkhyAkAra kumArila ne samantabhadra kI sarvajJatAviSayaka mAnyatA ko khUba Ar3e hAthoM liyA hai aura usakA parimArjana akalaMkadeva ne apane nyAyavinizcaya meM kiyA hai|" paraMtu zAbarabhASyamAM yAjJavAkyasmRti (IsvI bIjI zatAbdI) ja nahIM, uttarakAlIna bauddhonA prasiddha vijJAnavAdano paNa ullekha che. vijJAnavAdanuM dArzanika DhAMcAmAM vizeSa spaSTa rUpe praNayana Arya asaMga (A. Isa410-470) tathA vasubaMdhu (jIvanakALa A 420thI 480) dvArA thayeluM che; ema ja hoya to bhASyakAra zabarane vahelAmAM vahelA IsvIsananI cothI sadInA uttarArdhamAM mUkI zakAya. zabara Ama nAgArjunathI baso-aDhIso varSa bAda ja thayA jaNAya che. A jotAM samaMtabhadra zabaranA samaya pachIthI ja kyAreka thayelA gaNAya. AphatAba-ula-majhahaba mukhtAra sAhaba marahUma, vidyAvAridhi jyoti prasAda jaina, tathA nyAyAMbhonidhi paMdarabArIlAla koThiyA, ityAdi digaMbara vidvadharyoe sUcavela samaMtabhadranA nAgArjuna sAthenA samakAlInatvanI vAtanuM AthI saheje ja nirasana thaI jAya che. paNa te sAthe ja paM. koThiyAnI tema ja paM. kailAsacaMdranI kALanirNaya saMbaddha tarkapraNAlI ciMtanIya ja nahIM, ciMtAjanaka paNa banI jAya che. eka dArzanika bIjAnuM khaMDana kare to te teno samakAlika vA samIpakAlika hovo ghaTe. kaMIka evo niyama A banne viddhapuMgavo peza karatA lAge che, ghaDI kADhatA jaNAya che : paNa zabaranA matanuM khaMDana jo samaMtabhadra karyuM hoya to prastuta niyama Takato nathI; ane ema ja hoya to paM. kailAsacaMdranI sthApanA-samaMtabhadra ane zabaranA samakAlInatvanI-paNa atyaMta zaMkAspada banI jAya che. ahIM A niyamanI pokaLatA to e niyamanA AdhAre upasthita thatAM Azcaryajanaka samIkaraNothI spaSTa thaze. daSTAMtaH dazamI sadInA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmI samaMtabhadrano samaya pUrvArdhamAM thaI gayelA vidyAnaMde dharmakIrti tathA kumArilanuM khaMDana karyuM che, mATe teo e bannenA samakAlika; dharmakIrtie kumArilanuM khaMDana karyuM che mATe te banne samakAlika. kumArile samaMtabhadranA matane kApyo che mATe e banne ekakAlika; ane samaMtabhadre nAgArjunanA matane uthApyo che mATe samaMtabhadra temanA samakAlIna ! ane zabaranA matane samaMtabhadre toDyo che eTale teo paNa samakAlika; Ama A pAMce purANA dArzanika paMDito--sAtavAhana-kuSANakAlInaanuguptakAlIna-madhyakAlIna ekakAlIna banI rahe ! (5) kAzIrAma pAThake batAvyuM che ke samaMtabhadre bhartRharinA zabdAdvaitavAdanuM vAkyapadIyanA ja eka caraNakhaMDano upayoga karI khaMDana karyuM che; "vAdimukhya samaMtabhadra"nA nAmathI yAkinIsUnu haribhadre je (temanI Aje anupalabdha kRtimAMthI) padya avatarita karyuM che temAM te che". AthI samaMtabhadra bhartRhari bAda thayAnuM Thare che. bhartRharino samaya vartamAne IsvI paMcama zatI pUrvArdhano manAya che. (6) paM. darabArIlAla koThiyAnuM vizeSamAM mAnavuM che ke samaMtabhadra (paraMparAmAM vasubaMdhunA ziSya manAtA) dinAge sthApela pramANa-lakSaNathI, anabhijJa che" (ane e kAraNasara samaMtabhadra diphnAgathI pUrve thayelA che.) paraMtu munivara jaMbUvijayajIe samaMtabhadranI AptamImAMsA aMtargata bauddhonI keTalIka AlocanA diphnAgane lakSamAM rAkhIne thaI che tevo abhiprAya Apyo che; yathA : 35 "zabdAntarArthApohaM hi svArthe kurvatI zrutirabhidhatta ityucyate " iti diGnAgIyaM vacaH / etacca diGnAgIyaM vacaH tattvasaMgrahapaJjikAyAM zlo. 1016, sanmativRttau pR. 204, siddhasenagaNiracitAyAM tattvArthasUtravRtau pR. 357, pramANavArtikasvavRtteH karNakagomiracitAyAM vRttau pR. 251, 253 ityAdiSu bahuSu sthAneSUddhRtam, vizeSArthibhiH saptame're pR. 548 ityatra TippaNaM vilokanIyam / etacca diGnAgIyaM vacaH samantabhadrAcAryeNa AptamImAMsAyAmitthaM nirAkRtam "vAksvabhAvo'nyavAgartha pratiSedhaniraGkuzaH / Aha ca svArthasAmAnyaM, tAdRg vAcyaM khapuSpavat // 111 // '' kiJcAnyat "nArthazabdavizeSasya vAcyavAcakateSyate / tasya pUrvamadRSTatvAt sAmAnyaM tUpadekSyate // " iti diGnAgasya zlokaM nirAkartum "arthazabdavizeSasya vAcyavAcakateSyate / tasya pUrvamadRSTatve sAmAnyAdupasarjanAt // " iti pratizloko diGnAgasya mataM nirAkurvatA mallavAdIkSamAzramaNenopanyastaH "arthavizeSazca tavAvAcya eva" iti coktam / dRzyatAM pR. 615 paM. 2,22, pR. 66, paM rU, pR. 707, vRM 64-66 / samantamadrAvAyeMLAvyetad vijJAAsya varSe: prativihitamittham AptamImAMsAyAm Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 "sAmAnyArthA giro'nyeSAM vizeSo nAbhilapyate / sAmAnyAbhAvatasteSAM mRSaiva sakalA giraH // 1 // " " eTaluM ja nahIM; mane to lAge che ke samaMtabhadra diphnAgayuganI "anyApoha" sarakhI bauddha paribhASAthI paricita paNa hatA. juo : sarvAtmakaM tadekaM syAdanyA'poha-vyatikrame / anyatra samavAye na vyapadizyeta sarvathA // -AptamImAMsA 11 dinAgano samaya have IsvI 480-560no manAya che. AthI samaMtabhadra chaThThA zataka pUrvArdha bAda ja thayA hoya. (7) (sva.) paM. jugalakizora mukhtArano dAvo che ke siddhasena divAkara para samaMtabhadrano prabhAva che. temanuM kahevuM che ke "svayaMbhU" zabdathI AraMbhAtI emanI suvidyuta dvAtriMzikA pAchaLa samaMtabhadranA "svayaMbhU-stotra'nI preraNA rahelI che eTaluM ja nahIM, siddhasene vinamratApUrvaka (potAnAthI prAcInatara, mahattara, zreSThata2 evA) samaMtabhadranI nIcenA zabdomAM stuti karI che: yathA : ye eSa SaDjIvanikAyavistaraH parairanAlIDhapathastvayoditaH / anena sarvajJaparIkSaNakSamAstvayi prasAdodayasotsavAH sthitAH || - dvAtriMzikA 1.13 vastutayA siddhasene ahIM samaMtabhadranuM nAma sIdhI ke ADakatarI rIte ApyuM ja nathI; ke nathI zleSa vaDe ke anyathA sUcita karyuM. mULa zlokano sIdho ane sa2La artha siddhasenanI racanAonA tema ja saMskRta-tajJa abhyAsIo A pramANe kare che : "(he jinavara !) anya matione jeno sparza paNa nathI thayo te A SaDjavanikAyano vistAra teM je darzAvyo che te dvArA ja sarvajJatAnI parIkSAmAM kSamatA dharAvanAra (vAdIo) tArA tarapha prasannatA ane utsava saha sthira thayA che.' AthI spaSTa ke mULa kartAne kaMI 'samaMtabhadra'' abhipreya nathI, paNa emaNe je sahacArI zabdo vAparyA che te bahuvacanamAM hovA uparAMta arthanI apekSAe kevaLa odha dRSTithI, sAmAnya rUpe ja, che. siddhasena divAkara ane svAmI samaMtabhadranI racanAomAM bhAvavibhAva, ane kyAMka kyAMka zabda-pasaMdagImAM samAnatA-samAMtaratA jarUra jovA maLe che, jeno (sva.) paM. sukhalAlajIe yathocita nirdeza karyo cheja. paNa Agamane pramANarUpa mAnI nizcaya karavAnA vibhAvanI bhUmikA saMbaddha samaMtabhadranuM kathana siddhasena (IsvI pAMcamI sadI pUrvArdha) karatAM AgaLa nIkaLI gayAnuM DA nathamala TATiyAnuM kahevuM che". AthI siddhasenathI samaMtabhadra Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmI samaMtabhadrano samaya pUrvavartI hovAnuM nirvivAda siddha thaI zakatuM nathI; ane siddhasena para samaMtabhadrano prabhAva paDyAnuM kalpI zakAya tevI sthiti ja nathI. vastutayA samaMtabhadranI tarkazailI, rajUAta, tema ja kavitAkalevaranI nibaMdhanazailI siddhasenathI ghaNI ja AgaLa nIkaLI jAya che. (sukhalAlajI Adi vidvAno e muddA para A pUrve kahI cUkyA che.) 37 digaMbara viddharyo dvArA miti-saMbaddha kevaLa ekAMgI parIkSaNa ane ethI nIpajatA ekAMta nirNayonI niHsAratA spaSTa thavA sAthe uparanI carcAthI samaMtabhadra, eka tarapha siddhasena ane bhartRhari ja nahIM, diphnAga pachInA ane bIjI tarapha devanaMdInA samayanI pUrve, eTale ke I. sa. 540-635nA gALAmAM thayA haze teTalo prAthamika aMdAja thaI zake. AzcaryanI vAta che ke digaMbara vidvAnoe samaMtabhadranA samayAMkana mATe bahAra to khUba najara doDAvI ane anukULa lAge tevI vAtone pramANarUpa mAnI (te para talasparzI avagAhana karyA sivAya) rajU paNa karI dIdhI; paNa svayaM samaMtabhadranI kRtiomAMthI zI dhAraNAo upasthita thaI zake che tenA para talapUra paNa dhyAna ApyuM nahIM ! samaMtabhadranI ekadama sunizcita miti to nahIM paNa temanI vidyamAnatAnA saMbhAvya kALa-kauMsane saMkocI zake tevA, amukAMze to nirNAyaka ja kahI zakAya tevA je muddAo temanI kRtionA prAthamika AkalanathI ja upara tarI Ave che te, ane keTalAMka mahattvapUrNa pramANo je temanI kRtionA sUkSma parIkSaNathI khoLI zakAyAM che te ahIM kramazaH upasthita karIzuM : (1) nirpranthomAM sau prathama saMskRtamAM prApta thatI koI kRtio hoya to te vAcaka umAsvAtinAM sabhASyatattvArthAdhigamasUtra, prazamaratiprakaraNa, tathA kSetrasamAsa aparanAma jaMbudrIpasamAsa (A I. sa. 350-375) che. prathamanI be padyabaddha kRtiomAM maLatI mULa kArikAo rIti, zailI, vastu tema ja kAvyakalAnI dRSTie siddhasena divAkaranI sUktio(IsvIsan pAMcamI zatI pUrvArdha)thI nizcayatayA prAcInatara jaNAya che ne e banne kartAonI kRtio sAthe sarakhAvatAM samaMtabhadranI kavitA to sarva dRSTie vicAra, AkAra, ane AbhUSA sameta--sarvAMga vikasita ane prastutikaraNamAM atizaya vidagdha che. A jotAM teo IsvIsan pUrve to zuM paNa IsvIsanI pahelI pAMca zatAbdIomAM paNa thayA hovAnuM saMbhavatuM nathI. emanI racanA-zailI spaSTatayA gupta-vAkATaka kALanA zreSTha samaya pachInAM lakSaNo dAkhavI rahe che. (A muddA para vizeSa carcA ahIM AgaLa upara karavA dhAryuM che.) (2) samaMtabhadramAM siddhasena divAkarathI adhikatara nyAyAvalaMbI ane UMDANabharyuM parIkSaNa dekhA de che. emanI rajUAta paNa siddhasenathI vizeSa vyavasthita che. virodhI vAdo sAmenI temanI yuddhasajjatA savizeSa, vastutayA AlA darajjAnI, hovA uparAMta temanA vyUha Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 paNa aTapaTA che. dArzanika vibhAvo-paribhAvo tema ja paribhASAno paNa vizeSa vikAsa temanA kAbeliyatabharyA AyojanamAM chato thaI rahe che. nirjhantha-darzananA suprasiddha syAdvAdano carama vikAsa temanI kRtiomAM sau prathama jovA maLe che ane temaNe anekAMtavAda para to khUba jora devA sAthe tenA prAyaH ekArthaka manAtA zabdo "syAdvAda"no nAda paNa aura bulaMda banAvyo che. "syAdvAda" zabdano prayoga paNa prathama ja vAra temanI AtamImAMsA sarakhI kRtimAM maLe che. syAdvAda sAthe AgamayugamAM to zuM paNa umAsvAti ke siddhasenanI kRtiomAM paNa sIdhI rIte nahIM jovA maLatI "saptabhaMgI"nI paribhASAnA prayojaka paNa samaMtabhadra ja hoya tema lAge che. kema ke umAsvAtinI kRtimAM teno kyAye ullekha nathI. bIjI bAju siddhasena divAkaranA sanmati-prakaraNamAM "anekAMta"no ullekha che paNa "syAdvAda" evuM "saptabhaMgI"no nahIM. Ama samaMtabhadra siddhasena pachI ja thayelA che. vadhArAmAM siddhasenanA samayamAM judA judA saMpradAyo vacce vAda-vivAdonI lIlA to cAlatI ja hatI; paNa tArkika bhUmikAnuM ati gaMbhIra ane pUrNa rIte khIleluM svarUpa samatabhadranI AtamImAMsAmAM maLe che. A tathyo paNa pAMcamAM zataka pachInI AgaLa vadhelI paristhiti sUcave che. saMbaMdhakartA digaMbara vidvAnone mana A mahattvapUrNa muddAonuM kaMI ja mUlya hoya tema dekhAtuM nathI ! A muddAo temanI najaramAM ja AvyA nathI. paM. koThiyAe nAgArjunanA khaMDanathI ane paMkailAsacaMdra zabaranA khaMDanamAtrathI samRtabhadrane temanA samakAlIna mAnI lIdhA; paNa samatabhadra to zabara ja nahIM, bhartuhari, siddhasena divAkara, ane didbhAganI paNa pachI ja thayA che. (3) samaMtabhadranI sthApanna manAtI, temanI vAdIrUpeNa durjayatAnI sUcaka cAreka uktio maLI AvI che; (vastutayA te badhI samatabhadra saMbaddha lakhAyelA koI navamI-dazamI sadI AsapAsanA, ke te pUrvanA ? saMprati aprApya caritamAMthI lIdhA hoya tema lAge che.) tenA parIkSaNathI keTaloka navo prakAza lAdhI zake che. digaMbara paMDito tene tathyapUrNa to mAnatA hoya tema lAge che paNa koNa jANe kema paNa tenA para kALanirNayanI dRSTie kazI ja vicAraNA temaNe calAvI nathI.) A pagho have avalokanArthe eka pachI eka laIe : (4) vahu tarata Titi kuTa-Tu-vIvAda pUrva vAdini samantabhadre sthiti tava sadasi bhUpa ! kAsthA'nyeSAM // uparanA padya 9 vAdamAM dhUrjaTi nAmaka koI vAdI(zaiva vidvAn haze?)nI sAthe thayo haze te vAdamAM tenI pUrve jIbha khaMbhita karI dIdhAnuM koI rAjasabhAmAM samaMtabhadra AhvAna sahita kahetA hoya tevo bhAsa thAya che. durbhAgye A dhUrjaTi viSaye (tema ja saMbaMdhakartA rAjA vize) kazuM jANamAM na hoI A muddo kALa-vinirNayamAM upayukta nathI. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmI samatabhadrano samaya 39 (ba) kAMcyAM nagnATako'haM malamalinatanurlAmbuze pANDupiNDaH puNDroDre zAkyabhikSuH dazapuranagare miSTabhojI paritrAT / vArANasyAmabhUvaM zazadharadhavalaH pANDuraMgastapasvI rAjan yasyA'sti zaktiH sa vadatu purato jainanirgranthavAdI // A uktino sAra e che ke teo prathama kAMcInagarImAM "nagnATaka" eTale ke AjIvika saMpradAyanA sAdhu hatA, pachI puNya (baMgALa) ane oDa(orissA)mAM zAkyabhikSu (bauddha sAdhu) banyA hatA. te pachI dazapuranagara(maMdasora)mAM parivrAjaka (miSTAnnabhakSI) saMpradAyanA muni, ane tyAra bAda vArANasImAM bhasmArcita zaiva saMnyAsI thayA : ne aMtamAM jaina-nirjhanthavAdI muni thayelA. (samaMtabhadra Ama nirgastha thatAM pUrve cAreka saMpradAyo badalelA evo spaSTa dhvani che. A vAta sAcI hoya to emane judAM judAM darzanonuM jJAna prApta karavAnI, emanI vicAradhArAo ane niranirALI dArzanika vAdapaddhationAM yuktitaMtranuM rahasya prApta karavAnI tathA bhArata-paribhramaNanI taka maLelI haze.) have enI vigato para vizeSa vicAra karIe. dakSiNa bhAratamAM, vizeSa karIne tamiLyadezamAM, AjIvika saMpradAya lAMbA samaya sudhI ghasAtAM ghasAtAM TakI rahelo. AthI e muddo samaMtabhadranA samaya-nirNayamAM upayukta nathI. parivrAjaka saMpradAyanA silasilAbaMdha itihAsa vize bahu ochuM jANamAM che ane mAhezvarI sAdhuonA kramabaddha itihAsanA sroto jJAta nathI. jyAre pukhta eTale ke baMgALamAM bauddhadharma harSavardhananA samakAlika zazAMka (IsvIsannA 7mA zatakano pUrvArdha) pahelAM hato; paNa "ojha"eTale ke vaMga, magadha, ane uttara kosalanI sImAone sparzatA kaliMgadeza(uDIssA)nA otarAdA bhAgamAM teno prabhAva kaMIka aMze chaThThA zatakamAM ane pachI vizeSe AThamA zatakanA uttarArdhamAM dekhA de che. bauddha bhikSu rUpe samaMtabhadra kaliMgadezamAM vahelAmAM vaheluM chaThThA zatakanA uttarArdhamAM ane dharmAdha zazAMkanA sAtamI zatAbdInA AraMbhika caraNamAM thayela kaliMga-vijaya pUrve paribhramaNa karyuM hoya. eka vAta e paNa dhyAnamAM levA jevI e che ke "jaina" zabda guptayuga (cothI-pAMcamI sadI) pahelAM (nirgastha) sAhityamAM (ke anyatra) kyAMya jovA maLato nathI. samaMtabhadra IsvIsanI bIjI-trIjI zatAbdImAM thayA hovAno A vastu apavAda kare che. A pachInA eka padyamAM karahATakanA rAjAnI sabhAmAM samaMtabhadra kahe che ke agAu emaNe pATaliputramAM (vAda-ghoSanI) raNabherI vagADelI; te pachI mAlava, siMdhudeza, Takka (paMjAba aMtargata), kAMcIpura (kAMjIvaramu, tAmilanADa), vidizA (bhilasA, prAcIna dazArNa deza, madhyapradeza), ane have vAdIrUpeNa karahATaka (mahArASTra-sthita karADamAM) upasthita thayA che. yathA : Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 (ka) pUrvaM pATaliputra-madhyanagare bherI mayA tADitA pazcAnmAlava-sindhu-Takka-viSaye kAMcIpure vaidize / prApto'haM karahATakaM bahubhaTaM vidyotkaTaM saGkaTaM vAdArthI vicarAmyahaM narapate ! zArdUlavikrIDitam // AmAMthI to samaya-viSayaka koI nizcita tAratamya nIkaLI zake tema nathI. siMdhudezamAM teo gayA hoya to siMdha I. sa. 721mAM islAmI hakUmata nIce AvyuM te pahelAM hovuM ghaTe. ane chellA padyamAM koI rAjayasabhAmAM samatabhadra potAne AcArya, kavi, vAdirA, paMDita, daivajJa (jyotiSa-nimitajJa), bhiSazvara (vaidya), mAMtrika, tAMtrika, AjJAsiddha, ane siddhasArasvata rUpe batAve che : yathA : (Da) AcAryo'haM kavirahamahaM vAdirAT paNDito'haM daivajJo'haM bhiSagahamahaM mAntrikastAntriko'ham / rAjannasyAM jaladhivalayAmekhalAyAmilAyA mAjJAsiddhaH kimiti bahunA siddhasArasvato'ham // AmAMthI emanI prAcInatA vastutayA keTalI che teno aMdAja jarUra nIkaLI Ave che. dazavaikAlikasUtramAM nirjhantha bhikSuone nakSatra (jayotiSavidyA), svapnazAstra, yoga, nimittazAstra, maMtrazAstra, bhaiSajaya (vaidika) ityAdi aMge je niSedha AjJA dIdhI che te jotAM to samaMtabhadra Agamika yugamAM thayA hovAnuM saMbhavatuM nathI. prastuta kathana dharAvatA adhyAyano samaya Azare IsvIsan pUrvenI bIjI-pahelI zatAbdI bAdano nathI. nakkhataM sumiNaM jogaM nimittaM maMta bhesajaM / gihiNo taM na Aikkhe bhUtAdhigaraNaM padaM // -ravaivetti sUtra 8.50 AmAM "maMtra"no to samAveza che paNa "taMtrano ullekha nathI. maMtravAda to atharvaveda (I. sa. pU. pAMcamI zatI)thI cAlyo Ave che paNa "taMtra" pramANamAM arvAcIna che. lagabhaga chaThThA zatakathI vaidikomAM te pAzupata-kAlAmukha-kApAlikAdi zaiva saMpradAyomAM, ne zAkta paMthamAM durgA-caMDI-cAmuMDA-kAlI, bhairava ItyAdi aghora zaktionI upAsanA jora pakaDe che; to mahAyAna saMpradAyamAM pAMcamAMthI, paNa vizeSe to chaThThA zatakanA uttarArdhathI tArA, mahAmAyUrI, prajJApAramitAdi bauddha zaktionI tAMtrika upAsanAne kAraNe maMtravAdathI AgaLa vadhIne taMtravAdanA vartuLamAM bauddha dharma pravezyo ane te AThamA zatakamAM vajayAna-nIlapaTAdi paMthomAM pariNamyo. to nigraMtho paNa e ghoDAdoDamAM pAchaLa rahyA nathI. tyAM "vijJAo" (vidyAo, Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmI samatabhadrano samaya 41 Adhibhautika zaktio)nI mAMtrika upAsanA gupta kALathI thavA lAgI ane temAM vaLI sarasvatI, lakSI aMbikA, pachI vairoTyA, padmAvatI, vAlAmAlinI, cakrezvarI, ItyAdi devIono samAveza thayo ane maMtragarbhita tema ja taMtragarbhita prAkRta-saMskRta stotro paNa jaina AcAryo-munio dvArA navamI-dazamI zatAbdIthI niHsaMkoca racAvA lAgyA ! potAne nirbhIka rIte, jarAye AMcako khAdhA vinA daivajJa ane bhiSazvara ja nahIM, mAMtrika ane tAMtrika hovAnuM pragaTa karanAra samatabhadra e yugamAM thayA che ke jyAre tyAgamArgI, mahAnuM manAtA munivaro paNa, e niSiddha paMthe caDI gayelA; ane e samaya aitihAsika-sAMskRtika pariprekSyamAM to chaThThA saikAthI pUrveno hoya tevuM bhAsatuM nathI. je vastu Agama-yugamAM nircantha munio mATe lAMchanarUpa manAtI te ja vastu gauravaprada ane bhUSaNarUpa gaNAtI haze te yugamAM samatabhadra thayA che : ane te samaye chaThThA-sAtamA zataka pUrveno jaNAto nathI, je kALe zvetAMbaromAM "caityavAsa" ane yApanIyo tema ja digaMbaromAM paNa "vasativAsa" kivA "maThavAsa" pravezI cUkelo. - (4) samaMtabhadranI kRtionA parIkSaNa pahelAM eka anya muddo joI laIe. dAkSiNAtyAcArya iMdranaMdI svakRta kRtAvatAra(dazamI zatAbdI aMtabhAga)mAM jaNAve che ke AcArya dharasenanA (vidyA) ziSyo puSpadaMta-bhUtabali racita paddhaSThAgama para kramazaH kuMdakuMdAcArya (parikarma-TIkA), zAmakuMDa, tuMbalUrAcArya (cUDAmaNi-TIkA), svAmI samatabhadra (jIvaThThANa), ane svAmI vIrasene (dhavalA) vRttio racI che. dharasenano samaya IsvIsanI pAMcamI zatAbdInA uttarArdhathI vahelo jAya tema nathI. TIkAono samaya mULa kRti bAdano ja saMbhave; ethI kuMdakuMdAcArye jo parikarma-TIkA racI hoya to te pramANa, ane anya pramANonA AdhAre temano samaya paNa samaMtabhadranA samayanI jema IsvIsannA chaThThA saikAnA uttarArdhathI bhAgye ja pUrveno hoI zakepa7. tuMbalUrAcArya ane zAmakuMDAcAryanI TIkAo kannaDa bhASAmAM hovAnuM iMdranaMdI kahe che. ziSTa kannaDa bhASAnA astitvanuM IsvIsanI pAMcamI zatAbdI pUrvenuM koI ja pramANa nathI. kannaDamAM bRhakkAya ane UMDANabharI TIkAo tyAre ja racI zakAya ke jyAre bhASA ThIka ThIka pramANamAM vikasI cUkI hoya. "zAmakuMDa" ane "tuMbalUra' gAmanAM nAma che; ane gAmanA nAma parathI vyaktinAM oLakha-abhidhAna thatAM hovAnI dAkSiNyAtya prathAnuM pramANa IsvIsanI sAtamI zatAbdI pUrve jaDatuM nathI. A banne TIkAo vahelAmAM vahelI IsvIsannA chaThThA zatakanA uttarArdhathI laI sAtamA zatakanA pUrvArdha pUrvenI hovAnuM kalpI zakAtuM nathI. samaMtabhadranI TIkA iMdranaMdI kramamAM uparyukta be kannaDAcAryo pachI mUkatA hoI, samatabhadra IsvIsanA chaThThA-sAtamA zataka pUrve thaI gayA hovAnuM dAkSiNyAtya aitihAsika sAdhanothI ja asiddha kare che. (jo ke samaMtabhadranI mAnavAmAM AvatI A anupalabdha TIkA kharekhara racAI hovAnuM mane to zaMkAspada lAge chev8) ni. ai, bhA. 1-6 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 (5) bahAdura-I-jhamAna mukhtAra sAhaba marahUma-moTe bhAge to madhyakAlIna kathAnakonA AdhAre-samatabhadra drAviDa saMghanA hovAnuM kahe cheve. devasenanA darzanasAra (vi. saM. 990 | I. sa. 934) anusAra prastuta saMgha pUjyapAda devanaMdInA ziSya vajanaMdIe sthApelo. jo Ama ja hoya to samaMtabhadra sAtamI zatAbdI pahelAnA AcArya hoI ja na zake : paNa devanaMdIe samatabhadranA eka lakSaNa-prayogano ullekha karyo hoI samatabhadra emanAthI thoDA vahelA thaI gayA hovA ghaTe. AthI samaMtabhadra "drAviDasaMghamAM thaI gayA" vALI A vAta mAnavA yogya jaNAtI nathI. (sAcI hoya to to mukhtAra sAhebanI samatabhadranA samaya saMbaddha mULa sthApanAthI te pUrNapaNe viruddha jAya che, jeno temane bilakuleya khyAla nathI rahyo !) (6) stutividyA aMtargata samaMtabhadra jina RSabhanI stuti karatAM temanA aSTa mahApratihAryo-bhAmaMDala, siMhAsana, azokavRkSa, kusumavRSTi, divyadhvani, chatra, cAmara ane duMdubhinAda-no ullekha karyo che : yathA : natapIlAsanAzoka sumanovarSabhAsitaH bhAmaNDalAsanA'zokasumanovarSabhASitaH / divyai nisitacchatracAmarairdundubhisvanaiH divyairvinirmitastotrazramadarduribhirjanaiH // tIrthakaronA 34 atizayono vibhAva to kuSANakAla daramiyAna AvI cUkelo; paNa aSTa mahAprAtihAryonI kalpanA AgamomAM dekhAtI nathI. e sau prathama to kathA-sAhityamAM, nAgaeNdrakulanA vimalasUrinA paumacariya (Ata Isa473)mAM maLe che. (devakRta divyabhavya samavasaraNanI paNa sau pahelI kalpanA prastuta graMthamAM ja maLe che.) prAcIna jina pratimAomAM jovA jaIe to kuSANa kALamAM siMhAsana (dharmacakra sameta), bhAmaMDala (yA kyAreka caityavRkSa), cAmaraparayugma, duMdabhinAda, mAladhara-vidyAdhara (sura-puSpa-vRSTi ?), khecarI vAdyavRMda, ke kyAreka chatra jevA ekAda anya prAtihAryathI vizeSa jovA maLatuM nathI. aSTamahAprAtihAryone ullekhatA dAkSiNAtya nirgastha paraMparAnA prAcInatama tiloyapaNastI sarakhA graMtho IsvIsanA chaThThA zatakathI pUrvenA nathI. samatabhadrAcArye ATha prAtihAryono ullekha karyo che te pariprekSyanA prakAzamAM samatabhadra chaThThA zataka pUrvenA hoya tevI pratIti thatI nathI. (7) AcArya samatabhadra emanI stutiomAM tIrthakarane uddezIne karelAM vividha prakAranAM udbodhano maLe che temAM nAtha, mahAmuni, RSi, jina, vItarAga, ityAdi to prAcInamadhyakAlIna nirjhantha stotromAM tema ja keTalAka kissAomAM uttaranI paraMparAnA AgamomAM paNa) dekhA de che; paNa sAthe ja keTalAMye abhUtapUrva, citravicitra, ane kRtrima rIte ghaDI kADhela Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmI samaMtabhadrano samaya zabdAlaMkArika-arthAlaMkArika udbodhano paNa karelAM che; jema ke, stutividyAmAM anunata, anAmanamana:, zanamra, vitayAtana, natapAta, nRtayAta, natapIttAsana, natAmita, nAnAnantanutAnta, nAnAnUnAnanAnanA, nAnitanute, nutItena, nunayAzrita, gujrAnta, nunnAmRta:; tatotata:; tatAmitamate, tAnitanute, tAntitatinuta, abhitAta, tautitatItita:, satranara, ratnonAzan ityAdi. A azrutapUrva ane jIbhanAM locAM vaLe tevAM udbodhano samaMtabhadrane ati prAcIna AcArya TharAvavAne badale bahu bahu to prAkrmadhyakAlIna parisaramAM ja mUkavA prerAya che ! (8) samaMtabhadrAcAryanI lalitasuMdara padyo dharAvatI stuti-kRti koI hoya to te che svayaMbhUstotra (juo pariziSTa 'a'). temAM bAvIseka jeTalAM vividha vRttono prayoga thayo che, jemAMnAM ghaNAMkharAM kAlidAsa, siddhasenAdi guptakAlIna kavionI racanAomAM paNa maLe che. keTalAMka sArAM pagho emanA yukTsanuzAsanamAM paNa maLI Ave che. (pariziSTa 'a'). paraMtu temanI eka bAjuthI pUrNatayA tarkovala ane bIjI taraphathI nakhazIkha alaMkRta ane kliSTa kRti to che uparakathita stutividyA. emAM temaNe aneka aTapaTA, yamakothI tema ja citrabaddha evaM kaThina kAvyayuktiothI nibaddha citrakAvya rUpeNa padyono samAveza karyo che. A atyaMta AlaMkArika vRttonI sUci nIce mujaba che. dvayakSara zArdUlavikrIDita ardhvabhrama ardhvabhramagUDhapazcA ardhvabhramagUDhadvitIyapAda ardhabhramaniroTyagUDhacatuSpAda gUDhadvitIyacaturthAnyatarapAdo'rdhabhrama gUDhadvitIyapAdasarvatobhadragatatyAnugata'rdhabhrama cakravRtta kavikAvyanAmagarbhacakravRtta iSTapAdavalayaprathamacaturthasaptamavalayaikAkSaracakravRtta gatapratyArzvabhAga gatapratyAgatArdhya zlokayamaka niroTyazlokayamaka yugmakayamaka 43 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 samudgakayamaka akSaddhayaviracitasamudgagakayamaka sarvapAdamadhyayamaka sarvapAdAntayamaka vyakSarapAdAbhyAsayamaka pAdAbhyAsa sarvapAdAntayamaka sAdhikapAdAbhyAsayamaka vyakSarazloka cakrazloka gUDhasveSTapAdacakrazloka gatapratyAgatazloka gatapratyAgatayamakazloka anumapratilomazloka anulomapratilomekazloka anulomapratilomasakalazloka prathamapAdodbhUtapazcAdhdhIkAkSaraviracitazloka ekAkSaraviracitaikaikapAdaH zloka garbhemahAdizicaikAkSaracakrazloka garbhemahAdizicaikAkSarazcaturakSaracakra zloka gatapratyAgatapAdabhyAsayamakAkSaraddhayaviracita zloka gatapratyAgatapAdayamakAkSaraddhayaviracitasannivezavizeSasamudgatAnulomapratilomazlokayugalazloka citrAlaMkAraH murajabandha iSTapAdamurajabandha antaramurajabandha guptakriyomurajabandha yatheSTekAkSarAntaritamurajabandha nirauSTyayatheSThaikAkSarAntaritamurajabandha murajabandhaH zlokayamakAlaMkAra Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmI samaMtabhadrano samaya 45 murajabandhayuktagomUtrikAbandha A sivAya temaNe je ekAkSarAdiyamayukta padya niyojyAM che, tene ahIM uphaeNkita karavAthI temanI yathArtha samayasthitino kyAsa nIkaLI zakaze. (juo pariziSTa 'va'). saMskRta kAvyazAstranA vikAsakramanuM pUrNarUpeNa nahIM toye enI mukhya dhArAonI pragatinuM kaMIka spaSTa kahI zakAya tevuM citra ApaNI sAme che, jeno upayoga samatabhadranA kALanirNayamAM niHzaMka thaI zake tema che. IsvIsanI bIjI zatAbdI ane te pachI thayelA bauddha stutikArI mAtRceTa ane Aryadeva tema ja mahAkavi azvaghoSa, madhyamakakArikAkAra nAgArjuna, Arya asaga, vasubaMdhu, ane dinAga sarakhA dArzanika bauddha padyakAro, tadatirikta nATyakAra bhAsa, prazastikAra hariSeNa, ane kavikulaguru kAlidAsa sarakhA diggaja vaidika kavivaro, sAMkhyasatikAra IzvarakRSNa, ane bIjI bAju prazamaratikAra vAcaka umAsvAti tema ja lAtrizikAo racanAra siddhasenadivAkarAdi nirgastha padyakAroe sAmAnya alaMkArono to prayoga karyo che; paraMtu samaMtabhadra prayogamAM lIdhelA anekAneka jaTila alaMkAro, duSkara yamako ane citrabaddha kAvyo Adi to pUrvenA saMskRta vADmayamAM kyAMye zodhyA jaDatA nathI. thoDe aMze AvI AlaMkArika kavitA-pravRtti to mAghanA zizupAlavadha (prAya IsvI 67pa), daMDInA kAvyAdarza aMtargata dIdhelAM dRSTAMto (prAyaH IsvI 625)mAM, ane ethI pahelAM mahAkavi bhAravinA kirAtArjunIya (IsvI 500-550) aMtargata citrAlaMkAra sameta) maLe che. ema jaNAya che ke IsvIsanI chaThThI-sAtamI zatAbdIthI AlaMkArika saMpradAyano mahimA kavijanomAM sthapAyelo. gadyamAM paNa subaMdhunI vAsavadattA (prAyaH I. sa. 500-525), bANabhaTTanI kAdaMbarI (7muM zataka, prathama caraNa), ItyAdimAM e kALe samAMtare evI ja jATilyapravaNa evaM caturAIdarzananI, zabdADaMbarI, pralaMba samAcabahula, ane kliSTa vAkyaracanAonI atirekapradhAna banI jatI pravRtti jovA maLe che. dakSiNamAM AlaMkArika mahAkavi bhAravinI khUba prasiddhi hatI. aiThoLanI ravikIrtinI prazasti (I. sa. 634)mAM kavie kAlidAsa sAthe bhAravinI girAnuM Adarza rUpe smaraNa karyuM che. saMbhava che ke samatabhadra sAme bhAravino kAvyAdarza rahyo hoya; eTaluM ja nahIM, bhAravithI cAra tAMsaLI caDhI javAno temaNe udyama karyo hoya to nA nahIM ! ATalI bhISaNa mAtrAmAM, ghorAtighora AlaMkArika prakriyAono prayoga karanAra samaMtabhadrane ulmI-I-Ajhama mukhtAra sAhaba, prajJAmahArNava DAjyoti prasAda jaina, nyAyamahodadhi paM. darabArIlAla koThiyA, ItyAdi vidvAno zuM joIne IsvIsanI bIjI-trIjI zatAbdImAM mUkatA haze ! ane siddhasena divAkara para samaMtabhadrano prabhAva che, asara che, evI jayaDhakkA paM. mukhtAra, devendrakumAra zAstrI, kusuma paToriyA Adi digaMbara vidvAno kayA AdhAre vagADI rahyA haze ! upara carcala tamAma muddAonAM sAkSya dvArA samatabhadrano asalI samaya have pAradarzI Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 nirca aitihAsika lekha-samuccaya-1 banI sAme AvI rahe che. teo nAgArjuna ja nahIM paraMtu zabara, umAsvAti, siddhasenadivAkara, bhartuhari, vasubaMdhu, dinnAga, tema ja bhAravi pazcAtu, ane bhagavajijanasena, svAmI vIrasena, yAkinIsUnu haribhadra, akalaMkadeva, evaM pUjyapAda devanaMdI pUrve ane kumAri bhaTTanA samakAlamAM thayelA jaNAya che. e vAta lakSamAM letAM temano samayasaMpuTa IsvIsan 250-625 vaccenA gALAmAM vinA avarodha sImita thaI zake che. samatabhadranA samayasaMbaddha carcAmAM, paraMparAmAM emanI manAtI kRti ratnakaraMDakazrAvakAcAranuM kartRtva saMdehAspada hoI choDI dIdhuM che. kadAca te emanI kRti hoya to ye zailIno ane vastunI daSTie to sAtamA zatakanI pUrvenI hovAnuM bhAsatuM nathI. bIjI eka vAta e che ke IsvIsananA 15mA zatakathI maLatI zvetAMbara paTTAvalIomAM, vizeSe to tapAgacchIya aMtargata IsvIsanI AraMbhanI sadIomAM "sAmaMtabhadra' nAmaka vanavAsIgacchanA AcAryanuM nAma Ave che; pahelAM to nAmanI joDaNI khoTI hovA uparAMta samaMtabhadra zvetAMbara (ke prAzvetAMbara) paraMparAmAM thayA ja nathI; vanavAsI nAmaka koI ja "gaccha" pUrvakALe thayo hovAnuM prAcIna pramANa upalabdha nathI, ane tyAM dIdhelo samaya paNa bilakula khoTo che. e brAMta muddAno paM. mukhtAre samaMtabhadrane khUba prAcIna TharAvI devAnI lAlacamAM temanA kALanirNayamAM upayoga karyo che je AyAsa arthahIna ane azobhanIya Thare che. Ama sarva jJAta sthAnakoNothI parIkSA karyA pachI lAge che ke samatabhadrane IsvIsanI bIjI zatAbdImAM mUkavAnA prayAsa pAchaLa koI khAsa kAraNasara dhAraNa karela, saMbhavatayA saMpradAyaniSThAthI udbhavela, haThAgraha-kadAgraha-durAgraha ja hovAnuM spaSTa banI jAya che. samaMtabhadra mAnI lIdhelA kALathI vAstavamAM traNa-cAra sadI moDI thayAnI hakIkatathI emanI mahattAne koI ja AMca AvatI nathI, AvI zakatI nathI ! TippaNo : 1. "siddhasena divAkara" atirikta siddhasena abhidhAnadhArI aneka AcAryo, munio thaI gayA che; jema ke, vAcaka siddhasena (prAyaH IsvI pamI-6ThThI sadI), siddhasena kSamAzramaNa (moTe bhAge jinabhadra gaNi kSamAzramaNanA ziSya; prAyaH IsvI pa75-225), punnATasaMgha(yApanIya vA digaMbara)mAM thaI gayelA ane harivaMzapurANakAra jinasenanA eka pUrvaja (IsvI 7mI zatAbdI), tattvArthAdhigamasUtra-bRhaddhattikAra gaMdhahasti siddhasena (jIvanakALa prAya: IsvI 700-780), siddhasena-siddharSi (prAyaH IsvI 975-918 yA 912); ane keTalAka madhyakALamAM judA judA zvetAMbara gacchomAM thaI gayelA prastuta nAma dharAvanAra traNeka siddhaseno Adi. 2. kemake teo vikramAdityanA samakAlIna hovAnuM madhyakAlIna carita-prabaMdhAdi sAhityamAM kahyuM che, eTale ke saMpradAyamAM tathA koI koI jainetara vidvAnuM temane vikrama-saMvatsaranA pravartaka manAtA, kathAomAM prasiddha vIravikrama sAthe joDI temane IsvIsana pUrve prathama zatAbdImAM mUke che; paraMtu anya aneka sAsyonA AdhAre WWW.jainelibrary.org Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmI samatabhadrano samaya 47. saMdarbhagata vikramAditya te gupta samrATa caMdragupta vikramAditya (I. sa. 377-414) hovAno moTo saMbhava hoI temano samaya IsvI paMcama zatakano pUrvArdha mAnavo vadhAre iSTa che. (keTalAka digaMbara jaina vidvAno temane chaThThA zatakamAM mUke che.) A samasyA anuSaMge vizeSa UhApoha mArA tathA zrI jitendra zAha dvArA saMpAdita zrI bRhad nigraMtha stutimaNimaMjUSA nAmaka samuccaya graMthanI vistRta prastAvanAmAM AvanAra hoI ahIM vizeSa kahIza nahIM. 3. A muddA para ahIM AgaLa upara saMdarbhe TAMkIne carcA thanAra che. 4. Avo tarka marahUma mukhtAra sAhebe kyAMka karelo evuM AchuM smaraNa che. 5. pazcAtkAlIna zvetAMbara paTTAvalIomAM eka "sAmaMtabhadra" nAmanA (IsvIsanunI AraMbhanI sadIomAM) vanavAsI-gacchanA AcAryano ullekha Ave che, je kartAono bhrama mAtra che. vanavAsI-gacchano kyAMyathIye patto nathI; "gaccha zabda paNa sAtamA-AThamA zataka pUrve maLato nathI. IsvIsananA AThamA zatakathI zvetAMbara saMpradAya mahAnuM digaMbara dArzanika samaMtabhadranI AsamImAMsA tathA bRhasvayaMbhUstotra sarakhI be'eka racanAthI paricita hato ane temanI apratima pratibhA tathA mahattAne najaramAM rAkhI temane svayudhdha ghaTAvI, potAnA saMpradAyanI guruparaMparAmAM temane goThavI dIdhAno AyAsa spaSTa rUpe jaNAI Ave che. paraMtu digaMbara saMpradAyamAM teo thaI gayA hovAnA ghaNAM pramANo upasthita che. jainetara vidvAno paNa e ja hakIkatano svIkAra karatA AvyA che. 6. saM. jugalakizora mukhtAra, vIrasevAmaMdira-graMthamAlA, graMthAMka 7, sarasAvA 1951. 7. saM. jugalakizora mukhtAra "yugavIra', vIrasevAmaMdira-graMthamAlA, graMthAMka 6, sarasAvA 1950. 8. saM. jugalakizora mukhtAra 'yugavIra vIrasevAmaMdira-graMthamAlA, graMthAMka 51, sarasAvA 1910. 9. saM. jugalakizora mukhtAra "yugavIra' vIrasevAmaMdira-graMthamAlA, dvitIya saMskaraNa, vArANasI 1978. 10. A graMthono darzanazAstranA vartamAna jaina-jainetara vidvAno upayoga paNa kare che. 11. khAsa karIne stutividyA, jemAM temaNe aneka prakAranA yamako, citrabaddha kAvyono upayoga karyo che tyAM to arthaghaTana TIkAnI madada vagara prAya: asaMbhavita che. 12. khAsa karIne sAhityika sAdhanomAM-je thoDAM ghaNAM che te sau pAchalA yuganAM che temAM A saMbaMdhamAM koI 'ja noMdha prApta thatI nathI. 13. temanA parivAranI-jo te haze to-koI gurnAvalI prApta nathI thaI. 14. teo keraLamAM thaI gayelA evo paNa eka tarka che, ane bIjo tarka teo colamaMDalamAM thayA hatA te prakAre che. bemAMthI eka paNa sAco hoya to e pradezomAM to jaina abhilekho ja alpa pramANamAM prApta thayA che. karNATakamAM thaI gayA hota to emanA vize jUnA samayanI kaMIka mAhitI maLavAnI saMbhavitatA raheta; paNa e vAta to teo maThavAsI hatA ke saMvignavihArI te para nirbhara rahe. 15, madra sanattamadratha pUjyapAda0 sanmata: | akalaMka gurorbhUyAt zAsanAya jinezinaH / / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 (Compiler Pt. Vijayamurti, Jaina Silalekha Sangraha, Vol. 2, MDIG No. 45, p. 263, Ins. No. 207.) 16. karNATakanA madhyakAlIna abhilekhomAM maLI AvatI judA judA gacchonI gurnAvalImAM pUrve thaI gayelA AcAryonI je yAdIo jovA maLe che te sau kRtrima che, temAM to digaMbara saMpradAyamAM thaI gayelA manAtA jUnA ghaNAkharA khyAtanAma AcAryobhadrabAhu, kuMdakuMdAcArya, umAsvAti, devanaMdI, akalaMkadeva vagere ne kramanA koI ThekANA sivAya sUcita karI devAmAM Ave che. 17. juo "On the Date of samantabhadra," Annals of the Bhandarkar Oriental Research Institute, Vol. XI, (1930-31) pp. 49-54. enA pratyuttara mATe juo e ja zodhasAmayikamAM Pandit Jugalkishore Mukhtar, "Samantbhadra's Date and Dr. Pathak," ABORI, Vol. XV, 1933-34, pp. 67-88. 18. A vigata mATe juo, "mApadra vA saMkSipta paricaya,munnAra, 4. to, 1961, pR. 83-106. 19. manipurA, prathama bhAga, bhAratIya jJAnapITha mUrtidevI jaina graMthamAlA saMskRta graMthAMka-8, saM pannAlAla jaina, kAzI 1963, pR0 10.1.43. namaH samantabhadrAya mahate kavivedhase / yadvacovajrapAtena nirminnAH kumatAdayaH // 43 // 20. saM. pannAlAla, jJA. mU. jai graha : saM. pra. 27, trIjuM saMskaraNa, dillI 1994, pR. 3. 1.3, padya A pramANe che : jIvasiddhividhAyIha kRtayuktyanuzAsanam / vayaH samantabhadrasya vIrasyeva vijRmbhate // 29 // 29. Ed. H. R. Kapadia, Anekantajayapataka by Haribhadra Suri, Vol. 1, G.O.S. No. LXXX VIII, p. 375. 22. bAkI rahelAM TippaNo pUrAM karate samaye amadAvAdanAM pustakAlayomAMthI A graMtha prApta na thatAM ahIM enI vigato jaNAvI zakyo nathI. 23. juo paM. mahendrakumAra jaina, Siddhivinischayatika of Shri Anantaviryacharya, J.M.J.G. : S.G. No. 22, "Introduction," (f) The Age of Akalanka,' pp. 53-62. 24. carcA mATe juo M. A. Dhaky, "The Jaina "Jinendrabuddhi" and Incidental Questions," Indian history and Epigraphy (Dr. G. S. Gai Felicitation Volume), Eds. K. V. Ramesh et al, Delhi 1990, pp. 152-158. 25. ejana. 26. ejana. 27, "dharmajIrti maura samanta dra", naina sarjana aura pramAzAstra paritrana, yugavIra-samaMtabhadra graMthamAlA - Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmI samaMtabhadrano samaya 49 graMthAMka 15, darabArI lAla koThiyA, saMpA. gokulacaMdra jaina, vArANasI 1980, pR. 125. 28. "marina gaura samatta badra" nai0 20 rU. 50, pR. 119. 29 kumAlinI kRtiono samaya have IsvI 575-600nA arasAno hovAnuM aMdAjavAmAM AvyuM che, je miti sAmAnyataH svIkAravAmAM Ave che. 30. juo emanI noMdha "samantapatra / samaya" neAi 14/11-12, julAI 1957, pR. 324-327, tathA e ja aMkamAM enA paranuM mukSAranuM ''saMpAdakIya"mAM avalokana, pR. 327-329. 31. jaina vidvAnonA lekhanomAM saMdarbho saMbaMdhamAM ghaNI ja adhurAza-kacAza prAya: haMmezAM jovAmAM Ave che. 32. jyoti prasAda, ejana. 33. A saMbaMdhamAM koI prAcIna hastaprata rajU karavAmAM AvI nathI. 34. juo emano lekha "nAnna mIra samApa," nai0, 20 go pa. pU. 107-111, 35. dinAga(prAyaH IsvI 480-560)nAM prameyothI samaMtabhadra paricita hatA je vize AgaLa upara carcA thaze. 36 juo kailAzacaMdra zAstrI, naina cAya, jJA. mU. jai0 gra. : hiTa gra. 10. vArANasI 1966, "puSpabhUmi," pR. 8, 9, AvI matalabanuM emaNe anyatre paNa kahyuM che. juo emanuM ""mAphakathana,"tamAM zI tavIpi, leTa tathA saMudayacaMdra jaina, ga, va, di. jaisaM. pra. 1, vI. ni2501 (IsvI 1974), pR. 14,15. 37. carcA mATe juo pAThakano ahIM TippaNa 17mAM ulikhita lekha. 38. ejana. bhartuharino samaya agAu gaNAto tema sAtamA zatakano have na manAtAM ethI be'eka sadI pUrvano siddha thayo che. ahIM vigato ApavI asthAne che. 39. juo emano lekha "hinA aura samA madra, nai0 30 0 50, pR. 112-118. 40. dvAdazArAyacakra, prathama bhAga, zrI AtmAnaMda jaina grantharatnamAlA, graMthAMka 92, dvitIya saMskaraNa, - bhAvanagara 1996, saMskRta prAkkathana, pR. 17, pAdaTIpa 1. 41. sevAmi paranA mApImAMsA, jugala kizora munnAra, vArANasI 1978, pR 16. 42. mane smaraNa che ke temanuM A maMtavya emanA "jaina itihAsa para vizada prakAza" nAmaka pustakamAM rajU kareluM che paraMtu hAla A pustaka mArI samakSa nathI tethI vigata ApI zakyo nathI. 43. AvuM arthaghaTana mohanalAla dalIcaMda dezAIe karyuM che. juo emano jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, muMbaI 1932, pR. 89-90, kaMDikA 138. 44. vigata mATe juo. sanmati prakaraNa, paMjAbhAI jaina graMthamAlA-6, saMasukhalAla saMghavI, a. becaradAsa dozI, amadAvAda prathama AvRtti, I. sa. 1932, pR. 179-80. 84. "Samantabhadra's following statement of the respective spheres of application of scriptural evidence and inference. ni, aibhA1-7 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 vaktaryanAse yaddhetoH sAdhyaM taddhetu-sAdhitam / Apte vaktari tadvAkyAtsAdhyamAgama-sAdhitam // -AptamImAMsA 78 is a definite advancement on the following verse of Siddhasena Divakara on the same subject jo heuvAyapakkhammi heuo Agame ya aagmio| so sasamayapaNNavao siddhaMtavirAhao aNNo / / -sanmatiparA III 8 Nathmal Tatiya, "A compendium of Vidhyanananda's Satyasasana-pariksa," in Acaryrya Vidyananditksta Satyasasena-pariksa, BJMJQ, (Ed. Gokulachandra Jain, p. 12. (While quoting, I have re-rendered the Sanskrit and Prakrit verses in Nagari from the printed Roman version.) 46.30 ka. mA. 0, pR. 17 pagha, 13, pR. 49 padya pa5, pR. 63 pagha0 70, pR. 68 pagha0 74, pR. 70 pa. 77, pR. 75 pagha0 82, pR. 84 patra 90, pR. 90 padya 94, pR. 94 padya97, pR. 96 padya. 101, pR. 97 padya 103, pR. 99 padya 106. 47. ejana, pR. 4, hakIkatamAM 14thI 23 kArikAomAM saptabhagAtmakanayanI carcA karI che. 8C. Nyayavatara, Ed. A. N. Upadhye, Jaina Sahitya Vikas Mandala, Bombay 1971, "samUsutta', p. 187, 3.69. 49. svasto, "samantamadra-paricaya' p. 89. 50. ejana, 102. 51. ejana. para. ejana. 53. ejana, pR. 94. 54. ejana, pR. 103. 55. rAtriyakutta, jaina Agama-graMthamAlA, graMthAMka-15, saMpA. puNyavijaya muni, muMbaI Isa. 1977, pR. 60. 56. meM A badhI carcAo mArA adyAvadhi aprakAzita aMgrejI lekha "The date of Satkhandagam'mAM carcA karI che. 57. juo, mAro lekha "The Date of Kundakundacarya', Aspects of Jainology - Vol III Pt. Dalsukhbhai Malvania - Felicitation Vol-1, Eds. M. A. Dhaky, Sagarmal Jain, Varanasi. 1991, p. 187 to 206. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmI samaMtabhadrano samaya 58. kadAca A koI anya samaMtabhadra hoya. 59. emaNe jyAM A lakhyuM che te mULa graMtha mane atyAre upalabdha nathI. 10. siripujjapAdasIso dAviha saMghassa kArago duDo / NAmeNa vajjaNaMdI pAhuDa vedI mahAsatto vanamA. 24 varjhanamAra, saMpA. nAthurAma premI, muMbaI, vi. saM. 1974 (I. sa. 1917), pR 12, 91. vigata mATe juo mAro lekha " "The Jaina JinendraBuddhi"., Delhi 1990, 62. A aMgenI vizeSa carcA mATe ane mULa saMdarbho mATe juo, jitendra bI zAha, madhusUdana DhAMkI, "mAnanuMnavArya sAra narka stotra," dvitIya AvRtti amadAvAda I. sa. 1999, 51 63, juo su. vi0 aMtargata. 64. ''sa vinayatA ravinIti: RvitAzrita AnivAsa bhAvi hrIti,'' naina zitAnejI saMgraha, bhA 2, mANikacandra-digaMbara jaina graMthamAlA, puSpa 45 seM paM vijayamUrti, muMbaI 1952, lekhAMka 108, pR. 99. 65. bhAravinA kirAtArjunIya mahAkAvya ane samaMtabhadranI smRtividyAne sarakhAvatA A vAta taddana spaSTa banI jAya che. 66. emano graMtha hAla mArI pAse A TAMkaNe upalabdha nathI. 67. vigata ane carcA mATe juo kusuma paTorIyA, 'siddhasena kaura nA sanmatisUtra', yApanIya rA mAditya, vArANasI 1988, pR. 13-146 68. A aMge agAu carcA paM hIrAlAla jaina, paM. nAthUrAma premI Adi digaMbara vidvAno karI gayA che jenI vigatomAM nahi UtarIe. 69. vigata mATe juo anekAMta, varSa 14, kiraNa 11-12, I. sa. 1957 ''saMpAdakIya noMdha,' jugakizora muAra, puSTha 328. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para pariziSTa 'a' ( upajAti) padmaprabhaH padma-palAza - lezyaH padmAlayA''liGgitacArumUrtiH / babhau bhavAn bhavya-payoruhANAM padmAkarANAmiva padmabandhuH // 26 // babhAra padmAM ca sarasvatIM ca bhavAn purastAtpratimuktilakSmyAH / sarasvatImeva samagra - zobhAM sarvajJa - lakSmI - jvalitAM vimuktaH // 27 // zarIra - razmi - prasaraH prabhoste bAlArka - razmicchavirA''lilepa / narAmaasskIrNa - sabhAM prabhA vA zailasya padmAbhamaNeH svasAnum // 28 // nabhastalaM pallavayanniva tvaM nigrantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 sahasrapatrA'mbuja- garbhacAraiH / pAdAmbujaiH pAtita-mAra-darpo bhUmau prajAnAM vijahartha bhUtyai ? // 29 // candraprabhaM candra- marIci - gauraM candraM dvitIyaM jagatIva kAntam / vande'bhivandyaM mahatAmRSIndraM jinaM jita- svAnta - kaSAya-bandham // 36 // yasyAGga- lakSmI - pariveza-bhinnaM tamastamoreriva razmibhinnam / nanAza bAhyaM bahu mAnasaM ca dhyAna- pradIpA'tizayena bhinnam // 37 // ( vaMzastha ) na zItalAzcandanacandrarazmayo na gAGgamambho na ca hArayaSTayaH / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmI samatabhadrano samaya 53 yathA muneste'nagha ! vAkya-razmayaH zamAmbugarbhAH zizirA vipazcitAm // 46 // (rathoddhatA) dharma-tIrthamanaghaM pravartayan dharma ityanumataH satAM bhavAn / karma-kakSamadahattapo'gnibhiH zarma zAzvatamavApa zaGkaraH // 71 // (upajAti) vidhAya rakSAM parataH prajAnAM rAjA ciraM yo'pratima-pratApaH / vyadhAtpurastAtsvata eva zAnti MnirdayA-mUrtirivA'ghazAntim // 76 // svadoSa-zAntyA vihitA''tmazAntiH zAntervidhAtA zaraNaM gatAnAm / bhUyAdbhava-kleza-bhayopazAntyai zAntirjino me bhagavAn zaraNyaH // 40 // (vaitAlIya) pariNata-zikhi-kaNTha-rAgayA kRta-mada-nigraha-vigrahA''bhayA / tava jina ! tapasaH prasUtayA graha-pariveSa-ruceva zobhitam // 112 // zazi-ruci-zuci-zukla-lohitaM surabhitaraM virajo nijaM vapuH / tava zivamativismayaM yate ! yadapi ca vAGmanasIyamIhitam // 113 // sthiti-janana-nirodha-lakSaNaM caramacaraM ca jagat pratikSaNam / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 iti jina ! sakalajJa-lAJchanaM vacanamidaM vadatAMvarasya te // 114 // durita-mala-kalaGkamaSTakaM nirupama-yoga-balena-nirdahan / abhavadabhava-saukhyavAn bhavAn bhavatu mamApi bhavopazAntaye // 115 // (udgatA) bhagavAnRSiH parama-yoga dahana-huta-kalmaSendhanaH / jJAna-vipula-kiraNaiH sakalaM pratibudhya buddha-kamalAyatekSaNaH // 121 // harivaMza-keturanavadya vinaya-dama-tIrtha-nAyakaH / zIla-jaladhirabhavo vibhava stvamariSTanemi-jinakuJjaro'jaraH // 122 // tridazendra-mauli-maNi-ratna kiraNa-visaropacumbitam / pAda-yugalamamalaM bhavato / vikasatkuzezaya-dalA'ruNodaram // 123 // nakha-candra-razmi-kavacA'ti rucira-zikharA'Gguli-sthalam / svArtha-niyata-manasaH sudhiyaH praNamanti mantra-mukharA maharSayaH // 124 // dyutimadrathAGga-ravi-bimba kiraNa-jaTilAMzumaNDalaH / nIla-jalada-jala-rAzi-vapuH saha bandhubhirgaruDaketurIzvaraH // 125 // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmI samatabhadrano samaya 55 halabhRcca te svajanabhakti mudita-hRdayau janezvarau / dharma-vinaya-rasikau sutarAM / caraNAravinda-yugalaM praNematuH // 126 // kakudaM bhuvaH khecarayoSi duSita-zikharairalaGkRtaH / megha-paTala-parivIta-taTa stava lakSaNAni likhitAni vajriNA // 127 // vahatIti tIrthamRSibhizca __ satatamabhigamyate'dya ca / prIti-vitata-hRdayaiH parito bhRzamUrjayanta iti vizruto'calaH // 128 // tamAla-nIlaiH sadhanustaDidguNaiH prakIrNa-bhImA'zani-vAyu-vRSTibhiH / balAhakairi-vazairupadruto mahAmanA yo na cacAla yogataH // 131 // bRhatphaNA-maNDala-maNDapena ya sphurattaDitpiGga-rucopasargiNam / jugUha nAgo dharaNo dharAdharaM virAga-saMdhyA-taDidambudo yathA // 132 // -bRhatsvayambhUstotram kIrtyA mahatyA bhuvi varddhamAnaM / tvAM varddhamAnaM stuti-gocaratvam / ninISavaH smo vayamadya vIraM vizIrNa-doSA''zaya-pAza-bandham // 1 // bhAveSu nityeSu vikArahAnerna kAraka-vyApRta-kArya-yuktiH / na bandha-bhogau na ca tadvimokSaH samantadoSaM matamanyadIyam // 9 // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 na zAstR-ziSyAdi-vidhi-vyavasthA vikalpabuddhirvitathA'khilA cet / atattva-tattvAdi-vikalpa-mohe nimajjatAM vIta-vikalpa-dhIH kA ? // 17 // rAgAdyavidyA'nala-dIpanaM ca vimokSa-vidyA'mRta-zAsanaM ca / na bhidyate saMvRti-vAdi-vAkyaM bhavatpratIpaM paramArtha-zUnyam // 23 // na rAgAnaH stotraM bhavati bhava-pAza-cchidi munau na cA'nyeSu dveSAdapaguNa-kathA'bhyAsa-khalatA / kimu nyAyA'nyAya-prakRta-guNadoSajJa-manasAM hitA'nveSopAyastava guNa-kathA-saGga-gaditaH // 64 // iti stutyaH stutyaistridaza-muni-mukhyaiH praNihitaiH stutaH zaktyAH zreyaH padamadhigatastvaM jina ! mayA / mahAvIro vIro duritapara-senA'bhivijaye vidheyA me bhaktiM pathi bhavata evA'pratinidhau // 65 // -yuktyanuzAsana Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmI samaMtabhadrano samaya 57. pariziSTa 'ba' tatotitA tu tetItastotRtotItitotRtaH / tato'tAtitatotote tatatA te tatotataH // 13 // yeyAyAyAyayeyAya nAnAnUnAnanAnana / mamAmamAmamAmAmitAtatItitatItitaH // 14 // nandyanantaddaryanantena nantenaste'bhinandana / nandanaddhiranamro na namro naSTo'bhinandya na // 22 // nandanazrIrjina tvA na natvA narddhayA svanandi na / nandinaste vinantA na nantAna'ntobhinandana // 23 // nandanaM tvApyanaSTo na naSTo'natvAbhinandana / nandanasvara natvena natvenaH syanna nandanaH // 24 // netAnatanute nenonitAntaM nAtato nutAt / netA na tanute neno nitAntaM nA tato nutAt // 52 // nayamAnakSamAmAna na mAmAryAtinAzana / nazanAdasya no ye yena na naye nororimAya na // 53 // nunnAnRtonnatAnanta nUtAnItinutAnanaH / natonUnonitAntaM te netAtAnte ninauti nA // 55 // svasamAna samAnandyA bhAsamAna sa mAnagha / dhvaMsamAnasamAnastatrAsamAnasamAnatam // 79 // pArAvAraravArApArA kSamAkSa kSamAkSarA / vAmAnAmamanAmAvArakSa marddharddhamakSara // 84 // vIrAvArara vArAvI varorururorava / vIrAvAraravArAvI vArivAriri vAri vA // 85 // namemAna namAmenamAnamAnanamAnamA - manAmonu nu monAmanamanoma mano mana // 13 // ni. 0 mA 1-8 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 na me mAnanamAmena mAnamAnanamAnamAmanAmo nu nu monAmanamanoma manomana // 14 // mAnonAnAmanUnAnAM munInAM mAninAminam / manUnAmanunaumIma neminAmAnamAnaman // 17 // tanutAtsadyazomeya zamevAryyavaro guru / ruguro vayaM vAmeza yamezodyatsatAnuta // 18 // -stutividyA Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdI-kavi bappabhaTTasUri IsvIsananA AThamA zatakamAM, maitraka mahArAjayanA avanati kALe, A mahAn jaina vAgnI ane vAdI uttara gujarAtamAM thaI gayA. prabaMdho anusAra emano munirUpaNa zikSAkALa joke moDherA paMthakamAM vItyo che, to paNa temanuM karmakSetra (e ja sroto anusAra, gujarAta bahAra dazArNadezamAM gopagiri (gvAliyara), kAnyakubba (kanoja), tema ja zUrasena-pradezamAM mathurA, ane gauDa-dezamAM lakSaNAvatI (lakhanau) tarapha rahyuM hoI gujarAtanI A prAphamadhyakAlIna vibhUti-vizeSanuM nAma thoDAka jaina vidvAno tema ja keTalAka itihAsaNo bAda karatAM alpa paricita ja rahyuM che. nigraMtha-zvetAMbara saMpradAyanA caityavAsI AmnAyamAM thaI gayelA A muni-kavinuM jIvanavRtta pazcima bhAratamAM racAyela, mukhyatve madhyakAlIna tema ja uttara-madhyakAlIna, jaina carita-prabaMdhAdi sAhityamAM saMkalita thayuM che. upalabdha che te sAhitya 12mA-13mA zatakathI laI 15mA zatakanA madhyAhana sudhInA gALAnuM che. temAM sauthI jUnuM to prAkRta bhASA-nibaddha bappabhaTTisUri-carita che, jenI hastaprata ja saM1291 ( I. sa. 1235nI hoI prastuta kRti te pUrvanI, ochAmAM ochuM 12mA zataka jeTalI purANI to hovI joIe. te pachI joIe to rAjagacchIya prabhAcaMdrAcAryanA prabhAvakacarita (saM. 1334 | I. sa. 1278)aMtargata "bappabhacirita,2 je AgaLa kahyuM te prAkRta carita ane anya, Aje ajJAta evAM, ekAda be caritone pallavita karI racAyuM hoya tema lAge che. eka AmaprabaMdha nAme prabaMdha paNa racAyelo che. tenA pravibhAgo to prabhAvaka caritAdi graMthamAM maLe che tevA che, paNa mudritarUpeNa pUro pATha upalabdha na hoI tenA vize hAla to kazuM kahI zakAya tema nathI. tyArabAda nAgendragathvIya merUtuMgAcArya kRta prabaMdhaciMtAmaNi (saM. 1361 | I. sa. 1305) aMdarano "bappabhaTTisUriprabaMdha", kharataragacchIya jinaprabhasUrinA kalpapradIpa aMtargata "mathurApurIkalpa" (A. saM. 1389 / I. sa. 1333)*, rAjagacchIya rAjazekharasUri kRta prabaMdhakoza (saM. 1405 I. sa. 1349), ane saMkalana graMtha purAtana-prabaMdha-saMgraha aMtargata prata "" (lipi saMvat 1528 | I. sa. 1472) e mukhya kRtio che. A sivAya tapAgacchIya munisuMdarasUrino saTIka upadezaranAkara (IsvIsananA 15mA zatakano AraMbha) tathA zubhazIla gaNinAM zatruMjayakalpavRtti (saM. 1518 | I. sa. 1462) tema ja emanA paMcazatIprabodha-saMbaMdha (vi. saM. 1521 | I. sa. 1465) aMdaranA keTalAka saMbaMdhone mukhya rUpe gaNAvI zakAya. A saumAM (mudrita rUpe upalabdha che temAM) vAstavika rIte upayogI to kevaLa 12mAthI 14mA zatakanAM saMskRta sAdhano che. pachInA badhA ja prabaMdho AgaLanAM lakhANonA Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 AdhAre ja saMkSiptamAM lakhAyAM che, ane temAM koI koImAM navI vAto ghusADavA jatAM mULa bagaDelA bhAgomAM vizeSa vikRti dAkhala thaI gaI che. 60 prabaMdhomAM kathela bappabhaTTisUrinA vRttAMtamAM AvatI keTalIka vAto ane ghaTanAo vizvasta jaNAya che, to keTalIka gaDabaDayukta, kalpita, ane azraddheya che : AmAMnI keTalIka dhArmika mamatva-darzaka, akAraNa mahimA526, ane tethI sAMpradAyika abhiniveza, ahobhAva, tema ja atizayoktithI raMgAyelI che. uparyukta carito-prabaMdhonA nirIkSaNa parathI eka vAta to spaSTa che ke temAM je pramANamAM jUnAM che tenA kartAonI sAme bappabhaTTi saMbaddha maukhika anuzrutio sivAya lekhita paraMparA sAcavatA thoDA vadhAre jUnAM (paNa Aje alabhya) saMskRtaprAkRta be traNa (saMkSipta) prabaMdho-carito hatAM, temAM prasaMgocita saMbhAra umerI, bappabhaTTisUrinA hoya ke na hoya tevAM saMskRta-prAkRta padyo emanA mukhamAM (ke prAsaMgika parisaramAM) goThavI, itihAsanI to ThIka paNa aucityanI paNa paravA karyA sivAya, mULa hakIkatone kevaLa kalpanAnA baLe ane svaruci tema ja sAMpradAyika AvazyakatA anusAra pheraphAra karIne, vadhArIne, prabaMdhakAronI kahevAnI rIte rajU karI che. sAMprata kALe gopagirirAja maurya yazovarmA (8mI zatAbdI pUrvArdha) para gaveSaNA calAvanAra vidvAnoe bappabhaTTi saMbaddha prakAzita jaina prabaMdhAtmaka sAhityano saunI sUjha pramANe upayoga to karyo che : paNa prabaMdhakAronAM gUMcavADA ane keTalIka asaMbhavita vAtothI, tema ja sAMpradAyika dRSTikoNathI thayelA nirUpaNathI kaMTALIne bappabhaTTinA viSayamAM (amukAMze to bappabhaTTa jaina hovAne kAraNe paNa) vizeSa vicArI zakyA nathI1. vadhumAM Adhunika anveSakonuM mukhya lakSya yazovarmA (ane madramahIvijaya tathA gauDavahonA kartA, emanA sabhA-kavi 'vAkpati') hoI, bappabhaTTine emanAM lakhANomAM sarvathA anyAya nahIM thayo hoya toye adhikAMze temanI upekSA thayelI che12. prabaMdho anusAra bappabhaTTa pAMcAla(bhAla-paMcALa)mAM DuMvAughI (dhAnerA pAsenA DuvA) grAmanA nivAsI hatA; bALavaye gherathI risAIne cAlI nIkaLelA, ne pachI pATalA grAma(pADala)nA purANA jIvaMtasvAmI neminAthanA caityanA adhiSThAyaka, moDhagacchIya AcArya siddhasenasUri pAse abhyAsa karI dIkSita thayelA. pravrajyA samaye emanuM 'bhadrakIrtti'nAma rAkhavAmAM AveluMH pachIthI-caritakAro prabaMdhakAronA kahevA pramANe--emanA pitA 'bappa' mAtA 'TTi'nAM nAma parathI--'bappabhaTTi' nAma ApavAmAM AvyuM. (A nAma apAya to ja emanA bALakane pravrujita muni rUpe bahAla rAkhavAnI, yA vrajyA devA anumati devAnI, temanI taiyArI hatI ema caritakAro kahe che !) nAmotpattino A khulAso alabatta mULa (ke pAchalA kALanA ?) prabaMdhakAra ke caritakAranI potAnI kalpanA lAge che ! kema ke 'bappa' zabda Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdI-kavi bappabhaTTisUri sanmAnasUcaka che : temAM gurutva-vRddhatva-pUjyatvanA bhAvo sammilita che, ane 'bhaTTi' kadAca bhaTTikAvyanA maitrakakAlIna kavi bhaTTi (7mA saikA)nA nAmane anusarIne bhadrakIrtinI anupama kAvyapratibhAne lakSamAM rAkhI, pachIthI moTI uMmare emanI khUba prasiddhi bAda ApavAmAM AvyuM hoya. (athavA to bhAyANI sAhebe mULa chapAyela lekha vAMcyA bAda mane sUcaveluM ane baMsIdhara bhaTTe saMzodhika karyuM te mujaba prAkRta 'bappa' sAthe saMskRta 'bhartR' (svAmI) parathI utarI Avela prAkRta bhiTTanA samAsa dvArA nAma UtarI AvyuM hoya. tilakamaMjarIkAra mahAkavi dhanapAla, amamacaritrakAra muniratnasUri ityAdi lekhako to temane 'bhadrakIrtti' nAme ja saMbodhe che14. (eka kalpanA e paNa thaI zake ke teo paMjAbamAM Avela 'TTikadeza' paMthakathI nIkaLela 'bhaTTi' nAmathI oLakhAtI (rAjaputa)jJAtimAM thayA hoya. vartamAne gujarAtInI 'bhATiyA' koma, saMgItamAM 'bhaTiyAra' rAga ityAdino saMbaMdha paNa A bhaTTikadeza sAthe hoya tema lAge che.) bhadrakIrttinA guru AcArya siddhasenasUri te moTe bhAge vAcaka umAsvAtinA sabhASyatattvArthAdhigamazAstra (A I. sa. 350-400) 52 I. sa. 760-770nA arasAmAM saMskRtamAM bRhavRtti racanAra 'gaMdhahasti siddhasena' hoI zake", ane prabaMdhomAM apAyelI pRthak pRthak mitio anusAra bappabhaTTisUrino sarAsarI pUrvakALa paNa e ja arasAno che tema ja e kALe to koI anya zvetAMbara siddhasena sUrinA astitva vizeno ullekha cAMthIye prApta thato nathI6. vizeSamAM gaMdhahasti siddhasena eka acchA saMskRtajJa ane AgamonA tema ja darzanonA pAragAmI paMDita hatA. bhadrakIrtie AvA ja samartha guru pAse vidyA prApta karI hoya. siddhasenagaNinA praguru siMhasUra kSamAzramaNanI mallavAdI kSamAzramaNanA dvAdazAranayacakra (chaThThA zatakano madhyabhAga) paranI TIkA (A I sa 675)mAM. UMDANabharyuM, nayAzrita tArkika-dArzanika tattvajJAna evaM bahuzrutatA vyakta thAya che. bappabhaTTisUrinuM vAdItva amukAMze svazAkhAnI Agamika atirikta dArzanika evaM nyAyapravaNa paraMparAne AbhArI hoI zake. bappabhaTTisUrinuM vAdItva amukAMze svazAkhAnI A Agamika atirikta dArzanika evaM nyAyapravaNa paraMparAne AbhArI hoI zake. bappabhaTTi eka utkRSTa kavi hovA uparAMta ajeya vAdI paNa hatA, te saMbaMdhanAM pramANo vize ahIM AgaLa upara joIzuM. bappabhaTTisUrinA jIvana vize prabaMdhomAMthI (ane yazovarmA paranA Adhunika anveSaNonA AdhAre) tAravI zakAtI keTalIka vizeSa evaM pramukha ghaTanAo A pramANe che : 61 (1) bAlamuni avasthAmAM moDherAmAM gopagirirAja yazovarmAnI tyaktA rANI suyazAnA' putra 'Ama(Amra)'nI sAthe thayela saha ucherane kAraNe maitrI9 : (2) kAzmIranA lalitAditya muktApIDa sAthe I. sa. 740-741mAM thayelA yuddhamAM yazovarmAno parAjaya, emAM gumAvAyeluM kanoja, ane pachIthI keTalAMka varSo bAda thayela maraNa, Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 ane rAjakumAra "Ama"no te pachI gopagirimAM rAjayAbhiSeka : (3) AmarAje gopAdri teDAvelA bAlamitra bappabhakTi ane emanuM rAjasabhAmAM kavirUpe besaNuM : (4) Ama-narendranA anurodhathI siddhasenasUrie bappabhaTTine moDherA(saM. 811 / I. sa. 755)mAM ApeluM sUripada kiMvA AcAryapada, bappabhadinuM te pachI gopagiri tarapha javuM; sAhitya pramoda : (5) gurunA svargavAsa pUrve bappabhaSTine moDherA punateDuM ne gurunuM svargagamana; gurubaMdhuo nannasUri tathA goviMdasUrine (moDherA-pATalAno) gacchabhAra soMpI bappabhaTTinuM gopagiri tarapha punargamana; sabhAmAM saMskRta-prAkRtamAM kAvya-goSThIo; temanI zRMgArI mana:paryaya kAvya-racanAothI sAzaMka (vA dhRNAyamAna) rAjA Ama; Ame mokalelI vArAMganA dvArA bappabhaTinI zIlaparIkSA; AmanuM gaNikAnA premamAM phasAvuM; "AmathI aprasanna bappabhaTTinuM gauDa dezanI rAjadhAnI lakSaNAvatI tarapha gamana ane tyAMnA rAjA dharmanI sabhAmAM beThaka; agAu yazovarmAe gauDapati para vijaya karIne potAnI sabhAmAM lAvela kavi vAkyatirAjanuM (kadAcita AmarAjanA vilAsIpaNAne joI, tema ja vRddhAvasthAne kAraNe)mathurA tarapha vAnaprastha gALavA) cAlyA javuM : (6) AmarAjanuM bappabhaTTane AvavA mATe punaH AmaMtraNa; bappabhaTTanuM AvavuM; gauDIya bauddhAcArya vardhanakuMjarano vAdamAM parAjaya. AmarAjAnI rAjagiri (rAjoragaDha', rAjasthAna) para caDhAI ane tyAMnA rAjA samudrasenano karelo parAjaya : (ane kadAca te pUrve kAnyakubdhanI punaHprApti) : (7) bappabhaTTanA prabhAva nIce AmarAjanuM jaina darzana tarapha DhaLavuM, paNa kulakamAgata vaidika dharma choDavAnI anicchA; anyathA Ama dvArA gopagirimAM ane kanojamAM jina mahAvIranAM unnata jinAlayonAM nirmANa tathA bappabhaTTi dvArA (ke pachI emanI preraNAthI AmarAjA dvArA ?) mathurAnA jina pArzvanAthanA purAtana stUpano uddhAra : mathurA jaIne kavi vAkyatirAjane tenA aMtima dinomAM jaina banAvavuM : (8) bappabhaTinAM sarasvatI, caturvizati jina, gopagiri-mahAvIra, mathurA stUpanA jina, ane gokulanA zAMtidevI saha zAMtinAthane uddezIne banAvAyela saMskRta stotro tathA zatArthI (muktaka), ane prAkRtamAM racela muktakonI zaMkake racela)tArAgaNa nAmaka padya-koza.) (9) AmarAja sAthe sUrinI ujajayaMtamiryAdi saurASTranAM tIrthadhAmonI yAtrA, Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdI-kavi bappabhakisUri ujajayaMtagiri samIpa digaMbarono vAdamAM parAjaya karI zvetAMbaronA kabajAmAM tIrthane mUkavuM : (10) AmanuM mRtyu. AmanA anugAmI duka sAthe bappabhaTinI asahamati. gaNikAsakta duMdukathI jAna bacAvavA tenA putra bhojanuM bhAgI nIkaLavuM; aMte tenA dvArA duMdukano vadha: te pahelAM ati vRddha vaye bappabhaTTino kanojathI vihAra ane tatpazcAt Isa. 839mAM svargagamana. caritakAra-prabaMdhakAranAM lakhANomAM rahelA keTalAka visaMvAdo meM ahIM noMdhyA nathI; paNa upara lakhyuM che temAMthI je aitihAsika samasyAo UbhI thAya che te tarapha to dhyAna doravuM jarUrI lAge che (1) gopagiri jeTalA dUranA sthaLathI uttara gujarAtanA moDherAmAM gopagirinA rAjakumAra AmanuM bALavaye rahevuM jarA avyavahAru lAge che. A AmarAja najadIkanA pradezamAM, gUrjaradezano pratIhAravaMzIya kuMvara to nahIM hoya ? IsvIsanA AThamA zatakanA uttarArdhamAM kyAreka Anartano A bhAga vikasI rahela pratIhAra rAjyano bhAga banelo, e vAta to suvidita che. (2) caritakAro rAjA AmanuM "nAhavaloka' eTale ke "nAgAvaloka' biruda Ape che te to pratIhArarAja nAgabhaTTa dvitIyaIsa815-833)nuM gaNAya che. 'AmarAjA' e nAgabhaTTa dvitIya hoya to AmanA putranuM duMduka nAma gharagaththu mAnI, tene nAgabhaTTa-putra rAmabhadra mAnI zakAya. (duMdukanI peThe rAmabhadra paNa "nAmacIna hato ! pratIhAra prazastiomAM ene lagatI noMdho maLatI nathI !) ane jema duMdukanA putranuM nAma bhoja hatuM tema rAmabhadranA putranuM nAma mihirabhoja hatuM. tema ja tenI rAjadhAnI paNa Ama-pautra bhojanI jema kanoja ja hatI, ane gvAliyara paNa tenA Adhipatya nIce hatuM. A samAMtara-samarUpa vAtono zuM khulAso karavo ? (3) prabaMdho maurya yazovarmAe gauDapati dharmane harAvyAnuM kahe che je kevaLa goTALo ja che ! yazovarmAnA samayamAM to magadha-gauDadeza guptarAja jIvitagupta dvitIyanA Adhipatya nIce hatA: ane IsvIsannA AThamA zatakanA chellA caraNamAM to eka bAjuthI vatsarAja pratIhAra, gauDapati dharmapAla, ane rASTrakUTa samrATa dhruva tathA enA anugAmI goviMda dvitIya vacce kanoja upalakSe bhAre samarAMgaNo khelAyelAM. (4) I. sa. 770-775 pachI AmanI zuM sthiti hatI, kanoja mATenA upara kathita triraMgI ghamasANomAM eno zuM hisso hato, te vize to kaMI ja noMdhAyuM nathI; ne tenA maraNanI prabaMdhomAM apAyelI miti, I. sa. 833-834, to vAstavamAM pratIhArarAja nAgabhaTTa dvitIyanA mRtyunI che ! Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 niW aitihAsika lekha-samuccaya-1 (5) saMbhava che ke prabaMdhakAroe prAraMbhamAM bappabhakTino gopagiripati asalI rAjA Ama sAtheno saMbaMdha, AmanA vilopana bAda emanuM gauDapati dharmapAlanI rAjadhAnI lakSaNAvatI tarapha prayANa, ane pachInAM varSomAM nAgabhaTTa dvitIyanI kanojanI sabhAmAM sthAna, e badhI vAto bheLavI gUMcavI mArI hoya* : ane vAkyatirAjane jaina banAvyAnI vAta to prabaMdhakAronI potAnI dharmaghelI kalpanAthI vizeSa nathIrapa ! A badhA koyaDAo ukelavA A paLe to koI vizeSa jUnuM ane vizvasta sAdhana najare AvatuM nathI; paNa sAthe ja prabaMdhonI badhI ja vAto kADhI nAkhavAne badale AThamA-navamA zatakamAM banelI aitihAsika ghaTanAo-tathyonuM pUruM tema ja vyavasthita jJAna na hovAne kAraNe temaNe gUMco UbhI karI dIdhI che ema mAnI, A samasyAono pUrNa ukela bhaviSya para choDavo joIe. eTaluM to lAge che ja ke bappabhaTTinuM prAraMbhe yazovarmAnA putra AmanI sabhAmAM sthAna hatuM. (AmarAja niHzaka aitihAsika vyakti che; te gopagirinA pazcAtkAlIna mauryavaMzamAM thaI gayo che. gvAliyara pAse tenA nAmathI vasyuM hoya tevI zakyatA darzAvatuM "Amarola' (Amrapura) nAmaka gAma paNa che, ane tyAM AThamA zatakanA uttarArdhanA arasAmAM mUkI zakAya tevuM purAtana, zilpakalAmaMDita, pratIhAra-samAna zailInuM zivAlaya paNa che.) bappabhaTTanA janma, dIkSA, sUripada ane mRtyu saMbaMdhanI prabaMdhAdi sAhityamAM je nizcita AMkaDAo dIdhA che (juo ahIM lekhAMte tAlikA) temAM ekAda apavAda sivAya ekavAkayatA nathI, jo ke dhULamAnathI jotAM teo AThamI-navamI zatAbdImAM thaI gayA te vAta to sunizcita evaM vizvasanIya che, prabaMdhAdi sAhityamAM maLatA prastuta AMkaDAo rajU karI temano samaya-vinizcaya karavA yatna karIzuM. prabaMdhAdi sAhityamAM maLatI A mitionI satyAsatyatA cakAsavA mATe ApaNI sAme bappabhaTTasUrine sparzatI keTalIka pramANamAM sudaDha karI zakAya tevI mitio che : (1) yazovarmAnA I. sa. 740-741nA parAjaya pachIthI AmanuM I. sa. 743754 vaccenA koI varSamAM, paNa yazovarmAnA maraNa pachI turatamAM ja rAjyArohaNa thayuM ghaTe. e samaye te taddana bALaka hovAne badale 22-23 varSano juvAna nahIM hoya to 17-18 varSano kizora to haze ja. e nyAye bappabhaTTinuM vaya paNa lagabhaga eTaluM ja hovuM ghaTe ane ethI emano janma prabaMdhakAro kahe che tema I. sa. 744 jeTalA moDA varSamAM thayo hovAnuM Ama to saMbhavatuM nathI. (2) temanI dIkSA sAta varSanI vaye thayelI te vAta to ThIka che, paNa 11 ja varSanA bALamuni rAjasabhAmAM kavi hoya ane vaLI eTalI nAnI avasthAmAM temane sUripada paNa maLe Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdI-kavi bappabhaTTasUri 65 te mAnavA yogya ke banavAjoga vAta nathI. guru siddhasenasUri ochAmAM ochuM I. sa. 765770 sudhI to jIvita hoya tevI aTakaLa thaI zake che. AthI bappabhadisUrine AcAryapada maLyuM hoya te I. sa. 765nA arasAmAM haze; ane te mATenI IsvIsan 755 vALI miti sAcI hoya to bappabhaTTanA janmanI miti IsvI. 744 ne badale vahelI, kalpapradIpakAra anusAranI I. sa. 733 hovI ghaTe : paNa to pachI temanA 95 varSanA AyuSya tema ja aMtima varSonI ghaTanAo, tema ja 839nI mRtyumamitino meLa na bese. (3) jinaprabhasUrinA 5pradIpa aMtargata "mathurApurIkalpa" mAM jaNAvyA pramANe vi. saM. 826 ; I. sa. 769-770mAM bappabhaTTasUrie mathurAmAM mahAvIranA biMbanI pratiSThA karI. A miti bharoso karavA lAyaka che. A varSomAM bappabhaTTasUri pratiSThAkartA AcAryanI kakSAe pahoMcI gayA che; saMbhava che ke e varSamAM temanA guru siddhasena kadAca ati vRddhAvasthAmAM hajI hayAta hoya. (4) ujjayaMtagiri para digaMbarono (ke nAnyamatAvalaMbi yApanIyono vA emanA pUrvaja uttaranA boTika ) acala kSapaNakono ?) parAjaya I. sa. 784 bAdanA koIka varSamAM thayo haze; kema ke prastuta varSamAM to hajI aMbAzikhara para sthita) "siMhavAhanA zAsanadevI" (aMbikA) ke jenuM asalI maMdira moTe bhAge yApanIya saMpradAya dvArA prasthApita hatuM, tenuM smaraNa vardhamAnapura (vaDhavANa) sthita punnATa saMghanA AcArya jinasena svakRta harivaMzapurANa (I. sa. 784)mAM kare che. (5) prabaMdhakAronA kathana pramANe bappabhaTTasUri dIrdhAyuSI hatA. 95 varSe svargavAsI thayelA. A vAta asaMbhavita nathI. teo caityavAsI hoI, jaina muninAM Agamopadezita kaDaka AcAra vA ati kaThora caryAnA vyavahAramAM pAlanamAM mAnatA nahotA, temAMya vaLI kavijana, ane pAchA rAjasabhAmAnya, eTale jIva kaMIka zArIrika sukhamAM paNa rahyo haze : paNa e zithilAcAra ane sukhazIlapaNAnI vAta javA daIe to ye emanA samakAlika vidyAdhara kuLanA suvidhRta, AcArasaMpanna yAkinIsUnu haribhadrasUri ane emanA jeTalA ja mahAnuM ane vikhyAta, paMcastUpAnvayanA maThavAsI digabaMra AcAryo--guru vIrasena ane ziSya jinasena-paNa dIrdhAyuSI hatA. solaMkIkALamAM (ane sAMpratakALe paNa) lAMbuM AyakhuM pahoMcyuM hoya tevA prasiddha-aprasiddha zvetAMbara jaina munionA keTalAye dAkhalAo che. Ama samagra dRSTie rAjagacchIya pradyumnasUrikRta vicArasAraprakaraNa (prAya : I. sa. 1175-1200) tathA AMcalika merUtuMgAcArya vicArazreNI(IsvI 14mI zatIno aMta ke 15no prAraMbha)mAM ApelI temanI I. sa. 833nI tulyakAlIna nirvANatithi svIkArIe to emano janma kalpapradIpa anusAra A I. sa. 733, dIkSA A Isa. 740, ane AcAryapada A I. sa. 760 ni ai, bhA. 1-9 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 e kramamAM hovAno saMbhava che; ane prabhAvakacaritakAra ane emane anusarIne prabaMdhakozakAra kahe che tema temanI nirvANa tithi I. sa. 838-839nI hoya to agAu kahyA che te AMkaDAo daza-15 varSa AgaLa levA paDe; ane to pachI giranAranI yAtrAmAM je "AmarAja" hoya te gopagirirAja "Ama' nahIM paNa nAgAvaloka pratIhAra nAgabhaTTa dvitIya mAnavo ghaTe. Ama ekaMdare jotAM temanA astitvanA samaya-vistArano pUrepUro saMtoSajanaka nahIM to ye keTaleka aMze kAma cAlI zake tevo nirNaya thaI jatAM have emanA jIvananAM anya pAsAMo tapAsavAnAM rahe che. vizeSa karIne emanuM (1) kavitva; (2) vAdItva, ane temanI preraNAthI AmarAje karAvelA (3) jinAlaya-nirmANAdi. bappabhaTTi eka prAMjala ane siddhahasta kavi hatA te vAtanA prabaMdho atirikta be vargamAM AvI jatAM keTalAMka anya ane sacoTa pramANo che : eka to anya nirjhantha vADumayakAroe emanI kavirUpeNa karelI prazaMsA ane temanI kAvyapratibhAne arpita karela aMjalio; bIjuM emanI upalabdha kAvyakRtio. ene have kramavAra joI jaIe : (1) rAjagacchIya vinayacaMdra svaracita kAvyazikSA(A. I. sa. 1225-1235)nA AraMbhe, tathA pariccheda "ka"mAM, bappabhaTTinI vANInuM AhvAna ane smaraNa kare che : yathA : natvA zrIbhAratIdevIM bappabhaTTiguro girA / / kAvyazikSA pravakSyAmi nAnAzAstranirIkSaNAt // 1 // 32 tathA yogairlagnaizca nakSatrairgrahaivAraizca saptabhiH / lakSaNairjAyate kAvyaM bappabhaTTi prasAdataH // 220 // 33 (2) vinayacaMdrathI 50-60 varSa pUrve parNamika muniratnasUrinA amama svAmicaritra (saM. 1225) I. sa. 1169)nI graMthakartAe racelI prAMta-prazastimAM bhadrakIrtino "AmarAjamitra' rUpe ullekha thayo che tathA temanA (prAkRta gAthA-koza) tArAgaNane prazaMsApUrvaka yAda karyo che : vyomnazca bhadrakIrtezca khattArAgaNasya kaH / bahudhAmarAja-mitrarAdhdhasyAvai tu vaibhavam // 20 // 34 - (3) amasvAmicaritrathI nava varSa pUrve, bRhadragathvIya Agradeva sUrinA ziSya nemicaMdrasUrinA prAkRta anaMtanAthacariya(saM. 1216 | I. sa. 1160) aMtargata pAlittasUri ane vijayasUri sAthe bappabhaTinI kavitAnI prazaMsA karI cheSa : Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdI-kavi bappabhaTTisUri paNa pAlitya - bApaTTi - siri vijayasIha nAmANo / jANayaMti mahacchariyaM jaM tA guruNo vi sukainaM // 11 // (4) A traNe racayitAothI agAu, caMdrakulanA yazobhadrasUri-gacchanA siddhasenasUri (sAdhAraNAMka)nI vilAsavaIkahA(vilAsavatIkathA : saM 1123 / I. sa. 1067)mAM kartAe svagacchane (yazobhadrasUri-gacchane) "rAjasabhAzekharI bappaTTi (bappabhaTTi)"nA saMtAnarUpe prasavelo batAvyo che : yathA : saMtANe rAyasahAseharibappahaTTisUrissa / nasamarAi che... ..tyAdi . upalabdha caritAdi prabaMdhAdi sAhityamAM bappabhaTTisUrino AmarAjanI sabhA sAtheno je saMbaMdha batAvyo che tenuM majabUta samarthana etadna sAhityathI vizeSa purANA ane svataMtra sAdhano upara udaMkita amamasvAmicaritra tathA tenI paNa purANI vilAsavatIkathAthI maLI rahe che. (5) vilAsavaIkahAthI to 106 varSa bAda, paNa prabhAvakacaritathI 104 varSa pahelAnI eka caturvizatipaTTarUpa dhAtumUrti paranA saM. 1229/ I. sa. 1173nA abhilekhamAM tenI pratiSThA moDhagacchamAM "bappabhaTTi" saMtAnIya jinabhadrAcArye karAvelI tevo ullekha che. A lekhathI bappabhaTTisUri paraMparAthI moDhagacchasambaddha hovAnuM prabaMdhakAro kahe che te vAtanuM samarthana maLe che. 67 (6) nAgendrakulanA samudrasUri-ziSya vijayasiMhasUrinI prAkRta racanA muyaLakuMtIhA ( bhuvanamundrI thA) (za saM 975 / I sa 1053)nI utthAnikAmAM pAlitta (pAdalipta) ane haribhadrasUri sAthe "kaI bappahaTTi" (kavi bappabhaTTi) pramukha sukavione smaryA che H yathA : siripAlittaya-kaibappahaTTi haribhaddasUri pamuhANa / kiM bhaNiyo jANaDajjaM vi na guNehiM samo jae sukai ||10||38 (7) pa2mA22Aja muMja ane bhojanI sabhAnA jaina kavi dhanapAle paNa tilakamaMjarI (11mI sadI prathama caraNa)mAM 'bhadrakIrti', tema ja zleSathI temanI kRti tArAgaNano ullekha karelo che. bhadrakIrtterbhamatyAzAH kIrttistArAgaNAdhvanA / prabhA tArAdhipasyeva zvetAmbara ziromaNeH // nAgendrakulIna vijayasiMhasUri tathA mahAkavi dhanapAlanA sAkSyo labhyamAna prabaMdhAdi sAhityathI to 250 varSa jeTalAM purANAM che. AthI bhadrakIrti-bappabhaTTinI aitihAsikatA nirvivAda siddha thavA atirikta teo UMcI koTInA sArasvata hovA saMbaMdhamAM prabaMdhothI paNa balavattara pramANa sAMpaDI rahe che. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 caritakAro-prabaMdhakAro (vizeSa karIne prabhAcaMdrAcArya) bappabhadisUrinI be prAkRta (tArAgaNa tathA zatArthI) ane cAreka saMskRta racanAonI nodha le che. bappabhaTTinA dIrghakAlIna jIvanane lakSamAM letAM, tema ja temanI sarjanazIla, kAvyodyamI pratibhAne dhyAnamAM rAkhatAM emanI A noMdhAyelI che tethI vizeSa racanAo hovI joIe, paNa madhyakALanA uttarArdha samaye sudhImAM to te sau anupalabdha banI haze jethI tenA ullekha thayA nathI. bappabhaTTasUrinI zatArthI e prabaMdhakAro dvArA udaMkita eka muktaka hoya to te Aje upalabdha che tema mAnavuM joIe. ane keTalAMka varSo agAu gAthAkoza tArAgaNanI bhALa, tenI saMskRta TIkA sAthe lAgI che. kavinI saMskRta racanAo caturvizatikA, virastuti, zAradAstotra, sarasvatI stava, sarasvatIkalpa ane zAMti-stotra prabaMdhomAM noMdhAyelI che; AmAMthI keTalIka upalabdha che, paNa varastuti tema ja sarasvatI-stava hajI sudhI maLI AvyAM nathI. A racanAomAM tArAgaNanuM mUlya prAkRta sAhityanI dRSTie ghaNuM moTuM che. temAM mULe 172 gAthAo hatI. tenA paranI saMskRta TIkA, tenI zailI ane raMgaDhaMga jotAM, te dazamA11mA zataka jeTalI to jUnI lAge che. TIkAkAra kathana anusAra bappabhaTTasUrinI gAthAo koI "zaMkuka" nAmanA vidvAne ekatra karI che, ane saMbhava che ke tArAgaNa abhiyAna bappabhaTTa dvArA nahIM paNa A samuccayakAre dIdheluM haze. vAdI jaMghAle I. sa. 974-975mAM tArAgaNano kozanA dRSTAMta rUpe ullekha karyo che", tema ja dhanapAla paNa teno e ja nAmathI ullekha kare che. ethI eTaluM to cokkasa che ke A tArAgaNakozanuM saMkalana IsvIsanI dazamI zatAbdInA uttarArdha pUrve thaI cUkeluM. prastuta kozamAM prA. harivallabha bhAyANIe sUcavelA sudhArA anusAra, saMgrahakAra zaMkuka potAne "nA(yA)valoka' yA "nAhAvaloka'nI ("nAgAvaloka'nI, "nAgAvaloka' birudadhArI pratIhArarAjA nAgabhaTTa dvitIyanI) sabhAno goSThika hovAnuM prakaTa karato hoI tArAgaNano sarAsarI samaya IsvIsan 815-830nA gALAno to saheja ja mAnI zakAya. tArAgaNanI utthAnikAmAM saMkalanakAranI potAnI prastuta koza saMbaddha gAthAo umeraNa rUpe dAkhala thayelI che. temAM mULa gAthA-kartAnAM bappabhaTTi, bhadrakIrti abhidhAno maLavA uparAMta kavine "yavarDamA"i (gajapati, AcArya), "semag" (zvetabhikSu kiMvA zvetAMbaramuni) ane "vA'' (vAdI) kahyA che; AthI bappabhaTTinI aitihAsikatA tema ja nAgAvaloka sAthenuM samakAlInapaNuM samakAlika kartA zaMknA sAkSyathI pUrepUrAM siddha thaI jAya che : yathA : jANihara bappabhaTTi guNANurAyaM ca bhaittiM ca / / taha gayavaimAyariyaM ca seyabhikkhaM ca vAi ca // 47 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdI-kavi bappabhaTTasUri tArAgaNanA madhyakAlIna TIkAkAra vizeSamAM bappabhaTTine "kavi' kahevA uparAMta "mahAvAdIndra' paNa kahe che jethI bappabhakTi jabarA vAdI hovAnI, ne bauddha vardhanakuMjara sAthe tema ja giranAra pAse digaMbaro (ke kSapaNako vA yApanIyo) para temaNe vAdamAM jaya meLavyAnI je vAta caritakAro kahe che tene tArAgaNa-samuccayakAranI purANI uktio tema ja TIkAkAranuM vizeSaNa parokSa samarthana ApI rahe che. TIkAkAranA mate tArAgaNa "subhASitakoza" che. temAMnI gAthAo upadezAtmaka hovAne badale mahadaMze laukika, zuddha sAhityika che. prabaMdhomAM to nItivAkyo ne nyAyavacano atirikta laukika saMskRta-prAkRta padyo paNa e anuSaMge TAMkavAmAM AvyAM che, jemAMnA keTalAMka temanAM hovAnI zakyatA che. (saMbhava che ke upalabdha tArAgaNanA lupta thayela patromAM A gAthAo haze.) bappabhaTTasUrinI prApta saMskRta racanAomAM 96 zlokamAM nibaddha caturvizatijinastutipAdAntAdiyamakAMkita hoI, zabdAlaMkAra evaM arthAlaMkArathI vibhUSita hoI, vyAkhyAonI madada sivAya pUrI samajI-AsvAdI zakAya tema nathI. temAM kavinuM naipuNya to varatAya che, oja paNa che, paraMtu AlaMkArika camatkAra ane caturAI batAvavA jatAM prasAdaguNanI kyAMka kyAMka nyUnatA rahe che. jyAre temanAM zAradA stotra ane sarasvatIkalpanA54 padyomAM sarasatA spaSTa rUpe dekhAI Ave che. prathama stotranA dazamA padyamAM tAMtrika raMga chepa. stotranI guNavattAnI kakSAnA Akalana mATe prastuta kRtinAM pahelAM be tathA 12mA padyane atre TAMkyAM che. (bAramA padyanI chellI paMkti suprasiddha brAhmaNIya zAradAstava, "yA kututuSArahAradhavatnA'nA chellA padyanA chellA caraNano prabhAva batAvI rahe che.) [dyutavatnazvita] kalamarAla vihaGgamavAhanA sitadukUlavibhUSaNalepanA / praNata bhUmiru hAmRtasAriNI pravaradehavibhAbharadhAriNI // 1 // amRtapUrNa kamaNDalu( hA? dhA )riNI tridazadAnavamAnavasevitA / bhagavatI paramaiva sarasvatI mama punAtu sadA nayanAmbujam // 2 // [zahUrtavihita]. caJcaccandramukhI prasiddhamahimA svAcchandyarAjyapradA / nAyAsena surAsurezvaragaNairabhyarcitA bhaktitaH // devI saMstutavaibhavA malayajAlepAGgaraGgadyutiH sA mAM pAtu sarasvatI bhagavatI trailokyasaMjIvinI // 12 // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 have dvAdazapadyayukta sarasvatIkalpanAM keTalAMka suramya padyo nIce uThThakita karIzuM: [zArdUlavikrIDitam] kandAt kuNDalini ! tvadIyavapuSo nirgatya tantutviSA kiJciccumbitamambujaM zatadalaM tvadbrahmarandhrAdayaH / yazcandradyuti ! cintayatyavirataM bhUyo'sya bhUmaNDale tanmanye kavi cakravartipadavI chatracchalAd valgati // 1 // yastvadvaktramRgAGkamaNDalamilatkAntipratAnocchalaccaJcaccandrakacakracitritakakupkanyAkulaM ! dhyAyati / vANi ! vANivilAsa bhaGgapadaprAgalbhyazrRGgAriNI nRtyatyunmadanartakIva sarasaM tadvakAraGgAGgaNe // 2 // devi ! tvaddhatacaMdrakAMtakaraka zcyotasudhAnirjharasnAnAnandataraGgitaH pibati yaH pIyUSadhArAdharam / tArAlaMkRtacaMdra zakti kuhareNA kaNThamutkaNThito vaktreNodbhiratIva taM punarasau vANIvilAsacchalAt // 3 // kSubhyatkSIrasamudranirgatamahAzeSAhilolatphaNA - patronidrasitAra vindakuharezcandrasphuratkarNikaiH / devi ! tvAJca nijaJca pazyati vapuryaH kAnti bhinnAntaraM brAhmi ! brahmapadasya valgati vacaH prAgalbhadugdhAmbudheH // 4 // pazyet svAM tanumindumaNDalagatAM tvAM cAbhito maNDitAM yo brahmANDakaraNDapiNDitasudhADiNDIrapiNDairiva / svacchandodgata gadyapadya laharI lIlAvilAsAmRtaiH sAnandAstamupAcaranti kavayazcandraM cakorA iva // 7 // chellA bAramA padyamAM chaMdobheda karelo che yathArtha : [mAlinI vRttam] kimiha bahuvikalpairjalpitairyasya kaNThe bhavativimalavRttasthUlamuktAvalIyam / bhavati bhavati ! bhASe ! bhavyabhASAvizeSaimadhuramadhusamRddhastasya vAcAM vilAsaH // 12 // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdI-kavi bappabhadrisUri 71 A sarasvatIkalpamAM paNa tAgnika puTa varatAya che : jo ke maMtranA lIdhelA Azraya pAchaLa kevaLa "kavicakravarti thavA pUratI ja vAMchanA rahelI che. pachInA jaina taMtrakAronI jema aihika vAsanAonI tRptinI temAM vAta ke Azaya dekhAtAM nathI. prabhAvakacaritamAM kahyuM che ke bauddha vAdI vardhanakuMjara sAthe vAda daramiyAna bappabhaSTie "dharityate" zabdothI AraMbhatA gIrAstotranI racanA karI, girAdevIne prakaTa karI, vADajayArthe upAya aMge sUcanA meLavelI 8. prastuta stotra 14 padyayukta hatuM tema caritakAra kahe che, (tema ja prabaMdhakozakAra paNa)tyAM noMdhe che ke devIe bappabhaTTine Adeza Apelo ke caudacauda vRtto prakAzita na karavAM, kema ke pUrNa stotranA paThanathI tene pratyakSa thavuM paDaze (jo maMtravAda anadhikArIonA hAthamAM paDI jAya to anartha thAya.) Aje to prastuta stotra maLatuM nathI. ane saMbhava che ke prabaMdhakAronA samayamAM temAM 14thI ochAM padya haze, paNa mULe temAM 14 padyo hato tevI mAnyatA te kALe pracAramAM hovAno saMbhava che. prabhAvakacaritakAra tathA prabaMdhakozakAranA kathana anusAra gopagirinA mahAvIra bibanA, parAjaya pazcAt mitra banelA bauddha vidvAna vardhanakuzvara saMgAthe karela sahadarzana samaye zAnto veSa:" nAmaka 11 padyovALuM stotra racyuM tathA gokuLamAM naMda sthApita zAMti devatAnI jina(zAMtinAtha) sahita "nati nadikSArathI prAraMbhAtI stuti karI. ema jaNAya che ke caritakAre tathA tene anusaratA prabaMdhakAroe, vastutayA pramAdavaza ja AvuM UlaTasUlaTuM lakhI nAkhyuM che, kema ke to veSamAM saMbhavataH "zAMti" jina sUcita che : yathA : [manotrAna]. zAntoveSaH zamasukhaphalAH zrotRgamyA giraste kAntaM rUpaM vyasaniSu dayA sAdhuSu prema zubhram / itthambhUte hitakRtapatestvayyasaGgA vibodhe premasthAne kimiti kRpaNA dveSamutpAdayanti // 1 // [pRthvI chaMda] atizayavatI sarvA ceSTA vaco hadayaGgamaM zamasukhaphalaH prAptau dharmaH sphuTaH zubhasaMzrayaH manasi karuNA sphItA rUpaM paraM nayanAmRtaM kimiti sumate ! tvayyanyaH syAt prasAdakaraM satAm // 2 // anupalabdha "gati nAdrakSAkara" stotra gopagiri-vIra anulakSe racyuM hovuM joIe, durbhAgye te kRti upalabdha nathI. enA prAraMbhanuM kAntimAna ane garimApUta ardhacaraNa jotAM to Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 nirjhantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 jaNAya che ke te adbhuta racanA hovI joIe. A sivAya "bappabhaTTisUricarita" (I. sa. 1235 pahelAM) aMtargata mathurA stUpanI sAme bappabhaTTae je stavana kaheluM tenAM traNeka pRthaka pRthak caraNo ahIM uThThakita karIzuM. yathA3 : nadhAgutra-pautri-zata-nyA-rAmafmaH | yasyAcitaM kramAmbhojaM bhrAjitaM taM jinaM stuve // 1 // tathA namastubhyaM bhavAMbhodhi nimajjajjantu tAriNe / durgApavarga sanmArga svarga-saMsarga-kAriNe // 5 // ane na mayA mAyA vinirmuktaH zaMke dRSTaH purA bhavAn / vinA''padAM padaM jAto bhUyo bhUyo bhavArNave // A kAvyAMzonI zailI paNa pAchaLa cacyuM te traNe stotronI jema ja ane spaSTataH bappabhaTTinI che : suprAsita, sughoSa, evuM dhvanyAkula paNa che. prastuta kAvyamAM alabatta mathurAnA sUpano ke at pArzvano ullekha nathI.) vastutayA zAMtistotranAM tema ja mathurA jinavALA stavananAM upara TAMkelAM padyo cetohara zabdAvalIthI guMphita, arthagaMbhIra, sulalita, ane prasannakara racanAnAM ghAtaka che. bappabhaTTano jIvanakALa sudIrgha hato te jotAM, tema ja madhyayugamAM nigraMtha samAjamAM temanI kavi rUpeNa bahu ja moTI pratiSThA hatI te dhyAnamAM rAkhatAM, temaNe vizeSa kRtio racI hovI ghaTe, emanI ja hoI zake tevI, paNa vaNanoMdhAyelI, eka kRti sAMprata lekhakanA dhyAnamAM AvI che. catuSka svarUpanI A stuti jina ariSTanemine uddezIne racAyelI che. pahelA padyamAM nemi jina, bIjAmAM sarva jino, trIjAmAM jinavANI, ane cothAmAM zAsanadevI bhagavatI aMbikAnI stuti karI che. A catuSka prakAranI stutio racavAno sau prathama prayAsa bappabhakTi dvArA ja, temanI prasiddha caturvizatikAmAM thayo che. tyAM 24 jinanAM 96 padyo A paddhatie ja Ayojita thayAM che. pachIthI, vizeSa karIne madhyayugamAM, to A prathAno zvetAMbara racayitAomAM ghaNo pracAra hato tema te samayanI maLI AvatI kuDibaMdha racanAonA sAzyathI siddha che. gnagdharA chaMdamAM racAyelI jina ariSTaneminI uparakathita stutinA AraMbhanAM ane aMtanAM padyo A pramANe che : Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdI-kavi bappabhaTTasUri - 73 rAjyaM rAjImatI ca tridazazazimukhIgarvasarvaMkaSAM yaH premasthAmA'bhirAmAM zivapadarasikaH zaivaka zrIvuvUrSuH / tyaktvAccoddAmadhAmA sajalajaladharazyAmalasnigdhakAya cchAyaH pAyAdapAyAduruduritavanacchedanemiH sunemiH // ane yA pUrvaM viprapatnI suvihitavihitaprauDhadAnaprabhAvapronmIlanyuNyapUrairamaramahimA zizriye svargivAram / sA zrImanneminAtha prabhupadakamalotsaGga zrRGgArabhRGgI, vizvAIMI va: veDathvI vipakupitadastAvanaHI II A stutimAM bappabhaTTanI prauDhInAM tamAma lakSaNo mojUda che. e ja mRdu-maMjula dhvani sametanA padyacaraNonA saMcAra, temAM surucipUrNa alaMkAro lagAvavAnI lAkSaNika rIta, bappabhaTTanI viziSTa upamA-unmelAo, emanA nijI pasaMdagInA zabda-prayogo -je anya koI stuti-stotromAM najare paDatA nathI ane tenA sArAye bhAvAdi spaSTatA prAzmadhyakAlIna che, ane zailI-vaiziSTaya bappabhaTTa tarapha ja aMgulinirdeza kare che. (A sivAya paNa sUrIzvaranI anya racanAo haze; vizeSa zodhakhoLa ane parIkSaNathI temAMthI koIka ne koIka prakAzamAM AvavAnI zakyatA che.) bappabhaTTanI utkRSTa kAvyapratibhA viSaye temanI racanAomAMthI upara uddhata karela pagho sAkSIbhUta banI rahe che. emanI kAvyazailI mAMjulyaparaka, mArdavalakSI, zrutimadhura, ane prazAMtarasapravaNa hovAnuM spaSTa rIte dekhAI Ave che. pratIhArakAlIna saMgrahakAra zaMkuka, mahAkavi dhanapAla, nAgendragathvIya vijayasiMhasUri, bRhadgacchIya nemicaMdrasUri, amamasvAmIcaritraprazastikAra jinasiMhasUri, ane vinayacaMdrasUri sarakhA kAvyamarmajJoe sUrivara bhadrakIrtinI bhAratIne arpelI aMjalie asthAne nahotI. prabhAvakacaritakAranA kahevA pramANe AmarAje kAnyakubbamAM so hAthanI UMcAInuM ane gopagirimAM (karNamAne) 23 hastapramANa, ema jina mahAvIranAM be maMdiro nirmAvelAM. (gopagirinA jinAlayane mattavAraNayukta maMDapa hovAno ullekha prabhAvaka caritakAra kare che.) kanojavALuM maMdira to e nagaranA madhyayugamAM vAraMvAra thayela vinAzamAM lupta thayuM che. gopagiri para hAla cAreka jeTalAM jUnAM maMdiro vidyamAna che, jemAM eka jaina maMdira che kharuM, paNa te to sAdhAraNa koTInuM ane vizeSamAM madhyakALanuM che. mahAvIranuM purANuM maMdira to kALanA garbhamAM vilIna thayuM jaNAya che, paraMtu AThamA zatakanA uttarArdha, tema ja navamAM zatakamAM mUkI zakAya ni, ai, bhA. 1-10 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 tevI ghaNI jinapratimAo tyAMnA vizALa pahADI killA aMtargata prApta thaI che. vizeSamAM gopagiri-vIranA maMdira saMbaddha keTalAka anya, ane prabaMdhothI jUnA sAhityika ullekho paNa maLe che, je have yathAkrama joIe : 74 (1) saMgamasUrinA tIrthamAlA-stavana(11mI sadI AkharI caraNa)mAM AmarAja kArita gopagirinA jina vI2no jayakAra jagAvyo che : yathA : yastiSThati varavezmani sArddhAbhirdraviNakoTibhistisRbhiH nirmApito''marAjJA gopagirau jayati jinavIraH ||10|| (2) harSapurIyagacchanA zrIcaMdrasUrie svaracita prAkRta munisuvratacaritra (saM 1193 | I. sa. 1137)mAM emanA praguru abhayadevasUri saMbaddha sukRta-varNanAmAM sUrIzvare gopagiri pahoMcI, rAjA bhuvanapAlane maLI, khUba prayatna bAda, pUrvanA rAjAe jAhera karela zAsanathI baMdha thayela, tyAMnA zikhara para rahela carama jina(vardhamAna-mahAvIra)nA dvArane zAsanadhikArIonA avarodhathI mukta karAveluM tevI vAta noMdhI che H yathA : gopagirasiharasaMThiyacaramajiNAyayaNadAramavaruddhaM / punivadinnasAsaNasaMsAdhaNiahiM cirakAlaM // 100 // gaMtUNa tattha bhaNiUNa bhuvaNapAlAbhihANabhUvAlaM / aisapayatteNaM mukkalayaM kAriyaM jeNa // 101 // 10 A abhayadevasUri IsvIsan 11mI zatAbdInA uttarArdhamAM thaI gayelA che ane jayasiMhadeva siddharAjanA zAsana prAyaH pahelA dazakA sudhI vidyamAna hatA. gvAliyaranA je 'bhuvanapAla' rAjAno saMdarbha A ghaTanAmAM Ave che te kacchapaghAtavaMzIya rAjA 'mahipAla' jaNAya che, jenuM zAsana I sa 1093mAM hovAnuM tyAM durgastha abhilekhathI jANamAM che". AthI siddha thAya che ke AmarAja kArita jina vI2nA prAsAdathI madhyakAlIna gujarAta paricita hatuM ane gujarAtanA jaina zvetAMbara munio-yAtriko e tarapha madhyakALamAM pharIne jatA AvatA thayA haze tema lAge che. (3) tapAgacchIya jinaharSa gaNie vastupAlacarita (saM. 1505 / I sa 1449)mAM gopiri para maMtrIzvare karAvela sukRtonI je noMdha lIdhI che temAM gogirinA 'Ama narendra' kArita vIra-jinanA bhavanano ullekha Ave che. te maMdira para maMtrIe hemakuMbha mukAvyAnI, tema ja tyAM "Amasarovara"nI pALe maMtrIe potAnA kalyANa mATe zAMtinAthanuM maMdira karAvyAnI noMdha lIdhI chex. A ullekha paNa gopiri 52 AmarAjakArita jina Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdI-kavi bappabhaTTasUri 75 varanA maMdira vizenuM eka pazcAtkAlIna paNa samarthaka pramANa ApI rahe che. gopagirithI maLela jina pratimAomAM jeno samaya bappabhaTTano hoI zake tevI be pratimA-jina RSabha, anya jina tathA ati pArzva-nAM citro (kramAMka 2 tathA 3 mAM) rajU karuM chuM, ane vastupALanA samayamAM mUkI zakAya tevo tyAMthI maLela eka jinapratimAno zilAkhaMDa citra 4mAM prastuta karyo che. AdinAthanI ane sAthenI evA parikarmavALI upara kathita, prazamarasa-dIpta, pratimA kadAca maMdiranA bahirbhAge kaTi para kaMDArI haze, jyAre pArzvanAthavALuM biMba akhaMDa haze tyAre kAyavyatsarga-mudrAmAM jinane rajU karatuM haze, ane te upAsya pratimA haze. mathurAmAM bappabhaTTasUrie je sukRto karAvelAM tenI noMdha "mathurApurIkalpa"mAM jinaprabhasUrie lIdhI che. pahelI noMdhamAM kahyuM che ke vIra nirvANanA 1260 varSe (I. sa. 733mAM) bappabhaTTisUri thayA; temaNe (mathurA tIrthano) uddhAra karAvyo, pArzvajinanI pUjA karAvI, ne IMTanA sUpane paththarathI maDhAvyo, kupavADInAM nirmANa karAvyAM, ityAdi :03 tao vIranAhe siddhaM go sAhihiM terasahiM varisaNaM bappabhaTTisUrI uppaNaNo teNa vi.ayaM titthaM uddhariaM / pAsajiNo pUAvio / sAsayapUakaraNatthaM kANaNakUvakoTTA kArAviA / caurAsII aNIo dANiAo / saMdheNaidAo ravasaMtIo muNittA pattharehiM veDhAvio ukkhillAviumADhatto thUbho / devayAo sumiNaMtare vArio / na ugghADeyagho asu tti / tao devayAvayaNeNaM na ugghADio, sughaDiapattharehiM pariveDhio a / bIjI noMdhamAM kahyuM che ke AmarAja jenA (caraNakamala seve che tevA?) bappabhaSTie vi. saM. 826 (I. sa. 770)mAM mathurAmAM vIrabiMba sthApyuM : yathA : govAlagirimi jo bhuMjei teNa AmarAyaseviakamakamaleNa siribappahaTTi - sUriNA aTThasayachavvIse (826) vikkamasaMvacchare sirivIrabiMba mahurAo chAviaM / mathurAno sUpa jyAM hato te kaMkAlITIlAmAMthI, tenA parisaramAM tema ja mathurAmAMthI anyatre maLelI jaina pratimAomAM koIka zakakAlIna, paNa ghaNIkharI kuSANakAlIna, ane thoDIka guptakAlIna tema ja madhyakAlIna che, paNa eka pratimA evI che ke jene AThamA zatakanA uttarArdhamAM mUkI zakAya. citra "1mAM rajU karelA jina ariSTaneminI padmaprabhAvalIyukta paNa zIrSavihIna) pratimAmAM padmAsanastha jinanI AjubAju vibhUti rUpe, mahAprAtihArya rUpe, be cAmaradhAro hovA atirikta zaka-kuSANa kALathI cAlI AvatI mathurA-paripATI anusAra vAsudeva tema ja baladevanI caturbhuja AkRtio paNa korI che, taduparAMta pazcima bhAratanI jinapratimA-prathA anusAra nIce sarvAnubhUti yakSa tema ja siMhArUDhA yakSI aMbikA paNa batAvyAM Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nigrantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 che, je sUcaka che. bappabhaTTi ahIM AvyA haze tyAre vIra-biMba sivAya A jina ariSTaneminI pratimA paNa kAM to emaNe, ke pratiSThA avasare emanA anurodhathI yA anyathA e samaye koI zrAvake bharAvI hoya to banavAjoga che. 76 lekha samApana samaye have eka muddAnuM nirAkaraNa thavuM jarUrI che. bappabhaTTisUri sAthe digaMbara saMpradAyamAM hovA ghaTe tevAM keTalAMka tattvo joDAyelAM che : yathA : (1) kIrtyAnta nAmo digaMbara(tathA yApanIyasaMdha)nA munivaromAM jAya che, zvetAMbara AmnAyamAM cothI-pAMcamI zatAbdI bAda Ama to jovA maLatAM nathI5 : emanuM 'bhadrakIrti' nAma jarA vicAramAM nAkhI de che. (2) gvAliyara digaMbara saMpradAya sAthe sAMkaLatA 15mA zataka pUrvenAM sAhityika pramANo hajI sudhI to maLyAM nathI, paNa jeTalI purANI tema ja madhyakAlIna jinapratimAo tyAMthI maLI che te saumAM nagnatva sUcita che ja. bIjI bAju joIe to joradAra ane vadhAre purANAM sAhityika pramANo to zvetAMbara saMpradAyane gopagiri sAthe sAMkaLe che. evuM haze ke mathurAnI jema ahIM paNa zvetAMbaroe jinapratimAo nirvastra rUpe rajU karavAnI anyathA pAMcamA zatakanA aMtima caraNa pUrvenI uttaranI mukhya nirprantha dhArAnI purANI paraMparA cAlu rAkhI haze ? zuM lATa dezamAM zarU thayelI ane pachIthI sAtamA zatakamAM to gUrjaradeza sudhI pahoMcI gayelI, tIrthaMkarone kaTivastra (dhotiyAM) sahita prastuta karavAnI, praNAlikA haju dazArNAdi madhyapradezanA paMthakomAM ane zUrasenAdi uttaranA pradezomAM zvetAMbarone mAnya nahIM banI hoya ? game te hoya, navamI zatAbdInA prathama caraNanA arasAmAM saMgrahakAra zaMkuka tathA 11mI sadInA prAraMbhamAM mahAkavi dhanapAla to bappabhaTTine zvetAMbara sAdhu rUpe ja mAnatA hatA, ane 11mA zatakanA uttarArdhamAM, vilAsavaIkAra, yazobhadrasUrigacchIya zvetAMbara muni siddhasena svagacchane bappabhaTTisUri sAthe sAMkaLe che, tema ja I sa 1173no dhAtupratimA lekha temano saMbaMdha caityavAsI zvetAMbara moDhagaccha sAthe sthApe che, je tathya paNa A muddAmAM vizeSa nirNAyaka mAnavuM ghaTe. vizeSamAM teo yApanIya ke digaMbara hovAnAM koI ja pramANa prastuta be saMpradAyanA sAhityamAM upalabdha nathI. AthI jema umAsvAtinA tattvArthAdhigamasUtra, siddhasenanA saMmatiprakaraNa tema ja keTalIka dvAtriMzikAo, mAnatuMgAcAryanA bhaktAmarastotra (ane somaprabhAcAryanA siMdUraprakarakAvya) Adi prasaMge jevA dAvA digaMbara saMpradAya taraphathI thayA tevA koI ja dAvA hajI sudhI to digaMbara vidvAnoe rajU nathI karyA. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdI-kavi bappabhadrisUri tAlikA bappabhaTTasUri srota | dIkSA | sUripada svargagamana dharmaghoSasUrigathvIya vI. ni. saM. 13COfI. sa. pradyumnasUrikRta 833-34(I. sa. pU. 467nI vicArasAraprakaraNa gaNanA anusAra kahAvalikAra IsvI 12mIno aMta bhadrezvarasUri tathA hemacandrAcArya ke 13mIno praraMbha anusAra) rAjagacchIya prabhA- | | vi. saM. | vi. saM. | vi. saM. vi. saM. 895/I. sa. caMdrAcArya kRta 800/I. sa. | 807/I. sa. 811/I. sa. [838-839 prabhAvaka carita 744 | 750-751 | 754-755 (I. sa. 1278) kharataragacchIya jina-| vI. ni. saM. prabhasUrikRta 1260 kilpapradIpa I. sa. 733) (I. sa. 1333) (I. sa. pU. pa27 anusAra) harSapurIyazaracchIya | vi. saM. | vi. saM. | vi. saM. vi. saM. 895 I. sa. rAjazekharasUri 800I. sa. | 807/I. sa.| 811/I. sa. |838-839 (prabaMdhakozakAra kRta prabaMdhakoza 744 | 750-751 | 754-755 | prabhAvakacaritakArane anusaratA (I. sa. 1349) lAge che.) aMcalagacchIya vi. saM. 896 I. sa. merUtuMgAcArya kRta 839-840 laghuzatapadI (saM. 1450/I. sa. 1394) acalagacchIya vI. ni. saM. 1300 I. sa. merUtuMgAcArya kRta 833-34 (I. sa. pU. 467 vicArazreNI anusAra) matAMtare vI. nisaM. IsvIsanA 14mAM 136 (I. sa. 833 zatakano aMta ke 15mA (I. sa. pU. pa27 anusAra) zatakano AraMbha). Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 nirjhantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 vI. ni. saM. 1300/I. sa. |843-44 (I. sa. pU. 477 anusAra) (yakaoNbi pramANe) aMcalagacchIya harSanidhAna kRta (harisena ke harSanidhAna kRta) ratnasiMcayaprakaraNa (prAyaH I. sa. 15001575) tapAgaccha paTTAvalI (uttara madhyakAlIna) vI. ni. saM. 1365 | I. sa. 38-839 (I. sa. pU. para7 anusAra) vI. ni. saM. 1300 I. sa. 833-834 (I. sa. pU. 467 zrIduSamAkAla zrIzramaNa saMgha stotra avasUri (16mI-17mI sadI) anusAra) TippaNo : 4. A Descriptive Catalogue of Manuscripts in the Jain Bhandars at Pattan, Vol. 1, ed. L. B. Gandhi (Compiled from C. D. Dalal), Gaekwad's Oriental Series No. LXXVI, Baroda 1937, p. 195. AnI nakala zrI lakSmaNa bhojaka pATaNa jaI mArA upayoga mATe, temAM apAyelAM caritonA saMdarbha jovA mATe, karI lAvelA. tenA para paMdareka varSa pahelAM DaoN. ramaNIka zAha kAma karI rahyA hatA. tAjetaramAM temanA saMpAdana dvArA te prakAzita thaI cUkyo che : juo ajJAta va pravaMtharatatha, kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra-zikSaNa nidhi, amadAvAda 1994, pR. 37-39. 2. saMDa muni jinavijaya, sighI jaina graMthamAlA graMthAMka 13, amadAvAda-kalakattA 1940, pR0 80-111, padya saMkhyA 771. 3. 40 40 mAM keTalIka navIna hakIkato paNa che jenA srota alaga hoI zake che. prabhAcaMdrAcAryanA carita samApti prasaMge karela kathana parathI paNa lAge che ke bappabhaTTa saMbaMdhamAM kartAnA samayamAM ekathI vizeSa srota mojUda haze : itthaM zrIbappabhaTTiprabhucaritamidaM vizrutaM vizvaloke prAgvidvatkhyAta zAstrAdadhigatamiha yatkiMciduktaM tadakalpam / 8. Cf. H.R.Kapadia, Descriptive Catalogue of Manuscripts in the Government Manu scripts Library Bhandarkar Oriental Research Institute, Vol XIX, Pt. 1, Sec.II, pt. 1, Poona 1967. pp. 67-69. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdI-kavi bappabhaTTisUri 5. saM. jinavijayamuni, siMghI jaina graMthamAlA, graMthAMka 1, prathama bhAga, zAMtiniketana 1931, pR. 123, 6. vivigha tIrthakatva, saM. jinavijaya, sidhI jaina graMthamAlA, graMthAMka 10, zAMtiniketana 1940, pR. 17 20. 7. saM. jinavijaya, siMghI jaina graMthamAlA, graMthAMka 6, prathama bhAga, kalakattA 1935, pR. 26-46 . 8. saM. jinavijayamuni, sidhI jaina graMthamAlA, graMthAka 2, prathama bhAga, kalakattA 1936, pR. 89-99. 9. A graMthamAM bappabhaDhi saMbaMdhamAM koI khAsa navIna hakIkata nathI. ahIM carcAmAM teno upayoga karyo na hoI, prakAzana-saMdarbha TAMkyo nathI. 10. ejana. 11. temAM kyAMka kyAMka to paddhatisaranI taniSTha gaveSaNA calAvavAne badale prabaMdhakAronI ekAMta ane kaTTa AlocanA paratve lakSa vizeSa pramANamAM kendrita thayuM dekhAya che. 12. saMdarbha mATe khAsa to juo : 1) S. Krishnaswamy Aiyangar, "The Bappa Bhatti Carita and the Early History of the Gujarat Empire," Journal of The Bombay Branch of the Royal Asiatic Society, Vol.III, NOr, 122, Bombay 1928 : 2) S. N. Mishra, Yasovarma of Kanauj, New Delhi 1977 : 3) Gaudavaho, Ed. N.G.Suru, Prakrit Text Society, Ahmedabad-Varanasi 1975, "Introduction", pp. LXV-LXVI. 13. A gAmanI oLakha vize matamatAMtaro hatA; paNa (sva.) muni kalyANavijayajIe e viSayamAM sAdhAra je nirNaya karyo che te sAco jaNAya che : (juo emanI "prastAvanA" aMtargata zrI bappabhaTTasUri, zrI prabhAvaka caritra bhASAMtara, zrI jaina AtmAnaMda graMthamALA naM. 63, bhAvanagara visaM. 1987 (I. sa. 1931), pR. 57. 14. ahIM AgaLa thanAra carcAmAM mULa saMskRta uktio saMdarbhanusAra urphekI che. 15. tattvArthAdhigamasUtra-vRtti para vicArate samaye meM Avo nirNaya lIdho che; joke AkharI nirNaya karavA mATe sAMyogika sivAya koI cokkasa yA sIdhuM pramANa hAla to upalabdha nathI. 16. zvetAMbara paraMparAmAM siddhasena divAkara (IsvI paMcama zatI pUrvArdha), vAcaka siddhasena (paMcama zataka uttarArdha vA chaThThA saikAnuM prathama caraNa), jinabhadragaNi-ziSya siddhasena kSamAzramaNa( prAya: IsvI 575-625), pachI kramamAM siddhasena nAmadhArI to tattvArthAdhigama-vRttikAra gaMdhahasti siddhasena (prAya: IsvI 700 - 770 | 785 ?) ja Ave che. emanA pachI to navamI-dazamI sadImAM siddharSi-siddhasena ane 11mI sadImAM thayelA "sAdhAraNAMka" takhallusa dharAvanAra siddhasena sUri ja che. Ama bappabhaTTa-gura siddhasenanI-pATalA-moDherAvALA caityavAsI siddhasenanI- "gaMdhahasti-siddhasena' sAthe ja saMgati bese che. 17. A miti-nirNaya mAro che. saMpAdaka muni jaMbuvijayajI emane IsvI 625 pahelAM thayAnuM mAne che, kAraNa Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 ke e TIkAkAre sAtamA zatakamAM thayelA prasiddha bauddha dArzanika dharmakIrti (prAya : IsvI 580-650 yA tethI thoDA varSo pUrve)Adi vidvAnonAM maMtvayono ullekha karyo nathI : paraMtu IsvI 700 pahelAMnI koIpaNa zvetAMbara TIkAomAM dAkSiNyAtya vidvAno-digaMbara dArzanika vidvAna ane vAdI-kavi samaMtabhadra (prAya : IsvITa 550600) tathA pUjyapAda devanaMdI (prAya : IsvI 635-680), mImAMsaka kumArila bhaTTa (prAyaH IsvI 575625), ane uparakathita dharmakIrtinAM maMtavyono ullekha nathI. AthI kALa-nirNayamAM e muddo upayukta nathI. bIjI bAju joIe to prastuta siMhazUra kSamAzramaNa gaMdhahasti siddhasenanI praguru che. siddhasena mahAn digaMbara vidvAna bhaTTa akalaMkadevanI kRti--tattvArthavArtika (prAyaH IsvI 770-750)~~thI paricita hatA tema temanI tattvArthAdhigama-vRtti (prAyaH IsvI 765-775)thI jaNAya che. AthI siMhazUranI dvAdazAranayacakraTIkAno samaya vahelo karIne IsvI 680-690nA gALAmAM saMbhavI zake ane sarAsarI miti thoDI vahelI mAnIe to Isa. 675nA aMka para besI zake. siMhazUranA praziSyanI dIrgha ane paripakava TIkAno samaya AthI I sa- 760770nA gALAmAM ThIka bese che. 18. nAma kalpita paNa hoI zake che. 19. bappabhaTTino janma prabhAvakacarita anusAra IsvI 744no che. temaNe 751mAM dIkSA lIdhelI, AmarAjano pitA yazovarmA IsvIsan 752-53 arasAmAM mRtyu pAmyo lAge che; te pachI tarata ja 'Ama' gAdI para Ave che. AmarAja, jo te bappabhaTTinI vayano yA temanAthI ekAda be varSa ja moTo hoya to, kAlagaNanAmAM keTalAka visaMvAdo UbhA thAya che. vizeSamAM 'Ama' ane bappabhaTTinA siddhasenasUrinI vasatimAM vItela varSonA je prasaMgo varNavyA che te paNa satya ghaTanAne badale madhyakAlIna kiMvadaMtIothI vizeSa na hoya. 80 20. juo pra. 6. pR 91. tyAM bappabhaTTine teDAvavAnA upalakSamAM eka prAkRta gAthA uddhRta karI che. 21. A rAjagRha te magadha-sthita 'rAjagRha'ne badale rAjasthAnamAM alvara kSetramAM Avela "rAjoragaDha'' hovAno paNa saMbhava che. 22. DaoN. hariprasAda zAstrIe paNa kaMIka AvuM ja lakhyAnuM smaraNa che, paNa kayAM, tenI smRti rahI na hoI ahIM teno ullekha jarUrI hovA chatAM thaI zakyo nathI. 23. See Mishra, Yasovarma., p. 42. 24. A vAtanI zakyatA ghaNI moTI che. 25. kavi vAkpatirAja yazovarmAnA samayamAM, rAjAnAM aMtima varSomAM, sabhAkavi hoi bappabhaTTisUri karatAM vayamAM ghaNA moTA hatA ! 26. bappabhaTTine lagatAM cirato-kathAnakonI emanA kALanI uttara bhAratanI rAjakIya paristhatinA pariprekSyamAM vigatavAra tulanA karyA bAda ja kaMIka nirNaya thaI zake. bhadrezvaranI kahAvali (prAyaH IsvI 97pa-100)no uttarabhAga vartamAne upalabdha nathI, saMbhavataH temAM bappabhaTTisUri, zIlAcArya, siddharSi, AdinAM-haribhadrasUri pachInAM-zvetAMbara jaina mahApuruSonAM vRttAnto hoya. A bhAga maLI Ave ane temAM jo bappabhaTTisUrinuM vRttAnta dIdhuM hoya to gUMcavADAmAMthI kaMIka rasto zodhI zakavAnI zakyatA rahe. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdI-kavi bappabhaTTasUri 81 27. kema ke pAchaLa kahI gayA tema, temanI sabhASya tattvArthAdhigamasUtranI bRhadghattimAM dAkSiNyAtya digaMbara dArzanika paMDita akalaMkadevanA tattvArthavArtikano paricaya varatAya che, prastuta graMthano racanAkALa IsvI 725-750nA arasAmAM mUkI zakAya tema che. siddhasena gaNie e graMtho IsvI 760nA arasAmAM joyo hovAno saMbhava che. 28. ahIM lekhanA aMtima bhAgamAM thayelI carcAmAM tatsaMbaMdha mULa pATha uddhata karyo che, je tyAM joI levo. 29. gRhItaiytavavatA tathornayajJAtasiMhavAhinI | zivAya yasminniha sannidhIyate kva tatra vighnAH prabhavanti zAsane // harivaMzapurA, 66, 44 (rivaMzapura, jJAnapITha mUrtidevI graMthamAlA, saMskRta graMtha 27, navI dilhI 1978,pR. 809, 66, 44.) 30. jevAM ke bRhagacchIya vAdIdevasUri, pUrNatallagacchIya hemacaMdrasUri, caMdrakulanA zrIcaMdrasUri, ityAdi AcAryo. 31. bappabhaTTinA keTalAka jIvanaprasaMgo aMgenI judI judI mitio mATe juo lekhAte tAlikA, upara carcita mitio svIkArIe to bappabhaTinuM AyuSya 95ne badale 100 varSanuM hovAnuM ghaTe. 32. juo vinayacaMdrakRta kAvyazikSA, saM. DaoN. hariprasAda zAstrI L. D. Series No.3, amadAvAda 1964, mR. 1. 33. ejana, pR. 109. 38.gal Catalogue of Palm-leaf Manusaipts in the santinatha Jain Bhandara, Cambay, Pt. 2, GOs 149, Comp. Muni Punyavijaya, Baroda 1966, p. 351. 35. zrI rUpendrakumAra pagAriyAe svasaMpAdita prastuta kRtinI nakalanA prazasti bhAgamAMthI A gAthA tAravI ApI che. teno upayoga karavA devA badala temano AbhArI chuM. 36. tyAM TekarI paranuM neminAthanuM maMdira 11mI sadI pUrvArdhanuM che. tene lagato pachIno I. sa. 1137no tulyakAlIna lekha tyAMthI prApta thayo che. 39. saM. 1227 vaizAkha zu. 3 gurau naMdANigrAmenyA zrAvikyA AtmIya putra lUNade zreyorthaM caturviMzatipaTTaH kAritAH / zrI moDhagacche bappabhaTTi saMtAne jinabhadrAcAryaiH pratiSThitaH / (see Jain Inscriptions, pt., II, Comp. I Calcultta 1927, P. 157, Puran Chand Nahar, Ins. No. 1694. (A covisavaTo sametazikhara zvetAMbara maMdiramAM avasthita che.) 36. Catalogue of Palm-leaf Manuscripts in the santinatha Jain Bhandara Cambay, Pt.2, G.0.S. No. 149, Comp. Muni Punyavijaya, Baroda 1966, p. 363. 39. tinakSamI , prathama bhAga, saM. muni lAvaNyavijaya, amadAvAda 1925, pR. 17. 40. A viSayamAM ekAda vaNanoMdhAyela kRtino nirdeza AgaLanI carcAmAM karIzuM. ni. e. bhA1-11 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 41. "bappabhadisUri carita," p. . . 89-90. 42. kRti prakAzita thaI cUkI che. juo Tarayana, Ed. H. C. Bhayani, Prakrit Text Series No. 24, Ahmedabad 1987. 43. juo bhAyANI, "Introduction," Tarayana, p. 11. 87. Tarayana, p. 4 Text Vs. 5. 45. A aMge rAghavana ane upAdhdhanA upayukta saMdarbho saMbaMdhamAM juo bhAyANI, "Intro." Tarayana, p. 8. 46. A saMbaMdhamAM vizeSa carcA mATe juo bid., pp. 8,9. 47. juo Tarayana, p. 5, vs. 9. 48. Ibid., p. 72. 49. emAM nItiparaka upadeza, ke jainadarzananAM siddhAMto-maMtavyono kyAMye nirdeza nathI. badhI ja gAthAo saMsArI bhAva ja, kyAMka kautukapUrvaka, vyakta kare che. 50. p. 4. ane pra. vo. jovAM. 51. saMbhava che ke tArAgaNanA vilupta vIseka paghomAMthI tyAM keTalAMka uphaeNkita thatAM hoya. A saMbaMdhamAM carcA mATe juo bhAyANI, "Intro.", p. 6. 52. caturvistiva, saM. hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyA, muMbaI 1926; A stuti pachIthI koI koI stuti saMgrahamAM samAviSTa thayelI che, paNa kApaDiyAnI AvRtti vistRta vivecanayukta, suprasiddha, ane sarasa rIte chapAyelI hoI ahIM teno ja ullekha karyo che. 53. kApaDiyA, rA. sva. "ziSTa" 54. zrI vipakAvatI 5, saM. sArAbhAI maNilAla navAba, zrI jaina sAhityodvAramAlA, paMcamapuSpa, amadAvAda 1937, pR. 69-70. 55. samagra kRti kAvyamaya che, paNa sthaLa-saMkocane kAraNe ene pUrepUrI uphaeNkita karavAnI lAlaca rokavI paDI che. pa6. ejana. 57. A prathA keTalAka anya stutisaMgrahomAM paNa dRSTigocara thAya che. A chelluM padya ghaNuM ja sarasa che, ane temAM bappabhaTTanI viziSTa prauDhI tenA suMdaratama svarUpe khIlI UThI che. 58, paraMtu pATaNanI saM1291 vALI, pAchaLa kathita, pratamAM tene badale gadharita zabdathI zarU thatI katinuM padya TAMkyuM che : yathA : gadharita-madhenu-vitAna-Rtpannate I namadamarAGganAvataMsArcita-pAdayuge / pravacanadevi dehi mahyaM giri tAM paTutAM / navitumalaM bhavAmi mando'pi yayA bhavatIm // " Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdI-kavi bappabhaTTasUri (juo ajJAtinuM pravaMtuEya, pR. 54. saMdarbhagata baMne padyo kAM to eka ja kRtimAMthI levAyAM hoya yA to alaga alaga racanAomAMthI. jo mULe judI judI kRtinAM hoya to sUrinI "sarasvatI' saMbaMdha A eka vizeSa kRti gaNavI joIe. bappabhakTi parama sArasvata hovA atirikta sarasvatInA, enA eka devI-zakti rUpe, parama anurAgI ane upAsaka paNa hatA te vAta paNa AthI spaSTa bane che. sarasvatI vize temaNe Ama cAreka tRtio racelI, jemAM be eka to amukAze mAMtrika sAdhanA rUpe banAvI hatI.) pa9 mAMtrika stotro saMbaMdhamAM AvI kiMvadaMtIo koI koI anya dAkhalAomAM paNa sAMbhaLavA maLe che. 60. p. 5. pR. 98, glo 449-450. asala pUrI kRti mATe juo rainastotro , saM caturavijaya muni, amadAvAda 1932, pR. 29, 30. 61. . 2. 105, zloka 617 - 619. 62. juo . . . ., pR. 67-68, stotra daza padya yukta che. 63. ahIM uddhata karelAM paDyo prastuta sthaLethI lIdhelAM che. 64. pUrI kRti mATe juo stutiLio (saMskRta bhAga-2), saM. vijayabhadraMkara sUri, madrAsa visaM. 2043 (I. sa. 1987), pR. 277. 65. AnI carcA huM thoDA vistArapUrvaka anyatre karI rahyo hoI ahIM vizeSa kahevuM choDI dIdhuM che. 66. jema ke ahIM prathama padyanA dvitIya caraNamAM "masthApimAM" che to zAMtidevatA stutimAM sthAne zita ST jevA zabdo maLe che. ('prema'zabda nigraMtha stutiomAM bappabhaTinI katio sivAya jovA maLato nathI.) temanA zAradAstotramAM dvitIya padyamAM TMdhAnana-mavupanArtavI kahyuM che, to neminAtha stutimAM aMbikA mATe cothA padyamAM sA minAtha prabhupadamanotsaE zRMgArakI jevI samAna varga upamAno prayoga karyo che. 67. p. 2. pR. 84, zlo. 140-141. 68. sana 1977mAM karelA sarvekSaNa daramiyAna meM te sau tyAM joyelI. 69. hAlamAM huM tenuM saMpAdana karI rahyo chuM. 90. A Descriptive Catalogue of Manuscrripts in the Jain Bhandars at Pattan, Vol.I, P. 316. 71. prastuta abhilekha ghaNo prasiddha hoI ahIM teno saMdarbha TAMkyo nathI. 72. juo zrIvatupAnacarita, zrI zAMtisUrijainagraMthamAlA, graMthAMka 5, amadAvAda 1941, pR. 112, 7,264. 73. juo vi. sI. , pR. 18. 74. ejana, pR 19. 75. uttara madhyakALamAM zvetAMbaromAM jayakIrti sarakhAM nAmo dekhA de che kharAM. 76. jUnAmAM jUnA purAvAo AkoTAmAMthI maLI Avela chaThThA-sAtamA saikAnI zvetAMbara dhAtu-pratimAomAM maLe che. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 citrasUci - 1. mathurA, kaMkAlITIlA stUpamAMthI maLela ariSTanemi jinanI pratimA prAyaH IsvI 8mI zatI uttarArdha (I. sa. 770 AsapAsa.) 2. gopagiri (gvAliyara), killAmAM paDela pArzvanAthanI mUrtio uparano khaMDita bhAga. prAyaH IsvI 8mI zatI uttarArdha. 3. gopagiri killAnI AdinAthanI pratimA, prAyaH 8mI zatAbdI trIjuM caraNa. 4. gopagiri, killA uparanI khaMDita jinapratimA, prAyaH IsvI 1235. (sarva citro American Institute of Indian Studies, GurgaonnA saujanya tathA sahAya dvArA prakAzita thAya che.) Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mathurA, kaMkAliTIlA stUpamAMthI prApta ariSTanemijinanI pratimA. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gopagiri (gvAliyara), killAmAM paDela pArzvanAtha mUrti uparano khaMDita bhAga, prAyaH IsvI 8mI zatI uttarArdha. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D hani gopagiri killAnI AdinAthanI pratimA prAyaH 8mI zatAbdI trIjuM caraNa. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gopagiri killAnI uparanI khaMDita- jinapratimA, prAyaH IsvI 1235. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAdaliptasUri viracita 'nirvANakalikA'no samaya ane AnuSaMgika samasyAo zvetAMbara jaina saMpradAyanA pratimAvidhAna ane pratiSThAvidhinA graMthomAM pAdaliptasUrikRta nirvANakalikAnuM sthAna pramANabhUtatA tema ja prAcInatAnI dRSTie UMcuM gaNAya che. pratimAlakSaNAdi viSaya anulakSe, temaja biMbapratiSThA saMbaddha anya upalabdha madhyayugIna jaina sAhityamAM, ane nirvANakalikAmAM nirUpela covIsa jinanA yakSa-yakSAdi tema ja SoDaza vidyAdevyAdinAM svarUpa-lakSaNa tathA pratiSThAvidhi vacce keTaluMka paripATInuM ane ethI vigataviSayaka aMtara varatAya che; to paNa nirvANakalikA graMtha upalabdha tamAma madhyakAlIna, jaina vAstu evaM pratimAlakSaNa-sAhityathI, prAcIna hoI yAkinIsUnu haribhadrasUrie (A I sa 700770 ke 785) paMcAzaka aMtargata kathela jaina biMba-pratiSThA-vidhi pachI kramamAM jo koInuM taratanuM sthAna hoya to te che nirvANakalikAnuM. paNa jema AcArya bhadrabAhu, kAlakAcArya, tema ja mallavAdisUri saMbaMdhamAM banyuM che tema 'pAlitta' kiMvA 'pAdalipta' abhidhAna dharAvatA sUrio ekathI vizeSa thaI gayA che. solaMkIyuganA ane pachInA prabaMdhakAro-caritrakAroe pAdaliptasUrinA jIvana-AlekhanamAM janaraMjaka, camatkArapUrNa kiMvadaMtIono saMbhAra ThAMsavA uparAMta bhinna evA, nokhA nokhA kALe thaI gayelA, traNeka pAdaliptasUrionI aitihAsika jaNAtI ghaTanAo nAma-sAmyane kAraNe bheLavI mArI bhAre gUMcavADo Ubho karI dIdho che. sAMprata zodhaprayAso dvArA AmAMthI bene to alaga tAravAmAM saphaLatA maLI che; tadanusA2 kuSANakAlIna AcArya Arya nAgahastinA ziSya (I. sanI dvitIya zatAbdI AkharI caraNa ane trIjI zatAbdI prAraMbha) evaM suprasiddha prAkRta taraMgavaIkahA(taraMgavatIkathA)nA sarjaka, tathA pratiSThAnanA koI sAtavAhana rAjA(upanAma 'hAla', vA 'karNA')nA, ane pATaliputra-sthita muruRsrAja(kuSANonA zaka maMDalezvara)nA samakAlika, vaineyikI buddhi mATe prazaMsA pAmela pAlittasUri, ane pratimAvidhigraMtha nirvANakalikAnA kartta pAdaliptasUri eka na hoI zake te tathya have siddha thaI cUkyuM che. vastutayA A hakIkata to nirvANakalikAkAranA graMtha-samApti samayanA udgArathI prathama dRSTie ja spaSTa banI rahe che. prastuta kRtikAra pAdaliptasUri vidyAdhara vaMzanA saMgamasiMhasUrinA ziSya vAcanAcArya maMDanagaNinA ziSya hatA H yathA H Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 zrIvidyAdharavaMzabhUSaNamaNiH prakhyAtanAmA bhuvi / zrImatsaGgamasiMha ityadhipatiH zvetAmbarANAmabhUt / / ziSyastasya babhUva maNDanagaNiryovAcanAcArya ityuccaiH pUjyapadaM guNairguNavatAmagresara: prAptavAn // 1 // kSAnteH kSetraM guNamaNinidhistasya pAliptasUrirjAtaH ziSyo nirupamayazaHpUritAzAvakAzaH // vinyasteyaM nipuNamanasA tena siddhAntamantrA NyAlocyaiSA vidhimaviduSAM paddhatirbodhihetoH // 2 // ahIM purAtana Arya nAgahastinuM gura-rUpeNa nAma nathI. pAdaliptasUrinuM carita jemAM samAviSTa che te prabhAvakacaritanA kartA rAjagacchIya prabhAcaMdrAcArya (saM. 1334/ I. sa. 1278) nirvANakalikAkAranI uparyukta prAMtapuSpikAthI, ane ethI pAdaliptasUrinA gurukamathI, ajJAta nahotA. vAtano meLa khavaDAvavA, visaMgati dUra karavA, temaNe prastuta saMgamasiMhasUrine Arya nAgahastinA gurubaMdhu TharAvI dIdhA ane bALavayamAM dIkSita pAlittano saMgamasiMha-ziSya maMDanagaNi pAse uchera paNa karAvyo ! pahelI vAta to e che ke IsvIsanI AraMbhika sadIomAM "siMhAMta' nAmo paDatAM nahIM. AvAM nAmo madhyayuga, prAjhmadhyayuga, ane anugupta kALamAM ja khAsa to maLe che. e ja pramANe ziSyone AgamonI vAcanA denAra AcAryo prAcIna kALa (ane pAMcamA zataka sudhI to) "vAcaka" kahevAtA, "vAcanAcArya" nahIM; banne upAdhiono artha asalamAM eka ja hovA chatAM. IsvIsanI cothI-pAMcamI zatAbdIthI "vAcaka" atirikta, ne ghaNI vAra ene sthAne, "kSamAzramaNa" zabda vyavahRta thayelo; ane enA paryAya "vAcanAcArya" abhiyAnano prApta thato sau pahelo ullekha jinabhadragaNi kSamAzramaNa dvArA pratiSThita AkoTAnI be dhAtu-pratimAo (A. I. sa. 575) para aMkita thayelo che. nirvANakalikA vRddha pAdaliptasUrinA samayathI to ghaNI arvAcIna hovAnuM sauthI prabaLa pramANa tenI aMdara apAyela vastunA parIkSaNa parathI maLI rahe che. tIrthakaronA yakSa-yakSiAdino, temaja (tAMtrika prabhAvathI udbhavela) soLa vidyAdevIono vibhAva anugupta kALathI, ochAmAM ochuM bappabhaTTasUrinA samayathI (IsvIsananI 8mI sadInA uttarArdha ane 9mInA prathama caraNathI) laI dhIre dhIre AkAra letAM letAM prAphamadhyakALamAM, ane vizeSe madhyayuganA AraMbhe spaSTa banelo. kuSANakALamAM, eTale ke Adi pAdaliptanA samayamAM, jinanA yakSa-yakSiInI kalpanA upasthita hovAnAM koI ja sAhityika, Abhilekhika, ke purAtattvIya pramANo nathI. AgamomAM to zuM paNa pachInI upalabdha Agamika vyAkhyAomAM-niryukti-bhASyAdimAM-ke Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAdaliptasUri viracita "nirvANakalikA'no samaya ane AnuSaMgika samasyAo nAgaeNdrakulanA vimalasUrinA pahemacariya (AIsa473) ane saMghadAsagaNinA vasudevahippI (chaThTha zataka) sarakhI vistRta ane samRddha kathAomAM paNa AvI yojanAnA koI spaSTa nirdeza maLatA nathI. vidhividhAnamAM graMthakartAe je tAMtrika raMganA maMtrono paNa prayoga karyo che te vAta paNa graMtha prAcIna hovAno--Adi pAdaliptasUrie racyo che tevI vAtano-- sarvathA apavAda kare che. nirvANalikA graMtha anya keTalAka muddAo sAthe A kAraNasara paNa prAcIna yugamAM lakhAyo hovAnuM saMbhavatuM nathI. A graMthanA daDhatara, saMbhAvya tema ja svIkArya samaya-vinirNaya aMge ahIM AgaLa upara vistArathI carcA karIzuM. te pahelAM sAMprata viSaya anuSaMge upasthita thatA bIjA keTalAka prazno, jeno uttara meLavavo haju bAkI che, te vize joI javuM jarUrI che. jemake : 1) khagoLavidyAnA zvetAMbara jaina Agamika graMtha jyotiSakaraDaka racanAra pAlittasUri koNa ? taraMgavatIkAra ? nivaNakalikAkAra ? ke pachI koI trIjA ja pAdaliptasUri ? prAthamika dRSTie jotAM mane lAge che ke jyotiSakaraMDakakAra ane taraMgavatIkAra eka hoI zake; ane e kAraNasara nirvANakalikAkArathI bhinna mAnavA ghaTe. AgamomAM "prakIrNaka" vargamAM mukAtA jyotiSakaraDaka graMthane enI zailInAM lakSaNo parathI te IsvIsannA bIjA trIjA saikA jeTalo prAcIna che ke nahIM teno nirNaya to prAkRta bhASAnA tajajJo ane Agamika zailInA adhyetAo karI zake. A graMtha dinakaraprajJami purAtana sUryaprajJami(I. sa. pU. bIjI-pahelI zatAbdI)nA AdhAre racAyo hovAnI kabUlAta tenA AraMbhamAM ja karavAmAM AvI hoI te spaSTatayA te pachInI racanA che. jyotiSakaraNDaka para zivagaMdI vAcake karelI prAkRta "vRtti paNa have upalabdha banI che, je jainAgamo paranI adyAvadhi maLI AvelI prAkRta vRttiomAM sauthI prAcIna mAnavI ghaTe; ane te pAMcamA-chaThThA zataka bAdanI to nahIM ja hoya kemake "zivanaMdI" sarakhAM naMdyAta nAmono pracAra kuSANa ane anukuSANa kALa pachI uttarApathanA nirjhantha saMpradAyomAM nahoto rahyo : apavAda rUpe alabatta uccanagara zAkhAnA tattvArthAdhigamasUtrakAra vAcaka umAsvAtinA guru "ghoSanaMdi" kSamaNa (A. IsvI. cothI zatAbdI pUrvArdha) gaNAvI zakAya. bIjI bAju dakSiNamAM yApanIya tema ja digaMbara saMpradAyanA muniomAM naMdyAta nAmadhArI ghaNA muniono ullekha pAMcamA-chaThThA zatakanA abhilekhomAM (ane te pachI paNa), tema ja temanI Agamavat ane anya racanAomAM maLI Ave che. (vRttikAra zivanaMdI vAcaka kAM to zvetAMbara AmnAyanI uccasnagara zAkhAmAM, ke kadAca yApanIya saMghamAM thayA hoya.) anyathA vRttinI nirUpaNa-zailI Agamo paranA chaThThA zatakamAM lakhAyelAM bhASyonA ane prAcInatama cUrNionI sarAsarI gadya-lekhana jevI hovAno bhAsa jarUra karAve che. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 A graMtha ane vRtti saMbaMdhamAM 12mA zatakathI cAlato Avato eka saMbhrama A TAMkaNe dUra karavo jarUrI banI jAya che. jyotiSakaraNDakanA saMskRta-vRttikAra malayagiri A graMthane valabhInA koI ciraMtana pUrvAcAryanI racanA mAnatA hovAnuM ane te paranI vRttine pAdaliptasUrinI racanA mAnatA hovAnuM jaNAya che. malayagirinA AvA vidhAnathI mohanalAla mahetAe paNa evuM ja sUcana karyuM che, paNa muni puNyavijayajIne khaMbhAta temaja jesalameranA bhaMDAromAMthI prApta thayelI pratonI aMtima gAthAone AdhAre to mULa jyotiSakaraDaka graMtha pAdaliptasUrinI racanA hovAnuM spaSTa thAya che. 2) prabhAvakacaritakAra pAdaliptasUri para kAlajJAna nAmaka jyotiSa graMthanuM kartRtva Aropita kare che. kahevAya che ke A graMtha hAla anupalabdha che. mane lAge che ke jyotiSakaraNDaka ja A kAlajJAna graMtha che; prastuta mUla-graMthanI utthAnikAmAM be vAra AvatA "kAlajJAna" zabda parathI ene kAlajJAna evuM apaharanAma maLI gayuM hoya : (juo pAdaTIpa 11). je hoya te; mUlakAra pAlittasUri vRttikAra zivagaMdI vAcakathI agAu thaI gayA che teTalI vAta to cokkasa; ane AthI prathama dRSTie temane kuSANakALanA pAlittasUrithI abhinna mAnI zakAya. 3) zatruMjaya para jina vIranI pratiSThA samaye pAlittasUrie gAthArUpeNa gAtAjualeNa" zabdothI AraMbhAtI vidyAgarbhita stuti racI hovAnuM prabhAcaMdrAcArya kahe che. nirvANakalikAnA saMpAdaka (sva) mohanalAla bhagavAnadAsa jhaverIe anupalabdha manAtI A virala racanA potAnI aMgrejI prastAvanAmAM uphreMkI che": yathA : gAhA-jualeNa jiNaM maya-moha-vivajjiyaM jiyakasAyaM / tho(s)sAmi ti-saMjhAe taM nissaMgaM mahAvIraM // 1 // sukumAra-dhIra somA ratta-kisiNa-paMDurA sirinikeyA / sIyaMkusagahabhIrU jala-thala-naha maMDalA tinni // 2 // na cayaMti vIralIlaM hAuM je surahi-matta-paDipunnA / paMkaya-gayaMda-caMdA loyaNa-cakkammiya-muhANaM // 3 // evaM vIrajiNaMdo accharagaNa-saMgha-saMthuo bhayavaM / pAlitta-yamaya-mahayo disau khayaM savvaduriyANaM // 4 // A nAnakaDI kRtinA racayitA pAlittasUri koNa? prastuta gAthAdvayanAM chaMdolaya tema ja saMracanA ane kavita-lakSaNa jotAM te taraMgavatIkAra pAlittanA samaya jeTalI purANI racanA jaNAtI nathI. (zailI kaMIka aMze ""uvasaggahara" stotra, prAyaH navamI-dasamI zatAbdInuM smaraNa karAve che.) vaLI jinavIranuM maMdira IsvIsanI bIjI zatAbdI jeTalA purAtana kALe Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAdaliptasUri viracita 'nirvANakalikA'no samaya ane AnuSaMgika samasyAo zatruMjayagiri para hovAnA kyAMyathIye nirdeza maLatA nathI*. vizeSamAM prastuta gAthAyugalamAM zatruMjayano ullekha paNa nathI. jJAtAdharmakathAMga ane aMtakRtadazAMga (banne valabhI prathama vAcanAnA samayanA, eTale ke IsvIsannI cothI sadInA madhyabhAganA) AgamomAM to zatruMjaya kiMvA puMDarIkaparvata pAMDavonI ane ariSTaneminA keTalAka ziSyonI nirvANabhUmi hovAnI kathAo che7. ane upalabdha niryuktio, bhASyo, ke cUrNiomAM zatruMjayane tIrthanI saMjJA dIdhI nathI, ke nathI tyAM koI jinAlayanA astitvanI noMdha. nirvANakalikAthI to upara udbhakita stuti prAcIna hovAno bhAsa alabatta thAya che. saMbhavatayA pAdaliptasUri dvitIyanI A racanA hovI joIe; moTe bhAge maitrakakALanA uttarArdhanI hovAno saMbhava che. 89 4) bhadrezvarasUrinI kahAvali(prAyaH IsvI 975-1000)mAM, tema ja pachInA prabaMdhomAM kathita zatruMjaya, ujjanta-girinagara, DhaMka(DhAMka), ane mathurAnI yAtrA karanArA, ane maNakheDa(purANA mAnyakheTaka, hAlanA maDakheDa)mAM ''kRSNa-bhUbhRta'"nI mulAkAta lenAra9 pAdaliptasUri koNa ? pratiSThAna-nagaramAM sAtavAhana rAjAne (bIjI sadImAM) maLanAra ane jemanI keTalIka prAkRta gAthAo sAtavAhana rAjA ''hAla"nA gAthAsaptazatImAM saMgRhIta thaI che te (taraMgavatIkAra) pAlittasUri to na ja hoI zake. mAnyakheTa rAjadhAnI rUpe rASTrakUTa samrATa nRpataMga amoghavarSa prathamanAM AraMbhika varSomAM (A I. sa. 814-820) ke tethI thoDuM pUrvamAM banI; ane A kAraNasara prabaMdhakathita kRSNarAja te rASTrakUTa kRSNa dvitIya (I. sa. 878-914) athavA to kRSNa tRtIya (I. sa. 939-967) ema e bemAMthI eka hoI zake. AthI sAtamI zatAbdImAM thaI gayA haze te dvitIya pAlittasUri paNa A pAlittasUri na hoI zake. A tRtIya pAlittasUri te nirvANakalikAnA racayitA pAdaliptasUri hovAno saMbhava che. (mathurA, zatruMjaya, giranAra, ane DhAMkanI yAtrAe janAra pAlittasUri vize AgaLa vicArIzuM.) 5) Agamika prakIrNakomAM gaNAtA puMDarIkaprakIrNaka aparanAma sArAvaliprakIrNakanA raciyatA paNa koI pAdalipta sUri hovAnuM parokSa pramANa che. prastuta kalpanI vastu tathA vigata temaja tenA AtyaMtika paurANika, tIrthamAhAtmya paurANika, tIrthamAhAtmya taraboLa raMgaDhaMga jotAM tenA kartA pAdalima te tRtIya pAlittasUrithI abhinna hovA ghaTe1. vajasvAmI (dvitIya) kRta zatruMjayalaghukalpa (prAyaH I. sa. 1032-33)22, jiNAyazanuM puMDarIkagiristavana (A I. sa. 11mI zatAbdI, hemacaMdrasUrinuM zatruMjayASTaka (A I. sa. 1127 vA 1155) tema ja tapAgacchIya dharmakIrti gaNino bRhadzatruMjayakalpa (A I. sa. 1264)24 paNa pAlittasUrinI uparyukta prakIrNaka kRtinA RNI che. ane jinaprabhasUrino kalpapradIpa aMtargatano vikhyAta ''zatruMjayakalpa" (saM. 1385 / I sa 1329)25 uparyukta sau racanAonA AdhAre ni ai bhA. 1-12 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 racAyo che. 7) prabhAvaka caritakAra praznaprakAza nAmaka graMthanuM kartRtva paNa pAdaliptasUri para Aropita kare che. graMtha Aje upalabdha nathI; paNa graMthAbhidhAna "prakAzAMta" hoI graMtha bahu prAcIna hovAnI vAta saMdehaprada banI jAya che. Avo koI graMtha pAdaliptasUrie racyo hoya to te trIjA pAdaliptasUrino hovo joIe. "praznane lagato graMtha hoI teno viSaya nimitta vidyA haze. pAlitANA-prAcIna pAlittAnaka-abhidhAna spaSTatayA "pAlitta' parathI nIpajeluM che. "Anaka' pratyaya dharAvatAM grAmanAmo vyaktio ke vizeSanAmo parathI paDyAno saMbhava darzAvatA maitraka-anumaitraka dAkhalAo che. bIjI noMdhanIya vAta e che ke koI bauddha vA brAhmaNIya srotamAMthI "pAlittAnaka' nAmanI utpatino khulAso karatA nirdezo hajI sudhI maLI AvyA nathI. paNa upara carcita traNamAMthI kayA pAlittasUrinA nAma parathI pAlitANA UtarI AvyuM haze? kumArapAlapratibodha (asalI nAma jinadharmapratibodha) to potAne AkAzagamana sahAyabhUta rasa-lepamAM khUTatI kriyAnuM jJAna karAvanAra pAlittasUrinA nAma parathI ahesAnamaMda siddha nAgArjune pAdaliptapura vasAvyAnuM kahe che : ane A anuzrutine samarthane ethI pUrvanA graMtha rAjagacchIya somaprabhAcAryanA jinadharmapratibodha- (saM. 1241 | Isa. 1185)mAM maLe che; jo ke kadAca AthIye pahelAM racAyela "pAdaliptasUricarita", jenI saM1291/I. sa. 1235nI hastaprata maLI che temAM 9, ane bhadrezvarasUrinI kahAvali(prAyaH I. sa. 97pa1000)mAM to te anuzruti noMdhAyelI nathI. AthI prabhAcaMdrAcArya pAse tema ja somaprabhAcArya samakSa koI anya sAdhana haze. pAlittAnakano rASTrakUTa lATezvara goviMdarAja tRtIya prabhutavarSanA devaLInA vasaM. 500 | I. sa. 818-819nA tAmrapatramAM ullekha hoI"tenI sthApanA te kALa pUrve thaI cUkelI te nirvivAda che; nirvANakalikAkAra pAdalipta A mitithI (AgaLa joIzuM tema) poNoso-soeka varSa bAda thayA hoI temanA nAmathI to pAlittAnaka abhidhAna paDyuM nathI teTalI vAta to cokkasa. e ja rIte Adi pAlittasUrinA nAma parathI, pachIthI emanA smaraNa rUpe paNa te paDyuM hovAno saMbhava nathI. zatruMjayanI tIrtharUpeNa koI khyAti maitraka kALanA uttarArdha pahelAM nahotI. ke nathI maLato Adi pAdaliptasUrino zatruMjayAcala sAthe saMbaMdha sUcita karato koI prAcIna saMdarbha yA ullekha; ane AnakAMta grAmAbhidhAno maitrayuga pUrvenA srotomAMthI ekAda apavAda sivAya maLI AvatA nathI ema bhASAvid prA. harivallabha bhAyANI sapramANa mAne che. prApya maitraka tAmrazAsanomAM to pAlittAnakano ullekha nathI ane saMbhava che ke A gAmanuM toraNa uttara maitraka kALamAM kyAreka baMdhAyuM hoya, bIjI bAju chellA pAMceka maitraka rAjAonAM tAmrapatro paNa pramANamAM jUjavAM maLyAM che; eTale pAlittAnakano ullekha thayo hoya tevAM uttarakAlika maitraka Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAdaliptasUri viracita nirvANakalikAno samaya ane AnuSaMgika samasyAo 91 tAmrapatro haze to te hajI hAtha lAgyAM nathI. upalabdha mudrita sAhityamAM joIe to pAlittAnakanI sthApanA aMgenI kathAmAM prabhAcaMdra temaja temanAthI 92 varSa pUrve somaprabhAcArya te zahera nAgArjune vasAvyAnuM kahe che. nAgArjuna mATe somaprabhAcArye "bhikhu" zabdano prayoga karyo che, je emanuM bauddhatva sUcita kare che. DhAMka sAtheno temano prabhAvakacaritamAM nirdezela saMbaMdha paNa sUcaka che kemake aDhI dAyakA pUrve DaoN. harilAla gaudAnIne, tyAMthI sAtamA zatakanA AraMbhanI bauddha mUrtio jaDI AvelI ane banne DhAMkane badale girinagaramAM maLyA hoya to sAtamA zatakamAM tyAM mahAyAna bauddho sArI saMkhyAmAM hovAnuM prasiddha cInI bauddha muni-yAtrI zyana cAMganuM kathana che (A. I. sa. 642)27. prastuta nAgArjuna "rasasiddha' hoI teo IsvIsananI bIjI zatAbdInA arasAmAM thaI gayelA prasiddha mahAyAna dArzanika nAgArjuna nahIM paNa uttarakAlIna mahAyAna saMpradAyanA-- vajayAnanA prAraMbhathI ati dUra nahIM evA koI-bhikSu hoI zake che. (bauddhomAM nAgArjuna nAmadhArI ekathI vizeSa AcAryo thaI gayA che.) bIjI bAju pAdaliptasUri paNa DhAMka tema ja girinagara gayelA evuM kahAvalithI mAMDI prabhAvakacarita sudhInA jaina madhyakAlIna caritrakathA sAhityamAM noMdhAyeluM che. (DhAMkamAM chaThThI-7mI sadInI zarUAtamAM mUkI zakAya tevI jaina guphAo che.) ane prabaMdhonAM varNano parathI to pAdaliptAcAryanAM paNa maMtra-taMtra taraphanI ruci ane kImiyAono zokha siddha nAgArjunathI utare evAM hoya tevuM lAgatuM nathI ! (bannenI mitratA paNa e ja kAraNe thaI haze !) pAlittAnakanI sthApanA ziSyabhAve (ke maitrIbhAve) jo siddha nAgArjune karelI hoya to te sAtamA zatakamAM, moTe bhAge enA uttarArdhamAM, thaI hovI joIe. Adi pAlittasUrinI jema A bIjA pAlittasUri paNa jainAgamo Adezita kaThora municaryAnuM anuzIlana karatA hovAnuM jaNAtuM nathI. hakIkate A dvitIya pAlitta to caityavAsI paraMparAnA jaina yati hovAnI spaSTa chApa upasAve che; paNa zithilAcAra hovA chatAMye pote ja UThIne potAnA nAmathI gAma vasAvavA jeTalI dhRSTatA Acare tevo saMbhava ocho che. AthI nAgArjune pAlitANA vasAvyAnI anuzruti kADhI nAkhavA jevI nathI. pAlitANAnI prAcInatA I. sa. 818-819vALA ullekhathI AgaLa laI jaI zakAya tevuM eka ADakataruM pramANa upalabdha che. udyotanasUrinI kuvalayamAlAkahA(saM. 835 | I. sa. 779)mAM zatruMjayagiri paranAM siddho (siddhAyatano)nI vaMdanArthe jatA cAraNano ullekha Ave che. giri paranA te samayanA maMdiro vize vicArIe to mukhyatve te jina vIra, yugAdideva, ane zAMtinAthanAM haze ane tenI sthApanA kuvalayamAlAkAranA kALa pUrve thaI cUkelI eTaluM tAravI zakAya. prabhAvakacaritakAra AmAMthI jina vIranA maMdiranuM nirmANa nAgArjuna para Aropita kare che; ane pAdaliptasUrie anya jinabiMbonI pratiSThA karI tema Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 kahe che, je RSabhadeva ane zAMtinAthanAM hovAM joIe. giristhita A maMdironI yAtrAe janAra yAtrIonA vizrAma ane bhojanAdi vyavasthA mATe nIce taLeTI samIpa gAmano Azaro vyAvahArika AvazyakatAnI sImAmAM hoI vizvAsanIya che. AthI pAlitANA paNa I. sa. 779thI pahelAM vasI gayuM haze ja. Ama samagra rIte jotAM kahAvalimAM je pAlittasUri DhAMka, girinagara ane zetrujAnI jAtrAe gayAnI vAta Ave che te A siddha nAgArjunanA samakAlika dvitIya pAdaliptasUrine anulakSIne hoI zake che. (prastuta saurASTravAsI nAgArjuna saMbaMdhamAM jaina daMtakathAo sivAya vizeSa hakIkata adyAvadhi koI srotamAMthI prApta nathI. gujarAta-sthita bauddhonuM sAhitya lAMbA kALathI vinaSTa thayuM che. paNa pAchaLa kahyuM tema DhAMkamAMthI 7mI sadInI bauddha pratimAdi avazeSo DhAMkamAMthI DaoN. harilAla gaudAnIne maLI AvyA hatA. eTale tyAM mahAyAnika koIka saMpradAyanuM besaNuM hatuM eTaluM cokkasa. uparanA banne pAdaliptAcAryothI bhinna evA nivaNakalikAkArano, eTale ke tRtIya pAlittasUrino, samaya eka koyaDo che. nirvANakalikAno samaya-vinizcaya thaI zake to upara pahoMcyA te niSkarSo paNa vizeSa sthira banI zake. kaletihAsakAra vidvarya DaoN. umAkAMta zAhanuM kathana che ke zatruMjaya paranI saM. 1064 I. sa. 1008nI pratiSThAmitivALA puMDarIkasvAmInA Asana lekhamAM kahela vidyAdhara kulanA saMgamasiddha muni (janA nirvANa nimitte prastuta pratimAnuM nirmANa thayeluM te) ane nirvANakalikAkAranA parama guru, vidyAdhara vaMzanA saMgamasiMhasUri abhinna hoI zake. AthI nirvANakalikAnI racanA 11mI zatAbdImAM thaI hovI ghaTe. nirvANakalikAmAM ulikhita vAstu-paribhASAdinA avalokana samaye meM teno agAu racanAkALa 11mI zatAbdIno sUcavelopa. paraMtu kRtinI bhASA dhArAvAhI, vizada, ane prANavAna che; ane zailI tema ja vAkyaracanAnA DhaMga ane DhAMcA ekaMdare madhyayuganA upalabdha jaina dRSTAMtothI purAtana jaNAya che. jo ke temAM paMcAzakano prabhAva hoI haribhadrasUri bAdanI racanA che. temAM apAyela yakSayakSAdinAM varNanomAM aSTabhuja cakrezvarI Adi digaMbara paraMparAmAM elApura(IlorA)nI choTA kailAsa nAmaka ekazaila maMdira(navamuM zataka)thI maLavA lAge che. (ekaMdare graMthanI tatsaMbaddha keTalIka vigato ane pratimAvidhino prAphamadhyakAlIna zvetAMbara tema ja prAraMbhika madhyakAlIna digaMbara paraMparAnI samIpa jAya che.) AthI A anulakSe vizeSa parIkSaNa karI, nirvANalikAno samaya dRDha ane sAMkaDI sImAmAM AvI zake to te vize ahIM yatna karI jovA vicAryuM che. A samasyAnA ukelamAM "saMgamasiMhasUrinuM nAma cAvI rUpe che. upalabdha zvetAMbara jaina sAhityamAMthI A nAma dharAvatA muninA yathArtha samaya vize jo kaMIka prakAza lAdhe to teno Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAdaliptasUri viracita 'nirvANakalikA'no samaya ane AnuSaMgika samasyAo upayoga nirvANakalikAnA samaya-vinirNayamAM karI zakAya. labhyamAna sAhityamAM to 'saMgamasiMha'ne lagatA kevaLa be ja ullekho prApta thAya che. temAM eka to che caityaparipATI-stavanA kartA 'saMgamamuni', jemanuM pUruM nAma sihAMta che ke nahIM te nizcita rUpe kahI zakAya tema nathI; stavAnte emaNe potAnA guru ke gaNa-gaccha saMbaMdhamAM koI ja nirdeza dIdho nathI; tema ja stavanI aMdaranI vastunA parIkSaNa parathI racanA vahelAmAM vahelI 11mI zatAbdInA AkharI caraNamAM, ke (vizeSa karIne) ke 12mI zatAbdInA prAraMbhamAM mUkI zakAya.. enI bhASA ane kalevara eTalAM sAdhAraNa che ke e koI vidagdha ke vidvAn muninI racanA jaNAtI nathI. nirvANakalikA enAthI prAcIna hovA saMbaMdhamAM koI zaMkA rahetI nathI. vaLI A saMgamamuni nirvANakalikAkAranA parama guru hoya to kartA pAlittasUrino samaya to TheTha 12mI sadInA uttarArdhamAM paDe, je mAnI zakAya tevI sthiti nathI. paNa 'saMgamasiMhasUri' evA pUrA sihAMta nAma sAtheno spaSTa ullekha anyatre yakSadeva kRta paMcazlokI haribhadrasUri-stutinA aMte maLe che48. potAne jayasiMhasUrinA ziSya tarIke oLakhAvatA muni yakSadeva pote saMgamasiMhasUri pAse haribhadrasUri (A I. sa. 700-770 ke 785)nA prasiddha dArzanika graMtha anekAMtajayapatAkAnuM adhyayana karyAnuM temAM prakaTa kare che. stutinA aMta bhAganuM padya A muddA anuSaMge kAmanuM che. zrImatsaGgamasiMhasUrisukavestasyAGghrisevAparaH ziSya : zrIjayasiMhasUrividuSastrailokyacUDAmaNeH / yaH zrInAgapura prasiddhasuparasthAyI zrutAyAgataH zlokAn paJca cakAra sArajaDimA'sau yakSadevo muniH ||5|| 93 : jayasiMhasUri nAmadhArI jainAcAryo judAjudA madhyakAlIna zvetAMbara gacchomAM 11mI zatAbdIthI ThIka ThIka saMkhyAmAM maLe che : eTale emanA vize sIdhesIdhI zodha calAvavAthI koI nirNaya para AvI zakAya tema nathI; paNa jema 'saMgamasiMha' nAma jUjavuM ja maLe che tema 'yakSadeva' nAmavALA muni paNa prApta sAhityamAM eka anya dAkhalA sivAya maLatA nathI. gaMbhUtA(pATaNa pAsenA gAMbhU)nA jinAlayamAM za saM 826 / I. sa. 904mAM zrAvaka-pratikramaNa-sUtra (kiMvA vaMdittusUtra) paranI vRtti pUrI karanAra muni pArtha potAno paricaya 'siddhAMtika (saiddhAMtika)yakSadeva'nA ziSya rUpe Ape che; potAnA gaccha, gaNa, ke kula vize alabatta kazuM jaNAvatA nathI. paNa "saiddhAMtika"jevI mAnaprada upAdhi to AgamonA jJAtA (ane ghaNI vAra sAthe sAthe nyAyAdimAM pravINa) hoya tevA jJAnI munivaro mATe ja saMbhavI zake : A saMyoga dhyAnamAM letAM je yakSadeva munie nAgapuramAM saMgamasiMhasUri pAse nyAyaviSayaka zikSA lIdhelI Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 che, ane pArtha muninA guru, upara kathita saiddhAMtika yakSadeva, abhinna hovA ghaTe; ne tema hoya to yakSadevanA guru jayasiMha tema ja temanA nyAyavidyA-guru saMgamasiMhasUri IsvIsanI navamI zatAbdInA uttarArdhamAM thayA hovA joIe. AvuM mAnavAne koI yogya pramANa che kharuM? pramANa avazya che, ane 'nAgapura-rAjasthAnanuM vartamAna nAgora-AmAM A saune joDatI kaDI banI jAya che. kRSNarSinA ziSya jayasiMhasUri svaracita dharmopadezamAlAvivaraNa-vRtti (prAkRta : saM. 915 | I. sa. 859) nAgapuranA jinAlayamAM pUrI karI evuM graMthaprAMte prakaTa kare che : yathA : saMvaccharANa navahi saehiM paNNarasa-cAsa-ahiehiM / bhaddavaya-suddhapaMcami-buhavAre sAi-rikkhammi // 28 siribhojadeva-rajje pavaTTamANammi jaNa-maNANaMde / nAgaura-jiNAyataNe samANiyaM vivaraNaM // 29 vivaraNa-karaNA kusalaM jaM kiMci samajjiya gae teNa / bhavvA lahaMtu mokkhaM kaya(i)NA saha sAsayaM sokkhaM // 30 iya jaya-payaDa-kaNhamuni-sIsa-jayasiMhasUriNA raiyaM / dhammovaesamAlA-vivaraNamiha vimala-guNa-kaliyaM // 31 eTaluM nahIM paNa vRttimAM eka sthaLe "saMgamAcAryanA matano ullekha paNa kare che : dehANurUva-vIriyaM khettAisu bhAvao nisevejjA / jaMghAbala-parihINA nidassiNaM saMgamAyariyA // 45 [dehAnurUpa-vIrya kSetrAdiSu bhAvato niseveta / jaGghAbala-parikSINA nidarzanaM saGgamAcAryAH //4] (pR. 132) ahIM "saMgamAcAryathI spaSTataH "saMgamasiMhasUri vivakSita che; ane je jayasiMhasUrinA ziSya yakSadeva muni nAgapuramAM saMgamasihasUri pAse abhyAsa karavA gayA te jayasiMhasUri potAnA samakAlika (moTe bhAge vRddha samakAlika) nAgapura-sthita AcArya saMgamasiMhasUrinI Agamika-dArzanika prajJA pratye zraddhA ane sAro evo Adara dharAvatA haze tema jaNAya che; tadanvaye emanI parijJAno lAbha potAnA ziSya yakSadevane maLe te mATe temanI pAse abhyAsa karavA mokalyA haze tema lAge che. mahattvanI vAta e che ke traNenA-jayasiMha, yakSadeva, ane saMgamasiMhanA-samayano paNa lagabhaga barobara meLa maLI rahe che. gaMbhUtAnA pArzvamuninA guru saiddhAMtika yakSadeva, ane jayasiMhasUrinA nyAyapravINa ziSya yakSadeva A kAraNasara paNa abhinna Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAdaliptasUri viracita nirvANakalikA'no samaya ane AnuSaMgika samasyAo jaNAya che1. jJAnavRddha saMgamasiMhasUrine potAnA paNa ziSyo haze ane temane paNa vidyAsampanna banAvyA haze. emAMthI koI muni temanI jema prakhara buddhimAna, zAstraprajJa paNa nIvaDyA haze. nirvANakalikAkAra pAlittasUrie svaguru saMgamasiMhasUri-ziSya maMDanagaNine "vAcanAcArya' sarakhA ati mAnavAcaka birudathI saMbodhyA che e vAta ahIM vicAravA yogya banI jAya che. maMDanagaNino madhyakAlIna jaina zvetAMbara sAhityamAM to patto lAgato nathI. saMbhavatayA A AcArya madhyayuga pahelAnA hovA joIe. solaMkI-cAhamAna yugamAM vidvattAnA puMja samA AcAryo bRhadgaccha, rAjagaccha, harSapurIyagaccha, pUrNatallagaccha, kharataragacchAdimAM thaI gayA che; paNa temAMthI koI paNa 'vAcanAcArya" kahevAtuM hoya tevAM pramANa bhAgye ja upalabdha che. AgaLa joI gayA tema zrutamahodadhi jinabhadraNi kSamAzramaNa sarakhI mahAn vibhUtine ziSyone AgamonI vAcanA devAnA adhikAranuM A sammAna-sUcaka abhidhAna apAyuM che; ane e mAnArha upAdhi madhyakALanA AraMbha sudhI, kadAca dazamA zataka sudhI, prayogamAM haze tema jaNAya che; jo ke te pachI teno bhAgye ja ullekha thayo hoI vAcanAcArya maMDanagaNi AthI madhyakALanA AraMbhe ke te pahelAM thaI gayA hovA joIe ema mAnavAne vizeSa baLa maLe che. sAMprata saMdarbhamAM eka anya vicAravA jevI vAta e che ke madhyakALa pUrve, solaMkI yuga pahelAM pazcima bhAratamAM zvetAMbara jaina samAja alpasaMkhyaka hato. lATadezamAM bhRgukaccha ane aMkoTTaka, (AkoTA) AnartamAM sArasvatamaMDala evaM vardriviSaya maLIne aNahillapATaka (pATaNa), vAyaTa (vAyaDa), gaMbhUtA (gAMbhu), thArApadra (tharAda), moDhe2ka (moDherA), pATalA (pATaDI), ane A pradezathI pUrvamAM Anartapura ke AnaMdapura (vaDanagara) sarakhAM thoDAM nAnAM nAnAM jaina kendro gujarAtamAM hatAM; jyAre saurASTramAM ujjayaMtagiri-girinagara, zatruMjaya-pAlittAnaka, ane caMdraprabhasvAmInA prabhAsa sarakhAM thoDAMka tIrthadhAmo hatAM; ane rAjasthAnamAM bhillamAlazrImAla (bhillamAla, bhinnamAla osiyAM), jAbAlipura (jAlora), satyapura (sAco2), nAgapura(nAgora), osiyAM (ukeza), citrakUTa (citoDa), tema ja kUrcapura (kucerA) ane rAjagRha vA rAjigira (rAjoragaDha) sarakhAM thoDAMka kendro hatAM. A kALanA maLI AvatA thoDAghaNA pratimAlekho parathI, tema ja thoDI zI graMthapuSpikAo-paTTAvaliomAM to kevaLa nAgendra, nivRtti, vidyAdhara, ane caMdrakulanA astitvanA ullekho jovA maLe che; paNa madhyakALamAM khUba vistarelA aneka gacchomAMthI koInoye ullekha maLato nathI. "gaccha" zabda paNa bhAgye ja vaparAya che : ene sthAne prAcIna abhidhAna 'kula' (ke vikalpe vaMza) hajI prayogamAM che. sAdhusaMkhyA paNa alpa jovAya che ane moTA bhAganA munio caityavAsI paraMparAne anusare che. AvI dazAmAM navamA zatakanA uttarArdhamAM eka ja samaye pRthak pRthak traNeka 95 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 mahAvidvAn saMgamasUrio thayA hoya, ne beeka saiddhAMtika vA nyAyavettA yakSadeva muni thayA hoya evuM mAnyAmAM AvatuM nathI. badhA ja saMyogo lakSamAM letAM jayasiMhasUrinA ziSya yakSadevanA nAgapurastha vidyAguru saMgamasiMha muni, nAgapura sthita jayasiMhasUri dvArA mAnapUrvaka ullikhita saMgamAcArya, ane vAcanAcArya maMDanagaNinA guru saMgamasiMhasUri ekakAlika hovA atirikta eka ja vyakti hovAnI zakyatA mATe pUrato avakAza che. e ja dalIla anvaye gAMbhUnI pratavALA saiddhAMtika yakSadeva ane jayasiMhasUriziSya yakSadeva paNa abhinna jaNAya che. jo tema hoya to saMgamasUriziSya maMDanagaNinA ziSya nirvANakalikAkAra pAlittasUri navamA zatakanA AkharI caraNamAM ane dazamA zatakanA prathama caraNa daramiyAna thaI gayA hovA joIe. upara cala samIkaraNonuM koSTaka A pramANe rajU karI zakAya : (vidyAdhara vaMzIya) (kRSNarSi-ziSya) saMgamasiMhasUri jayasiMhasUri (I. sa. 859) vAcanAcArya maMDanagaNi saiddhAMtika yakSadeva nyAya-guru, tRtIya pAdaliptasUri pArzvamuni (I. sa. 904) (nirvANakalikAkAra) A samIkaraNo dvArA tRtIya pAlittasUri evaM pArzvamuni samAMtara ane samakAlika Thare che; mAnyakhaTapati rASTrakUTarAja kRSNa(dvitIya)no paNa A ja (I. sa. 874-914) samaya che. nirvANakalikAnI racanA AthI sarAsarI tora para I. sa. 900nA arasAmAM thaI hovI ghaTe. kRtinAM AMtarika pramANo-bhASA, zailI, vastu ane paribhASA-spaSTa rUpe madhyakALa pUrvenAM che ja, ane upara pahoMcyA te niSkarSanuM pUrNatayA samarthana kare che. A nirNayanA prakAzamAM zatruMjaya para saM. 1064 / I. sa. 1008mAM nirvANa pAmelA saMgamasiddha muni nirvANakalikAkAra pAlittasUri(tRtIya)nA parama guru na hoI zake. puMDarIka prakIrNaka kiMvA sArAvalI prakIrNaka kartRtvane kAraNe A pAlittasUri zatruMjaya ane ujjayaMtigirinI yAtrAe jarUra gayA haze ane zatruMjaya para kadAca emaNe paNa saMthAro karyo hoya. saMgamasiddha muni tema ja A pAlittasUri (tRtIya) vidyAdhara kulanA alabatta che; paraMtu "saMgamasiMha' tema ja "saMgamasiddha' nAmAbhidhAnamAM thoDuMka aMtara paNa che. Ama A tathya paNa temane sAMkaLavA mATe anukULa nathI; chatAM saMgamasiddha muni ane saMgamasiha munine eka mAnIne cAlIe to pAlittasUri(tRtIya)nA parama guru saMgamasiMhano aMdAjI zakAto samaya (navamA zatakanuM bIjuM-trIjuM caraNa) ane saMgamasiddha muni (nirvANa I. sa. 1805) vacce khAsse Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAdaliptasUri viracita nirvANakalikA'no samaya ane AnuSaMgika samasyAo savAso varSa jeTaluM aMtara paDI jAya che, je upara rajU karyA ane carcA te sau pramANonI viruddha jAya che. e jotAM A banne munio bhinna hovA saMbaMdhamAM koI saMzaya-sthiti rahetI nathI. upasaMhAra (1) IsvIsanA bIjA zatakanA aMta bhAgamAM ke trIjA zatakanA AraMbhamAM taraMgavatIkathAnA sarjaka jyotiSakaraMDakanA racayitA, tema ja pratiSThAnapati rAjA sAtavAhana ane maruMDarAjanA samakAlika pAlittasUri nirvANakalikAnA kartA nathI ane emane zatruMjayagiri ke pAlittAnaka sAthe saMbaMdha hovAnuM paNa vAstavamAM koI ja pramANa nathI. (2) maitraka yugamAM, moTe bhAge to IsvIsanunA sAtamA zatakanA uttarArdhamAM, bIjA pAlittasUri thaI gayA che. gAhA juhaleNa nAmaka vIrastutinA teo racayitA hoya tema lAge che. emaNe nahIM paNa zivanaMdI vAcake jyotiSakaraMDaka para prAkRtamAM lagabhaga pAMcamA-chaThThA saikAmAM vRtti racelI. prabhAvakacaritakAra (moTe bhAge cUrNionA AdhAra para ke pachI malayagirinA eka viziSTa saMbodhanane kAraNe) "kAlajJAna" evuM nAma Ape che te koI svataMtra graMtha nahIM, AgaLa kahI te vRtti paNa nahIM, paNa Adi pAdaliptasUrita jyotiSakaraMDaka mUla graMtha ja saMbhave che. kathAnA bauddha bhikSu rasasiddha nAgArjuna jemane (girinagara ke DhaMkamAM) maLelA te A maitrakakAlina dvitIya pAdaliptasUri jaNAya che, taraMgavatI tema ja jyotiSakaraMDakanA kartA prathama pAlittasUrinA nAmathI nahIM paNa jemanA nAma thakI pAlittAnakanI sthApanA siddha nAgArjuna dvArA thayelI haze te A dvitIya pAdaliptasUri hoya tema lAge che; ane temanA samayamAM prathama vAra zatruMjaya para jina vIra, jina RSabha, ane jina zAMtinAthanAM maMdiro sthapAyelAM, jeno kuvalayamAlAkahAmAM "siddhAyatano" rUpe moghama ullekha thayelo che. zatruMjaya, ujjayaMta, DhaMka ane mathurAnAM jaina tIrthasthAnonI yAtrAe A pAlittasUri gayA haze. zatruMjaya para sallekhanA dvArA dehamukta thanAra paNa A pAdaliptasUri hoI zake che. temanA kula, gaNa, zAkhA ke gurukama vize koI mAhitI hAla prApta nathI. (3) IsvIsanA navamA zatakanA AkharI caraNamAM (ke dazamAnA pUrvArdhamAM) trIjA pAlittasUri thayA che, jeo nirvANakalikAnA kartA che. emanA potAnA ja kathana anusAra teo vidyAdhara vaMzanA saMgamasiMhasUriziSya vAcanAcArya maMDanagaNinA ziSya hatA. rASTrakUTa narendra kRSNa(dvitIya) (I. sa. 878-914)ne mAnyakheTakamAM je pAlittasUri maLyAnuM caritrakAroprabaMdhakakAro kahe che te A trIjA pAlittasUri hovA ghaTe. emanI anya upalabdha racanA sArAvalI prakIrNaka chev7. saMbhava che ke hAla anupalabdha praznaprakAza graMthanA kartA paNa teo hoya. kahAvalimAM pAlittasUri zatruMjaya-ujjayaMta ane maDakheDa gayAno ane prabhAvaka caritamAM je niai bhA. 1-13 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 maDakheDanA mAnyakheTaka) kRSNarAjane maLyAno eka vizeSa je ullekha maLe che54 te A trIjA pAdaliptasUrine anulakSIne haze. zatruMjaya para anazana emaNe paNa karyuM hovAno saMbhava che. anupUrti mULa lekha lagabhaga 23 varSa pUrve lakhAI gayelo. te pachI A viSaya para prakAza veratuM eka navuM pramANa upalabdha thayuM che. te anusAra jIvadevasUrinA jina-snAtra-vidhi (prAyaH 9mI sadI) para samudrAcAryanI saMbhavataH I. sa. 950mAM lakhAyelI paMjikAmAM maLI AvatuM eka padya nirvANakalikAmAM uddhata thayeluM che. te jotAM nirvANakalikAkAra kramamAM AvatA trIjA pAdaliptasUri hovAnI pratIti thAya che. uparAMta teo maDakhaDamAM je kRSNa rAjAne maLelA te rASTrakUTa kRSNa tRtIya hovAnI saMbhAvanA baLavattara banI jAya che. AthI nirvANakalikAno racanAkALa prAyaH I. sa. 975 AsapAsamAM mUkIe to satyanI vadhAre najIka haze. TippaNo : 1. AmAM kahelAM vidhAno pachInA graMthonAM vidhAnothI keTalIye vAra vigatomAM judAM paDe che. 2. A sUrinA kArya saMbaddha jUnAmAM jUnA ullekho bRhakalpabhASya Adi graMthomAM maLe che. vigato mATe juo bhogIlAla je. sAMDesarA, jaina Agama sAhityamAM gujarAta, bho. je. vidyAbhavana amadAvAda 1952, ane tyAM lekhake TAMkelA saMdarbho. 3. taraMgavatI kathA mahArASTra prAkRtamAM thayelI racanA che ane nirvANakalikA saMskRtamAM che. IsvI 200 AsapAsa jaino saMskRtamAM lakhatA hatA evuM koI ja pramANa upalabdha nathI. vizeSamAM nikanAM bhASAzailI, ane nirUpaNa-vastu paNa spaSTatayA madhyakAlIna je che. 4. juo prabhAvaka carita, siMdhI graMthamAlA kramAMka 13, saM. jinavijaya, muMbaI vi. saM. 1997 (IsvI 1940), pR. 29. 5. mathurAthI prApta kuSANakAlIna abhilekhomAM sUcita nAmo, naMdIsthavirAvalImAM vAcakavaMzanA AcAryonI yAdI, tema ja vAcaka umAsvAtinA sabhASya-tattvAthadhigamasUtranI prazasti parathI evo aMdAja nIkaLI zake che. 5. U. P. Shah, Akota Bronzes, Bombay 1959, pp. 4, n 16, and 63 ff. 7. bappabhadinI caturvizatikA aMtargata temanI stutiomAM pratibhAvaidhAnika vigato maLe che. juo hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyA, muMbaI 1926. 8. samavAyAMgasUtramAM prastuta stuti 24mA sthAne che. 24 tIrthakaro vize to vigato maLe che. paNa tyAM jinanA 24 yakSa-yakSiIo vize jarA paNa nirdeza nathI. A viSaya saMbaMdhamAM jUnA mULa graMtho joI vaLatAM Avo nirNaya saheja baMdhAI jAya che. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAdaliptasUri viracita nirvANakalikA'no samaya ane AnuSaMgika samasyAo 99 9. Adi pAdaliptasUrinA samayamAM taMtravAda ja nahIM, maMtravAdanuM paNa jainomAM pracalana nahotuM. dazavaikAlika, uttarAdhyayana sutra ane RSibhASitAnI Adi AgamomAM maMtrano spaSTa rUpe niSedha karelo che ja. 10. prastuta graMtha para zivagaMdI vAcakanI dIpikA sarakhI prAkRta vRtti maLI che. A vAcaka zivanaMdI pAMcamA zatakanA hovA ghaTe. kadAca karma graMthonA racayitA kahevAtA "zivazarmA' ane A "zivanaMdI' eka ja vyakti hoI zake. 11. paraMtu e dizAmAM saMpAdakoe khAsa koI prayatna karyA nathI. 12. graMthasamAminI noMdhanI gAthAo kramAMka 404-405mAM e mujaba jaNAvAyuM che. juo jyotiSakaraMDaka, jaina Agama graMthamALA, graMthAMka 17 (bhAga 7), saM. muni puNyavijaya, muMbaI 1989, pR. 111. 13. naina sAhitya vRdan tihAsa, bhAga 3, pArzvanAthavidyAzrama graMthamALA-11 mohanalAla mahetA, vArANasI 1967, pR. 423-426. 14. vigata mATe juo, jyotiSakaraMDaka, "prastAvanA," paMamRtalAla mohanalAla bhojaka, pR. 20-21. 15. juo tyAM "Introduction," Palitana and Vira stuti,' Bombay 1926, p. 13. 16. pazcAtkAlIna prabaMdhAtmaka caritAtmakAdi sAhityamAM A maMdirano kvacit ullekha maLI Ave che, paNa te je pAdaliptasUrinA saMdarbhe hoI zake te tRtIya pAdalipta nahIM to dvitIya pAdalaptasUri hovAno vizeSa saMbhava che. 17. A vizenI carcA sAkSIpATho sahita mArA hAla pUrNa thaI rahelA The sacred Hills of SatrunjayamAM apAnAra che. 18. kahAvali adyAvadhi aprakAzita che, paNa temAM je pAdaliptasUri saMbaMdhamAM vaktavya dIdhuM che ene, ane prabhAvakacarita Adi prabaMdhone AdhAre meM vidhAna karyuM che. 19. A hakIkata prabhAvaka caritamAM noMdhAyelI che. juo tyAM pR. 32. 20. pAdaliptasUrie je zatruMjayakalpanI racanA karyAnI vAta Ave che. te A puMDarIkaprakIrNaka saMbaMdhI ja mAnavI ghaTe. A graMthanI eka pratamAM hAMsiyAmAM pAdaliptasUrikata hovAnI vAta noMdhAyAnuM mane smaraNa che. 21. mULa kRti jotAM e vAta taddana spaSTa banI jAya che. temAM mAhAbhya graMthonI zailI anusAra tyAM karelAM dAno, tIrthane ApelI bheTo, vratAdi kriyAonA phaLarUpe je kaMI kahyuM che te A racanA prAcIna hovAno apavAda kare che. juo "sArAvali-prakIrNaka," prakIrNaka-sUtrANi, saMta paM. amRtalAla mohanalAla bhojaka, jaina-Agama-graMthamAlA graMthAMka 17 bhAga-1 muMbaI 1984, pR. 350-360. 22. zrI zatruMjaya saurabha yAne zrI jinatIrthadarzana, prakAzaka zAha jayaMtilAla prabhudAsabhAI tathA zA. varajIvanadAsa revAlAla, muMbaI vIra saMvata 2485 (I. sa. 1958), "zatruMjaya laghukalpa', pR. 411. 23. Catalogue of Palm-leaf Manuscripts in the Santinatha Jaina Bhandara Cambay, Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 Part-two, Ed. Muni Punyavijaya, G.O.S. No-149, Baroda 1966, P. 202. 24. (1) mIravaM nIra makhanana pratha, saMpAdula razaratha ma, rAjasthAna 2276, pR. 288-260. (2) zrI zatruMjaya saurabha pR. 11-19. 25. juo vividha tIrthadhAnya, siMdhI naina granthamAtA, jhaLyAMja-20, saM. jinaprabhasUri, zAMtiniketana, vi. saM. 1990 | I. sa. 1931, "zatruMjaya tIrthakalpa, pR. 1-5. 26. gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa-graMtha 3 maitrakakAla ane anumaitrakakAla, saMpAdaka rasikalAla choTAlAla parIkha, ane hariprasAda gaM. zAstrI, amadAvAda, I. sa. 1974, mAMthI tAravaNI kADhatAM nIcenAM nAmo jovA maLe che, jema ke, ciMcAnaka, siravAtAnaka, rohANaka, ayAnaka, iSikAnaka, jaMbuvAnaka, arUANaka.... A uparAMta koI seMdhava tAmrazAsanamAM hariyAnaka ullekha hovAnuM mane smaraNa che. 27, patittApAM mo patnittayajJa nAmeLa . nAgajjuNeNa Thavio imassa titthassa pujjatthaM // - kumArapAna prativAda, di. prastAva somaprabhAvArtha viravata: kumArapAtra prativothaH vinayavasUri pramAtA, prasthA-22, mUla saMpAdaka - muni jinavijaya, amadAvAda vi. saM. 2051 | Isa. 1994, dvitIya AvRtti, pR. 202. 28. ejana. 29.prabaMdha-catuSTaya, saMpAdaka- ramaNIka ma. zAha, amadAvAda I. sa. 1994, "pAdaliptasUri-kathAnaka," pR. 8-31. 30. lA. daramAM joyelI liyaMtara nakala parathI Ama kahevA prerAyo chuM. 31. saMbhavataH meM A vastu DaoN. hariprasAda ga. zAstrInA maitrakakAlIna gujarAtamAMthI lIdhI hoya, paNa hAla e graMtha mane sulabha nathI. pAlittANakanA rASTrakUTa tAmrazAsanonA ullekha juo, gu.rA. sAM che. graMtha 3, pR. 158. 32. A viSayamAM sAdhAra carcA mArA The Sacred Hills of Satrunjaya nAmaka graMthamAM thaI rahI che. 33. bhAyANI sAheba sAthe thayelI rUbarU vAtacIta anusAra. pachIthI emaNe e viSaya para TUMkI noMdha chApI hovAnuM smaraNa che. 34. alabatta, A aMgenI chellAmAM chellI paristhiti zuM che enAthI huM vAkepha nathI. 35. kupra, prastAva 2. pR. 201. 36. DaoN. gaudAnI pAse rUbarU joyela tasavIro : pachIthI emaNe e mUrtio upara koI vartamAnapatramAM lekha lakhyo hovAnuM smaraNa che. AjathI vIseka varSa pahelAM amerikana insTiTyUTa taraphathI meM paNa enI tasvIro levaDAvelI. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAdaliptasUri viracita "nirvANakalikAno samaya ane AnuSaMgika samasyAo 101 37. A hakIkata yu. ena. tsAMga(cenacAMga)nI musApharInI noMdha varNavatAM pustakamAM che. paraMtu e pustaka mane A paLe prApta na hoI teno ullekha TAMkI zakyo nathI. 38. prAcIna nAgArjuna mATe "rasasiddha" ke "mAMtrika" jevA zabdo bauddha sAhityamAM jovAmAM AvatA nathI. 39. suvarnayAtrA prathama, siMdhI jainagraMthamAlA, graMthAMka 45, saMpA. jinavijayamuni, muMbaI vi. saM. 2015 | I. sa. 1959, pR. 80, paMkti 12-21. 40. alabatta A vidhAna madhyakAlIna srotonA AdhAre meM kareluM che. 41. juo. pra. ca0, pR. 38, zloka 299-301 kRtajJena tatastena vimalAderupatyakAm / gatvA samRddhibhAk cake pAdalimAbhidhaM puram // adhityakAyAM zrIvIrapratimAdhiSThitaM purA / caityaM vidhApayAmAsa siddhaH sAhasIzvaraH // gurumUrti ca tatraivAsthApayat tatra ca prabhum / pratyaSThApayadAhUyArhadbimbAnyaparANyapi / 82. Umakant Premanand Shah, "Madhyakalina Gujarati Kala-nan Ketalanka silpo" (GUJ), Sri Jaina-Satyaprakasa, year 17, No-l, Ahmedabad, 15.10.51, p. 22, The Original article had appeared in Hindi in the Jnanodaya, Kasi, year 3, No-3. 43. ejana. 44. ejana. 84. gzil, M. A. Dhaky, "Architectural data in the Nirvankalika of Padaliptasuri," Sambodhi, Vol. 3, No-1, 1974, p. 11 to 14. 46. "saMgamasUri kRta caitya paripATI" nigraMtha 3mAM prakAzita thaI rahI che. 47. ejana. 48.anekAMtanAtAva, dvitIya bhAga, saM. eca. Ara. kApaDiyA, Gos, vol. CV, baroDA 1947, pR. 241. 49. A nAgapura te rAjasthAnamAM Avela vartamAna nAgora zahera che. 50. jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, mohanalAla dalIcaMda dezAI, muMbaI 1933, pR. 282. 51. thapAnAnA vivaraNa, siMghI jainagraMthamAlA, graMthAMka 28 saM paM, lAlacaMdra bhagavAna dAsa gAMdhI, muMbaI visaM. 2005 / Isa. 1949 pR. 230. 52. A sivAya DhAMkamAM I. sa.nA 6-7mA saikAmAM mUkI zakAya evI bahu sAdhAraNa guphAo che. ane valabhImAM paNa e ja kALamAM jinamaMdira hatuM. paNa ethI vizeSa koI sthAno vize haju sudhI sAhityika ke purAtattvanAM pramANo maLI AvyAM nathI. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirgandha aitihAsika lekha-samuccaya-1 53. lA 6 vidyAmaMdiranI eka prata para hAMsiyAmAM meM zrI pAdaliptasUri viracita,' evI jUnI noMdha pailI. 102 54. pra ca pR0 32, zlo 114. 55. anusaMdhAna - 4, amadAvAda 1955, 'TUMka noMdha'-"vAcaka umAsvAtijInA patha vize,' pR. 16-17 tathA anusaMdhAna - 5, amadAvAda 1955, "umAsvAti Arya samudranAM navaprApta po vize, madhusUdana DhAMkI, pR. 55-57, banne aMkonA saMpAdaka : muni zIlacaMdravijaya, harivallabha bhAyANI. 56. tRtIya kRSNano samaya prAya : I. sa. 940-961no che. AthI sAvacetI khAtara nirvANakalikAno samaya I. sa. 975no sUcita karyo che. jo ke enAthI be'eka dazakA vahelo paNa hoI zake. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahAvali-kartA bhadrezvarasUrinA samaya vize adyAvadhi aprakAzita, prAkRta-bhASA nibaddha, kahAvali nAmaka kathA-carita saMgraha tenI be saMpUrNa paNa anyathA paraspara pUraka pratonI TUMkI madhyAMtara-puSpikA anvaye bhadrezvarasUrinI kRti hovAnuM lAMbA samayathI jJAta che. kalpita jaina paurANika pAtro atirikta Arya vaja, kAlabhAcArya, pAdaliptasUri, siddhasena divAkara, malavAdi kSamAzramaNa, jinabhadragaNi kSamAzramaNa, yAkinIsUnu haribhadrasUri, ityAdi nirjhantha-zvetAMbara darzananI agrima vibhUtionAM aitihAsika caritra-citraNa, ane sAthe ja vipula pramANamAM sAMskRtika, sAhityika, ane bhASA saMbaddha sAmagrI dharAvatA A bahumUlya graMthanA kartAnI sAcI pichAna ane kRtinA samaya vize sAro evo matabheda pravarte che. kahAvalinA Aje upalabdha kevaLa prathama pariccheda'thI apekSita "dvitIya paricchedanA prAMta bhAge graMthakartAnI potAnA gaNa-gaccha ane gurakramane prakaTa karatI prazasti haze, je labhyamAna na hoI emanA samayAdi anuSaMge svAbhAvika ja judI judI, ane ethI keTalIkavAra paraspara virodhI aTakaLo thaI che. e viSayamAM joIe to dATa umAkAMta zAhe kahAvalinI bhASAmAM Agamika cUrNiomAM dekhAya che tevAM lakSaNo, tema ja ekAda anya kAraNasara tene ThIka ThIka prAcIna, ane kemake temAM chelluM caritra yAkinIsUnu haribhadrasUri (saMbhavata : I. sa. 700-785) saMbaddha che eTale temanA pachI turatanA kALanI kRti mAnI che. UlaTa paNe (sva) paM. lAlacaMdra gAMdhIe te vikramanA 12mA zatakanA uttarArdhanI, eTale ke IsvIsanI 12mI zatAbdInA pUrvArdhanI hovAno mata prakaTa karyo che. to bIjI bAju paM. amRtalAla bhojakanA kathana anusAra temAM zIlAMkasUri(zIlAcArya)nA caupannamahApurisacariya(saM. 925 / Isa869)nA kathA-saMdarbho tema ja te kRti aMtargata jovA maLatA vibudhAnanda-nATaka'no paNa samAveza thayo hoI tenI racanA navamA saikAthI paravartI kALamAM, moTe bhAge vi. saM. 1050-115 (I. sa. 9941094)nA gALAmAM, thaI hovI ghaTe. A sivAya paM. aMbAlAla premacaMda zAhe sUcavyuM che ke vardhamAnasUrinA gaNaratnamahodadhi(saM1197 | I. sa. 1141)mAM je bhadrezvarasUrinA dIpavyAkaraNamAMthI utAro TAMkyo che te sUri kahAvalikAra bhadrezvarasUrithI abhinna hoI zake. (A vAta sAcI hoya toye teTalAthI bhadrezvarasUrino samaya-vinizcaya thaI zakato nathI.) ane chelle paM, dalasukha mAlavaNiyA kahAvalinA kartA rUpe bRhacchIya vAdIndra devasUriziSya bhadrezvarasUri hovAnI saMbhAvanA prakaTa kare che; tadanusAra kahAvalinI racanA 12mA zatakanA uttarArdhamAM kayAreka thaI hovI ghaTe. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 A apUrNa-labdha paNa upayogI evA bRhadghAyala kathA-graMthanuM prA. harivallabha bhAyANI tathA dAva ramaNIka zAha saMpAdana karI rahyA che. emanI vidvattApUrNa, vistRta, ane vizada prastAvanAmAM thanAra kahAvalinA anekavidha pAsAMonI chaNAvaTamAM bhadrezvarasUrinA kALa viSaye paNa savistAra carcA thaze. AthI huM to ahIM kevaLa mUlagata aitihAsika samasyAo vize je vAto prAthamika dRSTie dhyAnamAM Ave che te, labhya banI zakyAM che te pramANonA AdhAre, rajU karIza. upalabdha graMtha-prazastio ane puSpikAo tema ja abhilekho joI vaLatAM tyAM to madhyakALamAM thayelA bhinna bhinna gacchanA aneka bhadrezvarasUrionAM nAma najare paDe che emAMthI kayA bhadrezvarasUrie kahAvali racI haze te zodhavuM Ama to kaparuM che, paNa prayatna karI jovAmAM khoTuM nathI. aMtima nirNaya bhaviSya para choDavo ghaTe. kahAvalinA AMtara-parIkSaNathI phalita thatA koI koI muddAo keTaleka aMze prAthamika kALa-nirNayamAM sahAyaka bane che kharA. A carcAmAM 12mA zataka pachI thaI gayelA bhadrezvara nAmadhArI sUrione choDI dIdhA che, kemake koI ja vidvAn kahAvaline 12mA zataka pachInI racanA hovAnuM mAnatA nathI. svayaM kahAvali-e moDenI racanA hoI zakavAno-enI aMdaranI vastu, bhASA, tema ja zailI AdinAM lakSaNo anvaye apavAda kare che. ahIM ethI 12mA zatakamAM, tema ja tethI pahelAM thaI gayelA, "bhadrezvara' nAmaka sUrionI ja sUci ApI gaveSaNAno AraMbha karIzuM. IsvIsanA 11mA-12mA zataka daramiyAna prastuta abhidhAnadhArI ATheka sUrio thaI gayA saMbaMdhe noMdho maLe che : yathA : (1) bRhadragacchIya vAdIndra devasUrinA ziSya (A. I. sa. 1150-1200); (2) maMDalimaMDana mahAvIradevanA pratiSThApaka, caMdragathvIya devendrasUrinA ziSya (IsvI. 12mA zatakano uttarArdha); (3) parNamika dharmaghoSasUrinA ziSya (A. I. sa. 1110-1150); (4) rAjagacchIya caMdraprabhasUrinA vineya (A. I. sa. 1090-1130); (5) caMdragathvIya devendrasUrithI sAtamI peDhIe thaI gayelA bhadrezvarAcArya (AI. sa. 1070-1100); (6) ajJAta (caMdra ?)gacchIya paramAnaMdasUrithI cothI peDhIe thaI gayelA pUrvAcArya (A0 I. sa. 1070-1100); Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahAvalinakartA bhadrezvarasUrinA samaya vize 105 (7) caMdragathvIya ratnAkarasUrithI gurukramamAM sAtamA pUrvaja (A. I. sa. 1050-11OO); ane (8) ujjainanA saM. 1332 / Isa. 1276nA gurumUrti-lekhanA AcAryomAM prathama (A. I. sa. 1000-1025?) AgaLa avagAhana karatAM pahelAM sAMprata carcAne upakAraka eka vAtanI noMdha levI Avazyaka che. bRhadgacchIya AzradattasUrinI AkhyAnakamaNikoza-vRtti(saM. 1189 | I. sa. 1133)mAM dIdhela siddhasena divAkaranuM saMkSipta vRttAMta kahAvalikAranA samAMtara kathAnakane vastu ane vigatanI dRSTie ghaNuM ja maLatuM Ave che"; ane temAM apAyela malavAdinI kathA to kahAvalimAM jovA maLatA prastuta kathAnakanI pariSkRta, saMmAjita paNa anyathA biMba-pratibiMba zI rajUAta mAtra cheAthI kahAvalinA kartA na to uparanA kramAMka 1 vALA bUhagacchIya bhadrezvarasUri, ke na to kramAMka 2 mAM ullikhita caMdragacchIya bhadrezvarasUri hoI zake, kemake te banne sUrivarono samaya vRttikAra AzradattasUri pachIno che. A kAraNasara bAkInA cha bhadrezvara nAmadhArI sUriomAMthI koI kahAvalikAra hovAnI saMbhAvanA hoya to te tapAsavuM ghaTe. AmAMthI kramAMka 3 vALA (paurNamika) bhadrezvarasUri to AmradattasUrinA samakAlika hoI temane paNa choDI devA paDaze. have joIe kramAMka "ja" vALA rAjagacchIya bhadrezvarasUri. temanA upadezathI sajjana daMDanAyake ujjayaMtatIrthano punaruddhAra (saM. 1185 I. sa. 1129) karAvelo tevI parokSa ane sIdhI noMdho maLe che. rAjagacchanA prazastikAro prastuta bhadrezvarasUri "tapasvI" hovAnA tema ja temanA sadopadezathI vaTapadra(vaDodarA)mAM yAdagAra rathayAtrAo sAjUmaMtrI tema ja (upara kathita) sajjana maMtrIe kADhelI tevA paNa ullekha kare che. paM. lAlacaMdra gAMdhI jo ke A bhadrezvarasUrine kahAvalinA kartA mAne che, paNa prazastikAroe to temaNe AvI racanA karI hovAno koI ja nirdeza dIdho nathI. vizeSamAM A sUri paNa AzradattasUrinA samakAlika ja che. kahAvali to aneka kAraNosara 12mA zatakathI vizeSa purAtana lAgatI hoI A rAjagacchIya bhadrezvarasUri paNa tenA kartA hovAno saMbhava nathI. chellA kahyA te banne sUrivarothI thoDA dAyakA agAu thaI gayelA, ane ethI 11mA. zatakanA AkharI caraNamAM mUkI zakAya tevA, be bhadrezvarasUri thayelA che. eka to jemanI paripATImAM devendrasUri (upamitibhavaprapaMcAkathAsAroddhArakAra) (saM. 1298 | I. sa. 1242) 4 thaI gayA te (ahIM kramAMka 5); bIjA te ajJAta (kadAca caMdragathvIya) paramAnaMdasUri(saM. 1221 ( I. sa. 1165)nA cothA pUrvaja bhadrezvara" (ahIM kramAMka 6), paNa kahAvali A bemAMthI ekeye racI hoya tevA sagaDa emanA saMbaMdhamAM racAyela prazastiomAMthI jaDatA nathI vastutayA kahAvali to temanA samayathI paNa prAcIna hovAnuM bhAse che. ni. e. bhA. 1-14 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 have joIe sAtamA bhadrezvarasUri vize. teo AtmagarhAstotra aparanAma ratnAkarapaMcaviMzatikA (prasiddha ratnAkara-paccIsI)nA karjA caMdragacchIya ratnAkarasUri(upalabdha mitio saM 1287 / I sa 1231 tathA saM 1308 / I sa 1252)thI sAtamA vidyApUrvaja'' hoI temano sarAsarI samaya IsvIsannI 11mI zatAbdInA trIjA-cothA caraNamAM saMbhavI zake. zuM A bhadrezvarasUri kahAvalinA kartA haze ? e saMbaMdhamAM vizeSa vicAratAM pahelAM AThamA bhadrezvarasUri vize joI levuM upayukta che. 106 AThamA bhadrezvarasUrinI bhALa ujjainanA zAMtinAtha jinAlayamAM pUjAtI, saM1332 / I. sa. 1272nI eka viziSTa gurumUrtinA lekhamAMthI prApta thAya che7. pratimA bharAvanAra paM. naracaMdra gaNi (caityavAsI ?) che ane pratiSThApaka AcArya rUpe vardhamAnasUrinuM nAma maLe che. pratimA-phalakamAM vacce eka moTI AcArya-mUrti ardhaparyaMkAsanamAM kaMDArelI che, jyAre banne bAju parikaramAM cAra cAra AcAryonI nAnI nAnI mUrtio korI che. nIce AsanapaTTI paranA lekha anusAra A mUrtionA saMbaMdhamAM bhadrezvarasUri, jayasiMghasUri, hemaharSasUri, bhuvanacaMdrasUri, devacaMdrasUri, jinezvarasUri, jinadevasUri, jinacaMdrasUri, ane zAMtiprabhasUri ema nava nAmo batAvyAM che, je sau kArApaka evaM pratiSThApaka sUriothI pUrve thaI gayelA AcAryonAM samajavAnAM che; paNa lekhamAM koInoya gaccha darzAvyo nathI. savAla e che ke A AcAryo bhadrezvarasUrithI AraMbhAtI koI nizcita muni-paraMparAmAM kramabaddha paTTadharo rUpe thayA che, vA eka gaccha ke gurunI paripATInA "satIrtho" che, ke pachI ahIM madhyayugamAM thaI gayelA judA judA gacchanA prasiddha prasiddha AcAryo vivakSita che ? jemake jinezvara ane jinacaMdra prAkkharatara-gacchamAM, devacaMdra pUrNatallIya-gacchamAM, bhuvanacaMdra caitravAla-gacchamAM, jayasiMhasUri nAmaka AcArya to traNa cAra pRthak pRthak gacchomAM maLI Ave che. Ama A lekhamAMthI niSpanna thatuM arthaghaTana saMdigdha hoI, lekha prAraMbhe maLatA bhadrezvarasUrinA nAmanI upayogitA ghaTI jAya che. chatAM paramparA "kramabaddha" mAnIne cAlIe to prastuta bhadrezvarasUrino samaya IsvIsannI 11mI sadInA pUrvArdhamAM saheje Ave. A AThamA, ke vizeSa nizcayapUrvaka sAtamA, bhadrezvarasUri para kahAvalinA kartRtvano kaLaza DhoLIe te pahelAM kahAvalinI AMtarika vastu tema ja tenI bhASA ane zailInI apekSAe zuM sthiti che te para vicArIne ja nirNaya karavo ThIka raheze. paM mAlavaNiyAjIe tAravyuM che tema kahAvalikAre pAlittasUri (prathama)kRta taraMgavaikahA (IsvIsannI dvitIya zatAbdIno uttarArdha vA aMta bhAga), saMghadAsa gaNi kArita vasudevahiNDI (chaThTho saiko madhyabhAga), tIrthAvakAlikaprakIrNaka (IsvI chaThThI zatAbdI pUrvArdha), AvazyakacUrNi (A I. sa. 600-650), mahAnizIthasUtra (IsvI 8muM zataka), ityAdi pUrva kRtiono upayoga karyo che. tema temAM Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 kahAvalinakartA bhadrezvarasUrinA samaya vize paM. bhojake nirdeza karyA anusAra, caupannamahApurIsIriya(IsvI 9mA zatakanuM trIjuM caraNa)nA "vibudhAnaMda nATaka"no paNa pUrI kRti rUpe samAveza hoI teno paNa temAM paricaya-parAmarza varatAya che. AthI eTaluM to cokkasa ke bhadrezvarasUri IsvIsan 875 pachI ja thayA che. A prazna para sUkSmatara vicAraNA hAtha dharatAM pahelAM umAkAMta zAha tathA paM, lAlacaMdra gAMdhI vacce kahAvalinA racanAkALa saMbaMdhamAM je matabheda thayelo tenA muddAo joI laIe. paM. gAMdhI rAjagacchIya bhadrezvarasUri, je sAjUmaMtrI, sajjana daMDanAyaka (ane e kAraNasara caulukya jayasiMhadeva siddharAja)nA samakAlIna che, temane kahAvalinA kartA mAne che. Ama teo tene vikramanA 12mA zatakanA uttarArdhamAM (IsvI 12mI zatAbdI pUrvArdhamAM) thayelA mAne che. dA. zAhe prastuta samaya hovA saMbaMdhe saMdeha prakaTa karI bhadrezvarasUri e kALathI sArI rIte vahelA thaI gayA hovA saMbaMdhamAM sAdhAra carcA karI che. khAsa karIne jinabhadra gaNi kSamAzramaNa mATe "saMparya devaloya gao" simmata revanovaM to] evo je cokkasa ullekha bhadrezvarasUrie karyo che te che. emanuM e saMdarbhamAM ThIka ja kahevuM che ke "vikramanI agiyAramI sadInA aMtamAM ke bAramI sadInA pUrvArdhamAM thayela "kahAvali kAra evo prayoga na ja kare eTale "kahAvali kAra bAramI sadI pahelAM ja thaI gayA e nirvivAda che". dA. zAhanA anurodhathI keTalAMka avataraNo tapAsI DaoN. bhogIlAla sAMDesarAe prastuta kRtinI prAkRta "vikramanA bAramA saikAthI ghaNI jUnI hovAno abhiprAya Apelo. te pachI paM. gAMdhIe vALela uttaramAM dA. umAkAMta zAhanI carcAmAM upasthiti thayela keTalAka gauNa muddAonuM to khaMDana che paNa upara TAMkela emanA be majabUta muddAo sAme teo koI pratItijanaka vAMdhAo rajU karI zakyA nathI. (dAi zAhe potAnA pratyAvalokanamAM paM. gAMdhInAM avalokanomAM rahelI A nabaLAIo vize te pachI savinaya paNa daDha dhvanipUrvaka dhyAna doryuM hatuM.) dA. zAha tema ja dAsAMDesarAnAM avalokano-abhiprAyone ema sahelAIthI uvekhI nAkhI zakAya nahIM. ene dhyAnapUrvaka tema ja pUrI sahAnubhUtithI nirIkSavA ghaTe. temAM pahelAM to jinabhadragaNivALA muddA vize vicAratAM teno khulAso e rIte thaI zake ke bhadrezvarasUrie koI sAtamA zatakanA pratyakSa yA parokSa srotano AdhAra lIdho haze. kemake teo haribhadrasUri ja nahIM, zIlAMkadevanI paNa pAchaLa thayA hoI teo pote to "saMpaI devaloya gao" evA zabdo dekhItI rIte ja vAparI zake nahIM. AthI tAtparya e ja nIkaLe ke temaNe potAnI sAme rahela koI purANA srotanuM vAkya yathAtathA grahaNa kareluM che. bIjI bAju joIe to kahAvalikAranI potAnI prAkRta, je aneka sthaLe jovA maLe che, te pramANamAM prAcIna to dekhAya ja che, paNa tene to prAcIna srotonA dIrghakAlIna ane tIvratara anuzIlana-parizIlanane kAraNe, paraMparAgata bIbAmAM DhaLAyelI-ghaDAyelI, ane jUnavANI raMge taraboLAyelI prauDhI darzAvanAra Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 mAnI zakAya. jyAre keTalAMka vAkyo, kaMDikAo Adi jUnA srotomAMthI sIdhAM laI lIdhAM hoya to ene ja joIe to temanI bhASA potAnI bhASA jUnI hovA saMbhrama thAya. hastaprata jotAM eTaluM to spaSTa lAge che ke bhadrezvarasUrinI abhivyaktimAM pariSkAra ane vaidagdhano, kAvyatva ane AyojananI suzliSTatAno, prAyaH abhAva che. pUrNatallagacchIya guru-ziSya devacaMdrahemacaMdrasUri ke bRhadgacchanA nemicaMdra-AmradatasUri, caMdragacchanA vardhamAnasUri, athavA kharataragacchIya jinavallabhasUri sarakhA madhyakAlIna zvetAMbara kartAonI ojasvI bhASA ane tejasvI pariSkRta zailI sAme kahAvalinAM prAkRta evaM zailyAdine tulavatAM enI jUnavaTa ekadama AgaLa tarI Ave che. AthI dA zAha tathA dArU sAMDesarAnA kahAvalinI bhASA saMbaddha kathano amukAMze tathyapUrNa jarUra che. paM. gAMdhIe kahAvila 12mA zatakanI racanA hovAnuM koI ja pramANa ApyuM nathI. samaya saMbaMdhe emanI e kevaLa dhAraNA ja hatI ane te asiddha Thare che. 108 kahAvalinA samayAMkanamAM nIce rajU karIza te muddAo ekadama nirNAyaka nahIM to ye ThIka ThIka sahAyaka ane upakAraka jaNAya che. vizeSa dRDhatApUrvakano nizcaya to samagra kahAvalinAM Akalana, parIkSaNa, ane vizleSaNa dvArA prApta thAya te yuktio dvArA ja thaI zake. (1) bhadrezvarasUrie, 'kSamAzramaNa', 'divAkara', ane 'vAcaka' zabdane ekArthaka mAnyA che5 : AmAM 'kSamAzramaNa' ane 'vAcaka' to lAMbA samayathI prayogamAM paryAyavAcI che ja, paNa 'divAkara'to kevaLa biruda ja che, RSyaMka nahIM; ane e paNa sanmatiprakaraNanA kartA prasiddha AcArya siddhasena(IsvIsanuM pAMcamuM zataka)ne choDatAM bIjA koI vAcaka vA kSamAzramaNa mATe kyAMye ane kyAreya prayukta thayuM nathI; eTaluM ja nahIM, siddhasena viSaye A birudano yAkinIsUnu haribhadrasUri pUrve koIe ullekha vA prayoga karyo nathI. e ja rIte 'vAdI'sAthe 'vAcaka'ane 'kSamAzramaNa' abhidhAno ekArthaka nathI. 'vAcaka'prAyaH Agamika, ane 'vAdI' mukhyatayA tArkika-dArzanika, vidvAna hoya che. AthI bhadrezvarasUrie vALela A chabaraDo temane bahu prAcIna AcArya hovA saMbaMdhamAM moTo saMdeha Ubho kare che. (2) kahAvali-kathita '"pAdaliptasUrikathA"mAM traNa, paNa judA judA samaye thaI gayelA, ekanAmI sUrIzvaronAM caritro bheLavI dIdhAM che. AmAM pAdaliptasUri mAnakheDa gayAnI je vAta kahAvalikAre noMdhI che te to nirvANakalikA tathA puMDarIkaprakIrNakanA kartA trIjA pAdaliptasUrine ja lAgu paDI zake. kemake mAnakheDa (saMskRta mAnyakheTaka, kannaDa maLakheDa) rASTrakUTa goviMda dvitIyanA samayamAM baMdhAvuM zarU thayeluM ane amoghavarSa prathame IsvIsan 815 bAda (elApura ke ilorA ane jaMbUNDithI) tyAM gAdI khaseDelI; ane rASTrakUTa kRSNa(tRtIya)ne mAnakheDamAM maLelA trIjA pAdaliptasUrino samaya IsvI 925-970nA gALAmAM paDe che. AthI spaSTa che ke bhadrezvarasUri te samayathI ochAmAM ochuM pacIsa-pacAsa varSa bAda ja thayA hovA Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahAvalinakartA bhadrezvarasUrinA samaya vize 109 joIe. teo trIjA pAdaliptasUrinI taddana samIpavartI hota to to A goTALAthI amukAze mukta rahI zakyA hota. A jotAM to ema lAge che ke teo I. sa. 975-1025nA arasAmAM thaI gayA che. emanA potAnA lakhANanA jUnA raMgaDhaMga paNa A samayane puSTikara che. A vAta svIkArIe to upara je sAtamA (tathA AThamA) bhadrezvara vize kahI gayA temanAthI kahAvalikAra traNa nahIM toye ekAda be peDhI to yeSTha hovAno saMbhava che. ema ja hoya to chellA kahyA te banne pramANamAM jUnA kALanA bhadrezvarasUriothI paNa vadhAre jUnA, koI anya, bhadrezvara hovA aMge kaMIka sUcana kyAMkathI paNa maLavuM jarUrI che. vastutayA A prAcInatama bhadrezvara thayA hovAnAM be pramANo che, jenA tarapha kahAvalikAra vize vicAranArA vidvAnonuM dhyAna nathI gayuM. jemake caMdrakulanA vardhamAnasUrinA prAkRta RSabhacaritranA kartA potAnI gurnAvalI bhadrezvarasUrithI AraMbhe che. temAM prastuta sUrivara pachI municaMdrasUri, pachI koI sUri (jemane lagatAM-padya-caraNo khaMDita che), tyArabAda "+ sUri" ("nagna' haze), te pachI koI-kavi-sUri (jemanuM nAma gayuM che) te Ave che. prazastino te pachIno bhAga naSTa thayo che. saMbhava che ke temAM racanA saMvat tathA kartAnuM nAma (vaDhamANa ?) dIdhAM hoya, jo tema hoya to vardhamAnasUrithI (ekAda vadhu nAma UDI na gayuM hoya to) prastuta bhadrezvarasUri ochAmAM ochuM pAMcamI peDhIe thAya : yathA : (1) bhadrezvarasUri (2) municaMdrasUri (4) (na) sUri (5) (vardhamAnasUri ?) prazastinI bhASA ane zailI 11mI sadInA AkharI caraNa bAdanAM lAgatAM nathI. vastutayA enI rIti-paripATI kahAvalinI prAkRta ane zailInI paripATInAM ja lakSaNo dharAve che. e vAta dhyAnamAM letAM to A paraMparAmAM AraMbhe AvatA bhadrezvarasUri kahAvalikAra hovAno saMbhava che. vardhamAnasUrithI teo ochAmAM ochuM pAMcamI peDhIe thayA hoI temano sarAsarI samaye I. sa. 975-1000nA arasAno ghaTI zake. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 prazastikAra vardhamAnasUrinA samayamAM emanI paraMparAnA munio "bhadrezvaragacchIya'' gaNAtA haze, kema ke bhadrezvarasUri-ziSya municaMdrasUri mATe 'emanA gacchodadhinA vRddhi karanAra' (zoyahissa DDiro) evI vizeSatA sUcavI che. pazcima bhAratamAM racAyelI aneka jUnI zvetAMbara graMtha-prazastio tema ja abhilekho joI vaLatAM temAM to bhadrezvarAcAryanA nAmathI zarU thayelo koI gaccha najare paDato nathI; paNa mathurA, ke jyAMnA suvizruta jaina stUpanA darzane pazcima bhAratanA zvetAMbara munivaro madhyakALa sudhI to jatA AvatA ane pratimA-pratiSThAo paNa karAvatA, tyAMthI eka ati khaMDita, paNa sadbhAgye sAla jALavatA, pratimA-lekhamAM saM. 204 zrI bhadrezvarAcArya che niti... eTalo, paNa mahattvapUrNa, ullekha prApta thAya che. A lekha parathI siddha thAya che ke I sa 1048mAM 'bhadrezvarAcAryagaccha' vidyamAna hato ane te prastuta miti pUrve sthapAI cUkelo. A 'bhadrezvarAcArya gaccha' uparacarcita vardhamAnasUrinA pUrvaja bhadrezvarasUrinA nAmathI nIkaLyo hovAno saMbhava che. 110 samagra rIte jotAM jenA nAmathI gaccha nIkaLyo che te ja bhadrezvarasUri kahAvalinA kartA hovAnuM saMbhavita jaNAya che. kahAvalinA AMtara-parIkSaNathI nizcita banatI I. sa. 975nI pUrvasImA, abhilekhathI nirNIta thatI bhadrezvarAcAryagacchanI I. sa. 1048nI uttarAdhi, tema ja vardhamAnasUrinI prazastithI sUcavAto bhadrezvarasUrino sarAsarI IsvIsan 975-1000nA arasAno samaya, ane e kALe anya koI bhadrezvarasUri abhidhAnaka AcAryanI anupasthiti, e sau saMyogono meLa jotAM to lAge che ke saMdarbhagata bhadrezvarasUrinI munirUpeNa kAlAvadhi Isa 975-1025nA gALAmAM sImita thavI ghaTe ane ethI kahAvalino aMdAje racanAkALa I. sa. 1000nA arasAno hoya tevuM nibaMdha phalita thaI zake che. lekha samApanamAM eka nAnakaDuM anumAna umeraNarUpe rajU karavuM ayukta nahIM jaNAya. kahAvalinA vinaSTa dvitIya paricchedamAM zuM viSaya haze te aMge vicAratAM lAge che ke temAM jaina daMtakathAgata puruSonAM caritro atirikta haribhadrasUrinA samayamAM thaI gayelA (paNa temanAthI laghuvayaska) kRSNarSi, tyArabAda zIlasUri (zIlAcArya kiMvA zIlAMkasUri), ane siddharSinAM vRttAMta haze. kadAca bhaktAmarastotrakAra mAnatuMgasUri (ane vAyaTagacchIya jIvadevasUri ?) vize paNa caritracitraNa hoya. (prabhAvakacaritamAM A vizeSa caritro maLe che.) kahAvali bRhadkAya graMtha hoI, tema ja tenAM bhASA-zailI sAdhAraNa koTInAM evuM jUnavANI hoI, prabhAvakacarita jevA graMtho banI gayA bAda tenuM mUlya ghaTI jatAM tenI pachIthI jhAjhI pratilipio banI jaNAtI nathI. ethI ja to Aje A graMthanI hastaprato duSprApya banI jaNAya che. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahAvali-kartA bhadrezvarasUrinA samaya vize 1 1 1 TippaNo : 1. kahAvalinI prathama paricchedanA be khaMDa dharAvatI saM. 1497 | I. sa. 1431nI prata mATe juo C.D.Dalal (& L.B.gandhi), A Descriptive Catalogue of Manuscripts in the Jaina Bhandars at Pattan, Gaekwad's Oriental Series No. LXXVI, Baroda 1937, p. 244. A mULa ane anya prato tema ja tenI nakalonI vigatavAra noMdha mATe juo paMta dalasukha mAlavaNiyAnA 246422-114 444 "On Bhadresvarasuri's Kahavali," Indologica Taurinensia, vol. XI, Torino 1983, pp. 77-95. 2. "vizeSAvazyakabhASyakAra zrI. jinabhadragaNi kSamAzramaNanA svahaste pratiSThita prAcIna jaina pratimAo," zrI jaina satya prakAza 17.4 (15.1.52), pR. 89-91. 3.gaul Brel 344 cze RECT "Jaina Iconography : A Brief Survey," streefter gratia (purAtattvAcArya muni jinavijaya abhinaMdana graMtha), jayapura 1971, pR. 203. 4. "prAyo vinIya dazatAbdI uttarArdha vidyAno krezvarasUri pratibhASAmathyA thAvatyAM ... ityAdi. juo viniyama gAyakavADa prAcya graMthamAlA (graM116) vaTapadra 1952, "prastAvanA' pR. 9, 5. prastuta graMthanI saMpAdakIya 'prastAvanA' prAkRta graMtha pariSada graMthAMka 3, vArANasI 1961, pR. 41. 6. gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa graMtha 4, "solaMkIkAla" "bhASA ane sAhitya", amadAvAda 1976, pR. 298-299. 7, "On Bhadresvarasuri's,pp. 79-81. 8. Ama to A bhadrezvarasUrinI khAsa koI racanA maLatI nathI. devasUrinI hayAtImAM to teo temanA sahAyaka rUpe dekhA de che. devasUrinI IsvIsanuM 1170mAM thayela devagati bAda teo AcArya rUpe AgaLa AvelA. 9. upalabdha prathama paricchedanuM graMthamAna 23800 zlokapramANa che. bIjo pariccheda labhyamAna haze tyAre puro graMtha to bahu ja moTA kadano haze. 10. ahIM to huM Avazyaka haze, carcAne upakAraka haze, teTalAmAM ja srota-saMdarbho yathAsthAne TAMkIza. 11. mallavAdI saMbaddha kathAnaka-carita-prabaMdhAdimAMthI ekatra karela pATho mATe juo paM. lAlacaMdra gAMdhI, 'prastAvanA pR. 11-21, tathA muni jaMbUvijaya, dAhazAnayama, bhAvanagara 1966, (saMskRta) 'prastAvanA', pR. 11-14. 12. AkhyAnakamaNikozavRtti aMtargata dIdhelA pAThanA mULasthAna mATe juo paM. amRtalAla bhojaka, prAkRta graMtha pariSada graMthAMka 5, vArANasI 1962, pR. 172-173. tathA kahAvalinA pATha mATe juo jaMbUvijayajI, pR. 11-13.' 13. juo Dalal, A Descriptive Catalogue., zreyAMsanAthavaritra of Devaprabhasuri, pp. 244-46. 14. mohanalAla dalIcaMda dezAI. jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, muMbaI 1932, kaMDikA 571, pR. 397. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirdhandha aitihAsika lekha-samuccaya-1 15. Ed. Muni Punyavijaya, Catalogue of Paln leaf Manuscripts in the Santinitha Jain Bhandara, Cambay (pt 1), GOS No. 135, Baroda 1961, dhyayana yuddhonA vRtti-prati p. 117-118. 112 16. caMdragaccha nannasUri T vAdisUri I sarvadeva 21. ejana, pR. 91. 22. ejana, pR. 90. I pradhumna bhadrezvara I devabhadra (prathama) I siddhasena 1 yazodeva I mAnadeva I ratnAkarasUri (prazasti saM. 1308 / I. sa. 1252) 17. agaracaMda nAhaTA, ''nava AcAryonI eka saMyukta mUrti," zrI jaina satya prakAza, varSa 19, kramAMka 218219, aMka 2-3, 15.2 1953, pR. 31-34 tathA Title page (2), ratnaprabha I devabhadra (dvitIya) 18. Malvaniya, "On Bhadresvarasari's., p. 81. 19, ''prAcIna vaTapatanA ullekho," suvAsa, saM 1994, vaizAkha H (I. sa. 1938, me mAsa), 20. umAkAMta premacaMda zAha, ''vizeSa Avazyaka bhASyakAra zrI jinaprabhagaNi kSamAmaNanA svahaste pratiSThita prAcIna jaina pratimAo, " zrI jaina satyaprakAza varSa 17, aMka 4, kramAMka 196, 15.1.52, pR 89-91 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahAvali-kartA bhadrezvarasUrinA samaya vize 113 23. "zrI bhadrezvarasUrinI kahAvali," zrI jaina satya prakAza varSa 17, aMka 5-6, kramAMka 197-198, 15.3 para, pR. 110-112. 24. "zrI bhadrezvarasUrinI kahAvali vize vadhu khulAso," zrI jaina satya prakAza, varSa 17, aMka 8-9, kramAMka 199-200, 15.6.52 Title page (3) tathA anusaMdhAne, pR. 168. 25. vAyaga samANatthA ya samaNNau vAI-khamAsamaNa-divAyarA, bhaNiyaM ca vAi khamAsamaNo divAyaro vAyago tti egaThAu / puvvagayaM jassesaM tassime NAme // ra6. paM. mAlavaNiyAjIe kaMIka A saMbaMdhamAM kyAMka carcA karI hovAnuM smaraNa che. paNa srota have smaraNamAM AvatuM nathI. 29. Dalal, GOS No. LXXVI, pp. 169-170. 26. V.S. Agarawal, Mathura Museum Catalogue, pt. III, Varanasi 1963, p. 25. ni, ai, bhA. 1-15 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "gautamasvAmistavanA kartA vajasvAmI vize carama tIrthaMkara jina vardhamAna mahAvIranA paTTadhara gaNadhara indrabhUti gautamane uddezIne racAyela je thoDAMka stotro maLe che temAM vajasvAmInuM banAveluM manAtuM gautamasvAmistava prAcInatara hovA uparAMta nircanthasarjita saMskRta stotrasAhityanI eka abhijAta kRti paNa che. - zArdUlavikrIDita chaMdamAM, dvAdazavRttomAM nibaddha, cAru zabdAvalI ane nirmala bhAvonmeSathI rasamaya banela A karNapezala stavanA kartAno nirdeza mULa kRtimAM to nathI, tema tenA para koI vRtti vA avacUrNi lakhAI hoya-jemAM vyAkhyAkAre kartAnuM emane paraMparAthI jJAta hoya te nAma, vajasvAmI jaNAvyuM hoyato te jANamAM nathI. saMpAdaka (sva) muni caturavijayajIe prastuta stavanA kartA purAtana vajasvAmI mAnavA saMbaMdhanAM kAraNo vize potAnI prastAvanAmAM koI ja spaSTatA karI nathI. saMbhava che ke lipikAromAMnA koIe, koIka pratamAM, stavAnta AvuM noMdhyuM hoya, yA to saMpradAyamAM paraMparAthI A pramANe manAtuM hoya. saMpAdake stotrakartA vajasvAmIne IsvIsanunI pahelI zatAbdImAM thaI gayela purAtana AcArya "Arya vaja' mAnyA che, ane saMbhava che ke vartamAna paripATImAM paNa AvI mAnyatA pracalita haze. vastutayA A mAnyatA bhramamUlaka ja che tema aneka kAraNothI siddha thAya che : (1) saMskRtamAM jainonI sau prathama jJAta kRti te vAcaka umAsvAtinuM sabhASya tattvArthAdhigamasUtra che. umAsvAti siddhasenadivAkarathI pUrve thaI gayelA hoI, brAhmaNIya darzanonA sUtro paranA bhASyo bAda thoDAMka varSomAM thaI gayA hoya, tema ja temanI lekhanazailI uparathI ane tattvArthAdhigamanA AMtara-parIkSaNathI je niSkarSo nIkaLe che te jotAM, temano - sarAsarI samaya I. sa. 350-400 vaccenA gALAmAM AvI zake tevA aMdAjo thayA hoI, uparyukta stavane pahelI zatAbdImAM mUkatAM pahelAM khUba vicAravuM paDe tema che. umAsvAtinA bhASyamAM kyAMka kayAMka saMskRta padyo uThThati che, jenA kalevara ane AtmA jaina hoI emanA samaya pUrve paNa jaino saMskRtamAM lakhatA hovAno tarka karavAmAM Avyo che. paNa paM. sukhalAlajI to prastuta padyo umAsvAtinAM ja mAne che, ane te guptakALa pUrvenAM hoya tema bhAsatuM paNa nathI. mahAyAna saMpradAyanA bauddha dArzaniko-kavijano-azvaghoSa, mAtRceTa, nAgArjunAdiIsvIsanI pahelI zatAbdInA uttarArdha ane bIjInA pUrvArdhanA gALAmAM, moTe bhAge kuSANa samrATa kaniSkanA samayamAM, thaI gayA che : ane teo sau, bauddhomAM saMskRta-lekhananA kSetramAM agracArI manAya che. prAkRta-parasta jainomAM to umAsvAti tema ja caMdragupta dvitIyanA samakAlIna siddhasena divAkara pUrveno koI ja saMskRta lekhaka ke koI kRti najare caDatAM nathI. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'gautamasvAmistava'nA kartA vajasvAmI vize AthI gautamasvAmistavanA kartArUpe Arya vajra hovAnuM to upalabdha tamAma aitihAsika pramANothI viruddha jaIne ja mAnI zakAya. (2) Arya vajranI e kRti hovAnI viruddhamAM to stavamAM ja aneka pramANo che. stavano viziSTa prakAra sAmAsika DhAMco, temAM varatAto mAMjulyano Agraha, mArdava sametanA AlaMkArika lAlityano Dagale ne pagale sparza--Ama kAvya-kalevarano samagra vibhAva tema ja zabdonI pasaMdagI, chaMdolaya ane padyaguMphanamAM prAcyatAno pUrNatayA abhAva--tene IsvIsannA AraMbhakALanI kRti mAnavAnI vAta to eka bAjue rahI paNa te prAkrmadhyakAlIna hovAnI paNa nA pADe che ! siddhasena divAkara (IsvIsannI pAMcamI zatAbdI pUrvArdha), hArila vAcaka (pAMcamo-chaThTho saiko), samaMtabhadra (chaThThI-sAtamI sadI), mAnatuMgAcArya (chaThTho-sAtamo saiko), pUjyapAda devanaMdI (A I. sa. 625-680), yAkinIsUnu haribhadrasUri tema ja bhadrakIrtibappabhaTTasUri (AThamuM zataka) ityAdi zvetAMbara-digaMbara saMpradAyanA madhyakAlIna mahAn tattvajJa-stutikAronI kRtio sAthe sarakhAvatAM A vAta spaSTa banI rahe che. bIjI bAju vijayasiMhAcAryanI nemistuti (A I sa 1020-50)* tema ja solaMkIsamrATa kumArapAla(I. sa. 1144-74)nA samaya pUrve racAI gayelI, kharataragacchIya jinavallabhasUri, jinadattasUri Adi madhyakAnIla mahAn stutikAronI prasiddha jaina stotrAdi racanAo sAthe tulanA karatAM prakRta gautamasvAmistava e ja varganuM, evI ja samasAdhAraNa zailInuM, ane e ja kALamAM racAyeluM che tema turata ja parakhAI Ave che. A stuti-kAvyanI udyotaka2-prasannakara guNavattAnI utkRSTatAne lakSamAM laIe to te IsvIsannI 12mI zatAbdIthI to pahelAMnuM, moTe bhAge 11mInA pUrvArdhanuM hovAnI sahasA chApa paDe che. 115 (3) stava madhyakAlIna hovAnuM zailI atirikta tenI bhItara rahelI vastunA parIkSaNathI paNa siddha thAya che. pahelI vAta e che ke stava gaNadhara gautamanI koI prasiddha pratimAne udbodhIne racAyuM che. gautama labdhizALI--siddhisaMpanna--munivara hatA tevI mAnyatA to pazcAtkAlIna Agamika sAhityamAM AvI gayelI, paNa teo 'cAraNalabdhi'nA prabhAve durgama evA aSTApadaparvata para pahoMcI, bharatacakrI kArita RSabhAdi caturvizati jinonA prAsAdanI yAtrA karI AvelA evI kiMvadaMtI vizeSe IsvIsanA navamA zatakathI ja vahetI thayelI, ane tyArathI temano mahimA vadhyo ane e kAraNasara jina tema ja aMbiA sarakhI yakSInI mUrtio sAthe temanI pratimAo paNa upAsanArthe banavA lAgI hoya tema jaNAya che. gautamane stavanA prathama padamAM 1008 pAMkhaDIvALA suvarNakamala 52 Asanastha batAvyA che, je kalpanA spaSTatayA madhyakALanI ja che, ane chellA (12mA) padyamAM je devatAonuM kartAe svazreyArthe AhvAna karyuM che temAM 'nagezvarI' (anusAra sUrimaMtramAM ullikhita mahAlakSmI,) Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 ane vIsabhujAyukta "yakSAdhipa (gaNipiTaka yakSa)nuM smaraNa kareluM che, tema ja zAsanadevatAone paNa tyAM smaryA che. bIjI bAju zAsanadevatAono vibhAva IsvIsanA navamA zatakanA uttarArdha pahelAM jovAmAM Avato nathI, ne jainomAM atibhujAyukta devonI kalpanA paNa navamA zatakanA madhyabhAga pUrvenI nathI. AthI prastuta stotra ArSa racanA nathI ja. AvI sthitimAM tene IsvIsanA AraMbhamAM mUkavAnI ceSTA nirAdhAra ja Thare che. kAvyanA raMga-DhaMga tema ja zailIno muddo paNa upara carcA gayA tema madhyakAlIna ja che. Ama stavane 11mI zatAbdInA pUrvArdhamAM mUkavA mATe koI ja bAdhaka pramANa nathI, sau pramANo te nirNayanAM sAdhaka che. stavanA samayavinizcaya bAda tenA kartA manAtA vajasvAmI saMbaMdhamAM nirNaya levAno rahe che. kartA kharekhara vajasvAmI nAmadhArI koI muni hoya to teo prAcIna Arya vaja to na ja hoI zake : koI bIjA ja, madhyakAlIna, vajAcArya hovA joIe. jema dvitIya zatAbdInA uttarArdhamAM thaI gayelA taraMgavatIkAra pAdaliptasUri pazcAt e ja nAmadhArI be anya sUrivaro thaI gayA che10, jema prAcIna Arya vajanA eka ziSya, lATavihArI vajasenanuM abhidhAna dharAvatA madhyayugamAM paNa eka vajasena thaI gayA che", tema vajasvAmI nAmayukta bIjA, paNa madhyakAlIna, munivara thaI gayA hovAnI vAta prathama dRSTie to nakArI zakAya nahIM. A saMbaMdhamAM gaveSaNA calAvatAM A anya vajasvAmInI madhyakALa aMtargata bhALa maLe che. temAM purAtanaprabaMdhasaMgraha (15muM zataka)nA be prabaMdho anusAra, kahevAtA dhanezvarasUrinA zatruMjayamAhAbhya (I. sa. 1329 bAda ane I. sa. 1455 pahelAM3)nAM vidhAno anusAra, upakezagacchIya kakkasUrikRta nAbhinaMdanajinoddhAraprabaMdha (saM. 1393-I. sa. 1337)nA kathana pramANe, tema ja kharataragacchIya jinaprabhasUrinA kalpapradIpa aMtargata caturazItimahAtIrthanAmasaMgrahakalpa'nA kathana anusAra vajasvAmIe zatruMjaya para AdinAthanI pratiSThA karelI. uparyukta graMthomAM dIdhela kathAnako anusAra prastuta pratiSThA madhumatI (mahuvA)nA kAvaDi zreSThIe vi. saM. 108 | I. sa. paramAM karAvelI. A ullekha jinaprabhasUrinA kalpapradIpa aMdaranA "zatruMjaya tIrthakalpa" (saM. 1385, I. sa. 1329) atirikta I. sa. 1315 pazcAtu ane 1324 pUrva racAyela vijayacaMdrasUrinI zatruMjaya mahAtIrthatyaparipATikAmAM paNa maLe che. vAghelAkAlIna be saMskRta kRtio, kavi bAlacaMdranuM vasaMtavilAsa (I. sa. 1239 pazcAt turatamAM) 5 ane tenAthI thoDAMka varSo pUrve racAI gayela nAgendragacchIya vijayasenasUri-ziSya udayaprabhasUrinI sukRtakIrtikallolinI (A. I. sa1230)mAM tathA temanA dharmAbhyadayamahAkAvyamAM zatruMjayatIrthanA punaruddhAranI miti to nahIM paNa tIrthanA uddhArakomAM prAgvATakulanA jAvaDanuM nAma gaNAvyuM che. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautamasvAmistava'nA kartA vajasvAmI vize 1 17. uparyukta sAhityanA nirIkSaNathI to eka vAta sunizcita che ke pratiSThA karAvanAra vyakti "jAvaDa" ke "jAvaDi zreSThI" ane emanA pitA "bhAvaDa" sarakhAM abhidhAno prAcIna na hotAM madhyakAlIna ja vyakti jaNAya che. teno nizcaya judA judA kALanA sAhitya ane abhilekhonA adhyayanathI thaI jAya che. pratiSThApaka AcArya vajasvAmI paNa purAtana Arya vaja na hoI zake, ke na to visaM. 108 vALI miti satya hoI zake. A saMbaMdhamAM sAhityika ullekho parathI je phalita thaI zake che temAM mukhya muddAo A che : (1) Arya vaje zatruMjaya para pratiSThA karelI tevI vAta AgamomAM to zuM paNa chaThThA zatakanA pUrvArdhathI racAtI AvelI Agamika vyAkhyAo-niyuktio, bhASyo, cUrNi, vRttiomAM vajasaMbaddha ullekhomAM kyAMye noMdhAyelI nathI. eTaluM ja nahIM, vajanI kathA kathanAra bhadrezvarasUrinI kahAvali (I. sa. 10mI sadI uttarArdha), ke pUrNatalagacchIya hemacaMdrAcAryanA pariziSTaparva (I. sa.nI 12mI zatAbdInuM trIjuM caraNa)nA "vajacaritra"mAM, ke rAjagacchIya prabhAcaMdrAcAryanA prabhAvakacarita (saM. 1334/Isa. 1278)mAM dIdhelA vistRta "vajasvAmicarita"mAM paNa nathI. AthI spaSTa che ke uparyukta solaMkIkAlIna kartAo, ke jemanI pAse prAcIna sAdhano hatAM, teonI sAme zatruMjaya-AdinAthanA pratiSThApakarUpe Arya vaja hovAnI kalpanA nahotI. (2) zatruMjaya para sau pahelAM jaina maMdironI pratiSThA pAdaliptasUri dvitIya (maitraka yugaH moTe bhAge 7mo saikI-uttarArdha) dvArA thayelI. AgamomAM ke Agamika vyAkhyAomAM, tyAM pUrve AdinAthanuM maMdira hovAnuM ke tenuM bharatacakrIe nirmANa kareluM tevI vAta-jenA dazamA zatakanA trIjA caraNamAM racAyela pAdaliptasUri tRtIyanA laghuzatruMjayakalpathI laIne ja ullekho maLe che tenA aNasAra paNa nathI. AthI IsvIsanA AraMbhakALe Arya vaje tyAM giri para pratiSThA karAvI evI vAta to pAchaLanA yuganA jaina lekhakonI gerasamajaNa, bhaLatuM ja bheLavI mAryAnI hakIkata mAtra hoya tema lAge che ! (3) pratiSThA karAvanAra jAvaDi zreSThI (jAvaDasAha) tema ja kathAnakomAM apAyela temanA pitAnA bhAvaDa sarakhAM abhidhAno jotAM to teo spaSTa rIte madhyakAlIna vyaktio ja jaNAya che! prAgvATa jJAti (poravADa)nA paNa gujarAtamAM dazamA-11mA zataka pUrve kayAMye sagaDa maLatA nathI. (mahuvAnuM IsvI pahelI zatAbdImAM astitva hatuM ke kema te paNa nakkI nathI). bIjI bAju zatruMjayanA adhiSThAyaka deva kapardIyakSano saMbaMdha kathAnakakAro tyAM joDe che, paNa A kapardIyalanI kalpanA paNa prAzmadhyakALathI vizeSa purANI nathI. (4) zatruMjayamAhAbhyamAM tathA tapAgacchIya dharmaghoSasUrinA laghuzatruMjayakalpa Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 (A I. sa. 1264) paranI tapAgacchIya zubhazIlagaNinI vRtti (saM. 1518 / I sa 1462)mAM19 jADisaMbaddha apAyela hakIkata bahu sUcaka che. temAM jaNAvyA pramANe to mlecchonA soraTha paranA AkramaNa pachI je lokone (gulAma tarIke) garjanaka (hajhanA) upADI gayelA temAM A jAvaDasAha paNa hatA ! mAlikane khuza karI, mAMDa potAno piMDa choDAvI, jAvaDasAha mahuvA hemakhema pAchA pahoMcelA. ahIM je AkramaNa vivakSita che te to mahUmada glujhanavInuM jaNAya che.. ane tethI zatruMjaya paranI jAvaDi kArApita pratiSThA kAM to 1026thI thoDuM pUrve vA thoDAM varSa pazcAt thaI hovAno ja saMbhava che. 118 (5) A vAta lakSamAM letAM 14mA zatakanA lekhako pratiSThAnuM je vi saM. 108 varSa batAve che temAM cotho, moTe bhAge cotho aMka chUTI gayo lAge che. saMbhava che ke A miti AdinAthanA garbhagRhanI jAvaDivALI pratimA paranA lekha parathI, ke maMDapamAM vA aMtarAlamAM mUkAyela enA prazastilekha 52thI lIdhI hoya ane temAM cotho AMkaDo ghasAI gayo hoya, vA khaMDita thayo hoya, yA (14mA zatakanA) vAMcanAranI asAvadhAnIne kAraNe je noMdha levAI haze temAM bhramavaza 108no aMka lakhAtAM ane, abhilekhamAM vajasvAmInuM nAma haze te jotAM, temane purANA vajasvAmI mAnI levAmAM AvyA hoya to te banavA joga che. (UlaTa pakSe abhilekhane sthAne koI jUnI graMthaprazastimAM uparanI cothA aMka vagaranI sAla vAMcIne prathama haze te lekhake evI noMdha lIdhI hoya ane pachI gatAnugata e sAla mAnatI AvatI hoya). hajhanAvALI vAta lakSamAM letAM mULa sAla vi. saM. 108nI nahIM paNa vi saM. 1080 | I sa 1024nA arasAnI hovI joIe'. kema ke jinaprabhasUrinA kathana pramANe prastuta pratiSThA pachI bIje varSe bohittho (mleccho ?) AvelA. (glujhanAnuM AkramaNa I. sa. 1025nA aMte ke 1026nA prAraMbhe thayeluM) kadAca ghaTanA Ama na banI hoya to evo tarka thaI zake hajhanAnA AkramaNa pazcAtnA, najadIkanA koIka varSamAM, saM. 1088 (IsvI 1032)nA arasAmAM pratiSThA thaI hoya?. Aje to A bAbatamAM sAdhanonA abhAve ekadama nizcitarUpe kaMI kahI zakAya tema nathI. Ama sAdhu jAviDanA zatruMjayoddhAranA pratiSThApaka AcAryanuM nAma vajasvAmI hoya to te AcArya prAcIna Arya vaja nahIM paNa madhyakAlIna vajrasUri hovA ghaTe, ane ahIM carcita gautamasvAmistava jo temanI racanA hoya to te emanA dvArA 11mI zatAbdInA pUrvArdhamAM, kadAca zatruMjaya-pratiSThA bAda turaMtamAM, eTale ke I. sa. 1024 athavA 1032nA arasAmAM thaI hovAno saMbhava che. AgaLa thayelI carcAmAM parIkSaNa parathI stotranI sarAsarI miti IsvIsannI 11mI zatAbdInA pUrvArdhanI hovAnuM je nirNita thAya che te sAthe vajasvAmI (dvitIya) dvArA thayela zatruMjaya-AdinAthanI pratiSThAno I. sa. 1024 (ke vikalpe 1032 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautamasvAmistavanA kartA vajasvAmI vize 119 AsapAsa)no saMbhAvya samaya jotAM barobara meLa besI jAya che. jo ke upalabdha abhilekho, graMthaprazastio avataraNAdimAM A dvitIya vajasvAmIno ullekha nathI maLato, to paNa upara carcita sAhityanA, tema ja sAMyogika pUrAvA lakSamAM letAM, A bIjA vajasvAmI thayA che tema to lAge che ja. sAhu jAvaDie A madhyakAlIna dvitIya vaja pAse zatruMjayanI pratimAnI pratiSThA karAvelI te vAta to vAghelAkAlIna tema anusolaMkIkAlIna lekhakonI sAkSI jotAM svIkAravA yogya che. saMbhava che ke A dvitIya vajasvAmI nAgendragacchamAM thayA hoya : prabhAsanA saMbaMdhamAM nAgendragacchanA samudrasUri tathA temanA ziSya, bhuvanasuMdarIkathA(prAkRta : za. saM. 975 | I. sa. 1053)nA racayitA, vijayasiMhasUrino ullekha maLe che. saurASTranA kaMThALa-pradezamAM e kALe mahuvA sudhI, zatruMjaya sudhI, vicaranAra muniomAM A dvitIya vajasvAmI paNa eka hoya ane te nAgendragacchIya hoya to te asaMbhavita nathI. alabatta, A sUcana to kevaLa aTakaLarUpe ja ahIM karyuM che. TippaNo : 1. muni caturavijaya, jaina stotra 6, prathama bhAga, pra. sArAbhAI maNilAla navAba, amadAvAda 1932, pR. 114-116. 2. ejana, pR. 7-8. A mAnyatA samIcIna che ke mithyA tenI koI jAtanI taratapAsa, pramANonI khoja, ane temAM parIkSaNa Adi karavAmAM AvyAM ja nahIM. 3. juo, (5) nAthUrAma premI, "mAsvAti / samASya tattvArtha," jaina sAhitya gaura tihAsa, pra. hindI graMtharatnAkara (prAIveTa) limiTeDa, muMbaI 1956, pR. 52 1. pAdaTIpa 1. 4. juo tattvArthasUtra, saM. paM. sukhalAla saMghavI, zrI pUMjAbhAI jaina graMthamALA-17, caturtha AvRtti, amadAvAda 1977, pR 19. 5. jo aSTasahastrikA prajJApAramitAno samaya kharekhara kuSANakALa pUrvano hoya to ema mAnI zakAya ke bauddhomAM saMskRtamAM lakhavAnI prathAnAM kaMI nahIM toye IsvIsanA AraMbhanA arasAmAM maMDANa thayAM hoya. 6. madhusUdana DhAMkI "nemistutikAra vijayasiMhasUri' vize," svAdhyAya, pu. 22 aMka 1, oNkTobara, 1984, pR. 39-43. (prastuta lekha sAMprata graMthamAM paNa saMkalita thayo che.) 7. juo ahIM lekhAMte apAyela mULa kRtinAM padya 2 thI 8: tyAM mUrtine bhAvAtmaka ja nahIM, dravyAtmaka paNa mAnI che. 8. mane A mAhitI zrI bhadrabAhuvijaya taraphathI maLelI che. emano huM harSapUrvaka RNasvIkAra karuM chuM. 9. ilorAnI jaina guphA samUhamAM "choTA kailAsa' nAmanA ekAzma jinAlayanI pratolInI uttara bhittimAM eka atibhUja cakrezvarInI pratimA kaMDArelI che, je navamA zatakanA madhyabhAga pUrvenI nathI. bahu bhujALI mUrtinuM jaina samudAyamAM jovA maLatuM hAla to A kadAca sauthI purAtana daSTAMta che. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 nigraMtha aitihAsika lekha-samuccaya-1 10. A saMbaMdhamAM vistArapUrvaka carcA huM mArA "nirvANakalikAno samaya ane AnuSaMgika samasyAo" nAmanA lekhamAM karI che. juo A graMthamAM pR. 85. 11. caitragacchIya kSemakIrtikRta kalpaTIkA(saM1332 / I. sa. 1276)mAM AcArya vijayacaMdrasUrinA traNa ziSyomAM kSemakIrtinA satIrthyarUpeNa vajasena muninuM nAma dIdheluM che : (juo L. B. Gandhi, A Descriptive catalogue of Manuscripts in the Jain Bhandars at Pattan, Vol. 1, Baroda 1937, p. 356.) 12. saM. jinavijaya muni, siMghI jaina graMthamALA, graMthAMka 2, kalakattA 1936, pR. 99-101. 13. zatruMjayamAhAbhyamAM Isa. 1315mAM zreSThI samarasiMha dvArA thayela uddhArano ullekha che, ne jinaprabhasUri A kRtithI ajJAta che. bIjI bAju tenI jUnAmAM jUnI hastaprata saM. 1511 | I. sa. 1455nI A luya-ti Rajasthan Research Institute "A Catalogue of Sanskrit and Prakrit Manuscripts in the Rajasthan Research Institute (Jodhpur Collection) PT. II (A)," (zie muni jinavijaya), jodhapura 1964 (pAna. 282283), prata kramAMka 2455 5012 rUpe noMdhAyela che. I. sa. 1505nA arasAmAM racAyela e kALe upalabdha tevA prAcIna jaina graMthonI sUcirUpa bRhaTippaNikAmAM A zatruMjayamAhAbhya graMthane "kUTagraMtha" (banAvaTI) kahyo che tevuM (sva) muni kalyANavijayajIe noMdhyuM che : ('prAcIna jainatIrtha'' 8, "zatruMjaya-parvata',- vanya-pariNAti, jAlora 1966, pR0 285). 14, Ane saMpAdita karI meM pragaTa karI che. juo nircantha prathama aMka, amadAvAda 1995, pR. 34-45. Ane pharIthI sAMprata pustakamAM samAvI levAmAM AvI che. juo ahIM pR. 286. 94. Chimanlal D. Dalal (Ed.), GOS, No. VII Baroda 1917. 16. saM. muni puNyavijaya, sutartivAsonicari vastupAtraprApti saMgha, siMghI jaina graMthamAlA, graMthAMka 5, muMbaI 1961. pR 15. 17. pUNItuH sA: prasutirastrAgAmama: zrIrAmo'pi yudhiSTiro'pi ca zilAdityastathA jAvaDiH / mantrI vAgbhaTadeva ityabhihitAH zatruJjayoddhAriNasteSAmaJcalatAmiyeSa sukRtI yaH sadguNAlaGkRtaH / / - vasantavilAsa 14.23 devo dAzarathiH pRthAsutapatiH prAgvATabhUrjAvaDiH / zailAdityanRpaH sa vAgbhaTamahAmantrI ca tasyoddhRtim // sutavaravitrinI 26. tato madhumatIjAtajanmanA sattvasadmanA / devatAdezamAsAdya, tapo-brahmamayAtmanA / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautamasvAmistava'nA kartA vajasvAmI vize 1 2 1. puNyaprApyaM pratiSThApyaM pratiSThApya prabhUtadraviNavyayAt / jyotirasAzmano bimbaM jAvaDenaM nyavezyata / / -thawTuthama vAvya 7.71-7ra. (dharmolyudayamahAkAvya mATe juo siMghI jaina graMthamAlA, graMthAMka 4, muMbaI 1949, saM. muni puNyavijaya, pR. 63). 18. A muddA para vistRta carcA mArA "nirvANakalikAno racanAkALa ane AnuSaMgika samasyAo"mAM thayelI che. 19. muni lAbhasAgaragaNi saM. lina-kho, pra. zA. ramaNalAla jayacaMda, kheDA vi. saM. 2026 (I. sa. 1970), pR. 106, 117, zatruMjayamAhAbhyanI aMdaranI vAta meM mArI jUnI noMdhane AdhAre lIdhI che. mULa pustaka A paLe upalabdha na hoI prastuta prakAzana saMbaMdhamAM noMdhavI ghaTe te mAhitI ahIM laI zako nathI. 20. badhA ja graMthakAro jAvaDazAhavALA uddhAranI vAta udayanaputra vAbhaThTha maMtrIe I. sa. 1155-57mAM karAvela uddhAra pUrvenA uddhArarUpe noMdhe che. 21. sana 1974mAM (sva) paM. aMbAlAla premacaMda zAha sAthe A saMbaMdhamAM mAre vAta thayelI tyAre temaNe paNa mane kahyuM hatuM ke A AMkaDAmAM cotho aMka ghaTe che. 22. kadAca ema banyuM hoya ke mahamUda hajhanInI phojano eka bhAga je mahuvA tarapha gayo haze te zatruMjaya tarapha vaLyo hoya ane AdinAthanuM devaLa khaMDita karatAM puna:pratiSThAnI AvazyakatA UbhI thaI hoya. jAvaDi zAha hajhanIthI chUTIne AvyA bAda cAra pAMca varSe svastha banI, vyApAramAM pharIne sthira thaI, dhana kamAIne pachI ja punaH pratiSThA mATe pravRtta thayA hoya evo saMbhava paNa rahelo che. saM. 1088 | I. sa. 1032mAM AbunA vimalamaMtrInA yugAdidevanA devAlayanI pratiSThA thayelI. I. sa. 1083mAM moDherAnA purANA paNa I. sa. 1025-26mAM khaMDita thayelA devAlayane dUra karI tene sthAne hAla che te navA maMdiranA (nirmANanuM kArya zarU thayeluM. A sau vAto dhyAnamAM rAkhIe to zatruMjayatIrthano jAvaDikArita uddhAra (I. sa. 1024ne badale) I. sa. 1032 AsapAsa paNa hoI zake. 23. muni puNyavijaya, saM. Catalogue of Palm-leaf manuscripts in the antinatha Jain Bhandara, Cambay- [Part Two), GOS, No. 149, Baroda 1966, pp. 362-366. ni, ai- bhA. 1-16 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 2 2 nintha aitihAsika lekha-samuccaya-1 zrIvajrasvAmiviracitam zrIgautamasvAmistavam (zArdUlavikrIDita chandaH) svarNASTAgrasahasrapatrakamale padmAsanasthaM muni sphUrjallabdhivibhUSitaM gaNadharaM zrIgautamasvAminam / devendrAdhamarAvalIviracitopAsti samastAdbhuta zrIvAsAtizayaprabhApariMgataM dhyAyAmi yogIzvaram // 1 // kiM dugdhAmbudhigarbhagaurasalilaizcandropalAntardalaiH ? kiM kiM zvetasarojapuJjarucibhiH kiM brahmarociHkaNaiH ? / ' ki zuklasmitapiNDakaizca ghaTitA kiM kevalatvAmRtai mUrtiste gaNanAtha ! gautama ! hRdi dhyAnAdhidevI mama // 2 // zrIkhaNDAdipadArthasArthakaNikAM kiM vartayitvA satAM kiM cetAMsi yazAMsi kiM gaNabhRtAM niryAsya tadvAksudhAm / styAnIkRtya kimapramattakamuneH saukhyAni saJcUrNya kiM ? __ mUrtiste vidadhe mama smRtipathAdhiSThAyinI gautama ! // 3 // nIrAgasya tapasvino'dbhutasukhavAtAd gRhItvA dalaM tasyAH svacchazamAmbudhe rasabharaM zrIjainamUrtermahaH / tasyA eva hi rAmaNIyakaguNaM saubhAgyabhAgyodbhavaM __ maddhyAnAmbujahaMsikA kimu kRtA mUrtiH prabho ! nirmalA // 4 // kiM dhyAnAnalagAlitaiH zrutadalairAbhAsisadbhAvanA___'zmoddhRSTaiH kimu zIlacandanarasairAlepi mUrtistava ? | samyagdarzanapAradaiH kimu tapa:zuddhairazodhi prabho ! maccitte damite jinaiH kimu zamendugrAvatazcAghaTi // 5 // kiM vizvopakRtikSamodyamamayI ? kiM puNyapeTImayI ? kiM vAtsalyamayI ? kimutsavamayI pAvitryapiNDImayI ? / kiM kalpadrumayI marunmaNimayI ki kAmadogdhImayI yA dhatte tava nAtha ! me hRdi tanuH kAM kAM na rUpazriyam ? ||6|| Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautamasvAmistavanA kartA vajasvAmI vize 1 23 kiM karpUramayI sucandanamayI pIyUSatejomayI ki cUrNIkRtacandramaNDalamayI kiM bhadralakSmImayI ? / kiM vA''nandamayI kRpArasamayI kiM sAdhumudrAmayI tyantarme hRdi nAtha ! mUtiramalA nA'bhAvi kiMkiMmayI ? ||7|| antaHsAramapAmapAsya kimu kiM pArthyavrajAnAM rasaM saubhAgyaM kimu kAmanIyasuguNazreNI muSitvA ca kim ? | sarvasvaM zamazItagoH zubharuceraujjvalyamAcchidya kiM ? jAtA me hRdi yogamArgapathikI mUrtiH prabho ! te'malA ||8|| brahmANDodarapUraNAdhikayazaHkarpUrapArIrajaH pujaiH kiM dhavalIkRtA tava tanurmaddhyAnasadmasthitA / kiM zuklasmitamudgarairhatadaladuHkarmakumbhakSarad__dhyAnAcchAmRtaveNibhiH plutadharA zrIgautama ! bhrAjate // 9 // kiM trailokyaramAkaTAkSalaharIlIlAbhirAliGgitA ? ki votpannakRpAsamudramakarodgArotkarambIkRtA ? / kiM dhyAnAnaladahyamAnanikhilAntaH kaSTakaSTAvalIrakSAbhirdhavalIkRtA mama hRdi zrIgautama ! ttvattanuH // 10 // itthaM dhyAnasudhAsamudralaharIcUlAJcalAndolana krIDAnizcalarocirujjvalavapuH zrIgautamo me hRdi / bhittvA mohakapATasampuTamiti prollAsitAntaHsphura jjyotirmuktinitambinI nayatu mAM sabrahmatAmAtmanaH // 11 // zrImadgautamapAdavandanaruciH zrIvAGmayasvAminI martya kSetranagezvarI tribhuvanasvAminyapi zrImatI / tejorAzirudAttaviMzatibhujo yakSAdhipaH zrIH surAdhIzAH zAsanadevatAzca dadatu zreyAMsi bhUyAMsi naH // 12 // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nemi-stutikAra vijayasiMhasUri vize rAjagacchIya prabhAcaMdrAcAryanA prabhAvakacarita(saM. 1334 / I sa 1278)mAM apAyela "vijayasiMhasUri-carita''mAM' emanA jIvana saMbaddha mAhitI atyalpa pramANamAM maLe che : jema ke teo paraMparAthI IsvIsannA AraMbhakALanA, bhRgukaccha sAthe saMkaLAyelA manAtA, nirpranthAcArya Arya khapaTanI paripATImAM thaI gayelA; ane tyAMnuM suvizruta jina munisuvratanuM caitya temanA AmnAyanuM hatuM. (AthI teo caityavAsI muni hovAnuM Thare che.) prastuta caitya AgathI bhasmIbhUta thatAM--maMdira IMTa ane kASThanuM haze--temaNe bharUcanA brAhmaNoe karelI dhanasahAyathI tenuM punarnirmANa karAveluM. temaNe zatruMjaya tema ja ujjayaMtagirinI yAtrA karelI. (caritakAre ApelI daMtakathA anusAra ujjayaMta para aMbAdevIe ApelI siddha-guTikAnA prabhAve teo uttama koTInA kavi banelA ane tyAM) temaNe tatkSaNe "nemisamAhitadhiyAM". padathI prAraMbhAtI 24 kAvyayukta, raivatAcalAdhIza jina ariSTaneminI manohara stuti karelI. prabhAcaMdrAcAryanA kathana anusAra e racanA temanA samayamAM upalabdha hatI. caritanAyaka vijayasiMhasUrinI vidyamAnatAnA kALa vize prabhAcaMdrAcArya kazuM ja jaNAvatA nathI. (sva.) muni kalyANavijayajInA kathana anusAra sUrie suvratajinanuM punarnirmita karAvela kASThamaya maMdira jIrNa thatAM saM 1116 / I sa 1060 ke saM 1122 | I. sa. 1066mAM udayana maMtrInA putra daMDanAyaka AmrabhaTTe (AMbaDe) punaruddhAra karAvyAno caritakAre ullekha karyo che te vAta lakSamAM letAM "anumAne AMbaDa maMtrIthI A AcArya vadhAremAM vadhAre 250thI 300 pUrvanA hoI zake ane jo A kalpanA mAnavA yogya hoya to vijayasiMhasUrino samaya vikramanI dazamI sadIthI pahelAMno mAnI zakAya nahIM; chatAM emanA samaya vizenI koI paNa kalpanA aTakaLathI vadhu vajanadAra gaNAya nahi. e nAmanA bIjA paNa aneka AcAryo thaI gayA che paNa AmAMthI koI paNa dazamI sadIthI pUrve thayAnuM pramANa maLatuM nathI '2 kalyANavijayajInA prastuta 'prabaMdhaparyAlocana'(I. sa. 1931)nA avalokana pachI, keTalAMka varSa bAda, caritakAra-kathita vijayasiMhasUriviracita stuti-kAvyanI tADapatrIya nakalajesalameranA bhaMDAramAMthI prApta thaI che. patranI pratilipino samaya saM 1162 / I sa 1106 hoI, kAvya--ane ethI sUri kavi--te pUrve thaI gayA che teTaluM to sunizcita che ja. bAkInuM keTaluMka to prastuta kAvya have mudrita rUpeNa upalabdha hoI', tenA parIkSaNa parathI aMdAjI zakAya che. (stuti-prAMte kartAe potAnuM 'vijayasiMha" nAma prakaTa karyuM che). Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nemi-stutikAra vijayasiMhasUri vize 125 prabhAcaMdrAcArya prastuta racanAne "amaravAkyo-yukta" kahe che je mULa stutine tapAsatAM vAstavika jaNAya che. stuti niHzaMka uttama kAvyakRti che. temAM eka taraphathI cetoharatA, AkAranuM lAlitya ane sarasatA pragaTa thAya che, to bIjI tarapha tenuM aMtaraMga sadormi, bhaktirasa, ane zaraNyanA bhAvathI bhIMjAyeluM che. tenA prAraMbha ane aMtanAM paDyo ahIM prastuta karavAthI stutinI kAvyarUpeNa uttamatAnuM pAsuM spaSTa thaze : nemiH samAhitadhiyAM yadi daivayogAccitte parisphurati nIlatamAlakAntiH / teSAM kuThAra iva dUranibaddhamUla duSkarmavalligahanaM sahasAcchinatti // 1 // tathA iti jagati durApAH kasyacit puNyabhAjo bahusukRtasamRddhyA sambhavantyeva vAcaH / jinapatirapi yAsAM gocare vizvanAtho duritavijayasiMhaH so'stu nemiH zivAya // 24 // Ama eka utkRSTa racanA hovA chatAM samagra dRSTie tenAM zailI, kalevara, raMgaDhaMga ane chaMdolaya madhyakALanA AraMbhathI-IsvIsanI dazamI-agiyAramI zatAbdIthI-vizeSa prAcIna hovAno to bhAsa nathI karAvatAM. sUrikavinuM "vijayasiMha" abhidhAna paNa temane madhyakALathI vizeSa purAtana mAnavAnI tarapheNa karatuM nathI. jo tema ja hoya to temanI pichAna tema ja temanA samaya-vinizcaya vize anveSaNA dvArA thoDIka to pragati thavAno avakAza avazya che. madhyakAlIna sAhitya tapAsI jotAM temAM vijayasiMha nAmaka sauthI jUnA (ane samakAlika) evA be sUrivaro dRSTigocara thAya che. eka to che nAgendra kulanA samudrasUrinA ziSya jemaNe (za) saM. 975 / I. sa. 1053mAM prabhAsamAM rahI prAkRtabhASA-nibaddha bhuvanasuMdarIkathA racI che; jyAre bIjAno ullekha, valabhIvinirgata kAyasthavaMzIya kavi soDhale svaracita saMskRta racanA udayasuMdarIkathAmAM, potAnA mitrarUpe, ane temanI khaDjhakAvya-racanAothI saMtuSTa banI rAjA nAgArjune temane "khagrAcAryanuM biruda ApeluM evI noMdha sAthe, ullekha karyo che. sthAnAdhIza zilAhAravaMzIya nAgArjunanI eka spaSTa miti I. sa. 1039nI hoI A vijayasiMhAcArya paNa IsvIsanI 11mI zatAbdInA pUrvArdhamAM thayelA che. moTo saMbhava che ke saMdarbhagata neminAthastutinA racayitA upara kathita A bemAMthI eka AcArya hoya zake. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 hoya zake. bhuvanasuMdarIkathAkAra prathama vijayasiMhAcAryanI tarapheNamAM eka ja muddo che; prabhAsa giranAranI najIka hoI tyAMthI teo yAtrArthe saraLatAthI gayA hoya; paNa teo bhRgukacchacaityanA adhiSThAtA hoya tema jaNAtuM nathI. temanI potAnI prazastimAM evo AchopAtaLo paNa izAro nathI. tema ja teo to nAgendrakulanA che, Arya khapatanA vaMzanA nahIM; ane temanI adyAvadhi koI saMskRta racanA na to maLI AvI che ke na to kyAMya ullikhita che. A muddAo temanI stutikAra hovAnI sAme jAya che. bIjI bAju bhRgupuravAsI vijayasiMha eka siddhahasta saMskRta kavi che; lATa dezathI jala vA sthalamArge uttara koMkaNanI rAjadhAnI sthAna(thANA, ThANe)stha zilAhArarAjanI sabhAmAM javuM sugama hoI, soDhala-kathita khagrAcArya zvetAMbara munikavi vijayasiMha te "nemisamAhitadhiyAM"nA kartA-stutinI guNavattA lakSamAM rAkhatAMbhRgupuramaityanA paripAlakamuni vijayasiMhathI abhinna hovAnA niSkarSa tarapha dorI jAya che. stutinuM aMtaraMga joI jatAM te ujjayaMtagirimaMDana neminAthane uddezIne racAI hoya tevuM sIdhuM pramANa to temAM nathI maLatuM; paNa stutimAM neminAthanI koI prasiddha pratimA avazya udiSTa che te to nIcenAM be padyo parathI siddha thaI jAya che. pUjApatracayairnirantaralasatpatrAvalImaNDito nAnAvarNasugandhipuSpanikaraiH sarvatra yaH puSpitaH / pAdAnte pariNAmasundaraphalaiH sambhUSitaH sarvato nemiH kalpataruH satAmavikalaM deyAt tadagyUM phalam // 3 // ane mUrtiste jagatAM mahAttizaminI mUrtirjanAnandinI mUrtirvAJchitadAnakalpalatikA mUrtiH sudhAsyandinI / saMsArAmbunidhi tarItumanasA mUrtirdRDhA nauriyaM mUtirnetrapathaM gatA jinapate ! kiM kiM na kartuM kSamA ? // 9 // bharUcamAM to suvratajinanA purANaprasiddha caityAlaya ane saM1168 | I. sa. 1112mAM vIra jinanA eka maMdira sivAya anya koI, temAM ye jina neminAthanuM koI ja maMdira hovAnuM koI paNa srotamAMthI jANamAM nathI. ethI prabhAvakacaritakAranuM e kathana, ke prastuta "nemisamAhitadhiyAM." stuti giranArastha neminine saMbodhAyelI che, tenI satyatA vize zaMkA karavAne khAsa koI muddo upasthita thato nathI. sajjana maMtrInA nemitIrthanA saM. 1185, I. sa. 1129nA punaruddhArathI lagabhaga soeka varSa pUrveno A sAhityika saMdarbha hoI, prastuta Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nemi-stutikAra vijayasiMhasUri vize 127 jinanI giranAra parvata para sajjana maMtrInI saMracanA pUrve rahela purANI pratimA, ane ethI enA bhavananA astitva saMbaddha, je anekAneka pramANo upasthita che temAM eka sudaDha pramANano AthI vadhAro thAya che. muni caturavijayajIe to vijayasiMhasUri aneka thaI gayA che kahI nemistutikAra vijasihasaMbaddha gaSaNA calAvI nathI. to bIjI bAju paM. aMbAlAla premacaMda zAhanI khagrAcArya vijayasiMha saMbaddha TippaNa anusAra "emanAM kAvyo paikI koI kAvya hajI sudhI upalabdha thayuM nathI."10 paNa uparanI carcAthI have A banne anizcitatAno aMta Ave che. bhRgukaccha-vibhUSaNa jina munisuvratanA purANA caityanA adhipAlaka vijayasiMhAcArya te ja zilAhArarAja sammAnita khaJAcArya vijayasiMha che ane "nemisamAhitadhiyAM." stuti e emanI kRti che evA nirNaya vinirNaya sAme koI Apatti A paLe to upasthita thatI hovAnuM jaNAtuM nathI. pariziSTa mULa lekha prasiddha karavA mokalI ApyA bAda, vAdivetAla zAntisUrinA guru vijayasiMhasUri "khadgAcArya hovA saMbaMdhamAM paM. aMbAlAla premacaMda zAhe vyakta karelI saMbhAvanA vizenuM kathana Akasmika najaramAM AvyuMH yathA : "pATaNamAM "saMpaka-vihAra' nAmanA jinamaMdira pAse AvelA thArApadragacchIya upAzrayamAM vijayasiMhasUri nAmanA AcArya rahetA hatA. khaggAcArya' birudathI prasiddha AcArya A hovAno saMbhava che." ("bhASA ane sAhitya," gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa, graMtha 4, solaMkIkAla, amadAvAda 1976, pR. 281.) paraMtu paNa A vAta saMbhavita jaNAtI nathI. prabhAvakacaritakAranA kathana anusAra vAdivetAla zAMtisUri (vRddhavaye) ujjayaMtagiri para saM. 1096 / I. sa. 1040mAM prAyovezana karI divaMgata thayelA. emanA guruno samaya AthI IsvIsanI dazamI zatAbdIno uttarArdha (ke thoDuM kheMcIne 11mInA AraMbha sudhIno) hovo ghaTe, ane e kAraNasara teo zilAhArarAja nAgArjuna(I. sa. 1039)thI to pAMceka dAyakA pUrve thaI gayA che. vaLI pATaNathI TheTha koMkaNa sudhI teo gayA hoya, UMcI koTInA kavi paNa hoya te badhA vize kyAMthIye sUcana maLatuM nathI. e ja pramANe khadgAcArya vijayasiMha thArApadragacchanA hatA evI paNa koI sUcanA koI ja aghAvadhi upalabdha srotamAM to nathI. AthI mULa lekhamAM bhRgukacchIya- . nemistutikAra--vijayasiMha sUri ane khagrAcArya vijayasiMha abhinna hovAnI je sapramANasayukti dhAraNA upara rajU karI che te ja ThIka jaNAya che. lekha lakhate samaye thArApadragathvIya vijayasiMhasUri dhyAnamAM hatA ja; paNa temanA samayano meLa vAta sAthe besato na hoI emanA vize koI ullekha karavo upakAraka lAgyo nahoto. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 TippaNo : 1. jinavijayamuni, (saM.) prathama bhAga-pUla, siMghI jaina graMthamAlA, graMthAMka 13, amadAvAda-kalakattA 1940, pR. 41-46, 2. "prabaMdha paryAlocana", (6) "vijayasiMhasUri', pR. 40, zrI prabhAvakacaritra [gujarAtI bhASAMtara jaina AtmAnaMda sabhA-bhAvanagara, zrI AtmAnaMda graMthamALA naM. 63, vi. saM. 1987 sin 1931]. 3. paMDita lAlacaMdra bhagavAnadAsa gAMdhI, "siddharAja ane jaino", aitihAsika lekhasaMgraha (1) "vijayasiMha sUri', pR. 79; tathA Muni shri Punyavijayaji, New Catalogue of Sanskrit and Prakrit Manuscripts, Jesalmer collection, L. D. Series 36, Ahmedabad, 1972, p. 73. 4. caturavijaya muni, (saM.) naina stotra loda (pravIna-stotra-saMprada) prathama mAT: amadAvAda 1932, pR. 190-195. 5. nemisamAhitadhiyAmityAdibhiramaravAkyasaMkAzaiH / kAvyairastaut, zrImannemim stutirasti sA'dyApi // 119 // -(jinavijayajI, pR. 45) Egzil Eds. C. D. Dalal and Embar Krishnamacharya, Gaekwad's Oriental Series, No. 11, Baroda, 1920, p. 155; tathA mohanalAla dalIcaMda desAI, jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, muMbaI 1931, pR. 208-209, kaMDikA 285, TippaNa 223. 7. A saMbaMdhamAM vizeSa carcA mATe juo V. V. Mirashi, "The Udayasundarikatha of Soddhala," Professor K. A. Nilakanta Sastri Felicitation Volume, Madras, 1971, P. 431; HUL BALI % dwaj 444491, Literary and Historical Studies in Indology, Delhi 1975, p. 86. C. Cf. M. A. Dhaky, "Urjayantagiri and Jina Aristanemi," Journal of the Indian Society of Oriental Art, NS VOL. XI, Calcutta 1980. 9. caturavijayajI, "prastAvanA", pR. 9. 10. rasikalAla choTAlAla parIkha ane hariprasAda gaMgAzaMkara zAstrI, (saM.) gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa, bhAga 4, solaMkIkAla, "bhASA ane sAhitya", pR. 278. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaMkIyugIna itihAsanAM keTalAMka upekSita pAtro gujarAtanA solaMkIkAlIna itihAsa vize lakhanArAoe keTalIka vAra koI koI mahattvapUrNa mULa srotonA astitvanI temane jANa nahIM hovAne kAraNe, ke lakhatI veLAe AvAM sAdhano dhyAna bahAra rahI javAthI yA apUratI gaveSaNAne kAraNe, keTalAka mahattvanA rAjapuruSo vize kazuM kahyuM nathI, ke koIka kissAmAM alpamAtra ja izAro karyo che. solaMkIyuganA itihAsa lekhanamAM amuka aMze upekSita rahelAM AvAM traNeka pAtro vize je kaMI mAhitI maLI zake che te emane bhaviSyanA graMthomAM sthAna maLe ane emanA vize yathocita noMdha levAya tevA AzayathI ahIM rajU karIzuM. A traNa saMdarbhagata pAtro caulukyarAja bhImadeva dvitIya (I. sa. 1178-1242)nA samayamAM thayelA rAjamAnya ane adhikAra bhogavatA rAjapuruSo che. eka che daMDanAyaka abhaya, bIjA che rAjapradhAna jagadeva pratihAra, ane trIjA che mahApratihAra somarAjadeva. carcA keTalIka saraLatA khAtara somarAjathI karIzuM. mahArAja bhImadeva dvitIyanA saM1266, siMha saMvata 96 = I. sa. 1210nA tAmrapatramAM surASTramaMDalanA mahApratihAra) somarAjano ullekha prApta thAya che. prastuta somarAja saMbaMdhamAM vizeSa anveSaNa thayuM nathI, paNa saMgIta-viSayaka adyAvadhi aprasiddha graMtha nItaratnAvatInA kartA somarAjadeva ane A mahApratihAra somarAja abhinna jaNAya che. saMgItaratnAvalIkAra subhaTa somarAja prAraMbhe pote cApotkaTavaMzIya hovAnuM ane caulukyanarendranA "vetRtilaka" ( pratihAra cUDAmaNi) pade hovAnuM jaNAve che : yathA : kSoNikalpataruH samIka subhaTacApotkaTagrAmaNIryogIndronavacandranirmalaguNasphUrjatkalAnaipunaH / zrIcaulukyanarendravetRtilakaH zrIsomarAjasvayaM vidvanamaNDalamaNDalAya tanute saGgItaratnAvalIm // A pachI "vAghAdhyAyane aMte "culukanRpati ane "cApotkaTa'no pharIne ullekha kare che : culukanRpatilakSmIlubdhasAmantacakraprabalabalapayodavAtasaMvartavAtaH / agaNitaguNasaMmatsvena cApotkaTAnAmadhikRtaratihRdyAM vAdyavidyAM tatAn // saMdarbhagata "caulukya nRpati' koNa, tenI spaSTatA graMthAMte puSyikAmAM karatAM tene caulukyacUDAmaNibhamanRpa kahe che ane potAnI gajavidyAnA jJAtA (ke gajazALAnA uparI?) tarIke paNa oLakhANa Ape che : yathA : ni. ai bhA. 1-17 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 pratyArthanmitimAlakAlarajanIdo:stambhabandhAzraya zrIsaMrakSaNasauvidaH parakarisa(knadha?)cchidAkovidaH / yaH paGgu kurutesma rAjyamakhilaM caulukyacUDAmaNe: zrImad bhImanRpasyanena taditaM dvAMsyenazAstrakRtam // A bhImadeva te "bhImadeva prathama (I. sa. 1022-1066) ke "bhImadeva dvitIya (I. sa. 1178-1240) teno uttara nIce TAMkela saMdarbhamAM graMthakartA "gItAdhyAya'mAM Ape che : tyAM graMthakartA pote ajayapALanA pratihAra jagadevano putra hovAnuM jAhera kare che : satatamajayapAla kSoNipAlAdisevAsamadhigatagariSThaH pratihAryapratiSThaH / sakalasumanidAnaM zrIjagadevasUnu tipariNata kIrtirgItamuccastavIti / rAjA ajayapAla (I. sa. 1173-1175), bAla mUlarAja ane bhImadeva dvitIyano pitA evaM purogAmI hato. jagadeva vize vizeSa kahetAM somarAja tene "hammIra lakSmI haThaharaNa'nuM abhidhAna Ape che. ene daDha, prauDha kRpANavALo saMgrAmavIra, cApotkaTakuLa kamala dIpaka evo bhImanRpano pratihAra kahI, pote teno putra hovAnuM pharIne jaNAve che. AmIdahammIralakSmIhaThaharaNadRDhaprauDha + lgatkRpANaH saMgrAmoracApotkaTakulanalinIkhaNDacaNDAMzurupI / dvAM sthaH zrIbhImabhartRnaeNpamukuTamaNiH zrIjagadevanAmA tasya zrIsomarAjaH samajani tanayaH kAzyapIkalpavRkSaH // saMgItaratnAvalIno racanAkALa saMgrahakartA rAmacaMdra kavi eka sthAne I. sa. 1180 asaMdigdhapaNe jaNAve che, to bIje sthaLe prastuta graMtha I. sa. 1200nA arasAmAM racAyo hovAnuM kahe che. eTaluM kharuM ke A graMtha bhImadevanI prAraMbhika kArakirdInA samayamAM racAyo hovo joIe ane tyAre somarAja kavi kahe che tema, pote gajazALAno paNa adhipati hoya ane pachI I. sa. 1210 pahelAM te surASTramaMDalamAM mahApratihArarUpe niyukta thayo haze. somarAja-viracita saMgItaratnAvalI e bhAratIya saMgIta-viSayaka sAhityanA uttamottama graMthomAMno eka che. temAM prathama prakaraNamAM saMgIta vizenI sAmAnya vAta karyA bAda bIjA prakaraNamAM svara-grAma vize, trIjAmAM prabaMdhagAna saMbaMdhI, cothAmAM mArgIzailInAM cha rAga ane 36 bhASAo vize, pAMcamAmAM dezIrAganI carcA chaThThAmAM tAla viSaya ane sAtamAAThamA-navamA prakaraNamAM vAdya viSayanI carcA karelI che. samAsayukta prAsAdika saMskRtamAM Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaMkIyugIna itihAsanAM keTalAMka upekSita pAtro .racAyela somarAjano A graMtha maru-gurjara paraMparAnI eka bahumUlya kRti che ane gujarAtanA sAMskRtika itihAsamAM pratihAracUDAmaNi somarAjadevanuM ane solaMkIyuganuM A eka mahAn yogadAna che, jenI noMdha levAnI ghaTe. nijI yogyatA uparAMta teno pitA jagadeva, bhImadevanA zAsanataMtramAM eka agraNI adhikArI hoI, te kAraNasara paNa somarAjane rAjakAjamAM bhAga levAnI taka ane sArAM sthAna maLyAM haze. potAno, potAnA kuLano, ane pitAno paricaya somarAja svodgAra dvArA vigate karAvatAM hoI, tenI pramANabhUtatA evaM mUlya vize zaMkAne koI ja sthAna nathI. somarAjapitR jagadeva pratihAranA saMbaMdhamAM be dhyAna kheMce tevA prasaMgo ApaNane saM 1305 / I. sa. 1249nA arasAmAM racAyelI, kharataragacchIya AcArya jinapatisUrinA ziSya jinapAlopAdhyAyanI kharataragaccha-bRhat gurvAvalI(pUrvArdha)mAMthI prApta thAya che, je samIpakAlika lekhaka dvArA noMdhAyela hoI, pUrNatayA vizvasta che. temAM jaNAvyA anusAra, saM 1244 / I sa 1188mAM jinapatisUri aNahillavADa pATaNamAM AvelA tyAre temaNe suprasiddha koTyAdhipati bhAMDazAlika 'vaizya abhayakumAra' (jeno prabaMdhomAM 'vasAha AbhaDa' nAme ullekha thayelo che ne ajayameru(ajame2)nA saMghane ujjayaMta-zatruMjayatIrthanI yAtrA karavA mATe lekhita rAjAdeza meLavI ApavA sUcana kareluM, ane zreSThIvara abhaye rAjapradhAna jagadevane maLI, prastuta Adeza meLavI, ajame2saMghane te khAsa vAhaka dvArA mokalI Apelo ane pachI sUrIzvare saMghasahita yAtrA karyAno ullekha che. 131 bIjo prasaMga che A yAtrAmAMthI pAchA vaLatAM jinapatisUrinA AzApallImAM thayelA rokANa samayano. te vakhate sUrIzvarane tyAM (bRhadgacchIya) pradyumnAcArya sAthe (udayanavihAranI yati dvArA pratiSThA vidhiyukta gaNAya ke nahIM te saMbaMdhamAM) vAda thayelo, jemAM pradyumnAcAryano parAjaya thatAM, temanA anurAgI ane anuyAyI daMDanAyaka abhaye sapAdalakSanA saMghane rAjA bhImadevanA nAmathI AjJA ApI, AzApallI choDavA manAI karI, saMghanI chAvaNI pharato so sainikono ghero nAkhI dIdho. e daramiyAna mAlavA tarapha gurjara kaTaka sAthe gayelA jagadeva pratihArane mArate ghoDe patra mokalI, saMghane lUMTI gujarAtano khajAno ta2 ka2vAnI maMjUrI mAgI, uttaramAM kupita thayela jagadeve lakhI jaNAvyuM ke meM mahAmahenate pRthvIrAja sAthe saMdhi karI che : jo sapAdalakSanA loko para tame hAtha nAkhazo to (tamane) gadheDAnA udaramAM sIvI daIza. AthI 14 divasathI lAdelo ghero uThAvI, daMDanAyaka abhaye saMghane mAna saMha vidAya ApI. gurvAvalImAM A ghaTanA pachI sAla sAthenI noMdha saM 1245 / I sa 1189nI maLatI hoI, prastuta prasaMga saM. 1245nA prAraMbhanA mAsamAM kyAreka banyo haze. A ullekhothI jagadeva pratihAranI sattA ane I sa 1188-89mAM tenI vidyamAnatAnuM pramANa maLI rahe che. jagadeve Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 bAla mULarAjanA samayamAM gujarAta para caDhI Avela mojuddIna sulatAnanA kaTakane parAjaya ApavAmAM bhAga lIdho hoya, ke pachI siMdhanA koI amIra (hammIra) sAthenI laDAImAM bhAga lIdho hoya tema jaNAya che. ane teNe ajayapALa tema ja bhImadeva bannenI sevA karyAnuM ane bhImadevanA rAjyakALanA prAraMbhika varSomAM to te daMDanAyakane dabAvI zake tevA rAjapradhAnanA moTo hodA para rahyo hovAnuM jaNAya che. ahIM je daMDanAyaka abhayano ullekha thayo che tenA saMbaMdhamAM tapAsa karatAM keTalIka vadhu hakIkato prApta thAya che. saM. 1248 | I. sa. 1192mAM AzApallImAM lakhAyelI dazavaikAlikaTIkAnI tADapatrIya pratanI prazastimAM te kALe daMDanAyaka abhayaDa hovAnuM jaNAvyuM che: yathA : saMvat 1248 varSe zrAvaNa sudi 9 some / adyeha AzApallayAM daMDa0 zrI abhayaDa pratipattauM laghu dazavaikAlikaTIkA likhitA / / AthI AgaLa banI gayela banAva pachInA trIje-cothe varSe paNa te AzApallikarNAvatImAM ja daMDanAyaka hovAnuM siddha thAya che. prabaMdhomAM anyatre "daMDAdhipa abhaya' e daMDapati AbhUnA je ullekho prApta thAya che temAM uddezita "abhaya" vA AbhU ane A AzApallinA daMDanAyaka "abhaya" ke "abhayaDa eka ja vyakti che ke nahIM te vize have vicArIe. somaprabhAcAryanA jidharmapratibodha(saM. 1241 | I. sa. 1185)mAM tAraMgA paranA kumArapALa nirmita ajitanAthanA prAsAdanuM bAMdhakAma jasadeva(yazodeva)nA putra "daMDAdhipa abhaya" dvArA (dekharekha nIce) thayAnuM kahyuM che. ajitanAtha caityanI pratiSThAmiti viravaMzAvalImAM saM. 1221 | I. sa. 1165 ApelI che, je vizvasanIya jaNAya che. parvatasthita A jabarA merumaMdiranA bAMdhakAmamAM dazeka varSa to saheje lAgI jAya te hisAbe ochAmAM ochuM I. sa. 1156mAM daMDanAyaka abhaya potAnA pada para vidyamAna hovo joIe. savAla e che ke kumArapALanA samayano daMDAdhipa abhaya zuM bhImadevanA samayamAM, I. sa. 1192 sudhI e daMDanAyaka pade rahyo hato? ajayapALanA samayamAM tenI zuM sthiti hatI? kumArapALanA kapardI, AmrabhaTTa, ane pachIthI sAmaMtasiMha sarakhA jaina maMtrIono ghAta karAvanAra ane kumArapALe bAMdhela keTalAMye jaina maMdiro toDAvanAra ajayapALa tAraMgAnA (kumArapAlakArita) jaina maMdiranA bAMdhakAma para dhyAna rAkhanAranI zuM vale kare te paNa vicAravuM joIe. moTo saMbhava e che ke kumArapALano daMDAdhipa abhaya ane bhImadevano daMDanAyaka abhayaDa e be bhinna vyaktio hovI joIe : yA to eNe ajayapALa sAthe samAdhAnapUrvaka kAma lIdhuM hoya. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solaMkIyugIna itihAsanAM keTalAMka upekSita pAtro 133 A bAbatamAM kaMIka pramANa ApaNane jinaharSagaNikRta "vastupAlacaritra"(saM. 1497 | I. sa. 1441)mAMthI maLe che. jinaharSagaNinA kathanAnusAra maMtrIzvara vastupAlanA pitA azvarAja ke AsarAja prAgvATakuLanA daMDapati AbhUnI putrI kumAradevIne paraNelA. A lagna Isa. 1180 ke te pachInA taratanA kALamAM thayAM hovAM joIe. bIjA zabdomAM vastupAlanA mAtAmaha jaina daMDapati AbhUno samaya ane bhImadevanA daMDanAyaka jaina abhayano samaya lagabhaga eka ja thAya che. eka ja samaye eka ja nAmadhArI be daMDanAyako hovAnuM ochuM saMbhave che. jinaharSagaNi AbhUnI pUrvajAvalI sAmaMtasiMha-zAMti-brahmanAganAgaDaputraAbhU e rIte Ape che : paNa kumArapALanA daMDanAyaka abhayanA pitAnuM nAma nAgaDa' nahIM paNa "jasadeva' hatuM : AthI daMDAdhipa abhaya ane daMDapati AbhU e banne bhinna vyaktio hovAnuM siddha thAya che, paNa bhImadevanA upara carcita daMDanAyaka abhayaDa ane jinaharSa kathita daMDapati AbhUno samaya, AgaLa kahyuM tema, lagabhaga eka ja hoI, te banne abhinna hovAno ghaNo saMbhava che. jagadeva nAmadhArI paNa jJAtie zrImALI vaNika evA eka daMDanAyaka kumArapALanA samayamAM thayA hovAnuM giranAra paranA saM. 1256 | Isa. 1200mAM bharAyela naMdIzvara dvIpanA paTTa para korela lekhathI jaNAya che. paNa A daMDanAyaka jagadeva prastuta pratihAra jagadevathI kaMIka samayanI dRSTie ane vizeSataH nAta-jAta ane dharmathI bhinna jaNAya che. A jagadeva daMDanAyaka sAMprata itihAsa lekhakonA dhyAna bahAra rahyA che, temanA vize paNa anveSaNa dvArA vizeSa mAhitI prApta karavI jarUrI chee. TippaNo : 1. juo, AcArya girajAzaMkara vallabhajI, gujarAtanA aitihAsika lekho, bhAga 2jo muMbaI 1935. pR. 97. 2. Bharata Kosa, Ed. M. Ramakrishna Kavi, Tirupati 1951, p. 4. 3. Cf. Kavi, p. 5. 4. Ibid. 4. Ibid. E. Ibid. 7. Kavi, pp. 4 & 17. 8. Kavi, pp. 4-5. 9. saMta AcArya jinavijaya muni, siMghI jaina graMthamAlA graMthAMka 42, muMbaI 1956. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 10. ejana, pR. 34. 11. ejana, pR. 43. daMDanAyaka abhayadevavALI vAtano azokakumAra majumadAre anya saMdarbhamAM ane anya prayojana arthe ullekha karyo che. See Chaulukyas of Gujarat, Bombay 1956, p. 141. 12. saMjinavijaya muni, jaina pustaka prazasti saMgraha, siMghI jaina graMthamAlA, (graMthAka 18), muMbaI 1943, pR. 113. 13. tattha mANasa nA-fbafsa phira tuM ! daMDAhiva-abhaeNaM jasadeva-sueNaM nimmAvayaM // kumArapAlapratibodha, pra0 5, pR0 443. (Ed. Muniraj Jinavijaya, GOS. No. 14, Baroda 1920.) 14. zrI zAMtisUri jaina graMthamAlA, graMthAMka 5, amadAvAda 1941, prathama prastAva 31-32, pR. 1. 15. ejana. pATaNano AbhaDavasAha neminArano putra hato, evuM anya sAdhanothI nirdezita che. paraMtu te daMDanAyaka nahIM, zreSThI hato. saMbhava che ke A saMdarbhamAM prastuta AbhaDavasAha vivalita hoya. 16. "maMtrIza AbhUe thArApadrapurathI saMdhapati banI giranAra-zatruMjayanI yAtrA karyAno ullekha somadharmagaNikRta upadezasAhatikA(saM. 1503 = I. sa. 1447)mAM Ave che : (saM. amRtalAla mohanalAla, amadAvAda, vi. saM. 1998, pR.43), paNa A "maMtrIza AbhU te kumArapALavALA daMDanAyaka abhayaDa ke bhImadevavALA daMDAdhipa AbhU, ke anya koI teno nirNaya thaI zakato nathI. 17. saM. AcArya girajAzaMkara vallabhajI, gujarAtanA aitihAsika lekho, bhAga 3jo, muMbaI 1942, mR. 192. - 18. eka che cAvaDA mezrI, bIjA che jaina vaNika. 19. bhImadevanA samayanA A mahApratihAre somarAjadeva, jagadeva pratihAra, ane daMDanAyaka abhayaDa uparAMta eka bIjA paNa mahattvanA adhikArI hatA koNAdhipa mokSadeva, temaNe paNa saMgIta-viSayaka eka mahattvapUrNa graMtha lakhelo che. See Kai, p. IV-. ApaNA pratihAra jagadeve prabhAsamAM somanAthano meghanAda (maMDa5) karAvelo tevo ullekha verAvaLathI prApta (paNa mULe somanAthanA maMdira sAthe saMlagna, bhImadeva bIjAnA samayanA (mitinaSTa) khaMDita lekhamAMthI prApta thAya che. juo gujarAtanA aitihAsika zilAlekho, bhAga 2jo, zrI phArbasa gujarAtI sabhA-granthAvalI 15, muMbaI 1935, pR 168. temAM jagadeve te karAvyo evo 34mI paMktimAM ullekha che, ane 3pamI paMktimAM Avato prAtihAraziromaNi ullekha paNa tene udezIne thayo jaNAya che. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "mInaLadevI'nuM asalI abhidhAna solaMkIkALa upalakSe labhyamAna lokakathAomAM, evuM sAMpratakAlIna navalomAM samrATa jayasiMhadeva siddharAjanI mAtA mInaLadevI' ke "mInaladevI' nAmathI suvidyuta che. nAgendragacchIya merUtuMgAcAryanA prabaMdhaciMtAmaNi (saM. 1361 | Isa. 1305) aMtargata "siddharAjAdiprabaMdha"mAM siddharAja-pitR karNadeva(prathama) (I. sa. 1026-1095)nA vivAha saMbaMdhI kathela anuzrutimAM, tema ja tyAM "maMtrI sAMtU-daDhasamatAprabaMdha"mAM, tathA "devasUriprabaMdha"mAM to "mayaNalladevI' evuM abhidhAna hovAnI sUcanA maLe che. merUtuMgAcArya pUrve kharataragacchIya abhayatilaka gaNie svakRta dayAzrayakAvya-vRtti (saM. 1312 | I. sa. 1256)mAM ane ethI mUlakAra pUrNatallagacchIya hemacaMdrAcArye paNa prastuta nyAzrayakAvya (A. I. sa. 1140)mAM siddharAjanI jananI rUpe e ja nAma darzAvyuM che; eTaluM ja nahIM, mULamAM (ane ethI TIkAmAM paNa) mayaNalladevI caMdrapura(govA-paMthakanA cAMdora)nA (kadaMbarAja) jayakezI (prathama) (I. sa. 1050-1080)nI duhitA hovAnI hakIkata paNa noMdhI che. mULa zloko mahattvanA hoI ahIM tene vRtti sameta urphakIzuM: avAcyAM sphArikAkSyasti nAmnA candrapuraM puram / kaDakasphalakastraiNaM dharmAnudvijitRprajam // 12 // 99. avAcyA dakSiNasyAM dizi nAmnA candrapuraM puramasti / kIdRk / spharikA sphurantI zrIlakSmIryatra tat / "taddhitAkaM" [3.2.54] ityAdinA na puMvat / tathA kaDakAni mAdyanti sphalakAni savilAsAni straiNAni yatra tat / tathA dharmAdanudvijitryomudvijamAnAH prajA yatra tat / etenAtrArthakAmadharmANAM saMpaduktA / dizAM proNuvitA kIrtyA dviSAM prorNavitaujasA / rAjeha jayakezI yaM stuto vittazca rodasI // 100 / iha candrapure jayakezI nAma rAjAsti / kIdRk / ojasA pratApena balena vA dviSAM prorNavitA chAdakota eva kIrtyA dizAM proNuvitA vyApakota eva ca yaM jayakezinaM rodasI stutaH zlAghete vittazca jAnItazca / / kanyA jayati tasyaiSA mayaNalleti nAmataH / samIdhesyA na dadhvaMse kAntirninye jaganmudam // 101 // 101. nAmato mayaNalleti mayaNalAkhyaiSA citrapaTasthA tasya jayakezinaH kanyA putrI Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nigrantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 jayati sarvastraiNAdutkarSeNAsti / yato'syAH kanyAyAH kAntiH kamanIyatA samIdhe didIpe na dadhvaMse na kSINA / ata evAsyAH kAntirjaganmudaM harSaM ninye prApayat // 136 'mInaLadevI'nA prastuta 'mayaNalladevI' mULa abhidhAna vize gujarAtano madhyakAlIna itihAsa lakhanAra--carcanAra sAMpratakAlIna koI ja itihAsavettAe zaMkA uThAvI nathI. solaMkIkALanA samakAlIna lekhaka hemacaMdrasUri tema ja anugAmI vRttikAra abhayatilaka gaNi tathA prabaMdhakAra meruttuMgAcAryanAM sAkSyo dhyAnamAM rAkhatAM siddharAjanI mAtAnuM mULa nAma Aje kahevAya che tema 'mInaLadevI'to nahotuM ja eTaluM to spaSTa ja che. prastuta abhidhAna asalamAM 'mayaNalladevI' parathI UtarI AvyuM haze tevo saMbhAvya tarka karavA sAthe dhvani parathI te kannaDa bhASAnuM hoya tevI paNa pratIti thAya che : paNa A viSaya paratve gaveSaNA calAvavA--khAsa karIne karNATaka dezanA aitihAsika sroto joI levA--tarapha gujarAtanA itihAsakAronuM dhyAna gayuM hovAnuM jaNAtuM nathI. madhyakAlIna kannaDa sAhityamAM to mAro zrama nathI, praveza paNa nathI; eTale e dizA choDI karNATaka saMbaddha te kALanA anulakSita prakAzita abhilekho tarapha vaLatAM tyAMthI A muddAne spaSTa karatAM keTalAMka cokkasa pramANo, nirNAyaka sUcano, avazya prApta thAya che. ene lakSamAM letAM asalI abhidhAna 'mInaLadevI' hovAnuM to jarAye lAgatuM nathI ja, paNa 'mayaNalladevI' hovAnuM paNa siddha nathI thatuM. tyAM to tene badale 'maiLaladevI' evuM nAma vAraMvAra jovAmAM Ave che ane saMbaMdhita lekhonI samaya-sthiti tema ja tyAM saMdarbhagata rAjavaMzomAM nAmo jotAM to mULe e ja nAma mInaLadevI saMbaMdhamAM paNa abhipreta hovAno pUro saMbhava che. viSayane uparyukta banatA lekho A pramANe che : (1) kalyANapati cAlukya samrATa Ahavamalla somezvara (prathama) (I. sa. 10441069)nI aneka rANIomAMnI ekanuM nAma 'maiLaladevI' hatuM. prastuta rANInA ullekha I sa 1053mAM enA vanavAsI-viSaya paranA zAsana darzAvatA abhilekhamAM tema ja somezvaranI sAthenI enI zrIzailamnI yAtrAnI noMdha letA I. sa. 1057nA lekhamAM maLe che. taduparAMta I. sa. 1064nA mahAmaMDalezvara mA22sanA abhilekhamAM caulukya rAjJI meLaladevIno te aMkakAra hato tevo nirdeza thayelo che. (2) vanavAsI-viSayanA adhipati kadaMbarAja tailapa (prathama) aparanAma tomIyadeva (I. sa. 1045-1075)nI rANInuM nAma paNa 'maiLaladevI' hatuM evo nirdeza prastuta rAzIe potAnA svAmI saha, hoTTaranA kezavezvaranA maMdirane, samarpita karela tAmrazAsanamAM maLe che. (3) cAlukacarAja somezvara prathamanA anugAmI--tenA jayeSTha putra---- Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 mInaLadevI'nuM asalI abhidhAna somezvara(dvitIya) (I. sa. 1068-1079)nI traNa rANIomAMthI ekanuM nAma "maLaladevI hatuM tema zivapuranA abhilekha parathI jANI zakAya che. (4) saudattI(prAcIna sugaMdhavartI)nA adhirAja raTTavaMzIya kannakeranA I. sa. 1096nA, svapitR kAlasene karAvela jinAlayane uddezIne apAyela dAnazAsanamAM, kAlasenanI rANI rUpe "maiLaladevI" abhidhAna prApta thAya che". (5) somezvara(dvitIya)nA laghubaMdhu cAlukya samrATa tribhuvanamala vikramAditya SaSTam (I. sa. 1068-1127)nI eka putrInuM nAma paNa "maiLaladevI hatuM. ene govAnA kadaMbarAja jayakezI (dvitIya) (I. sa. 1104-1135) vere paraNAvelI'. kirusaMpagADinA jinAlayane arpita, kadaMba vaMzIya rAjabaMdhuo vIra permADi tathA vijayAdityanA dAnazAsanamAM, temanA pitArUpe jayakezI dvitIya ane sAthe ja mAtArUpe uparakathita "aiLaladevI'no paNa ullekha thayo che. (6) dhUli (prAcIna pUli)nagaranA gaMgavaMzIya piTTanRpanA putra bijjale baMdhAvela jinAlayane samarpita zilAzAsana(I. sa. 12mI zatAbdI prathama caraNa)mAM dAtAe potAnA baMdhuonAM nAma ApavA sAthe bhaginI "maLaladevI'no paNa ullekha karyo che. karNATakanA Ama IsvIsanI 11mI tema ja 12mI zatAbdInA cAlukya, kadaMba, rada tathA gaMgavaMzIya abhilekhomAM muddAgata abhiyAnanA asaMdigdha ullekho jotAM tyAM mayaNallAdevI' nahIM paNa "maLaladevI' rUpa pracalita hatuM : sarvatra e ja rUpa maLe che. lekhanamAM "maine vikalpa "maI" ke "maya' rUpa ghaTI zake; ane "-Lala'nA 'lavyaMjanano halanta uccAra na karatAM pUro karavAmAM Ave ane sAthe ja jo tenuM jarA nAsikAzrita uccAraNa karavAmAM Ave to te Nalla jevuM saMbhaLAya. hemacaMdrAcArye A drAviDI "mainala'no nAsikAzrita dhvani mayaNalla' jevo sAMbhaLyo haze ane e kAraNasara (tema ja kadAca padyamAM chaMda-mAtrA sAcavavA) temaNe tevuM rUpa rajU karyuM hoya tema bane. siddharAjamAtu "mainaladevI'nuM nAma janabhASAmAM to "mInaLadevI' ja rahevAnuM ane te rUDha thayela (ane vastutayA karNazila) abhidhAnane pheravavAnA AyAsa-prayAsa niSphaLa ja javAnA; paraMtu itihAsavettAonI vAta judI che; solaMkIkAlanA itihAsanAM pramANabhUta pustakomAM to tathya khAtara, asalI kannaDa rUpane rajU karavuM ISTa mAnI zakAya. kaMI nahIM toye tatsaMbaddha nirdeza to thavo jarUrI banI jAya che. ni. e. bhA. 1-18 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 nigraMtha aitihAsika lekha-samuccaya-1 TippaNo :1. siMghI jaina graMthamAlA, graMthAMka 1, saM. jinavijaya muni, zAMtiniketana 1933, pR. 24-55. 2. ejana, pR. 57. 3. ejana pR0 67. 4. saM. municaMdravijaya, manapharA (kaccha, vi. saM. 2039 I. sa. 1983), pR.715-716, ane temAMthI ahIM lIdheluM avataraNa. 5. juo : jI. ema. morAyasa, The Kadamba Kula, muMbaI 1931, pR. 117. E. North Indian Inscriptions, Vol. IX, pt.1, p. 123. 7. Annual Report of South Indian Epigraphy 1932-33, graM. 189. C. L. D. Barnet, "The Inscriptions from Hotur". (other details unavailable) 9. SII, p. 20, no. 46. 10. naina zittAtre usaMha (dvitIyo HT) saM. ka57 vijayamUrti zAstrAcArya, mANikyacaMdra digaMbara-jaina graMthamAlA, puSya 45, muMbaI 1952, pR. 353-355. 91. L. D. Barnet, "Inscriptions at Narendra of the time of Vikramaditya VI and the Kadamba Jayakesin I, A. D. 1125", Epigraphia Indica 13, pR. 299, 304-308, 312, 314, 316-337. A sivAya sidApuranA I. sa. 1135nA abhilekhamAM prastuta jayakezI tathA aiLaladevI bhoguUramAM zAsana karatA hovAno ullekha che : (juo SHI, Vol. xv, No. 14); prastuta rANI maiLaladevIno I. sa-1139no paNa lekha che, jemAM tene kendramAM zAsana karatI hovAno ullekha che: juo ARIE 195051 appendix bI naM. 92) A uparAMta mAdanabhAva gAmanA zilAzAsanamAM teno tathA pati jayakezIno paramADI ane vijayAdityanA mAtApitA rUpe ullekha thayo che : (juo SII, pp. 15, 16 No 16) 12. ARIE 1950-51, naM. 15. 43. Barnet, o 22, "Inscription of Hubli of the Reign of Vikramaditya VI, p. 18, 201." 14. siddharAja-mAtu maLaladevInA pitRpakSIya vaMzavRkSano saMbaMdhakartA bhAga A pramANe che : Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'mInaLadevI'nuM asalI abhidhAna maiLaladevI= caulukya karNadeva (I. sa. 1066-1095) kadaMba jayakezI (prathama) (caMdrapura-govA) (I. sa. 1050-80) guhalladeva tRtIya (I. sa. 1080-1100) 139 vijayAditya= gaMgarAjJI caTTaladevI (I. sa. 1100-1104) I cAlukya maiLaladevI = jayakezI (dvitIya) (I. sa. 1100-1135) permADa vijayAditya jo ke govAnA kadaMba vaMzIya lekhomAM siddharAja-mAtR maiLaladevIno ullekha thayo nathI, paNa tenAM kAraNomAM to teno vivAha karNATa bahAra thayo hoI saMparka tathA tenA saMbaMdhamAM sthAnika saMdarbhonA pachIthI rahelA abhAvane mAnI zakAya. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpAla-parivArano kuladharma solaMkI samrATa jayasiMhadeva siddharAja tema ja kumArapAlanA sabhAkavi, prAgvATavaMzIya kavirAja zrIpAla, temanA putra kavi siddhapAla, tathA pautra vijayapAla dharme jaina hatA tevuM upalabdha madhyakAlIna sAdhanothI itihAsavettA muni jinavijaya evaM jaina sAhityavettA mohanalAla dalIcaMda dezAI, munivara kalyANavijaya, muni caturavijaya, dA. bhogIlAla sAMDesarA, prA. hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyA", muni tripuTI, tathA paM. aMbAlAla premacaMda zAha ityAdi sAMpratakALamAM thaI gayelA jaina vidvAnonuM kathana hatuM. solaMkIkAlIna jaino evuM jainadarzana paratve khAsa sahAnubhUti na dharAvatA hovA chatAM durgAzaMkara kevaLarAma zAstrI paNa zrIpAlane "jaina poravADa vaizya mAnatA hatA. prastuta sarva vidvAnonI mAnyatAthI bhinna mata tAjetaramAM zrImad zAMtikumAra paMDyAe prakaTa karyo che. temanA kahevA pramANe labhyamAna pramANothI zrIpAla ane temanA vaMzaja "jaina nahIM paNa hiMdudharmI hovAnI spaSTa chApa paDe che"10. sAMprata lekhamAM AthI A banne matonI samIkSA karI tathya zuM hoI zake te aMge vicArI jovA yatna karIzuM. zrIpAla ane tenA vaMzaja jaina hovAnA pakSamAM je mata che te to astitvamAna samakAlika tathA uttarakAlika sAhityika pramANono prathama dRSTie je sIdho artha thaI zake che tenA AdhAre, vizeSa vicAraNA karyA sivAyano che; prastuta vidvAnonA manamAM e viSaya saMbaddha svAbhAvika ja koI zaMkA UThI ja nathI; eTale temaNe te saMbaMdhamAM koI sAdhaka-bAdhaka pramANonA AdhAre carcA karI nathI, UhApoha karyo nathI. AthI ahIM sau prathama e viSaya para je aitihAsika noMdho evaM pramANAdi upalabdha che te peza karI, te pachI tenuM je prakAre arthaghaTana zrI paMDyAne abhimata che te bAbata para emanAM maMtavyo uddhata karI, vistArathI nirIkSaNaparIkSaNa karavAno ja mArga grahaNa karavo joIze... zrIpAla-siddhapAla-vijayapAla aMge upalabdha thatAM je sauthI mahattvapUrNa pramANo che te temanI potAnI kRtionAM che, ane koIka koIka samakAlika anya lekhakonAM sAThyo paNa mojUda che, je A pramANe che : (1) jayasiMha siddharAje mALavAmAM ratalAma-koTA paMthakamAM (purANA upalA mALavAmAM) AvelA bilpAMkanA zivAlayanA saM. 1198 | Isa. 1142mAM karAvelA uddhAranI zrIpAla kavi viracita prazasti; (2) kumArapALe baMdhAvelA AnaMdapura (vaDanagara)nA prakAranI kavi zrIpAle racelI Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpAla parivArano kuladharma 141 saM. 1208 | I. sa. 115ranI prazastipa. (3) bRhagacchIya ajitadevasUriziSya hemacaMdranA nAbheyanemidvisaMdhAnakAvyanuM saMzodhana zrIpAle karyA saMbaMdhano mUlaino RNa-svIkAravuM. enI miti prApta nathI paNa racanA saMbhavatayA kumArapALa-yuganA pUrvArdhamAM thaI hovI ghaTe. (4) zrIpAla-kArita caturvizatijinastavana kavirAja zrIpAlanI A sivAyanI anupalabdha kRtiomAM siddharAja dvArA nimapita sahastraliMga-taTAka (purANuM abhidhAna durlabharAjasara; navanirmANa prAyaH IsvI 1137)nI, tathA siddhapura khAtenA rudramahAlaya(prAyaH IsvI 1138-1144nA gALAmAM kyAreka)nI prazastio, ane temaNe verocanaparAjaya nAmaka sAhityika kRti (nATaka ? kAvya ?) racelI tevA 13mA-14mA zatakanA caritAtmaka-prabaMdhAtmaka ullekho. (tadatirikta zrIpAlanI vartamAne aprApya kAvya-kRtiomAMthI cUMTI kADhelAM paDyo jalpaNanI sUktamuktAvalI (IsvI 1247-60) tema ja zArgadhara kRta zArzvadharapaddhati (A I. sa1363) aMtargata maLe che; paNa prastuta sUktiono to zuddha lalita sAhityanA kSetramAM samAveza thato hoI sAMprata carcAmAM tenI upayuktatA nathI.) (5) zrIpAlaputra siddhapAle pauSadhazALA baMdhAvelI; ane temAM vAsa karIne bRhadgacchIya vijayasiMhasUri ziSya somaprabhAcArye saM1140 | I. sa. 1184mAM jiNadhammapaDiboho | jinadharmapratibodha nAme kumArapALanI jaina gAzmadharma-zikSAdIkSA saMbaMdhanI hakIkatane kendramAM rAkhIne upadezAtmaka graMtha racelo. siddhapAlanI koI akhaMDa kRti prApta nathI; paNa tenI lupta kRtinAM, ujajayaMtagiritIrtha sambaddha beeka padya somaprabhAcArye uddhata karelAM che". (6) zrIpAla-baMdhu zobhitanA svargagamana pazcAtanI, tenA smAraka rUpanI, abda parvata para delavADAgrAmanI vikhyAta vimalavasahInA pazcAtkAlIna balAnaka-maMDapamAM rAkhavAmAM Avela mitivihIna praticchAndaka, khAMbhIrUpI, pratimA". (7) siddhapAlaputra kavi vijayapAlanI eka mAtra kRti draupadI svayaMvara (nATaka) upalabdha che. ATalA srota to samakAlika che; paNa kavivara zrIpAlanA jIvana vize kaMIka vizeSa ane navIna hakIkato rAjagacchIya prabhAcaMdrAcAryanA prabhAvakacarita (saM. 1333 | I. sa. 1277) tathA nAgendragacchIya merUtuMgAcAryanA prabaMdhaciMtAmaNi (saM. 1361 | Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 I. sa. 1305) aMtargata noMdhAyelI che. te pachInA kALanI noMdhomAM koI khAsa upayukta yA navI vAta maLatI nathI. 142 have prAyaH uparanA srotonA AdhAre eka eka muddA para paMDyA mahodaye je chaNAvaTa karI che te joI tenA para ahIM kramazaH vicAra karIzuM. vicAraNA pramANonI je upara kramavArI rajU karI che te anusAra nahIM paNa zrImAn paMDyA je kramamAM potAnI sthApanAnA muddAo prastuta kare che te kramavAsane anusarIne karIzuM. (1) ''vijayapAlanA draupadIsvayaMvaranA nAndI zloko ane zrIpAlanA 'vaDanagara prAkAraprazasti'nA ghaNA zloko ApaNane vijayapAla ane tenA pUrvajo hiMdudharmI hatA evuM anumAna karavA prere che. 'draupadIsvayaMvara'nA prathama zlokamAM kavi vijayapAle bhagavAna zivanA tripurAntaka svarUpanuM je surekha ane sasaMdarbha varNana karyuM che te kavino A paurANika kathAnaka mATeno UMDo Adara ane paricaya pragaTa kare che"19. '"bIjA nAndI zlokamAM lakSmIpati viSNunI stuti karavAmAM AvI che. emAM kavino devI lakSmI tathA bhagavAna viSNu taraphano Adara pragaTa thAya che. kavie 'draupadIsvayaMvara' nATakamAM bhagavAna kRSNane paNa je rIte kendrasthAne mUkI ApI emanA caritrane uThAva Apyo che te paNa kavino kRSNa taraphano AdarAtizaya pragaTa kare che. ''draupadIsvayaMvara"nuM vAcana karatAM kavi jaina haze ema jarA paNa lAgatuM nathI. UlaTAnuM te hiMdudharmI hovAnuM vizeSa pratIta thAya che'20 A dalIla prazna dRSTie to ghaNI ja pratItijanaka lAge che; paNa AnI sAme keTalAka muddAo che. prastuta nATaka vedamArgI rAjA bhImadeva dvitIyanI AjJAthI pATaNanA purANamArgI tripuruSaprAsAdamAM bhajavavA mATe racAyuM hatuM. AthI nAMdInA zloko tema ja kathAvastu purANa evaM bhAratAdi sAhitya Azrita hoya te ucita, sayukta, ane svAbhAvika che. Avo ja eka dAkhalo jaina pakSe mojUda che. jemake bhRgukacchanA zakunikAvihAranA caityavAsI adhiSThAtA jayasiMhasUri dvArA viracita hammIramadamardana nATaka tyAM bhImezvara maMdiramAM bhajavavA mATe racAyuM hatuM ane temAM nAMdI maMgala rUpe brahmA, viSNu, ane maheza dvArA ''jyoti'(parabrahma)nI stuti che, jinendranI nahIM. kAzmIrI mahAkavi bilhaNe potAnA jaina prazrayadAtR sAnDrUmaMtrI kArita zAntyatsavagRha (sAndU-vasahikA ?)mAM AdinAthanI rathayAtrAnA utsava prasaMge bhajavavA karNasuMdarI-nATikA racelI ane temAM nAMdInA zloka rUpe jinastuti che22. ethI karIne bilhaNa jaina hovAnuM koI ja kahetuM nathI ! tema chatAM vijayapAla mULe jaina hoya, ne jainadharma choDI mAhezvarI banyA hoya to tevI ghaTanA paNa asaMbhavita to nathI ja. vAghelAyuganA madhyamAM AvA koI koI dAkhalAo banyAnuM noMdhAyuM che". Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpAla-parivArano kuladharma (2) zrIyuta paMDyA AgaLa vadhatAM lakhe che : ''vijayapALanA pitAmaha zrIpAla paNa hiMdu haze ema emaNe racelI 'vaDanagaraprAkAraprazasti'ne AdhAre kahI zakAya ema che'25 'zrIpAle racelI 'vaDanagaraprAkAraprazasti'nA prAraMbhamAM bhagavAna zivane praNAma karI prathama zlokamAM emanI saMkalpazaktine praNAma karyA che. A ja prazastinA aDhAramA zlokamAM gaNezano ane zatrumaMDaLano saMhAra karanAra devImaMDaLano paNa bhAvapUrvaka ullekha che. paMdaramA zlokamAM caMDInuM rakta pIne prasanna thatAM devI tarIke ullekha che. vIsamA ane ekavIsamA zlokamAM anukrame brahmAjIe karelA mahAyajJone avasare UbhA karelA yajJasthaMbhono ane brAhmaNonA avirata vedaghoSano ullekha che. zloka 14mAmAM pRthvIno uddhAra karanAra siddharAja jayasiMhane devAdhideva mahAdevanI AjJAthI pRthvIno uddhAra karanAra bhagavAna viSNu sAthe sarakhAvyA che. jyAre kumArapAlane svargamAMthI UtarelA hari sAthe sarakhAvyA che. zloka 23mAM vaDanagaranA brAhmaNo yajJo vaDe devonuM paNa rakSaNa kare che ane zAntika tathA pauSTika karma vaDe bhuvana ane rASTranI paNa rakSA kare che evo brAhmaNane mATe Adarabharyo ullekha che. kavi prazastimAM vAraMvAra brAhmaNonA vedaghoSano ullekha kare che ane zloka 24mAM A killAnI racanA brAhmaNonA rakSaNa mATe karavAmAM AvI hovAnI noMdha kare che. 'A koTa amara raho," evI abhilASA pragaTa karatAM kavi aMta bhAgamAM pRthu ane sagara rAjAnA akSuNNa yazano ullekha kare che je enuM purANakathAonuM jJAna pragaTa kare che." Ama samagra prazastinuM anuzIlana karatAM e spaSTa pratIta thAya che ke kavine brAhmaNo mATe UMDo Adara che ane brAhmaNadharma tathA hiMdupurANo sAthe ene ghaniSTha nAto che. hiMdu dharmanA devadevIono paNa te emanA paurANika saMdarbho sAthe sAdara ullekha kare che. vAraMvAra enuM dhyAna brAhmaNo ane enA vedaghoSa tarapha vaLe che eTale kavi hiMdudharma pALato hovAnuM sabaLa kAraNa prApta thAya che. 'vaDanagaraprAkAraprazasti' lekha kumArapAle vaDanagara pharato killo baMdhAvyo tene lagato arthAt nAgarika sthApatyane lagato vi prazastilekha che, dhArmika sthApatyane lagato nahi. AthI ahIM nAgarabrAhmaNonuM ke hiMdu devadevIonuM ATaluM saMkIrtana karavAnI kavine koI anivArya AvazyakatA na hatI. dA tao somezvara pote brAhmaNa purohita hovA chatAM AbU upara tejapAle baMdhAvelA neminAthacaityanI prazasti racatAM maMgalAcaraNamAM tathA aMtamAM neminAthanI sAdara stuti kare che te e sthApatya dhArmika hoI tyAM Avazyaka gaNAya. evI rIte vastupAle racelA 'naranArAyaNAnaMda'mAM paNa mahAkAvyanA nAyaka tarIke zrIkRSNanI stuti hoya te svAbhAvika che. 143 zrI paMDyAe uThAvela A muddo paNa pahelI dRSTie dhyAna kheMce tevo ja nahIM, jacI jAya tevo paNa lAge che. paNa kavivarNita vibhAvo marugUrjara nAgarika vAstuzAstranA durgavidhAnanA Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 nigrantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 pariprekSyamAM to barobara baMdhabesatA thAya che. durgano hetu saMrakSaNano ane ethI vIra ane raudra rasano che, jinezvara-yogya prazamarasane tyAM sthAna nathI. ethI ja to durganI pratolI-puradvAramAM koSThakanAM khattako para vighnahartA vinAyaka tema ja bhairava, caMDikA, kAtyAyinI Adi ugra devatAonI mUrtio tema ja aMdaranI bhittio para mAtRkAdi zaktionAM rUpo kaMDAravAmAM Ave che. jhIMjhuvATaka (jhIMjhuvADA) tema ja darbhAvatI (DabhoI)nA 12mI-13mI zatAbdInA solaMkI evaM vAghelAkAlIna puradvAranA nirIkSaNathI A vAta spaSTa banaze. kavi jaina upAsaka hoya to paNa laukika dRSTie AvI prazasti racI zake che. tyAM te svadharmane nahIM, rAjakuladharma evaM pracalita lokadharmane anusare che. AthI zrIpAla paurANika paraMparA ane Alekhanone anurUpa devastuti prazasti aMtargata kare te saMdarbhanA svarUpane jotAM susaMgata manAya, yogya ja gaNAya. bIjI vAta e che ke durga-pratolI Adi "devAlaya' na hovA chatAM vAstuvidhinA karmakAMDa anusAra temanI sthApanA kiMvA pratiSThA devatAonA AhvAna-pUjana-yajanAdi kriyAo dvArA sampanna thAya che. jo manuSyane rahevAnA AvAsa paNa khAtamuhUrtathI laI gRhapraveza paryaMta vAstugraMtho ane karmakAMDanA graMtho kathita dhArmika vidhipUrvaka thatAM hoya to nagaradurga, kuMDa, vApI AdinI zuM vAta karavI7paurANika kriyAkAMDa-vidhi madhyakALamAM to jIvanamAM sarvatra vaNAI gayelI. AthI vaDanagarano prAkAra "nAgarikavAstu'nI vyAkhyA aMtargata AvI jato hovA chatAM enI racanAthI laI sthApanA sudhInI brAhmaNIya kiMvA paurANika dharmavidhiothI para nathI. AthI kavi somezvara vedavAdI brAhmaNa hovA chatAM maMtrI tejapALa nirmApita delavADA sthita jinamaMdiranI prazasti prastuta saMracanA "devAlaya' jinadevanI stutithI prAraMbha karI zake, paNa e ja nyAye, kavi zrIpAla jaina hoya to paNa vaDanagaranA durganI paurANika devatAparaka prazasti te nAgarika vAstukRti hovAthI race nahIM paNa emano potAno dharma vaidika hoya to ja racavA prerAya tevI dalIla tathyasammata ke tarkagamya jaNAtI nathI. jo nAgarika sthApatyanI racanAmAM dhArmika-paurANika ullekho lAvI ja na zakAtA hota to to zrIpAla brAhmaNamArgI hoya to e temAM evA ullekho lAve ja nahIM! vastutayA prazasti devamaMdiranI hoya ke durga sarakhI nAgarika saMracanAnI hoya, prazastikArano vyaktigata dharma temAM prabhAvI banI zakato nathI. brAhmaNa somezvara jinAlayonI prazastio racI zake to jaina zrAvaka zrIpAla zA mATe brAhmaNIya devamaMdironI evaM durga-taTAkAdinI prazasti na race ? digaMbara jaina muni rAmakIrtie kumArapALanI citrakUTa(citoDa)nA samiDhezvaranA maMdiranI IsvI1151nI rAjA kumArapALanI dAna-prazasti zivastuti sAthe racI che 8; ane zvetAMbara bRhagacchIya jayamaMgalAcArye rAjasthAnamAM suMdhA pahADa paranI cAhamAna cAcigadevanI IsvIsan 1299nI prazasti paNa zivanI jaTAnA caMdramAne tathA devI pArvatIne vaMdanA daIne racI che9. rAjAonI vinaMtIne mAna ApIne jo jaina munio paNa zivAlayAdinI prazastio racI zaktA hoya to gRhastha jaina Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpAla-parivArano kuladharma 145 kavi, emAMye pAchA darabArI zAyara, brAhmaNIya paurANika DhaMganI stuti sametanI prazasti race to temAM kazuM ayukta vA ajugatuM nathI, ke nathI e koI Azcaryajanaka yA asaMbhavita ghaTanA. ene laIne prazastikAranA dharma vizenI kalpanA bAMdhavI tarkapUrNa nathI. AthI A, ane tad AnuSaMgika muddAo para to zrIpAlane purANamArgI TharAvI zakAya tema nathI. Akhare zrIpAla ke vijayapAlanA padyAdimAM rasapUrvaka sanmAnapUrvaka paurANika devatAonA je prAsaMgika ullekho che te paNa kAvyamaya uktiomAM paurANika varNanA mAtra che. pote tevuM svadharma-daSTithI AsthApUrvaka mAne che tevuM tyAM abhipreta nathI. bIjI eka dhyAnamAM rAkhavA jevI vAta e paNa che ke jaina paMDito, kavio brAhmaNIya dArzanika tema ja kathA-sAhityanA ucca koTInA adhyetA hatA. brAhmaNadharmI bahumatI samAjamAM rahevAthI, ane anyathA bhAratanI bRhad Arya saMskRtinI ja saMtati hovAthI, zramaNamArgI hovA chatAMye jaino brAhmaNIya dRSTithI sArI rIte paricita hatA. AthI ja prasaMga paDye brAhmaNIya kathA-viSayo para paNa naipuNyapUrvaka lakhI zakatA, sarasa racanAo karI zakatA, ke eno ullekha potAnI racanAomAM (kyAreka vyaMgamAM paNa) karatA. (zrI paMDyAe maMtrIzvara vastupAla viracita naranArAyaNAnaMdakAvya" aMtargata (maMgalAcaraNamAM nahIM) kRSNa-paramAtmAnI je gaMbhIra zabdomAM prAsaMgika stuti che tene saMdarbhanI daSTie zrI paMDyAe prastuta to TharAvI che. paNa tyAM te kAraNasara vastupALa jaina nahIM, bhAgavatadharmI haze tevo tarka upasthita karyo nathI. vastupAla saMbaMdhI teo kuladharme jaina hovAnAM DhagalAbaMdha pramANo mojUda na hota to zrI paMDyAe zrIpAla saMbaMdhamAM je tarkaNA ane abhigama apanAvyAM che tenA anusaraNamAM vastupAlane paNa vedavAdI ja ghaTAvavA paDe.) vaDanagaranA anulakSamAM tyAMnA brAhmaNo ane tyAM vedaghoSAdinA ullekho paNa vaDanagaranA viziSTa darajjAnA saMdarbhamAM susaMgata che. vaDanagara nAgara-brAhmaNonuM jabarajasta kendra hatuM. tyAM vaidika dharma ane brAhmaNonI bahumatI ja nahIM, sarvoparitA tema ja tenuM vaDanagara sAthe ekatva hatuM. tyAMnA karmakAMDI vedaniSTha brAhmaNonI caturdizAmAM prasiddhi hatI. AnaMdapuranA nagaradevatA, hATakezarUpe rahela, bhagavAna zaMkaranI bhAre pratiSThA hatI. 12mA zatakanAM tyAM avaziSTa rahelAM jabbara toraNo ane tenuM pratimAvidhAna darzAve che ke vaDanagaramAM paNa rudramahAlayanI barobarInuM eka mahAnuM, hAla vinaSTa, mahAmeru jAtinuM (moTe bhAge siddharAja kArita) zivamaMdira paNa hatuM. bIjAM paNa aneka paurANika deva-devIonAM maMdiro tyAM hovAnuM skandapurANanA "nAgarakhaNDa"thI siddha che. A badhuM jotAM je brAhmaNa prAbalyayukta purAtana nagaranI rakSA khAtara kumArapALa vapranI racanA karAve tenI prazastimAM prasaMgocita yathArthavAdI ullekho Ave tenA AdhAre prazastikAranA nijI dharmano nirNaya karI zakAya nahIM. ni. e. bhA. 1-19 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 nirjhantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 (3) mahAnAma paMDyA AgaLa vadhatAM avaloke che : " "prabhAvakacarita' ke jyAM zrIpAlanuM vRttAMta kaMIka vistArathI prApta thAya che tyAM paNa eNe karelI pAdapUrtiomAM eno hiMdudharma taraphano prema pragaTa thato jaNAya che. zrIpAla sAthe spardhA karanArA garviSTha devabodhe pAdapUrti mATe je pAdo mUkyAM hatAM temAM eka pAda A pramANe hatuM "pautra soDA vitAmaEUR" kavi zrIpAle e pAkanI pUrti A pramANe karI che : mUrtimekAM namasyAmaH zambhorambhomayImimAm / abjotpannatayA yasyAH pautraH so'pi pitAmahaH // - vmAvavarita "varita', sno. 228, pR. . ahIM kavi zrIpAla bhagavAna zivanAM ATha svarUpo paikI jalamayI mUrtine je bhAvathI praName che te jotAM paNa eno hiMdudharma ane ziva taraphano bhaktibhAva pragaTa thato jaNAya che. Ama zrIpAla brAhmaNadharmI hovAno pUro saMbhava che. kavi prAgvATavaMzano hato eTalA mAtrathI ene jaina mAnI levo te bahu pratItikara lAgatuM nathI, kAraNa ke badhA ja prAgvATavaMzIoe pahelethI jainadharma ja aMgIkAra karyo hato evuM koI paNa pramANa nathI. A prAgvATavaMzanA vaNiko ja atyAre poravADa tarIke oLakhAya che ane poravADamAM jaina ane vaiSNavo banne prakAranA vaNiko hoya che." uparanA muddAno mahad aMze uttara pAchaLa thaI gayelI carcAmAM AvI jAya che. prAgvATa vaNikomAM Aje to jaina ane vaiSNava dharmIo dekhAya che. paNa madhyayuganA prAgvATonA je kuDIbaMdha abhilekho maLyA che te lagabhaga badhA jaina ja che. (ghaNA jainadharmIoe 16mA zatakanA aMtima caraNanA arasAmAM zrImad vallabhAcAryanI kaMThI bAMdhelI.) jo prAgvATa kavi zrIpAla vaiSNava hota to svayUthIya hovAne kAraNe bhAgavata AcArya devabodhe tenI je prathama mulAkAte ja, tenA aMdhatvane lakSya karIne, kUra upahAsapUrvaka viDaMbanA karelI te na karI hota. e kAraNasara lAMbA samaya sudhI banne vacce cAlelA vaimanasyanI prabhAvakacaritamAM laMbANapUrvaka noMdha levAyelI che. bIjI vAta e che ke samasyApUrti saMbaddha je vAto caritakAro-prabaMdhakAro lakhe che tene prAmANika mAnI levAnI jarUra nathI. ghaNI vAra evI uktionA kartA judA ja kavio hoya che ! prabaMdhakAro prasaMgocita game te pAtranA mukhamAM te goThavI de che. uparyukta ukti zrIpAla kavinI ja hoya to paNa enI koI kRtimAMthI, prazastimAMthI (jevI ke sahastraliMgataTAkanI)mAMthI te lIdhelI hoI zake. kavi zrIpAla virari para mahAbhAga paMDyAnA khAsa vicAro che. yathA : Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpAla-parivArano kuladharma 'kavie racelI ''vastuviMziiganastuti''no abhyAsa karatAM jaNAya che ke kavi jainonA tIrthaMkarone stave che kharA paNa emAM bhAvo ke bhaktinI utkaTatA ke UMDANa jaNAtAM nathI. emAM jainadharma, purANa ke tattvajJAnanA saMdarbho paNa nathI. trIjA tIrthaMkara saMbhavanAthane kavi 'zaMbhava' tarIke saMbodhe che. A stotramAM kavie atyaMta prAsAdika, saraLa ane yamakamayI bhASAmAM tIrthaMkaronI stuti karI che. tIrthaMkaronA guNonuM Alekhana sAmAnya prakAranuM che, ane koI paNa tIrthaMkaranuM vaiyaktika mahattva ke saMdarbha pragaTa karatuM nirUpaNa nathI. kavi zrIpAlane hemacaMdrAcArya ane zvetAMbaravAdI devasUri sAthe nikaTano saMbaMdha hato eTale emanI sAthenA saMbaMdhone kAraNe pote hiMdudharmI hovA chatAM tIrthaMkaronI sarvasAdhAraNa stuti karatuM A stotra racI ApyuM hoya ema na bane ? siddharAja jayasiMha ane kumA2pAlanA jainadharma taraphanA Adarane kAraNe brAhmaNa ane jainadharmIo vaccenuM jhanUna moTe bhAge osarI gayuM hatuM te ApaNe jANIe chIe eTale je rIte hemacaMdrAcArye somanAthanI stuti karatuM stavana racyuM hatuM te ja rIte zrIpAle vedadharmI hovA chatAM enuM covIsa tIrthaMkaronI stuti karatuM A stotra racyuM hovAno saMbhava che. bAkI vijayapAle brAhmaNadharma aMgIkAra karyo hoya ema paNa mAnI zakAya ema nathI, kAraNa ke ene e prakAranI pharaja paDI hoya evuM lAgatuM nathI. eTale vijayapAlanuM kuLa prathamathI ja hiMdudharmI hoya ane zrIpAla tathA siddhapAle jainadharmIo sAthenA ghaniSTha saMbaMdhone kAraNe jainadharma tarapha Adara ane ahobhAva rAkhyA hoya ema mAnavAne kAraNa che. sidghapAle pATaNamAM jaina pauSadhazALA baMdhAvI hatI tethI tene jaina gaNI zakAya nahi. ema to mULarAja ane siddharAja jayasiMha jevA rAjAoe paNa jaina prAsAdo baMdhAvI ApyA hatA paraMtu pote parama mAhezvara hatA.' ,33 " brAhmaNadharmIe jaina tIrthaMkaranI stuti racI hoya tevo mArA dhyAnamAM eka ja dAkhalo che : mahAkavi bilhaNa (IsvI 11mI zatInuM aMtima caraNa). emaNe pArzvanAtha-aSTaka4 kadAca potAnA prazrayadAtA sAntmaMtrInA paritoSa mATe racyuM hoya. tenI zailI tema ja padyagumphananAM rIta-raMga jaina racayitAonI maulika racanAothI judAM paDI jatAM hovAnuM mane lAgyuM che. paNa zrIpAlanA viSayamAM tevuM nathI. tyAM kavie covIse jinanI stuti karyA bAdanA padyamAM sarva jinanI", tyAra bAda jinAgamanI, ane pachI vAgIzvarInI stuti dharAvatuM padya daI, AkharI padyamAM karrArUpe potAnuM nAma pragaTa karyuM che. A prakAranI caturvidha stutinI prathA bappabhaTTIsUrinI caturvizatijinastuti (prAyaH IsvI 8mI zatI AkharI caraNa)thI laI pachIthI aneka zvetAMbara jaina stotromAM maLe che. uparyukta stutinA racayitA zrIpAla brAhmaNamArgI hota to prastuta praNAlInI sUkSma vigato temanA khyAlamAM hota ke kema te vastu praznArtha banI rahe che. jaina stotro sAdhAraNatayA tIrthaMkaronA guNAnuvAda-lakSI ja hoya che ane temAM jaina paurANika AkhyAyikAo-caritonA saMdarbho--ariSTanemi sambaddha koI koI virala stotranA apavAda 147 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 nigraMtha aitihAsika lekha-samuccaya-1 bAda karatAM-maLatA nathI : ane je stutikAro saiddhAttika vA dArzanika DhaMganI stuti race che-zvetAMbara pakSe siddhasena divAkara (paMcama zatI pUrvArdha), hemacaMdra (12muM zataka) ityAdi stutikAro ane digaMbara pakSe samaMtabhadra AI. sa. 175-625), pAtrakesari (7mI zatAbdI), bhaTTa akalaMkadeva (8mI sadI), vidyAnaMda (10mI sadI pUrvArdha), amitagati (10mI 11mI sadI) ityAdi-temAM ja tattvajJAnanI jhalaka maLe che, anya munio racita stotromAM nahIM. vItarAgarUpa tIrthakaro Atmika guNo, sarvathA sAttvika svabhAva, ane karmamukta sthitine kAraNe anugraha ke abhizApa devA asamartha che. AthI temanI pAse aihika vAsanAoAkAMkSAo tRpta karavAnI, ke bhautika kalyANanI kRpA yAcanAo-prArthanAo karavI arthahIna banI jAya che. vaLI paurANika devatAonI jema temanA bahiraMganI stuti-AbhUSaNo, Ayudho, vAhana, saMginI, ItyAdinI stutipUrvaka varNanA karavAnI prathA-svAbhAvika rIte ja jaina stotromAM jovA maLatI nathI, kemake tene tyAM avakAza nathI. tyAM temanA Atmika guNone sparzatI uktio ja jovA maLe che. AthI zrIpAla kArita stuti saMpUrNapaNe jaina rItinuM anusaraNa ane jaina stutinA vaNalakhyA niyamonuM pAlana vA anusaraNa kare che. jaina stotromAM zvetAMbara mAnatuMgAcAryakRta bhaktAmara stotra (prAyaH IsvI chaThThI-sAtamI zatI), ke digaMbara kumudacaMdrAcAryanA kalyANamaMdira stotra (prAyaH IsvI 12mI sadInuM prathama caraNa) jevI thoDIka kRtione bAda karatAM bhaktirasanI utkaTatA Adi tattvo jovA maLatAM nathI. ethI zrIpAla kArita stutimAM e tattvonI anupasthitine kAraNe kartA jaina nathI tema kahI zakAya tema nathI. meM paMdaraso jeTalAM jaina stuti-stotrono abhyAsa karyo che, ne tenA AdhAre kahI zakuM chuM ke zrIpAlanI stuti bahiraMga-aMtaraMgathI bilakula jainakArita hovAno ja bhAsa Ape che, ane ethI tenA kartA jaina hovAnI samIcInatAne paDakArI zakAya tema nathI. kavie padyomAM pAdAMtayamakano upayoga karyo che, jevuM temanI pUrve bappabhaTTasUri, zobhanamuni, jinezvarasUri, ityAdi ane temanA pachI digaMbara dvitIya devanadI (IsvI 12mI zatI uttarArdha) evaM aneka ajJAta madhyakAlIna-uttara madhyakAlIna zvetAMbara kartAonI kRtiomAM jovA maLe che. AlaMkArika cAturInA pradarzanathI rasAtmaktAnI thatI hAni to keTalAMye jaina stotromAM joI zakAya che, jevuM zrIpAlanI kRtimAM paNa banyuM che. anyathA kAvya-camatkRtinI dRSTie UMcI guNavattA dharAvatI kuDIbaMdha jaina stutio paNa A ja prakAranI, eTale ke buddhijanita hoI, kaMThastha karavA yogya nathI hotI. A paLe mane eka samAMtara dRSTAMta yAda Ave che; digaMbara paraMparAmAM prAyaH IsvI AThamI zatAbdImAM thaI gayelA mahAkavi dhanaMjayanA rAghavapANDavIyam nAmaka dvisaMdhAna kAvyanuM. prastuta kAvyamAM brAhmaNIya rAmAyaNa tathA bhAratakathA anukramathI ekaeka di-arthaka padyamAM vaNI Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpAla-parivArano kuladharma 149 levAmAM AvI che. drAviDasaMghIya digaMbara muni vAdirAje temanA pArzvanAthacarita (I. sa. 1025)mAM, ane temanI pahelAM pratIhArarAjanA brAhmaNIya sabhAkavi, mahAnuM kAvyazAstrI rAjazekharanI eka ukti(prAyaH IsvI 900)mAM uparyukta kAvyanI prazaMsA karI che. kAvyavastu uparathI to pahelI najare kavi dhanaMjaya brAhmaNamArgI ja jaNAya : paNa temanI anya prasiddha kRti nAmamAlAmAM jaina nirdezo che. ane emaNe viSApahArastotra nAmathI prasiddha darzanaparaka sAdhAraNa-jinastava' paNa racyuM che. zrI paMDyAnI kavi zrIpAla aMge prastuta karelI sthApanAnA mUlagata siddhAnto pramANe to A jainadharmI manAtA kavirAja dhanaMjayane paNa vedavAdI ja gaNavA joIe ane uparyukta stotra temaNe koI ne koI digaMbara jaina muni paratvenA temanA AdaraanurAgane kAraNe ja banAvyuM haze tema kahevuM joIe ! tema ja nAmamAlAmAM jina mahAvIrane lagatA ullekho paNa e ja kAraNathI karyA haze, tema mAnavuM ghaTe ! alabatta, mane dhyAnamAM che tyAM sudhI to koIe rAghavapANDavIyamune laIne dhanaMjaya jaina na hovAno tarka karyo nathI te ahIM jaNAvavuM joIe". carcAmAM eka nAno muddo rahI jAya che. vAdI devasUri tema ja AcArya hemacaMdra svaya ucca koTinA stutikAro hatA. temanI sAthe nikaTano saMbaMdha hovAne kAraNe ""temane mATe" zrIpAla caturvizatijinastuti racI Ape tema mAnavuM vadhu paDatuM gaNAya. have rahyo "saMbhava' ane "zaMbhava' aMgeno muddo. mahArASTrI Adi prAkRtomAM tAlavya "zane sthAne datya "sa"no prayoga thAya che. tRtIya tIrthaMkaranuM "saMbhava' rUpe abhidhAna mULe ardhamAgadhI bhASAmAM nibaddha suprasiddha Agamika caturvizatistava (prAyaH IsvI prathama zatAbdI), tema ja te pachI devavAcaka kRta naMdIsUtra (prAyaH IsvI paMcama zatI madhyabhAga)nI utthAnikAnA maMgalastavamAM maLe che. ane keTalAka saMskRta jaina stutikAroe tema ja TIkAkAroe teno yathAtatha svIkAra paNa karyo che. paNa bIjA ghaNA stutikArone saMskRta bhASAmAM to mULa abhidhAna "zambhava' hovAnuM abhimata che, jenA IsvI chaThThI zatAbdIthI laI 17mI zatAbdInAM anekAneka dRSTAMto che. ahIM temAMthI thoDAMka pramANarUpe uddekIzuM, jethI e muddAnuM svataH nirAkaraNa thaze. dakSiNanI digaMbara jaina paraMparAmAM thaI gayelA dArzanika kavi, vAdimukhya samaMtabhadranA bRhasvayaMbhUstotra (prAyaH IsvI 600) nAmaka "caturvizati jinastotra'mAM "zambhava' rUpa che, saMbhava' nahIM. yathA : vaM zambhavaH bhava-tarpone. santapyamAnasya janasya loke / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa0 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 AsIrihA''kasmika eva vaidyo vaidyo yathA'nAtharujAM prazAntyai / / 1 / / nAgendrakulanA vimalasUrinA pahemacariya (prAyaH IsvI 473)mAM graMthAraMbhe karelI stutimAM "saMbhava' rUpa che, kemake racanA prAkRtamAM che, paNa tenA pallavita svarUpe racAyelA, dAkSiNAtya paraMparAnA AcArya raviSeNanA saMskRta padmacarita (IsvI 677)mAM, pAdAMta-maka sAthe "zaMbhava' rUpa jovA maLe che. zaMbhavaM zaM bhavatyasmAdityabhikhyAmupAgatam // - pApu 2-4" raviSeNanA prAyaH samakAlIna ane karNATamAM thayAnuM manAtA jaTAsihamaMdInA varAMgacaritanA caturvizatijina stutyAtmaka padyasamUhamAM paNa "zaMbhava'rUpa ja maLe che. yathA : nAbheya Adyo'jita zaMbhavai ca tato'bhinandaH sumatiryatIzaH / - taragati , ra7.37' putrATa saMghanA AcArya jinasenanA harivaMzapurANa (I. sa. 784)mAM paNa graMthAraMbhe "caturvizati-jinastuti" aMtargata yamakAMti caraNamAM "zaMbhava' rUpa ja jovA maLe che. yathA : zaM bhave vA vimuktau vA bhaktA yatraiva zambhave / bhejurbhavyA namastasmai tRtIyA ca zambhave // - harivaMzapurA 2.5 zvetAMbarAcArya bhadrakIrti apanAma bappabhaTTasUrinI padAMtayamayukta caturvizatijinastuti (prAyaH 8mI zatAbdI aMtima caraNomAM paNa "saMbhava'ne badale "zambhava' ja rUpa che. padAMtamaka paNa tenI puSTi kare che. yathA : namo bhuvanazekharaM dadhati ! devi ! te vanditAmitistutiparA'gamatridazapAvalI vanditA / yadIyajananI prati praNuta taM jinezaM bhavaM nihantu manasaH sadA'nupamavaibhavaM zambhavam // Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 zrIpAla-parivArano kuladharma uparanA IsvI. AThamI zatInI stutinA dAMta pachI, dazamI / 11mI zatAbdInA saMdhikALe thayelA, paramArarAja muMja ane bhojanA sabhAkavi dhanapAlanA laghubaMdhu zvetAMbara jaina muni zobhananI padAMtayamaka yukta caturvizatinistuti (prAya: IsvI 1000)mAM paNa 'zambhavarUpa che. ahIM paNa padAMtayamakathI "zambhava" rUpa ja hovAnuM siddha thAya che : yathA : nirbhinnazatrubhavabhaya ! zaM bhavakAntAratAra ! tAra ! mamAram / vitara trAtajagatraya ! zambhava ! kAntAratAratAramamAram // A cha dRSTAMto kavirAjazrIpAlanA samaya pUrvenAM che. emanA kALa pachInAM to aneka dRSTAMto che, temAMthI mAtra traNekanAM uddharaNa ApI bAkInAnA saMdarbho darzAvavA paryApta thaze. emAM joIe to tapAgacchIya dharmakIrti apanAma dharmaghoSasUri(IsvI 13mI zatAbdI uttarArdha)nA caturvizatijinastavanamAM "zambhava' rUpa A rIte maLe che : jaya madagajavAriH, zambhavAntarbhavA'rivrajabhidiha tavA'ri-zrIna kenApyavAri / yadadhikRtabhavA'ri-sraMsana ! zrIbhavA'riH, prazamazikharivAri, pronnamaddAnavAriH madhyakALamAM racAyelA, digaMbara saMpradAyamAM prasiddha, "suprabhAtastotra"mAM paNa 'zambhava' rUpa maLe che50 . zrImannatAmara kIriTamaNi prabhAbhirAliDhapAdayuga durdhara karma dUra / zrInAbhinandana ! jinAjina ! zambhavAkhya tvarddhayAnato'satataM mama suprabhAtam // e ja rIte kharataragacchIya suprasiddha jinaprabhasUri(kAryakAla prAyaH IsvI. 12901340)nA caturvizatijinastavamAM paNa varatAya che. zrImAn kairavabandhuravilocano gAruDacchavivapurvaH / zambhavajino'stvahInasthitibhAk tAhmadhvajaH prItyai ! // te pachI to 15mAthI 17mA zatakanAM aneka stotramAM e ja tathya sAme Ave che : jemake tapAgacchIya yugapradhAna AcArya somasuMdarasUripara (IsvI 1390 / 1460), emanA mahAn ziSya munisuMdarasUri (15mI zatI pUrvArdha), ane e banne mahAnuM AcAryonA keTalAka ziSya-praziSyAdinI racanAomAM ane chevaTe mogalakAlIna suprasiddha dArzanika vidvAnuM Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 upAdhyAya yazovijayanI kRtimAM paNa e ja rUpa jovA maLe che: yathA : zambhava ! sukhaM dadattvaM bhAvini bhAvAravAravAraNa ! vizvam / vAsavasamUhamahitA'bhAvinibhA'vA'ravAravA'raNa ! vizvam // A badhuM jotAM "zambhava'nA prayogathI zrIpAlane ajaina ghaTAvavAnuM to eka kora rahyuM, UlaTuM teo A sUkSmatara vAtathI mAhitagAra hoI jaina hovAnI vAtane vizeSa puSTi maLe che !55 have joIe kavirAjaputra siddhapAla kArita jaina vasatInI vAta. e saMbaMdhamAM zrI paMDyAnI vAta Ama to ThIka jaNAya che. paNa zaiva solaMkI rAjAo jinamaMdiro baMdhAve te vAta sAthe mAhezvarI yA bhAgavata gRhastho dvArA jinAlayo vA pauSadhazALAonA nirmANane sarakhAvI zakAya nahIM. rAjAono dharma sarva dharmIonA pAlana ane pratyeka dharmanA ISTadevo prati Adara dekhADavAno hoya che. paNa gRhastha saMbaddha dAkhalAo eka apavAda sivAya-vastutayA jaina saMdarbhamAM jANamAM nathI. pUrNimAgacchanA muniratnasUrinA amamasvAmicarita(I. sa. 1169)nI prAMtaprazastimAM kumArapALanA mahAmaudUrtika rudranA putra maMtrI nirnayabhaTTabhUdanabhaTTano jaina zrAddha(zrAvaka)nI jema jinendra zAsananI unnati arthe dhanavyaya karanAra viprarUpe ullekha che. yathA: zrIrudrasya kumArabhUpatimahAmauhUrttikasyAtmajo maMtrI nirnaya ityudAttacarito vipro'pi suzrAddhavat / bhaTTaH bhUdanasaMjJitazca sugurostasyaiva bodhAvdhadhAt sArddhaM yena jineMdrazAsanadhanaunatyaM dhanasya vyayAt / / ane A dAkhalAnA AdhAre to draupadI svayaMvaranATakanA racayitA evaM jaina pauSadhazALA baMdhAvanAra siddhapAlane paNa purANamArgI ghaTAvI zakAya. pharaka (yA vAMdho) eTalo ja che ke amacaritanA prazastikAre jinazAsana paratve sahAnubhUti hovA chatAM tyAM temane brAhmaNa ja, zrAddha nahIM, vastutayA zrAddhavat eTale ke jaina zrAvakavatuM hovAnuM kahyuM che, svIkAryuM che. jyAre kavirAja zrIpAla ke kavi siddhapAla (ke vijayapAla) vedamArgI hovA saMbaMdhamAM koI ja noMdha samakAlika yA uttarakAlIna jaina lekhakoe lIdhI nathI! AthI kavi zrIpAlano vAdIndra devasUri evuM hemacaMdrAcArya sAtheno anurAgapUrvakano saMbaMdha, devasUri-kumudacaMdranA siddharAjanI sabhAnA vAda prasaMge nAgara maMtrI gAMgila tema ja (sarasvatIpurANakAra) kezava ane e ja nAmadhArI be anya brAhmaNa paMDitonI jema kumudacaMdrano pakSa levAne badale devasUri pakSe rahevAnuM pasaMda karavuM, kumArapALanI ujjayaMtagiri-zatruMjayagirinI yAtrAmAM kavinuM zAmila thavuM, Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpAla-parivArano kuladharma 153 caturvizatijinastavanI janmajAta jaina kavinI jema ja racanA karavI, bhAgavata devabodha dvArA kavinI nirdaya nirbhatsanA, kavivaranA baMdhu zobhitanI khAMbhInI sthApanA pATaNanA koI zivamaMdiranA prAMgaNamAM thavAne badale, ane jo arbudAcala paranA devakulagrAmamAM ja koI kAraNasara ene thApavAnI hatI to tyAMnA ja prasiddha acalezvaranA purAtana maMdiranA parisaramAM na karatAM vimalavasahImAM kema sthApI e badhA praznono zrIpAlane ane tenA parivArane jaina kapyA sivAya saMtoSajanaka uttara maLI zakato nathI. zobhitane zrI paMDyA jaina hovAnuM kahe che tenuM kAraNa to enA abhilekhamAM ja ene nAbheya(jina RSabhanA padapaMkajano bhramara kahyo che e hoI zake; paNa e ja lekhamAM tene viSNu sAthe ke patnI zAntAne lakSmI sAthe sarakhAvyAM che ane putra zAMtakane pradyumna kahyo che tenuM zuM? pakaDa ja karavI hoya to ema kahI zakAya ke AvI upamAo to brAhmaNadharmIne ja ghaTI zake, jainane nahIM. mane lAge che ke solaMkIkAlIna jaina samAjane, solaMkIyuganI saMskRti, saMskAra, ane te kALe sarjAyela jaina sAhityanI samagratAnA pariprekSyamAM joIzuM to zrIpAla, siddhapAla, ke vijayapAla jaina nathI ane vedamArgI che tevo Agraha ke sthApanA karavA ke tAratamya doravA prerAIzuM nahIM. ema kahevA mATe to taddana sIdhAM ane nakkara pramANonI AvazyakatA rahe che; ane evAM pramANo maLe to zrIpAlaparivAranA kuladharma vize eTalo sudhAro karI levAmAM koI ja bAdhA na hoI zake. vidrapuMgava paMDyAno lekha vicAraNIya hovA uparAMta emanI ArapAra jatI najara evaM AgavA abhigamane sarasa rIte prakTa kare che. AvA dhyAna kheMce tevA abhyAsapUrNa, carcAbhUSita, evaM carcAkarSaka lekhana mATe teo solaMkIyuganA itihAsanA abhyAsIo taraphathI sAdhuvAdane pAtra saheje ja banI jAya che. khojaprakriyAmAM vidyArthIone tAlIma arthe AvA lekhonAM paThananI upayuktatA apraznIya banI rahe che. TippaNo : 1 "prastAvanA", TIvIsvayaMvarama, pravartaka zrIkAMtivijaya-jaina itihAsamAlA-paccama puSpa, zrI jaina AtmAnandasabhA-bhAvanagara, bhAvanagara 1918, pR. 1-23, tathA jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, muMbaI 1931, pR. 235, 236, kaMDa 321. 2. "prabaMdhAryAlocana", "zrI hemacaMdrasUri', zrIprabhAvaritra (bhASAMtara), zrIjaina AtmAnaMda sabhA bhAvanagara, bhAvanagara, vi. saM. 1987 (I. sa. 1930-31), pR. 102-103. 3. "prastAvanA', jaina stotranoda, prathamo mA; amadAvAda 1932, pR. 49-51. 8." Sripala--the blind poet-laureate at the court of Siddharaja Jayasimha, (1094-1143 A. D.) and Kumarapala (11431174 A. D.)." Journal of the Oriental Institute, Vol. 13 No. 3 (March 1964), P.P 252-ff; tathA "siddharAja jayasiMha ni, ai. bhA1-20 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 ane kumArapAlano prajJAcakSu rAjakavi zrIpAla", itihAsa ane sAhitya, amadAvAda 1966, pR. 122134; tema ja e ja lekha, zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvarNamahotsava graMtha, muMbaI 1968, gujarAtI vibhAga, pR. 72-78 para punarmudrita. 5. jaina saMskRta sAhityano ItihAsa khaMDa 2 : "dhArmika sAhitya" upakhaMDa 1 : lalita sAhitya, zrImukti kamala jainamohanamAlA : puSpa 64, vaDodarA 1968, pR. 241-242-522, 524. 6. jaina paraMparAno itihAsa (bhAga bIjo) zrIcAritrasmAraka graMthamALA graM. 54, amadAvAda 1960, 50 667-672. (tyAM kramazaH zrIpAla, siddhapAla, tema ja vijayapAla vize mUla sAdhanonA AdhAre noMdho, lIdhelI che.) 7. "bhASA ane sAhitya , gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa, graMtha 4 solaMkI kALa, pra12, amadAvAda 1976, pR. 297. 8. gujarAtano madhyakAlIna rAjapUta itihAsa, saMzodhana graMthamALA graMthAMka 41mo, gujarAta vidyAsabhA, dvitIya saMskaraNa, amadAvAda 1953, pR. 306-307. 9, "mahAkavi zrIpAla, siddhapAla, vijayapAla ane emano dharma', svAdhyAya 50 24, aMka 3, 4, me, oNgasTa 1987, pR. 319-324. prastuta lekha jarA zA pheraphAra sAthe draupadIsvayaMvaranA punarmudraNamAM emanI "prastAvanA" rUpe pharIthI chapAyo che : (juo kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya navama janmazatAbdI smRti zikSaNa-saMskAra nidhi, kramAMka 7, amadAvAda 1993.) 10. ejana, pR. 324, A vAkya lekhanI phalazrutirUpe sauthI AkharamAM che; ane pUrA lekhamAM prastuta anumAnanA samarthanamAM mULa srotonA AdhAre yuktio rajU karavAmAM AvI che. 11. juo araviMda kumAra siMha, "nasiMda siddhacana +vipakSa mandira (vinAM%) 1 patterava, saMvata 2268,'' Sambodhi, Vol. 13, Nos. 1-4, April 2, 1984-March 1985, Ahmedabad, pR. 6-6. 12. saM. girajAzaMkara vallabhajI AcArya, gujarAtanA aitihAsika lekho, bhAga 2, muMbaI 1935, pR0 41. 13. vigata mATe juo dezAI, jaina sAhityano, pR. 235-236. 14. saM. caturavijaya muni, jainastotrasaMdoha, prathama bhAga, prAcIna (jaina) sAhityodvAragraMthAvalI, prathama puSpa, stotrAMka 49, amadAvAda 1932, pR. 121-123, 15. uparakathita zloko kumArapAla pratibodha G.0.s. No. 14, First Ed. Baroda 1920, Reprint, 1992, saM. munirAja jinavijaya. TippaNa lakhate samaye mULa graMtha upalabdha na hoI, pRSTha kramAMka ane zloko uekita karI zakAyA nathI. 16. saMdarbhagata lekha muni jayaMtavijayajI dvArA Abu bhAga 2mAM prasiddha thayo che, paNa te graMtha saMdarbhArthe A paLe labhya na hotAM muni kalyANavijayajI dvArA saMpAdita pATha ahIM TippaNa padamAM uddhata karyo che. (mULa srota "(3) kAvU naine nairava-saMpradu,'' pravaca pariNAti, jAlora 1966, pR. 375). 17. juo srota mATe TippaNa 1. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpAla-parivArano kuladharma 155 18. AthI ahIM te sauno ullekha karavo choDI dIdho che. 19. paMDyA, "mahAkavi zrIpAla," pR. 321. 20. ejana. 21. vedanmohatatavyatiprastAra sArasvataM dhyeyaM brahmaharIzvaraprabhRtibhirkotirjayatyavyayam / yasminnadbhutazuramaNDala samudbhUtAstrilokIgRha kroDoddIpanadIpikAstRNalavAyante pratApormayaH // 1 // (saM. cimanalAla sI. dalAla, G. O. s. X, Baroda 1920, p. 1. 22. prastuta nATikAno nAMdIno zloka A pramANe che : arhanArhasi mAmupekSitumapi kSAmAM tvadarthe tanuM ki nAlokayase bhaviSyati kutaH strIghAti naste sukham / aGgaiH kAJcana kAntibhiH kuru pariSvaGgaM suparvAGganA lokairitthamudIritaH kSitidharasthAyI jinaH pAtu vaH // 1 // (mahAkavi bilpaNa racita "karNasuMdarI nATikA'durgAprasAda kAzInAtha zarmA saMpAdita kAvyamAnA, T0 7, nirNaya sAgara presa, muMbaI 1932). 23. kema ke vijayapAla spaSTa rUpe potAne jaina hovAnuM kahetA hoya tevuM sIdhuM pramANa nathI. 24. udayana maMtrInA vaMzamAMthI cothI-pAMcamI peDhIe thayelA maMtrI salasaNa, taduparAMta pATaNanA chADA zreSThinI saMtatimAMthI koI koI, ItyAdinA dAkhalAo abhilekha tathA uttara-madhyakAlIna prabaMdhAdi sAhityamAM noMdhAyA che. ahIM te sauno ullekha upayukta na hoI mULa saMdarbhe TAMkavAnuM choDI dIdhuM che. 25. paMDyA, pR. 321. 26. ejana, pR. 32 1-322. 27. judAM judAM vAstuzAstromAM A vidhionAM vidhAno maLI Ave che. 28, jha nama: | sarja(jJA): | namo....[4] vizva(dha) saMtvananmane ! zarvAya paramajyoti(ddhIstasaMkalpajanmane // jayatAtsa mRGa: zrImAnmRDAdanAmbuje / yasyakaNThacchavI reje se(ze)vAlasyeva vallarI / yadIyazikharasthitollasadanalpadivyadhvajaM samaNDapamaho nRNAmapi vi[dUrataH pazyatAM anekabhavasaMcitaM kSayamitiM pApaM drutaM sa pAtu padapaMkajAnatahariH samiddhezvaraH // (gall F. Kilhorn, "XXXIII. - Chitorgadh Stone Inscription of the Chaulukya Kumarapala. The (Vikrama) year 1207," Epigraphia Indica Vol. II, p. 422). Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 29. 3jha zvetAmogAtapatra umu riditu: svaminyA jevAkSa: / kiMvA saukhyAsanaM vA mahimukhamahAsiddhidevIgaNasya / trailokyAnandahetoH kimuditamanaghaM zlAghyanakSatramuccaiH / zaMbho lasthalenduH sukRtikRtanutiH pAtu vo rAjyalakSmI // 1 // (F. kilhorn, "No. 9 - The Chahamanas of Naddula, G. - Saundha Hill Inscription of Chachigadeva; [Vikrama-] Samvat 1319," Epigraphia Indica, Vol. IX p. 74. 30. zrIpAla viracita mAnavAsthita bilpAMkanA virUpAkSa maMdiranI prazastino AraMbha paNa zivastutithI ja thAya che. yathA : I 3% nama: zivAya | yamaSTAkSo vra(brahmA smarati bhajati dvAdazAkSaH kumAraH sahasrAkSaH zakro namati nuvati dvistadakSaH phaNIMdraH / asau vAmAkSINAM smaraparavasaM(zaM) lakSaNIyokSilakSa virUpAkSaH kSipraM kSapayatu satAM karmajAtaM virUpaM // 1 // 31. paMDyA, pR. 322, 323. 32. prabhAvakacarita, pR. 190 paranuM vRttAnta jovuM, 33. paMDyA, pR. 323. 34. juo jaina stotra saMgraha, bhAga 1 vArANasI vI. nisaM. 243ra Isa1912, pR. 116-118. 35. juo prastuta stutinAM padya 26-28, (jai. sto. saM. bhAga 1, pR. 123.) 36. ziva, viSNu, devyAdinAM aneka stotromAM A bahiraMgavarNanA spaSTa rUpe jovA maLe che. 37. A vAta Ama suspaSTa che. 38. AnA ghaNA dAkhalAo judAM judAM jaina stuti-stotromAM sArA pramANamAM Ave che, ane jijJAsu pAThakoe tyAM joI levA. 39. juo paMnAthurAma premI, "dhanaMjaya vA disaMdhAna,'' jaina sAhitya gautihAsa, vanDarDa 2266, pR. 201 22. 40. ejana. 41. ema paNa banyuM hoya ke jyAre emaNe rAghavapADavIyamuM racyuM tyAre temaNe hajI jaina dharmano svIkAra na karyo hoya. karNATakamAM brAhmaNomAMthI koI koIe jaina dharma aMgIkAra karyAnA dAkhalAo che. 42. 3samanataM 4 vaMTuM saMpavanaMd a | A ati prasiddha stotra SaDAvazyakamAM samAviSTa hoI aneka sthAnethI prakAzita thayuM che. 43. saMA ne upAdhya, punarmudraNa (hiMdI anuvAda sahita), vArANasI 1996, pR. 539. 44. saMta paM. darabArIlAla, mANikyacaMdra-digaMbara-jainagraMthamAlA-samiti, graMthAMka 19, muMbaI visaM. 1985 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpAla-parivArano kuladharma 157 (I. sa. 1929). 45. saM. A8 ne upAdhe, hiMdI anuvAda sameta punarmudraNa, prakAzana sthaLa anullikhita, 1996, pR. 539. 46. saM. pannAlAla jaina, jJAnapITha mUrtidevI jaina graMthamAlA saMgraha 27, tRtIya AvRtti, dilhI 1994, pR. 1. 47. stutti tauit [saMskRta mA 2], saM. vijayabhadraMkarasUri, madrAsa visaM. 2043 (I. sa. 1987), pR. 2. 48. ejana pR. 18. 49. ejana pR. 113. pa0. juo saM. lallalAla jaina, zrI digaMbara jaina kuMthu vijaya graMthamAlA samiti, puSpa kramAMka 4, jayapura - 1982, pR. 6. 51. je sto. saM., pR. 217. para. mULa graMtha A samaye upalabdha na thatAM temAMthI uddharaNa laI zakAyuM nathI. pa3. rama ramato tvata vittamana bhavadabhavadamepi syAdyato'smAt vizuddham / caraNacaraNayogaH zambhavezo'tha tasmAdaratidaratiraskunnizcitaM muktizama || - ghaturvitivA, rU. (juo stuti taraMgiNI bhAga 3, madrAsa visaM., 2039 | IsvI 1983, pR. 241.) 54. tu. ta*[ 2,] pR0 77. 55. chatAM zrI paMDyAnI vAta mAnI laIe to jinastutiomAM "zaMbhava' prayoga karanArA sau kartAone jaina | muni mAnavAne badale brAhmaNIya pArivrAjako ja mAnavA ghaTe ! pa6. masviAmitra, dvitIya vibhAga, saMvijayakumudasUri, amadAvAda visaM. 1999 | I. sa. 1943, pR. 549. 57. pravAhRA vaMzamI#imaLaH zrI brahmAsyAtmanaH, zrI zrIpAlakavIndrabaMdhuramalaprajJAlatAmaMDapaH / / zrI nAbheyajinAMhipadmamadhupastyAgAdbhutaiH zobhitaH, zrImAna zafmata q (9) puSyaviparvaH sva (?)mAvivAna III, cittotkIrNaguNaH samagrajagataH zrI zobhitaH staMbhakotkIrNaHzAMtikayA samaM yadi tayA lakSmyeva dAmodaraH / putreNAzukasaMjJakena ca dhRtapradyumnarUpazriyA / sArddha naMdatu yAvadasti vasudhA pAthodhimudrAMkitA // 2 // // maMgalaM mahAzrIH / / Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi rAmacaMdra ane kavi sAgaracaMdra solaMkI yuganA saMskRta vAyakAromAM nirgasthadarzana-zvetAMbara AmnAya-nA rAmacaMdra nAmaka be, tema ja sAgaracaMdra nAmanA keTalAka kavi-munivaro thaI gayA che. AthI alaga, paNa eka nAmadhArI A kartAonI kRtio ane kALa vize sAMpratakAlIna lekhanomAM saMbhrama varatAya che. prastuta kartAonI nita thayela pichAna tema ja samaya-vinizcaya vize e kAraNasara punarAvalokana thavuM jarUrI bane che. kavi rAmacaMdra 'rAmacaMdra abhidhAna dharAvatA eka to che siddharAja-kumArapAlakAlIna, suprasiddha pUrNatallagacchIya hemacaMdrAcAryanA ziSya. emanI stutio, prabaMdho, nATako, Adi aneka ucca koTInI racanAonA saMdarbho maLe che, ane temAMnI keTalIka to Aje upalabdha paNa che. mudrita kRtiomAM jaina stotra saMdoha (prathama bhAga) aMtargata prakaTa thayelI 10 lAtrizikAo, eka caturvizatikA, ane 17 SoDazikAo prastuta paMDita rAmacaMdranI che tevo saMpAdaka (sva) munirAja caturavijayajIno abhiprAya che; jo ke caturavijayajInI ja vizeSa noMdha anusAra (sva) munirAja zrI kalyANavijayajInA mate tenA kartA bIjA ja rAmacaMdra-bRhadgacchIya vAdIndra devasUrinA praziSya--che. paMDita aMbAlAla premacaMda zAha paNa dhAtrizikAo bRhadgacchIya rAmacaMdra sUrinI mAne che. jyAre tripuTI mahArAja A saMbaMdhamAM caturavijayajI jevo mata dharAve che. AthI A be nirNayomAMthI kayo sAco teno nizcaya thavo ghaTe. caturavijayajI pote pahoMcela niSkarSanA samarthanamAM (17 mAMthI 16) SoDazikAomAM maLatA samAna ane sUcaka prAMta-padya prati dhyAna dore che : prastuta padya A pramANe che : svAminnanantaphalakalpataro'bhirAmacandrAvadAtacaritAJcitavizvacaka ! / zakrastutAGghrisarasIruha ! duHsyasArthe deva ! prasIda karuNAM kuru dehi dRSTam / A padyanA aMtima caraNamAM kartAnuM "rAmacaMdra' abhidhAna hovA uparAMta temAM daSTi- tripuTI mahArAjanA mate (zleSathI ?) divyadRSTi-prApta karavAnI ArjavabharI yAcanA vyakta thayelI che, je temanA prajJAcakSu hovAnA tarka tarapha kheMcI jAya che. rAjagacchIya prabhAcaMdrAcAryanA prabhAvakacarita (saM. 1334 | I. sa. 1278) tathA nAgendragacchIya merUtuMgAcAryanA Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi rAmacaMdra ane kavi sAgaracaMdra 159 prabaMdhaciMtAmaNi(saM. 1361 | I. sa. 1305)mAM AcArya hemacaMdranA ziSya rAmacaMdranuM eka locana gayAnI anuzruti noMdhAyelI che, je lakSamAM letAM saMdarbhasUcita stutionA kartA te ja rAmacaMdra hovA ghaTe tevuM caturavijayajInuM kathana che. - bIjI bAju kalyANavijayajIe potAnI dhAraNA pAchaLa zuM yuktio prastuta karelI teno nirdeza caturavijayajI mahArAje dIdho nathI; ke kayA lekhamAM svargIya munizrIe potAno e abhiprAya prakaTa karelo, te vize paNa temaNe jaNAvyuM na hoI te saMbaMdhamAM tAtkAlika to kaMI kahI zakAya tema nathI. paNa huM mAnuM chuM ke bRhacchane vidhicaitya rUpe samarpita solaMkI samrATa kumArapALa kArita jAbAlipura(jAlora)nA kAMcanagirigaDha paranA jina pArzvanAthanA kumAravihAranA (saM. 1264 Isa. 1208nA) lekhamAM dhvaja-daMDanI pratiSThA karanAra muni rAmacaMdranA ullekha parathI12, tema ja saMdarbhagata lAtrizikAo mAMhenI keTalIkanA AMtaraparIkSaNa parathI teo AvA niSkarSa tarapha pahoMcyA hoya. muni rAmacaMdranI saMdarbhasUcita stuti-kAvya kRtio tapAsI jotAM mAro jhukAva kalyANavijayajIe karela nirNaya tema ja paM. aMbAlAla premacaMda zAhanA mata tarapha DhaLe che : kAraNo A pramANe che. (1) 10 dvAtrizikAomAMthI 6 jina pArzvanAthane uddezIne racAyelI che ane te saumAM spaSTa rUpe jAbAlipuranA kAMcanagiri-sthita pArzvanAtha ullikhita vA vivakSita che eTaluM ja nahIM, ekamAM to prastuta jinano prAsAda tyAM kumArapALe baMdhAvyAno paNa ullekha che : A saMbaMdhanA spaSTa saMdarbho nIce mujaba che. uttaptajAtyatapanIyavinidrabhadrapIThapratiSThitavinIlatanuH sabhAyAm / cAmIkarAdrizikharasthitanIlaratnasApatnakaM dadhadayaM jayatAjjinendraH // 8 // pArzvaprabhoH parilasatpuratastamAMsi taddharmacakramacirAnmukulIkarotu / prAcyacalendrazikharasya purassaraM yad bimbaM viDambayati vArijabAndhavasya // 13 // devaH sadA sitatanuH sumanojanAnAM paurandaradviradavat pramadaM pradattAm / svarNAcale kalayati sma kalAM yadIyAlAnasya mandiramadaH sahiraNyakumbham / / 21 / / kalyANabhUdharavibhUSaNa ! tIrthalakSmImallImayaikamukuTe zazizubhradhAmni / kRSNAbhrakapriyasakhIM dyutimudvahan vastIrthaGkaraH sakalamaGgalakelaye'stu // 31 / / -upamAbhiH jinastutidvAtriMzikA Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 pAdau tavA''sAdya guro ! kSamAbhRtAM vizvaM mano me na tRNAya manyate / uttuGgadhAtrIgharazRGgasaGgataH sarvaM hi kharvaM manutetarAM na kaH ? // 8 // lokottaraH ko'pyasi devadeva ! tat kaste mahimnaH kalane pragalbhatAm / ko vA davIyaH sthamahAmahIdharotsedhaM paricchettumatucchasAhasaH ||20|| svarNakSoNIdharavaraziraH zekhara ! zrIjineza ! vyaktaM seyaM paramahimatA kAcidujjRmbhate vaH / puMsAM pAdAsthitisamucitA yattaDAgApagAmbhaHsambhArANAM paramahimatA syAdanudvegahetuH ||21|| nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 -- dRSTAntagarbhastutidvAtriMzikA - prasAdadvAtriMzikA ekAtapatrAmiva zAsanasya lakSmIM dadhAnaH phaNabhRtphaNAmiH / AruDha 'jAbAli 'purAdrihastI zriye'stu vaH pArzvajinAdhirAjaH || 1 || mahIbhRto'muSya mahAprabhAvaH prAsAdavaryastilakIbhavaMste netrAtige merugirau vyanakti yuktaM suvarNAcalarAjalakSmIm ||3|| dyulokalakSmIpraNayaM paratra kalyANamatrApi ca dAtukAmaH / zaGke prabho'bhraMlihacArucUlaM cAmIkarakSmAdharamadhyarohaH ||6|| jinAdhinAtha ! pratimA yathA te kalyANajanmAkaratAM dadhAti / cAmIkarAdripratimastathaiSa manye'sti jAbAlipurAcalo'pi // 11 // zrIazvasenakSitibhRtkumAra ! suvarNadhAtrIdharamauliratna ! | amoghavAcastava pArthivattvaM sampratyananyapratimaM cakArita // 13 // -bhaktyatizayadvAtriMzikA suvarNazailaH kila nAyamatra te jinendra ! naitad bhavanaM ca nirmalam / asau kumArakSitibhRdzoGkuraH zubhaikakandAdbhu(du) dagAdapi tvataH // 12 // - apahnutidvAtriMzikA yena kAJcanagirau vinirmame zAsanonnativadhUkaragrahaH yuktametadathavA kumAratAM bibhratAM khalu bhujaGgasaGginAm // 4 // yaH svayaM dadhadanazcarAtmatAmiSTasiddhighaTanAmiSuH satAm / adhyuvAsa kanakAdricUlikAM zailavAsaratayo hi yoginaH // 18 // Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi rAmacaMdra ane kavi sAgaracaMdra 161 yaM prabhuM samadhigamya dhArayatyuccakaiH kanakabhUdharaH ziraH / kaMH kSitau sakalakAghritapradaM prApya ratnamathavA na dRpyati ? // 24 // yaH suvarNagirivisphuratyadastatprakAzayati vRttamAtmanaH / kasya goprakaTitaprabhAvataH zlokasiddhirudayaM na yAti vA ? // 27 // bhAratI yadupadezapezalAmarthasiddhimanudhAvati dhruvam / kAJcanAcalakalAmupeyuSAM siddhayo hi vRSalIsamAH satAm // 28 // -arthAntaranyAsadvAtriMzikA A sau padyomAM kAMcanagirino nirdeza ekavidhatA TALavA ane chaMdameLa jALavavA vividha paryAyo dvArA karyo che. AvI viziSTa ane sUcaka stutionI racanA to jene jAbAlipura-pArzvanAtha para khAsa mamatA ane bhaktibhAva rahyAM hoya tevI vyakti ja koI karI zake. A kAraNasara tenA racayitA aNahilapattana-sthita pUrNatallagacchanA paMDita rAmacaMdra hoya tenA karatAM jAbAlipura sAthe saMkaLAyela bRhagacchIya muni rAmacaMdra hoya tevI saMbhAvanA vizeSa sayukta, balavattara, ane svAbhAvika jaNAya che. Akhare kumArapALe prastuta jinAlaya vAdi devasUrinA gacchane samarpita kareluM te vAta paNa smaraNamAM rAkhavI ghaTe. (maMdira mULe saM. 1211 I. sa. 116pamAM baneluM. teno saM. 124ramAM punaruddhAra thayelo; saM. 1256 | I. sa. 1200mAM toraNAdinI pratiSThA thayela ane saM. 1268 | I. sa. 1212mAM saMdarbhagata rAmacaMdrAcArya dvArA suvarNa kalazAropaNa-pratiSThA thayela.) (2) kavinA aMdhatvanA viSayamAM SoDazikAo atirikta "upamAbhi : kAtrizikA"ke je kAMcanagiri-pArzvanAtha saMbaddha che, temAM prAMtapadyamAM "janmAMdha" kavie (AMtaradaSTithI) nirakhela jinanA rUpano karuNa aMta sphaTa ane hRdayasparzI zabdomAM ullekha che : yathA : janmAndhenA'mRtakara iva tvaM mayA nAtha ! dRSTo duHsthena svaviTapina iva prApi te pAdasevA / tanme prItyai bhava surabhivat paJcamoddAmagatyA tanvAnasya zrutimadhumucaM kokilasyeva vAcam // 32 // -upamAbhiH jinastutidvAtriMzikA A mahattvapUrNa sva-saMbaddha ullekha parathI to spaSTa thAya che ke jAbAlipura sAthe saMkaLAyela bRhadgacchIya rAmacaMdra muni "aMdha"hatA, zrIpattananA pUrNatallagacchIya rAmacaMdra aMdha vA ardhAdha thayAnuM to lAgatuM nathI ! mane to lAge che ke prabhAvakacaritakAre tema ja prabaMdhaciMtAmaNikAre nAmasAmyathI bRhadgacchIya pUrNadeva-ziSya rAmacaMdrane vizeSa prasiddha ni, ai, bhA. 1-21 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 hemacaMdra-ziSya rAmacaMdra mAnI laI, emaNe eka locana gumAvyAnuM kahI, ane e rIte emane ardhuM aMdhatva arpI, prastuta aMdhatvano khulAso karavA eka daMtakathA ghaDI kADhI che, yA to AvI bhrAMtiyukta lokokti emanA samayamAM jaina vidvad samAjamAM pracAramAM hoya ane tenI temaNe mAtra noMdha lIdhI hoya". jAbAlipuravALA rAmacaMdranI stutio, rasa, bhAva, prasAda ane ojanI dRSTie aNahillapattananA suvikhyAta paMDita rAmacaMdranA kumAravihArazataka sarakhI kRtiothI jarAye Utare tema nathI. Ama saMskRta bhASA para samAna prabhutva tema ja samakakSa kavitAsAmarthya dharAvanAra, ane samayanI dRSTie bahu dUra nahIM evA, be rAmacaMdra kavivaronuM pRthaktva prabhAcaMdrAcArya tathA meruttuMgAcAryanA dhyAnamAM na AvyuM hoya to te samajI zakAya tevuM che. 162 jAlo2nA kumAravihAranA saM0 1268nA, tema ja suMdhA pahADI(sugaMdhAdri)nA saM 1318 / I. sa. 1262nA abhilekhanA AdhAredeg, jayamaMgalasUrinA apabhraMzamAM racAyelA mahAvIrajanmAbhiSeka kiMvA mahAvIrakalazanA prAMtapagha anusAra, evaM muni somacaMdranI vRttaratnAkaravRtti (saM. 1329 / I. sa. 1273)19 anvaye, tema ja jayamaMgalAcAryanA eka anya ziSya amaracaMdranA praziSya jJAnalazanA saMdehasamuccayanA AdhAre bRhadgacchIya muni rAmacaMdranI paraMparA A pramANe nizcita bane che : (dIkSA-paryAya : I. sa. 1096-1170) vAdIndra devasUri amaracaMdra dharmaghoSa T dharmatilaka / / pUrNadevasUri 1 rAmacaMdrAcArya T jayamaMgalAcArya somacaMdra (upalabdha miti : jAlora abhilekha : saM 1242 / I sa 1186) (upalabdha miti : jAlora abhilekha : saM. 1268 / I. sa. 1212) jJAnakalaza (upalabdha miti : sugandhAdri (suMdhA pahADI) abhilekha : saM. 1318 / I sa 1262) (upalabdha : vRttaratnAkaravRtti saM. 1329 / I saM. 1273) saMdeha samuccaya (I. sa. 14mI zatAbdI madhyAhna) uparyukta rAmacaMdrAcAryanI paraMparAmAM AvatA temanA ziSya jayamaMgalAcArya paNa jabarA Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi rAmacaMdra ane kavi sAgaracaMdra 163 kavi hatA. emaNe saMskRtamAM kavizikSA nAmaka kAvyazAstrano gadyamaya laghugraMtha, bhaTTikAvya para vRtti, jAbAlipuranA cAhamAna rAjA cAcigadevanI upara kathita suMdhA TekarI paranI prazasti, ane apabhraMzamAM mahAvIrajanmAbhiSeka nAmaka 18 kaDInuM kAvya racyuM che. A jayamaMgalAcAryanA samaya vize paNa bhrama pravarte che. emane badhAM ja pramANonI viruddha jaI jayasihadeva siddharAjanA samakAlika mAnI levAmAM AvyA che. merUtuMgAcAryanA prabaMdhaciMtAmaNimAM sahastraliMga-taTAka saMbaMdhamAM emanA nAmathI uphaeNkita eka prazaMsAtmaka padya parathI ema dhArI levAmAM AvyuM hoya tema jaNAya chepaNa prabaMdhakAro game te kALa ane game te kartAnI kRtinAM paddo uThAvI, prasaMgAnusAra game tenA mukhamAM, ke prApta paristhiti anukULa game te saMdarbhamAM goThavI detA hovAnA paNa dAkhalAo maLatA hoI (keTalAka to prabaMdhaciMtAmaNimAM ja che !) merUtuMgAcArye je pariprekSyamAM prastuta padya goThavyuM che te pramANabhUta che tema chAtI ThokIne koI kahI zake tema nathI ! siddharAjanA kALamAM koI bIjA ja jayamaMgalAcArya thayA hoya to temano anya upalabdha koI srotamAM izAro sarakho paNa maLato nathI. A vAta lakSamAM letAM jayamaMgalAcArya siddharAjakAlIna hovAnuM kahI zakAya tema nathI. siddhasarovara saMbaMdhanI kArikAnA racayitA kadAca teo na paNa hoya; kadAca hemacaMdra-ziSya rAmacaMdra paNa hoI zake, kemake pATaNathI teo khUba paricita hatA. athavA te jayamaMgalAcAryanI racelI hoya to te jayamaMgalAcArya bRhacchIya hovA joIe ane teoe te potAnA ja kALamAM, eTale ke 13mI zatAbdInA trIjA caraNamAM racI hovAnuM mAnavuM joIe. saMprApta pramANo jotAM to eka ja jayamaMgalAcAryanA astitva vize vinizcaya thaI zake che. upara carcita jayamaMgalAcAryanA ziSya vRttaratnAkara para vRtti racI che, jeno ullekha AgaLa thaI gayo che; ane pachI temanAthI cothI peDhIe thayela jJAnakalaze saMdehasamuccaya graMthanI racanA karI che. Ama rAmacaMdrAcArya, temanA ziSya jayamaMgalAcArya, praziSya somacaMdra, ane ethIye AgaLa jJAnakalaza ema sau saMskRta bhASA ane sarasvatInA parama upAsako rUpe, eka udAtta, vyutpanna, ane vidvad muni-paraMparAnAM sadazyo rUpe rajU thAya che. kavi sAgaracaMdra (ajJAtagacchIya) goviMdasUriziSya vardhamAnasUrinA gaNaratnamahodadhi(saM. 1197 | I. sa. 1141)mAM kavi sAgaracaMdranAM thoDAMka padyo avatArelAM che?", jemAMnA beeka jayasihadeva siddharAjanI prazaMsArUpe che. A sAgaracaMdra AthI siddharAjanA samakAlIna Thare che. siddharAjanA mAlavavijaya (Ata I. sa. 1137) pazcAtu turatamAM ja ene biradAvatI je kAvyoktio racAI haze temAM A sAgaracaMdranI paNa racanA haze tema jaNAya che. AthI teo IsvIsanA 12mA zatakanA dvitIya caraNamAM sakriya hovAnuM sunizcitapaNe mAnI zakAya. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 emanI guruparaMparA vize prastuta gaNaratnamahodadhi ke anya paTTAvaliomAMthI kazuM jANI zakAtuM nathI. bIjI bAju rAjagacchIya kavivara mANicacaMdrasUri potAnA guru rUpe 'sAgarendu(sAgaracaMdra)'nuM nAma Ape che. AthI keTalAka vidvAno siddharAja samayanA sAgaracaMdra ane rAjagacchIya sAgaracaMdrane eka ja vyakti mAne che. AvI saMbhAvanA to mANikyacaMdrasUrinA samayanI sAnukULa ane sunizcita pUrva tema ja uttara sImA para avalaMbita rahe. paNa mANikyacaMdranA munijIvanano samayapaTa kevaDo hato ? 164 mANikyacaMdra ane vastupAlanuM samakAlatva sUcavatA be prabaMdho judA judA madhyakAlIna prabaMdha samuccaya graMtho parathI purAtanaprabaMdhasaMgrahamAM (sva) munizrI jinavijayajIe saMkalita karelA che.. temAMno eka prabaMdha, je "B" saMgrahamAMthI lIdho che, tenI prata 16mI zatAbdInI che. jyAre "G" saMgraha mULa 14mI zatAbdInA uttarArdhamAM saMkalita thayelo9. (jo ke bhogIlAla sAMDesarA A prabaMdhone (nAgendragacchIya udayaprabhavineya) jinabhadranI saM. 1290 | I. sa. 1234mAM racAyela nAnAkathAnakaprabaMdhAvalino bhAga mAne che, paNa hastaprato saMbaddha je tathyo munijIe noMdhyAM che te jotAM to tevuM kahI zakAya tevI sthiti nathI. jinabhadravALA prAkRta prabaMdhomAMthI keTalAMka "p" samuccayamAM (alabatta saMskRta bhASAmAM rUpAMtarita thaIne) samAviSTa thayA haze, jemake tyAM pratamAM ja eka sthaLe jinabhadranI puSpikA saMkalita che; ane A "jha" pratamAM to mANikyasUri-vastupAla saMbaddha koI ja prasaMga noMdhAyo nathI. chatAM upara kahela anya prabaMdho, je IsvIsannA 14mA zataka jeTalA to purANA jaNAya che, temAM varNavela mANikyacaMdra-vastupAla saMbaddha prasaMgo zraddheya jaNAya che. ane ethI mANikyacaMdrasUri tathA mahAmAtya vastupAla samakAlika hovAnI vAtamAM saMdeha nathI. mANikyacaMdrasUrinI pArzvanAthacaritranI racanAmiti saM 1276 / I. sa. 1220nI hoI u52nI vAtane samarthana maLI rahe che. paNa jo tema ja hoya to temanA guru sAgaracaMdra siddharAjanA samakAlIna nahIM paNa ajayapALa-bhImadeva(dvitIya)nA samakAlIna hovAno saMbhava mAnI zakAya. bIjI bAju joIe to mANikyacaMdranI eka anya suprasiddha kRti--mammaTanA kAvyaprakAza paranI saMketa nAmanI emanI TIkA--aMtargata dIdhela racanAnuM varSa saMdigdha che. 'gaNitazabda' kiMvA 'zabdAMka'mAM prastuta miti "rasa-vakta-riva" e rIte vyakta thayelI che. tyAM ravi (12) ane rasa (6) vize to koI saMzaya-sthiti nathI; paNa "varksa"thI kyo aMka grahaNa karavo te vAta vivAdAspada banI che. A samasyAnA ukelamAM bhogIlAla sAMDesarA, tema ja (sva) rasikalAla parIkha vacce abhiprAyabheda che. DaoN. sAMDesarA 'vaktra'thI cAra (brahmAnA 'cAra'mukha) ke cha (skaMda-kumAranA "cha" moDhAM) ema bemAMthI game te eka aMka levAnuM pasaMda kare che2. (ziva 'paMcavakta' hoI, vakatrathI pAMcano AMkaDo paNa nirdiSTa bane kharo.) jyAre Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi rAmacaMdra ane kavi sAgaracaMdra 165 (sva) parIkhane "vatrathI ekano aMka sUcita hovAnuM abhipreta che. bannee potAnA arthaghaTananA samarthanamAM dalIlo rajU karI che. "vaphatrane ekAMka mAnavAthI niSpanna thatA saM. 1216 ( I. sa. 1160 varSathI phAyado e che ke mANikyacaMdranA guru sAgaracaMdra e mitithI eka peDhI pUrvanA hoI siddharAjanA samakAlIna banI zake che; ane ethI gaNaratnamahodadhimAM uddhArela emanI uktio kALanA cogaThAmAM barobara goThavAI jAya che; paNa temAM Apatti e che ke I. sa. 1160mAM prauDha saMskRta graMthanI racanA karanAra mANikyacaMdranI uMmara maMtrIzvara vastupAlanA samayamAM, I. sa. 1220-1239nA gALAmAM, kevaDI hoya ? mANikyacaMdra 1160mAM trIsa AsapAsanA hoya to IsvI 1230mAM teo pUrA so varSanA hoya ! mANikyacaMdrane (jama DaoN. parIkhe mAnyuM che tema) ati dIrdhAyuSI mAnIe to paNa Apatti to e che ke mANikyacaMdrathI cothI peDhIe thayelA vidyApUrvaja bharatezvarasUrinA sAdhama vAdIndra dharmasUri cAhamAnarAja arNorAja-vigraharAjanA samakAlIna che; ane e kAraNasara teo siddharAja-kumArapALanA paNa samakAlIna che ! AthI DaoN. parIkhanI vAta mAnIe to mANikyacaMdranA guru sAgaracaMdra ane emanI cothI peDhIe thayelA pUrvaja bharatezvarasUri ema banne munivaro siddharAjanA samakAlika thAya! (juo ahIM rAjagacchanuM vaMzavRkSa), A vAta saMbhavita nathI, ane DaoN. sAMDesarAe je varSa sUcavyuM che te ja yathArthatAnI samIpa jaNAya che. "vaphatra' sUcita aMkamitine yathArtha rIte ghaTAvatAM vahelAmAM vahelI saM. 1246 / I. sa. 1190, ane moDAmAM moDI saM. 1266 | I. sa. 1210 hoya tema jaNAya che. mANikayacaMdranuM vastupAla maMtrI sAthenuM samakAlikatva jotAM kAvyazikSAne saM. 1266 | Isa. 1210mAM mUkavI vadhAre ThIka lAge che. A kAraNasara mANikyacaMdranA guru sAgaracaMdra te gaNaratnamahodadhi (I. sa. 1141) kathita sAgaracaMdra na hoI zake. to pachI A pahelAM, siddharAjakAlIna, sAgaracaMdra koNa? eno uttara IsvIsanA 14mA zatakamAM racAyelA caturazItiprabaMdha aMtargata "kumArapAladeva-prabaMdha" (pratilipi IsvIsan 15mA zatakano pUrvArdha) mAMthI maLe che. temAM kahyuM che ke (pUrNatalagacchIya kalikAla sarvajJa) hemacaMdrAcAryane eka sAgaracaMdra nAmaka rUpavAnuM vidvAn ziSya hatA. rAjAe (kumArapALe, vArasahIna hovAthI) AcArya pAse rAjyArthe emane soMpI devAnI mAgaNI karI. AcArya A mAgaNIne sarvathA anucita kahI teno asvIkAra karyo. sAgaracaMdra kriyAgurUka caturvizati-namaskArastavanI racanA karelI jeno saMdhyApratikramaNa samaye pATha karyo; je sAMbhaLI rAjAe kumArapALe) udgAra kADhyA "aho kavitA ! aho rUpa !"37 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 rAjagaccha-paTTAvali pradyumnasUri (digaMbarajetA) tarkasaMcAnana abhayadevasUri (vAdamahArNavanA kartA) vAdi dhanezvarasUri (paramAra muMja ane bhojanA samakAlika) ajitasihasUri vardhamAnasUri zIlabhadrasUri devacaMdrasUri vAdI dharmasUri zrIcaMdrasUri (cAhamAna arNorAjavigraharAjanA samakAlika AI. sa. 11201180) padmadeva jinadatta jinezvarasUri caMdraprabhasUri bharatezvarasUri vairasvAmi bhadrezvarasUri nemicaMdra ajitasiMhasUri haribhadrAcArya sAgaracaMdra devabhadrA candraprabhasUri mANikayacaMdra (pArzvanAthacaritra saM. 1334 | I. sa. 1220) prabhAcaMdrAcArya (prabhAvakacarita saM. 1334/ I. sa. 1278) siddhasena (tattvajJAnavikAsanI saM. 1278 | I. sa. 1222) Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi rAmacaMdra ane kavi sAgaracaMdra 167 A ghaTanA alabatta kalpita hoI zake che; paNa ethI eTaluM to spaSTa thAya che ke hemacaMdrAcAryane sAgaracaMdra nAmaka kavi-ziSya hatA. pUrNatallagacchanI paripATImAM 11mA zatakanA uttarArdhathI to caMdrAnta nAmo khAsa karIne rakhAtA. jemake hemacaMdrAcAryanA gurunuM nAma devacaMdra, ane jayeSTha gurubaMdhunuM nAma azokacaMdra hatuM. hemacaMdrAcAryanA potAnA ziSyomAM rAmacaMdra, bAlacaMdra, yazazcandra, ane udayacaMdra nAmo jANItAM che. A silasilAmAM temanA ekAda anya jayeSTha ziSyanuM nAma sAgaracaMdra hoya to temAM Azcarya ke saMdehane avakAza nathI. A vajanadAra saMbhavitatA lakSamAM rAkhatAM, ane samayaphalaka tarapha najara karatAM, hemacaMdra-ziSya sAgaracaMdranI uktio gaNaratnamahodadhi(I. sa. 1141)mAM noMdhAI zake; paNa rAjagacchIya mANikayacaMdranA guru sAgaracaMdra emanA samayanA 40-50 varSa bAda thayA jaNAya chedeg; ane ethI teo nAmerI, paNa judA ja gacchanA, alaMga ja muni che. A banne eka nAmadhArI paNa lagabhaga ardhI sadInA aMtare thayelA sAgaracaMdro vacce sAMprata viddha4nonA lekhanothI upasthita thayela bhrAMti AthI dUra thAya che. TippaNo: 1. jemake kumAravihArazataka (kAvya), dhoLakAnI udayanavihAra-prazasti (abhilekhana), mallikAmakaraMdaprakaraNa ityAdi. vistRta noMdha mATe juo caturavijayajI pR. 46-47; tathA mohanalAla dalIcaMda dezAI, jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, muMbaI 1932, pR. 323-325; tathA aMbAlAla premacaMda zAha, "bhASA ane sAhitya", gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa, graMtha 4, solaMkIkAla, saMzodhana graMthamAlA-graMthAMka 69, amadAvAda 1976, pR. 289. 2. jaine prAcIna sAhityodvAra graMthAvali, prathama puSpa, amadAvAda 1932. 3. ejana, pR. 130-189. 4. ejana, prastAvanA, pR. 49. 5. ejana, pR. 48. 6. jainatIrtha sarvasaMgraha-bhAga pahelo, khaMDa bIjo, zeTha ANaMdajI kalyANajI, amadAvAda 1953, pR. 189. paM. zAha prastuta kAtrizikAne mATe 7 no AMkaDo Ape che. 7. jaina paraMparAno itihAsa, bhAga bIjo, zrI cAritrasmAraka graMthamALA graM54, amadAvAda 1960, pR. 619-621. 8. saM. jinavijaya muni, siMghI jaina graMthamAlA, graMthAMka 13, amadAvAda-kalakattA 1940, tathA graMthAMka 1, zAMtiniketana 1933. 9. ejana, pR. 64, jayasiMha siddharAje mahAkavi zrIpAla racita "sahastraliMga taTAka prazasti"nA saMzodhana mATe bolAvelA paMDita pariSadamAM paM. rAmacaMdra prastuta racanAmAM doSo batAvelA. caritakAra tathA Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirgandha aitihAsika lekha-samuccaya-1 prabaMdhakAranA kahevA pramANe A kAraNasara rAjAnI mIThI najara rAmacaMdra para paDavAthI, upAzraye AvyA bAda, sUrinA jamaNA locanamAM pIDA UpaDI ane aMte temanI netradIpti naSTa thaI. 168 10. caturavijayajI, pR. 49. 11. (sva) muni kalyANavijayajInAM judA judA sAmayikomAM vikharAyelA lekho ekatra karI chapAvavA jarUrI che. ahIM vArANasImAM mArI pAse temanuM lakheluM keTaluMka sAhitya upasthita che, keTaluMka nathI. 12. saM jinavijaya, prAcIna jaina lekha saMgraha (bhAga bIjo), pravartaka kAMtivijayajI jaina itihAsa graMthamALA puSpa chaThThuM, zrI jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara 1921, pR 211, lekhAMka 352. 13.jinavijaya, prAcIna, pR. 211. 14, sAMprata lekhamAM pAchaLa mULa patha utRta thayuM che. 15. prabaMdhakAro paMDita rAmacaMdranuM jamaNuM locana gayAnI ja vAta kare che. aMdha thayA tevuM kahetA nathI. kavitAomAM to spaSTapaNe aMdhatva ullikhita hoI, temAM daSTidAnanI abhyarthanA vyakta thaI hoI, te vAta kaMI judI ja, ane ethI judA ja rAmacaMdra anuSaMge che tema mAnavuM ghaTe. 16. paMDita rAmacaMdranI aNahillapattananA kumAravihAra anulakSe racAyela kumAravihArazataka tathA dhoLakAnI hRdayanavihA2prazastinI zailIne muni rAmacaMdranI hArdeizikAo, pozikAo sAthe sarakhAvatAM thoDuMka zailIgata ne thoDuMka samayagata vaibhinya varatAya che. 17. F. Keilhorn, "The Cahmanas of Naddula", cf. Sundha Hill Inscription of Ciacigadeva; [Vikrama] Samvat 1319' Epigraphia Indica, Vol. IX-1907-08, p. 79. 18. H. K. Kapadia, Descriptive Catalogue of the Goverriment Collections of Manuscripts Library, Vol. XVII, Pt. IV, Bhandarkar Oriental Research Institute, Poona 1948, Pp. 216-217; tathA Catalogue of Sanskrit and Prakrit Manuscripts : Muniraja Sri Punyavijayaji's Collection, Part II, L. D. Series No. 5, Ed. Ambalal P., Shah, Ahrmedabad 1965, p. 362. kApaDiyAe jayamaMgalasUrine sthAne "maMgalasUri"vAMcyuM che. paNa kartAe soLamI kaDImAM "jayaI maMgalasUri bullaI'ema spaSTa noMdhyuM che. 19. Catalogue of Sanskrit and Prakrit Manuscripts, Ac Vijayadevhsirl's and A, Ksantisuri's Collections, Part IV, L. D. Series No. 20 Ed. Pt. Ambalal P. Shah, Ahmedabad 1968, p. 95. 20. Catalogue of Sanskrit and Prakrit Marnuscripts : Muniraj Sri Punyavijayaji's Collections, Part 1, L. D. Series No 2, Ed. Pt. Ambalal P. Shah, Ahmedabad 1962, p. 182. 21. vigata mATe juo pAdaTIpa 18. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi rAmacaMdra ane kavi sAgaracaMdra 169 22. juo mo dai dezAI, jaina sAhityano, pR. 253, tathA durgAzaMkara kevaLarAma zAstrI gujarAtano madhyakAlIna rAjapUta itihAsa, saMzodhana graMthamALA, graMthAMka 41mo, saMskaraNa rajuM, amadAvAda 1953, pR. 307. zAstrIjI noMdhe che : "..vAlmaTa kavie vAlmaTAlaMkAra tathA jayamaMgalAcArye kavizikSA nAmanA graMtho siddharAjanA rAjyakALamAM racyA che." (jayamaMgalAcAryanA saMdarbhamAM Ama kahevA mATe emano AdhAra emaNe TAMkela "pITarsanano riporTa 1882-83, pR. 80, bhUmikA pR. 31 hoya tema jaNAya che) A sivAya juo hariprasAda gaM. zAstrI, "solaMkI rAjayanI jAhojalAlI", gujarAtano rAjakIya, prakaraNa 4, pR. 56. 23. Jtha vidrAjJA thatAvA gAmamUratha: puravana pRSTha : etasyAsya purasya pauravanitAcAturyatAnirjitA, manye hanta sarasvatI jaDatayA nIraM vahantI sthitA / kIrtistambhamiSoccadaNDarucirAmutsRjya bAhorbalAttantrIkAM gurusiddhabhUpatisarastumbAM nijAM kacchapIm / / (jinavijayajI, pR. 63) 24. siddharAja saMbaMdhI temanA koI kAvyamAM vA anya koI kRtimAM hoya. 25 mo dai dezAI, jaina sAhityano, pR. 255mAM dezAI sUcave che ke "muniratnasUrinA amacaritranI prathamadarzakata lakhanAra sAgaracaMdra te ja A hoya" (ejana, pAdaTIpa 288.) A vAta saMbhavita nathI. amacaritrano racanAkALa saM. 1252 / I. sa. 1196 che. jyAre sAgaracaMdranI uktio to tenAthI pa5 varSa pUrve racAI gayelA vardhamAnasUrinA gaNaratnamahodadhimAM maLe che. vadhumAM vadhu temane rAjagacchIya mANijyacaMdranA guru mAnI zakAya, paNa te zakyatA mane to lAgatI nathI. A koI trIjA ja sAgaracaMdra jaNAya che. 26. aMbAlAla premacaMda zAha, "bhASA ane sAhitya", gujarAtano rAjakIya, pra. 12. pR. 297. 27. saM. jinavijaya muni, siMghI jaina graMthamAlA, graMthAMka 2, kalakattA 1936, pR. 76-77. 28. ejana. juo tyAM "prAstAvika vaktavya", pR. 10-11. 29. ejana, pR. 18-19. 30. Literary Circle of Mahamatya Vastupala, Shri Bahadur Singh Singhi Memories Volume No. 3, Bombay 1953, pp. 72, 81, and 144-145. 31. mo. da. dezAI, jaina sAhityano, pR. 392. pravacanasAroddhAravRtti saM. 1295 | I. sa. 1239mAM mANikyasUrinA vacanathI lakhavAmAM AvI tenI noMdha maLe che. miti jotAM A mANijyasUri prastuta mANikyacaMdrasUri ja jaNAya che. (juo-New Catalogue of Sanskrit and Prakrit Manuscripts Jesalmer Collection, L. D. Series 36, Col. Muni Shri Punyavijayaji, Ahmedabad 1972, p. 71. 32. Literary Circle., pp. 79-81. 33. Kavyaprakasa of Mammata, Part second, "Introduction", Rajasthan Puratana ni, ai, bhA1-22 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 Granthamala, No. 47, Jodhpur 1959, pp. 12-13. 34. ejana. 35. saM. AcArya jinavijaya muni, siMghI jaina graMthamAlA, graMthAMka 41, muMbaI 1956, "naravarmaprabaMdha", pR 112-117. nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 36. ejana. tyAM kumArapALanA putra nRpasiMhanA maraNanI vAta kahI che je anyatra kyAMya noMdhAyelI nathI. 37. ejana. A stotra maLI AvyuM che ane nigrantha aMka 3(amadAvAda 2001)mAM jitendra zAha ane mArA dvArA saMpAdita thayuM che. 38. dravyAlaMkAraTIkA (saM. 1202 / I. sa. 1146) ane vivRtti sahitanA nATyadarpaNamAM paM. rAmacaMdranA sahalekhaka rUpe je guNacaMdra Ave che te rAmacaMdranA gurubaMdhu che ke temanA potAnA ziSya te vAta cokkasa nathI. saM 1241 / I sa 1185mAM pUrNa thayela somaprabhAcAryanA jinadharmapratibodhanA prathama zravaNa vakhate A guNacaMdra gaNi upasthita hatA. 39. A uparathI to niHzaMka nizcaya thAya che ke mANikyacaMdra viracita saMketano samaya I. sa. 1160 hovo asaMbhavita che. I. sa. 1239mAM paNa mANicasUrinI vidyamAnatA hovA vize agAu ahIM noMdhAI gayuM che. vizeSa noMdha : uparyukta lekha pragaTa thaI gayA bAda sAMprata lekhaka ane zrI jitandra zAha dvArA nigrantha 3 (2001)mAM eka sAgaracaMdranuM 'kriyAgarbhita caturviMzatistava' saMpAdita karavAmAM AvyuM che, jemAM tenA karjA uparakathita hemacaMdraziSya sAgaracaMdra hovAnuM nizcita karyuM che. prastuta lekha A saMkalanamAM pR 245252 para samAviSTa karelo che. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'amamasvAmicarita'no racanAkALa pUrNimAgacchanA AcArya muniratnasUrinI kRti amamasvAmicarita bhAvI tIrthaMkara 'amama' saMbaMdhI eka dharmakathAnaka gUMthI letI jaina racita madhyakAlIna saMskRta kRti che'. prastuta racanAnuM sAhityika dRSTie amukAMze mUlya je hoya te, aitihAsika dRSTie to tyAM apAyelI jinasiMhasUri racita prAMtaprazastinuM vizeSa mUlya che. prazastimAM racanAvarSa zabdAMkamAM "dvipaMcadinakRrSe" ema batAvyuM che, jene (vAmagati niyama anusA2) saM 1252(I sa. 1196) (sva) muni puNyavijayajIe, ane e ja pramANe (sva) prA. hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyAe ghaTAvyuM che". to vaLI paM. aMbAlAla premacaMda zAha prastuta racanAnuM miti varSa saM 1255 / I sa 1199 batAve che. bIjI bAju (sva) mohanalAla dalIcaMda dezAI tene saM 1225 / I sa 1169 mAnyuM che. racanA-miti saMbaMdha prastuta bhinna abhiprAyo AthI parIkSaNIya banI jAya che, racanAnA zabdAMkamAM kathita varSathI vAstavika miti zuM phalita thaI zake te saMbaMdhamAM to prazasti aMtargata noMdhAyelI ghaTanAo, tenA aitihAsika saMdarbhonI sAthe saMkaLAyelAM pAtronI samayasthitine lakSamAM letAM khyAla maLI rahe che. paurNamika muniratnasUrinI prazastimAM dIdhela gurvAvalI nIce mujaba che : caMdraprabhasUri T dharmaghoSasUri I samudraghoSasUri muniratnasUri suraprabhasUri pUrNimAgacchanI saMsthApanA caMdraprabhasUri dvArA saM 1149 / I. sa. 1093mAM thaI hovAnuM anya sAdhano dvArA vidita che.. caMdraprabhasUri-ziSya dharmaghoSasUri siddharAja dvArA sammAnita hovAnuM amamasvAmicarita atirikta prastuta gaccha paraMparAmAM thaI gayelA anya munionI racanAothI paNa siddha che. dharmaghoSanA ziSya samudraghoSa paNa siddharAja dvArA sammAnita hovA uparAMta godhaka(godharA)nA rAjA dvArA, tema ja mAlavapati paramAra naravarmAnI sabhAmAM vAdijetA rUpeNa mAnaprApta muni hatA evuM jinasiMhasUri prazastimAM noMdhe che. svayaM muniratnasUrie paNa mahAkAlamaMdiramAM naravarmAnI pariSada samakSa zaiva vAdi vidyAzivane Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 parAjita karyAnI paNa prastuta prazastimAM noMdha jovA maLe che. uparanI mahattvapUrNa aitihAsika hakIkatonA saMdarbhamAM ja amamasvAmicaritanI mitino vinizcaya thavo ghaTe. ene dhyAnamAM rAkhatAM dharmaghoSasUrino samaya siddharAjanA prAraMbhika be dazakAmAM paDe ane temanA ziSya samudraghoSasUrino siddharAjanA zAsananA uttarArdhamAM paDe. paramAra naravarmAno kALa IsvIsan 1105-1133no che; AthI samudraghoSasUrinI ja nahIM, muniratnasUrinI mALavAnI mulAkAta paNa I. sa. 1133 pahelAnA koIka varSamAM thaI hovI ghaTe; aMdAje tene I. sa. 1130nA arasAmAM mAnIe to prastuta kALe muniratnasUri vRddha nahIM toye jJAna ane vayamAM paripakva avasthAmAM AvI cUkyA haze. A hakIkata dhyAnamAM letAM temaNe cheka I. sa. 1196mAM eTale ke mALavAmAM meLavela vAda-jayathI lagabhaga 66 varSa bAda amamasvAmicaritanI racanA karI hatI tevI vAta to bilakula avyAvahArika, ane ethI tathyasaMgata, jaNAtI nathI; e ja rIte Isa. 1169nI miti paNa dUra to paDI jAya che. vadhumAM e bIjI gaNatarImAM vAmagatinA niyamanuM pAlana paNa thatuM nathI (chatAM te sAcI hoI zake ke nahIM te vize AgaLa joIzuM.) mitinA prAraMbhika gaNita-zabdano artha jarA judI rIte paNa ghaTAvI zakAya. "piM"no artha guNAkAra krame "10" paNa thato hovAnuM vAstuzAstromAM meM joyAnuM smaraNa che. e rIte ghaTAvatAM miti saM. 1210 | Isa. 1154nI Ave che. A miti muniratnasUrinI mAlavAvALI ghaTanAthI 24 varSa bAdano samaya darzAve che, je vyAvahArika dRSTie to ekadama baMdha besI jAya che tema chatAM I. sa. 1169nuM varSa paNa kumArapALanA zAsanakALa aMtargata Ave che. ane prazastimAM ullikhita kumArapALanA samayanI keTalIka anya vyaktio, jema ke kumArapALanA mahAmaurtika rudrano putra maMtrI nirnaya, kumArapALanA maMtrI yazodhavalano putra bAlakavi jagadeva, rAjAno akSapATalika kumArakavi, ityAdi IsvI 1169mAM hayAta hovAno ghaNo saMbhava che. vastutayA A bIjI mitine prabaLa samarthana to muniratnasUrie karela hemacaMdrAcAryanA triSaSThizalAkApuruSacaritranA ullekhathI sahaja rUpe maLI jAya che. prastuta graMthamAM eka sthaLe kumArapALa AraMtu caityothI pRthvIne zaNagAraze evI bhaviSyavANI, ane bIje sthaLe zaNagArI' evI bhUtavANI prakaTa karato ullekha thayo che. kumArapALa dvArA pATaNamAM kumAravihAra, tribhuvanapAla vihAra, trivihAra ityAdi jinAlayo sau prathama baMdhAyAM haze, paNa kyAre, te vize cokkasa mAhitI upalabdha nathI. paraMtu tAraMgAnA kumAravihAra ane jAloranA kAMcanagirigaDhanA kumAravihAranI mitio Isa. 1165-66 nI hovAnuM jJAna che. kumArapALanI jaina dharma prati vizeSa ruci khAsa to I. sa. 1160thI ja dekhAya che. triSaSThizalAkApuruSacaritranI racanAnA samaye kumArapALa dvArA nirmita judAM-judAM sthaLonA kumAravihAro baMdhAI cUkelA hovA joIe. te jotAM prastuta graMthanI racanA Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amamasvAmicarita'no racanAkALa 173 I. sa. 1166 pUrvenI hovAno saMbhava nathI. ane ethI te graMthano ullekha karanAra amamasvAmicaritano samaya I. sa. 1169 hovAno saMbhava daDhatara bane che. ane e miti ja gaNitazabdanA arthaghaTana atirikta aitihAsika pariprekSaNamAM vizeSa baMdhabesatI thAya che. muniratnasUri AthI siddharAja uparAMta kumArapALanA paNa samakAlIna bane che, je aMge anya pramANa prazasti aMtargata mojUda che, je have joIe. amasvAmicaritanuM saMzodhana gUrjaranRpAkSapATalika kumAra kavie karyAnI noMdha tyAM prAMta prazastimAM che. prastuta "kumAra" te dvitIya bhImadeva tema ja vAghelA varadhavala tema ja vizaLadevanA rAjapurohita, ane maMtrI vastupALanA vidvamitra kavi somezvaradevanA pitA hovAnuM mAnavAmAM AvyuM che. paraMtu te vAta amacaritanI upara nizcita karela miti ane AnuSaMgika samaya-vinirNayanA muddAonA saMdarbhamAM amukAze praznArtha rUpa banI jAya che. somezvaradevanI potAnI kRti surathotsavamAM apAyela prazasti anusAra temanI potAnI vaMzAvaLI nIce mujaba che : solazarmA (caulukya mUlarAjano purohita) lallazarmA (cAmuMDarAjano purohita) muMja (prathama) (durlabharAjano purohita) somezvara (prathama) (bhImadeva prathamano purohita) AmazarmA (karNadevano purohita) kumAra (prathama) (jayasiMha siddharAjano purohita) sarvadava (prathama) (kumArapALano samakAlIna) Amiga (kumArapALano purohita) (prabaMdhaciMtAmaNi(I. sa. 1305)nA AdhAre) sarvadeva (dvitIya) kumAra(dvitIya) lakSmI muMja(dvitIya) (ajayapALanA samakAlIna) AhaDa mahAdeva vijaya (kavi) somezvaradeva (dvitIya) (caulukya bhImadeva dvitIya, vAghelA varadhavala tema ja vIsaladevano samakAlIna) Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 somezvaradeve potAnA pitA kumAra vize je noMdha ApI che te anusAra te ajayapALa, mULarAja (dvitIya), ane bhImadeva(dvitIya)nA samakAlIna hatA. temane kumArapALanA purohita vA akSapATalika hovAnuM ane teo "kavi' hatA tema paNa tyAM kahyuM nathI. (jo temano saMbaMdha kumArapALa sAthe vastutaH hoya to AvI mahattvanI noMdha levI somezvara kema bhUlI gayA haze ?) je kumAra kavie I. sa. 1169mAM amamasvAmicaritanuM zodhana karyuM, te somezvara pitRkumAra hoya to temanA putra somezvaradeve cheka Isa. 1155mAM DabhoInI hIrAbhAgoLanI prazasti lakhI hatI, te vAta paNa dhyAnamAM levI joIe. kema ke A banne mitio vacce khAsso 86 varSa jevaDo moTo gALo paDI jAya che. somezvaranI prathama kRti kIrtikaumudI I. sa. 122panA arasAnI che. I. sa. 1220mAM mahAmaMDalezvara viradhavala vAghelAne sahAya karavA maMtrI baMdhu vastupALa-tejapALa jyAre bhImadeva dvitIyanA anurodhathI dhoLakA AvyA te arasAmAM somezvaradeva paNa tyAM rAjapurohitarUpe AvI vasyA hoya tema jaNAya che. kumArapALanA akSapATalika rUpe rahela kumAranI niyukti to I. sa. 1169thI pUrvanA koIka varSamAM thaI cUkI hovI joIe. e hisAbe to akSapATalika kavi kumAra somezvara-pitA rAjapurohita kumArathI yeSTha evaM bhinna puruSa hoya tema jaNAya che. saMbhavatayA A banne kumAro vacce rahela nAmasAmya ane samaya sthitinA saMdarbhamAM amuka varSa pUratAM banne vaccenA saMbhavita samakAlInatvathI bannene eka mAnI levAmAM AvyA che. paNa kumAra purohitanI kArakirdI ajayapALanA samayathI ja zarU thatI hoya tevuM surathotsava parathI to lAge che. kumAra nAmadhArI banne vyaktio eka hovAnA tarka mATe sabaLa pramANa apekSita che. amamasvAmIcaritano miti-vinirNaya karavA pAchaLa ATalA khuvAra thavAnuM kAraNa e che ke enI prazastimAM noMdhAyela kavijanomAMnA keTalAkano saMpradAya-vinizcaya Adi samasyAomAM, uttara sImAdi nirNayomAM khapa paDaze. prazastimAM taraMgavatIkAra pAlittasUri(prAyaH I. sa. 175-225), vAcaka umAsvAti (prAyaH I. sa. 350-800), siddhasena divAkara(prAyaH I. sa. 400-444), jinabhadragaNi kSamAzramaNa(Ata I. sa. 550pa94), mAnatuMgAcArya (A. I. sa. pa75-625), tArAgaNakAra bhadrakIrti(bappabhaTTasUri) (prAyaH I. sa. 744-839), upamitibhavaprapaMcAkAra siddharSi (A. I. sa. 880-920), bhojanA samakAlIna kavi devabhadrasUri, svagacchasthApaka caMdraprabhasUri, ane triSaSTinarasadavRttakAra (triSaSTizalAkApuruSacaritakAra hemacaMdra) sarakhA mahAna aitihAsika jaina vidvadvarono ullekha karyo che. A badhA ja zvetAMbara saMpradAyamAM thaI gayelA manAtA mahApuruSo che; ane I. sa. 1169mAM paNa muniratnasUrinuM paNa e pramANe mAnavuM che. amamasvAmicaritano racanAkALa manAyo che tethI trIseka varSa pUrvano sAbita thaI jatAM e nirNayanuM mUlya uparyukta Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amamasvAmicarita'no racanAkALa saMdarbhamAM svataHsiddha che. TippaNo : 1. juo, panyAsa maNivijayajI gaNivara graMthamAlA, graMthI 8-9, amadAvAda vi. saM 1998 ane 1999. A graMtha Aje sahelAIthI upalabdha nathI. 2. Ed. Muni Punyavijay, Catalogue of Palm-Leaf Manuscripts in the Santinatha Jain Bhandara, Cambay, Part II, GOS, No. 149, Baroda 1966, pp. 353 ff. 175 3. Ibid., p. 350. 4. jaina saMskRta sAhityano itihAsa, zrImukti-kamala-jaina-mohanamAlA, puSpa 64, khaMDa 2, dhArmika sAhitya; upakhaMDa 1, lalita sAhitya; vaDodarA, 1998, pR. 49, paNa anyatra e ja graMthamAM temaNe prastuta graMthanI miti vi. saM. 1255 (I. sa. 1199) kahI che : (ejana, pR 108). 5. 'bhASA ane sAhitya', gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa, graMtha 4, 'solaMkI kAla', prakaraNa 12, amadAvAda, 1976, pR 270. paNa e ja graMthamAM teo prastuta graMthanI miti saM 125(2) (I. sa. 11996) hovAnuM pakSa noMdhe che (ejana, pR. 306). 6. jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, muMbaI 1932, kaMDikA 404, pR. 281. 7. A miti judI judI uttara-madhyakAlIna paTTAvalIomAM maLe che, ane te vizvasanIya che. ahIM prastuta muddo gauNa hoI te sarvanA saMdarbhI devAnuM jatuM karyuM che. 8. juo tilakAcAryanI AvazyasUtralapuvRttinI prazasti, saM. 1296 / I. sa. 1240, patha bIjuM, tathA dazavaikAlikasUtraTIkA (saM. 1304 / I sa 1248) pagha 2. Ed. Muni Puriyavijaya, Catalogue of Palm-Leaf Manuscripts in the Santinatha Jain Bhandara, Cambay, [Part I]. GOS, No. 135, pp. 83 and 105. baMne prazastiomAM apAyelA padma eka sarakhAM che. muniratnasUrinI prazistanA saMbaMdhakana pagha mATe juo GOS, No. 149, p. 453, padma 5. 5. GOS, 149, p. 353, padma 7-ke. 10. ejana padma 22 23. gujarAtano saulaMkIkAlano itihAsa AlekhanArAonA lekhanamAM A hakIkata noMdhAyelI jovA maLatI nathI. 11. mahAbhArata, "Adiparva'mAM parazurAme 21 vAra pRthvIne nakSatrI karI tevA ullekhamAM 21nI saMkhyA mATe tri:sanna evo prayoga che; yathA tri:satatva: pRthivI RtvA ni:kSatriyA purA / (V. S. Sukhthankar(ed.), Bhandarkar Oriental Research Institute. Poona, 1933, p. 255, 1,5864) paNa "dvipaMca"no artha prA. baMsIdhara bhaTTanA mate '25' mAnavo ghaTe ane ethI 1225 gaNI zakAya, mane lAge che ke judA judA lekhakoe aitihAsika tathyo tapAsyA vinA potapotAnI rIte gaNatarI karI che. 12. tri zaH pu canA dazama parvamAM ceAiM khUbamiti samasamprata sabhyatA / evo ullekha che. samasta pRthvI arhattAM caityo vaDe suzobhita karI dIdhI che, tethI sAMprata kALamAM saMprati rAjA samAna thayo Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 chuM evuM kumArapALanA mukhe kahevaDAvyuM che (juo dezAI, pR. 257). trizapucanA "mahAvIracarita" aMtargata kumArapALa saMbaddha rajU karAyela bhaviSyavANI(parva 10, sarga 11-11)mAM kahyuM che ke anahada vaibhavazALI te rAjA prAyaH pratyeka grAmamAM jinAyatana dvArA pRthvIne AbhUSita karaze; (juo pe lAlacaMdra bhagavAnadAsa gAMdhI, aitihAsika lekha saMgraha, zrIsayAjI sAhityamALA, puSpa 335, vaDodarA 1963, pR. 266). 13. kumArapALanA jainadharma svIkAranI miti tapAgacchIya jinamaMDana gaNie kumArapAlaprabaMdha (saM. 1492 | I. sa. 1436)mAM saM. 1216 | Isa. 1160nI ApI che jene mahadaMze samakAlIna graMthakAra maMtrI yazapAlanA mohaparAjaya(prAya: IsvI 1172-74)no Teko che. paNa A vAtano kumArapALe jaina zrAvakanAM vrato dhAraNa karelAM eTalo ja artha ghaTAvavAno che. 1160nA turatanA koI varSamAM teNe saurASTra sthita jainonAM mahimna tIrthadhAmo, giranAra-zatruMjayAdinI yAtrA karelI. 14. juo muni puNyavijayajI, Catalogue., p. 356. thathA patakimato dipaMnijharSe te prattane mukhya zodhitvAn nRpAkSapaTalAdhyakSa: kumAraH kaviH / 29' / 15. AvI dhAraNA saMbhavataH sau prathama DaoN. bhogIlAla jecaMda sAMDesarAe prakaTa karelI. (juo emanuM mahAmAtya vastupAlanuM sAhityamaMDaLa tathA saMskRta sAhityamAM teno phALo, amadAvAda 1957, pR. 66) sAMDesarAne anusarIne DaoN. hariprasAda zAstrI paNa tevuM ja kahe che (juo "nAmAMkita kulo ane adhikArIo gurA. sAMi, graMtha 4, (solaMkIkALa), amadAvAda, 1976, pR. 7 ane 116) yathA kumAre gurjara rAjayanA akSapaTalAdhyakSa tarIke paNa pharaja bajAvI hatI ne municaMdrasUrikata amamasvAmicaritanuM saMzodhana karyuM hatuM. "prastuta saMkalanagraMthamAM "bhASA ane sAhitya" vibhAgamAM (prakaraNa 12, pR. 270) paM. aMbAlAla premacaMda zAha paNa lakhe che ke "somezvaranA pitA kumAre (saM. 1255 | I. sa. 1199mAM) A. muniratnasUrie racelA amamasvAmicaritanuM saMzodhana karyuM hatuM." 16. somezvara lakhe che ke raNamAM ghAyala thayela ajayapALane kaTukezvaradevanI ArAdhanA karIne kumAre sAjo karelo. grahaNa samaye ajayapALe ApavA mAMDela ratnarAzino svIkAra karelo nahIM. mUlarAja dvitIyanA samayamAM duSkALa pIDita grAmajanono kara mApha karAvelo ane (bhImadeva dvitIyanA samayamAM) senApati banI mAlavapati vimbavarmAno parAbhava karelo. 17. juo muni puNyavijaya, GOs, 135, p. 351. 18. jitendra zAha ane mArA dvArA likhita mAnatuMvArya ra 3na stotra (amadAvAda 1997, hi. saM. 1999)nI hidI prastAvanAmAM A mitino yathocita upayoga karyo che. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUraprakarano racanAkALa naitika upadeza uddezita, kathApratIkAtmaka sUktAvalIyukta padyo dharAvatI zvetAMbara jaina racanAomAM "kapUraprakara' eka, pramANamAM alpajJAta paraMtu dhyAna kheMce tevI, racanA che. vividha saMskRta vRttomAM nibaddha A sarasa, sukhuM, ane prasannakara kRti ghaNA samayathI duSmApya banI che. anuguptakAlIna zvetAMbara AcArya dharmadAsagaNinI prAkRta racanA upadezamAlA ane e ja kALamAM mUkI zakAya tevI yApanIya saMghanA agraNI zivAryanI ArAdhanAnI jema ahIM paNa nItipravaNa sUktone, jaina sAhityamAM tema ja laukika vyavahAramAM (ane paurANikAdi sAhityamAM) jANItA daSTAMtarUpa sArA ke narasA pAtronA ullekha sAthe, anAyAse gUMthI lIdhAM che. kula 179 padyomAM nibaddha A manohara kRtinA AraMbha ane aMtamAM padyo A pramANe che : karpUraprakaraH zamAmRtarase vaktraMducaMdrAtapaH zukladhyAnataruprasUnanicayaH puNyAbdhiphenodayaH // muktizrIkarapIDanecchasicayo vAkkAmadhenoH payo, vyAkhyAlakSyajinezapezalaradajyotizcayaH pAtu vaH // 1 // zrI vajrasenasya gurostriSaSTisAraprabaMdhasphuTasadguNasya // ziSyeNa cakre hariNeyamiSTA, sUktAvalI nemIcaritrakartA // 179|| aMtima padyamAM kavie potAno triSaSThisAraprabaMdha-karna evA vajasenagurunA ziSya hari rUpe paricaya Apyo che; ane racanAne sUktAvalI abhidhAna ApyuM che, kapUraprakara nahIM. paraMtu jema bRhadgacchIya somaprabhAcAryanI eka atyaMta prasiddha upadezapravaNa racanA sUktamuktAvalI enA upoddAta padyanA Adima zabdothI siMdUraprakara nAmathI suvizruta banI che tema A racanAne paNa tenA prAraMbhanA zabdo parathI kapUraprakara evuM abhidhAna maLI gayuM che, ane pachIthI to te ja vizeSa pracAramAM rahyuM hoya tema lAge che. kartA hari kavi potAnI eka anya racanA nemicaritra hovAnuM jaNAve che; paNa prastuta racanA hajI sudhI maLI AvI nathI. kartAe potAnAM gaNa-gaccha, ke guru vajasenanI gurvAvalI dIdhAM nathI. kadAca A kAraNasara (sva) mohanalAla dalIcaMda dezAI kartAnA samaya vizenA avalokanamAM jaNAve che ke "temano samaya nirNata thaI zakyo nathI. ni, ai, bhA. 1-23 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 kapUraprakara para kharataragacchIya jinacaMdrasUri ziSya sAgaracaMdra(saM. 1489-1505 | I. sa. 1433-1449) dvArA avacUrNi-laghu TIkA racAI che; AthI eTaluM to cokkasa ke racanA 15mA saikA pahelAMnI che. vajasena vize vicAratAM prastuta nAmadhArI pAMceka AcAryo zvetAMbara paraMparAmAM thaI gayA che, jemAMthI IsvIsanA AraMbhakALanA arasAmAM thaI gayelA Arya vajanA ziSya Arya vajasena ahIM vivakSita nathI; tema ja 15mA zatakanA nAgorI tapAgacchanA vajasena, ke pachI vAdIndra devasUrinI paripATImAM thayelA bRhacchIya vajasena(saM. 1384 | I. sa. 1328) paNa saMbaMdhakartA vajasena hovAno saMbhava ocho che. cothA vajasena, bRhadgacchIya vAdi devasUrinA ziSya mahezvarane pAkSikasaptati paranI emanI sukhaprabodhinI vRttinI racanAmAM sahAyakarUpe noMdhAyA che, ane emano samaya IsvIsanI 12mI zatAbdInA uttarArdhamAM ghaTI zake, chelle pAMcamA vajasena tapAgacchanI vaDI posALanA pravartaka vijayacaMdrasUrinA ziSya rUpe, ane prasiddha Agamika vRttikAra kSemakIrtinA sAdharmA rUpe dekhA de che; emano samaya prAyaH I. sa. 1250-1280nA gALAmAM paDe. kRtimAM rajU thayela prauDhInA adhyayana bAda, tema ja keTalAka sAMyogika purAvAonA AdhAre teo uparakathita cothA yA to pAMcamA vajasena hoI zake tema prathama dRSTie lAge che; 12mA zatakanA uttarArdhamAM thaI gayelA rAjagacchIya dharmasUri, kharataragacchIya jinapatisUri, ane bRhadgacchIya somaprabhAcAryanI samakakSa zailInuM ahIM anusaraNa che. "kapUraprakara' jevA upADanI pAchaLa somaprabhasUrinI racanAnA "siMdUraprakara' zabdo ane praNAlI AdarzarUpe rahyAM hoya to nA nahi. vastutayA kRtimAM ja teno kALa, tenI pUrva sImA nirdhArita karanArAM pramANo mojUda che. padyomAM udAharaNarUpe je vyaktionAM nAma ulikhita che temAMnA ghaNAkharAM to purANA jaina itihAsa tema ja jaina kathAnakonAM pAtronAM ja che; paNa tyAM be aitihAsika nAmo dharAvatAM sthAna evAM che ke sAMprata viSayamAM nirNAyaka bane che. temAM eka to che yAkinIsUnu haribhadrasUrino, temane pravrAjita karavAmAM nimittabhUta bananAra zramaNI yAkinI mahattarAno, yathA : kiM pUjyA zramaNI na sA zrutarasA durbodhahanmohahat, mAtrAsaktakuberadattadayitA sAdhvIva jAtAvadhiH // dhanyA eva ciraMtanA vratadhanA apyAdhunikyaH zubhA, yAkinyA haribhadravAdimukuTaH so'bodhi vAGmAtrataH // 69 / / AnA AdhAre ApaNA kartA nizcayatayA IsvIsanI AThamI sadI bAdanA Thare che; ane bIjo Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kapUraprakara'no racanAkALa 179 ethIye vizeSa mahattvano te "caulukya" eTale ke kumArapALano, jene vize tyAM AgaLa kahyuM che ke kSatriya hovA chatAM eNe mAMsabhakSaNAdino parityAga karI dIdhelo. yathA : ni:svattvaM nirdayatvaM vividhavinaTanAH zaucanAzAtmahAnI, asvAsthyaM vairavRddhirvyasanaphalamihAmutra durgatyavAptiH // caulukyakSmApavattavyasanaviramaNe kiM na dakSA yatadhvaM, jAnanto mA'ndhakUpe patata calata mA dRgviSAhe: pathA he ? // 104 // AthI eTaluM to nizcita che ke kartA kAM to kumArapALanA samayamAM, ke te pachI bahu dUra nahi tevA samayamAM thaI gayelA. A kAraNasara pIchAnamAM uparanA bemAMthI eka vajasenakAM to tapAgacchIya ane kAM to bRhagaccha sAthe saMkaLAyelA--munine pasaMda karavA paDaze. tapAgacchIya muni vajana jo ke kSemakIrti sarakhA suyogya vidvAna ane samartha vRttikAranA gurubaMdhu che; paNa prastuta vajasenanI kRtio saMbaMdhamAM kazuM ja jANamAM nathI, jyAre bRhadgacchIya mahezvarasUrinA vRtti-sarjana sahAyaka vajasenanA zAstrajJAna uparAMta saMskRta paranA prabhutva saMbaMdhamAM joradAra gavAhI ApoApa maLI rahe che. A kAraNasara, tema ja hari kavinI 12mA zatakanI sarAsarI prauDhIne dhyAnamAM letAM, kapUraprakaranA kartA rUpe, hAla ajJAta evA koI anya ja vajana-ziSya saMbaMdhamAM pramANa upasthita na thAya tyAM sudhI to 12mI sadIvALA vajanano ja samaya-vinizcayamAM upayoga karIe to koI Apatti dekhAtI nathI. tadanvaye kapUraprakarano racanAkALa I. sa. 1180-1230nA gALAmAM mUkI zakAya. lekhananuM mULa kathana to ahIM pUruM thAya che; paNa siMdUraprakara aparanAma somazataka vA sUktamuktAvalInA kartutva vize keTalIka spaSTatA jarUrI banI rahe che. prastuta graMthanI digaMbara saMpradAyamAM paNa mAnyatA hovAnuM kahevAya che; kadAca ethI ja to digaMbara vidvAn gulAbacaMdra caudharIe tene zvetAMbara somaprabhAcAryanI gaNAvavAne badale "ajJAtakartaka" ghaTAvI che. paNa pahelI vAta to e che ke kRtinA aMtima padyomAM kartAe potAno paricaya Apyo ja che, je kRtrima nathI kema ke je zailImAM pUrvanAM 98 padyo racAyAM che te ja zailImAM chellAM be padyo che je nIce mujaba che, yathA : somaprabhAcAryamabhA ca yanna, puMsAM tamaHpaGkamapAkaroti // tadapyamuSminnupadezaleze, nizamyamAne'nizameti nAzam // 19 // abhajadajitadevAcAryapaTTodayAdri-dhumaNivijayasiMhAcAryapAdAravinde / madhukarasamatAM yastena somaprabheNa, vyaraci muniparAjJA sUktamuktAvalIyam // 100 / A chellAM be padyo kADhI nAkhIe to siMdUraprakaranuM "zataka" rUpa naSTa thaI jAya; e Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 nigrantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 kAraNasara paNa e padyonI upasthiti anivArya bane che; ane aMtima paghomAM kartA potAnAM nAmAdi prakaTa kare te paNa kAvyaparipATImAnya vastu che. tadatirikta kapUraprakaranI jUnAmAM jUnI prato paNa ThIka saMkhyAmAM zvetAMbara jaina bhaMDAromAM ja maLe che. vizeSamAM tenA para racAyela traNa TIkAo-kharataragacchIya cAritravardhananI saM. 1505 - I. sa. 1449nI, bAda e ja gacchanA jinasAgarasUrinA ziSya dharmacaMdragaNinI (IsvIsannA 15mA saikAnuM AkharI caraNa), ane 17mA zatakanA AraMbhe nAgorI-tapAgacchIya caMdrakIrti-ziSya harSakIrti gaNinI zvetAMbara kartAonI ja che. somaprabhAcAryanA svakIya jinadharmapratibodha(prAkRta)mAM tenAM keTalAMka padyo uddhata paNa karyA che; banne vacce viSaya-vastu tema ja sAravAramAM samAnatA paNa che. Ama to kRtimAM prastuta thayela keTalAye bhAvo jainonA banne saMpradAyone mAnya che; paNa kRtimAM jinapUjA para ane tenA phaLa para apAyeluM vizeSa jora, Agamane apAyela mahattva ityAdi lakSamAM letAM racayitA na to digaMbara saMpradAyanA che ke na to kRti "ajJAtakartRka". somaprabhAcAryanI eka anya prApta kRti sumatinAthacaritra che; paNa saMskRtamAM paNa temanI be anya kRtio jANItI che; eka to che zRMgAra-vairAgyataraMgiNI tema ja bIjI che zatArthI. prathamamAM pratyeka padya carthaka-zRMgAra tema ja vairAgyano bhAva prakaTa karanArA hoI eka prakAre dvisaMdhAna-kAvya kahI zakAya. saMpAdaka munivara pradyumnavijaya (vartamAna AcArya vijayapradyumnasUri) prAkkathanamAM siMdUraprakarano racanA saMvat 1233 (I. sa. 1177) jaNAve che, je saMbhAvya tathya mULa kRtimAM ke anyatra noMdhAyAnuM jANamAM nathI. TippaNo : 1. prakaTakartA harizaMkara kAlidAsa, amadAvAda 1901, 2. A mahattvapUrNa kRtinuM punarmudraNa thavuM jarUrI che. 3. mo. . dezAI, jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, muMbaI 1931-32, pR. 475, pAdaTIpa 455. 8. Cf. C. D. Dalal, A Descriptive Catalogue of Manuscripts in the Jain Bhandars at Pattan, Vol. I, Baroda 1937, p. 243, paM. lAlacaMdra gAMdhI bAdazAha alAuddIna khilajI) dvArA sanmAnita je AcArya vajasenanI vAta kare che te A haze? samaya to e ja che. (juo aitihAsika lekha-saMgraha, zrI sayAjI sAhityamALA, puSpa 335, vaDodarA, 1963, pR. 235, kakkasUrikRta nAbhinaMdanajino dvAraprabaMdhamAM I. sa. 1315mAM samarAsAhanI saMgAthe bhaMga pazcAt zatruMjaya tIrthanA uddhAra mATe cAlelA saMghamAM aneka AcAryo sAthe hemasUri-saMtAnIya vajasena sUrinI paNa noMdha maLe che, te vaLI bIjA ja vajasena hoI zake. Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kapUraprakara'no racanAkALa 11 5. dezAI, uparyukta, pR. 336 ke. 484. 6. ejana, pR. 415, kaM. 598. 7. juo jaina sAhitya | gRhat kRtihAsa, pA6, vArANasI, 676, pR. 160. 8. zratajJAna prasAraka sabhA. ahamadAbAda. 1984. 'siMdUraprakara' kAvyanuM upoddAta padya A pramANe che : sindUraprakarastapaH kariziraH koDe kaSAyATavI, dAvAcinicayaH prabodhadivasaprAraMbhasUryodayaH / muktistrIkucakumbhakuGakumarasa: zreyastaroH pallavaprollAsa: kamayornakhadyutibharaH pArzvaprabhoH pAtu vaH // 1 // eka hiMgulamakara nAmaka kAvyakRtino ullekha paNa jovA maLyo che. e abhidhAna paNa siMdUraprakarane AbhArI hoI zake che. (AvI noMdha (sva) hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyAe kyAMka ApyAnuM smaraNa che.) Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdamaMjarI'karjha malliSeNasUrinA guru udayaprabhasUri koNa ? pUrNatallagacchanA khyAtanAma AcArya hemacaMdranI eka bahu prasiddha dArzanika dvAtrizikA anya yogavyavaccheda (IsvI. 12mI zatAbdI tRtIya caraNa) para syAdvAdamaMjarI' nAmaka vizada evuM vistRta vyAkhyAnA kartA hatA malliSeNa sUrira. mallavAdInA dvAdazArAyacakra (prAyaH IsvI 550-575) paranI siMhajUra kSamAzramaNanI vRtti (prAyaH IsvI 675), caMdragacchIya (rAjagacchIya) abhayadevasUrinI siddhasena divAkaranA sanmatiprakaraNa (prAyaH IsvI pAMcamI zatI pUrvArdha) paranI tattvabodhabodhAyanI aparanA vAdamahArNava nAmaka bRhaddIkA (AI. sa. 97pa-1000), ane bRhadgacchIya vAdIndra devasUrinI pramANanayatattAlokAlaMkAra paranI svopajJa TIkA, nAme syAdvAdaratnAkara (IsvI 12mI zatAbdI dvitIya caraNa), pachI zvetAMbara pakSe jo koI mahattvapUrNa dArzanika TIkA hoya to te syAdvAdamaMjarI che. prastuta vRttinI prAMtaprazastimAM kartAe potAno paricaya nAgendragacchIya udayaprabhasUrinA ziSyarUpe Apyo che, ane racanAvarSa zakAbda 1214 (IsvI. 1292) batAvyuM che : yathA : nAgendragacchagoviMdavakSe'laMkAra kaustubhAH / te vizvavandyA nandyAsurudayaprabhasUrayaH // 6 // zrImalliSeNasUribhirakAri tatpadagaganadinamaNibhiH / kRttiriyaM manuravimitazakAbde dIpa mahasisanau // 7 // sAMpratakAlIna jaina vidvavaryoe vRttikAra malliSaNanA guru udayaprabhasUrine maMtrIzvara vastupAlanA kulaguru nAgendragacchIya vijayasenasUrinA ziSyarUpe ghaTAvyA che. jema ke (sva) mohanalAla dalIcaMda dezAI (muMbaI 1931-32) lakhe che : "saM. 1349(zaka 1214)mAM nAgendragacchanA vijayasena ziSya ane dharmAlyudayakAvyanA kartA udayaprabhasUrinA ziSya malliSeNa sUrie racI."" AnaMdazaMkara bApubhAI dhruva paNa prastuta udayaprabhasUrine malliSaNanA guru mAne che. paMlAlacaMdra gAMdhInuM paNa vijayasenasUriziSya udayaprabhasUri vize AvuM ja kathana che yathA : "A udayaprabhasUri, siddharAjanA svargavAsa pachI poNoso varSa upara vidyamAna hatA. ane vi. saM. 1349mAM syAdvAdamaMjarI racanAra malliSeNasUrinA guru hatA." tripuTI mahArAja paNa malliSaNane vijayasenasUrinA paTTadhara udayaprabhasUrinA anugAmI rUpe prastuta kare che. ane syAdvAdamaMjarInuM hiMdI sAnuvAda saMpAdana karanAra digaMbara manISI jagadIzacaMdra paNa ema ja mAne che. taduparAMta prA. hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyAnuM paNa evuM Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdamaMjarIka malliSeNasUrinA guru udayaprabhasUri koNa ? 183 ja kahevuM che: "A vidvattApUrNa TIkA "nAgendra gacchanA maliSeNe zaka saMvata 1214mAM arthAta visaM. 1349mAM racI che. eo dharmAlyudayakAvyanA kartA udayaprabhasUrinA ziSya thAya che"10 jo ke emaNe phoDa nathI pADyo to paNa paMta aMbAlAla premacaMda zAhane paNa e ja vAta abhimata haze tema mAnI zakAya: yathA: nAgendragacchIya A udayaprabhasUrinA ziSya malliSeNasUrie hemacaMdrAcArya racita anyayogavyavaccheda-dvAtrizikA nAmaka dhAtrizikA upara syAdvAdamaMjarI nAmaka nyAyaviSayano TIkAtmaka graMtha racyo che. (I. sa. 14mI sadInA pUrvArdha). A TIkAnI racanAmAM kharataragacchIya A jinaprabhasUrie madada karI hatI"." Ama syAdvAdamaMjarIno ullekha karanAra, ke te para kalama calAvanAra badhA ja gaNyamAna vidvAno nAgendragathvIya udayaprabhasUriziSya malli NasUrine nAgendragathvIya vijayasenasUrinA vineyarUpe ghaTAvavAmAM ekamata che : paNa sAmAnya samaja evuM labhyamAna aitihAsika sAkyonA pariprekSyamAM mane to upalo nirNaya sarvasamaMta hovA chatAM bhrAMta lAge che. kAraNa e che ke IsvIsanA 13mA zatakamAM nAgendragaccha aMtargata saMbhavataH bhinna evA be udayaprabha nAmadhArI sUrivaro eka peDhIne aMtare avAMtara saMghaTakomAM thaI gayA hoya tevA nirdeza maLI Ave che. tadanusAra syAdvAdamaMjarIkAra malliSaNanA guru te vijayasenasUriziSya nahIM paNa anya udayaprabha hoya tevo vizeSa saMbhava che, je saMbaMdhamAM ahIM thoDA vistArathI baMne sUrivaronI samayasthitinA anulakSamAM carcA karavA vicAryuM che. prathama to vijayasenasUriziSya udayaprabhasUri saMbaMdhamAM prAraMbhika noMdharUpe thoDuMka joI vaLIe. emanA dharmAlyudayakAvya (aparanAma saMghapaticaritramahAkAvya) (prAyaH IsvI. 1230-32) atirikta keTalIka anya racanAo paNa che; jema ke zatruMjayagiri para sacivezvara vastupAle IndramaMDapanI prazasti rUpe lagAvela sukRtakIrtikallolinI (prAyaH IsvI. 1232), saMskRtamAM neminAtha caritra, prAcInakarmagraMtha karmastava para tema ja kharataragacchIya jinavallabhasUriracita karmagraMthaSaDazIti (prAyaH I. sa. 1100) para TippaNa; dharmavidhiTIkA, jyotiSano graMtha AraMbhasiddhi, ane dharmadAsagaNi kRta upadezamAlA (IsvI chaThThI zatAbdI madhyabhAga) para karNikA nAmaka vRtti (saM. 1299 | I. sa. 1243) emanA guru vijayasenasUrinI suprasiddha racanA revaMtagirirAsanI racanA I. sa. 1232 pachI taratanI che, ane vijayasenasUrie pratiSThA karAvela jina-pratimAo ItyAdinI mitio I. sa. 1209thI laI 1248-49 parvatanI maLe che; bIjI bAju prastuta udayaprabhasUriziSya jinabhadranI nAnAkathAnakamabaMdhAvalino racanAkALa eka 15mI zatAbdInA prabaMdhamAM jaLavAyelI gAthAne AdhAre saM1290 I. sa. 1234 che. maMtrIzvara vastupALanuM svargagamana I. sa. 1240nA prAraMbhamAM thayuM che, ane emanA baMdhu tejapALa maMtrIno dehAMta moDAmAM moDo I. sa. 121ra Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 nigrantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 pa3nA arasAmAM thayo che. uparyukta dharmAlyudayakAvya prastuta udayaprabhasUrinI eka prauDha saMskRta kRti che te jotAM temaNe te racyuM haze tyAre teo nAnA bALa haze tema mAnI zakAya nahIM, khAsa karIne temanA ziSya jinabhadranI uparakathita racanAnuM varSa I. sa. 1234 sarakhuM che tyAre". saMyata jIvanane kAraNe teo vadhu jIvyA hoya toye I. sa. 1265-70 pachI teo hayAta hoya tevI aTakaLa thaI zakatI nathI. AzcaryanI vAta to e che ke udayaprabhasUrinA eka ziSya jinabhadra I. sa. 1234mAM, jyAre temanA mAnI levAmAM Avela) bIjA ziSya malliNa cheka I. sa. 1292mAM potAnI kRti race che ! Ama banne jo sataryo hoya to temanI racanAomAM 58 varSa jeTaluM moTuM aMtara paDI jAya che ! ane malliSeNa jo prastuta udayaprabhasUrinA ziSya hoya to potAnA suvikhyAta praguru vijayasenasUrino puSyikAmAM kema ullekha karatA nathI? e ja rIte prazista lekhanA zirastA anusAra potAnA gurunI graMthasaMpadAmAMthI ekAda paNa jANItI kRtino nirdeza kema detA nathI ? AthI sAMpratakAlIna vidvAno pAse malliSaNaguru udayaprabha vijayasenasUrinA ziSya che evuM kahevA mATe to samAna gacchAbhidhAna ane nAmasAmyathI niSpanna thatuM anumAna mAtra che tema kahevuM joIe; koI ja sIdhuM, abhrAMta pramANa nathI. vijayasenasUri ziSya udayaprabhasUrinI viddhavargamAM vizeSa khyAtine kAraNe paNa badhA ja to tatsaMbaddha gaSaNA calAvyA sivAya gatAnugata eka ja rAhe cAlyA che. bIjI bAju malliSeNa syAdvAdamaMjarInA zodhanamAM potAne (kharataragacchIya) jinaprabhasUrinI sahAya hatI tema svIkAre che". jinaprabhasUrinI mitiyukta upalabdha racanAomAM emanA suprasiddha kalpapradIpanI racanA saM. 1389 | Isa. 1333 che ane kadAca emanI AraMbhanI racanAomAM haze te kAtatra vizvamaTIkA saM. 135ra | I. sa. 1296mAM racAyelI che. A mitio jotAM to I. sa. 1292mAM saMzodhaka jinaprabhasUri pAkaTa vayanA na hoI zake, ane malliSeNasUri paNa vidvAn hovA chatAM haju ekadama yuvAvasthAmAM hovAnuM na kalpIe toye AdheDa vayanA ja hovA joIe. A badhI vAta lakSamAM letAM teo vijayasenasUriziSya udayaprabhasUrinA ziSya hovAnI vAta prathama dRSTie ja saMdehAspada banI jAya che. hakIkata to evI che ke nAgendragacchanI ja eka madhyakAlIna paNa avAMtara zAkhAmAM paNa e kALe eka udayaprabhasUri thaI gayA che. saM. 1299 | Isa. 1243mAM vAsupUjyacarita racanAra ane saM. 1305 / I. sa. 1249mAM saurASTranA tIre unA pAse Avela ajAharA pArzvanAthanA maMdiramAM jina zItalanAthanI pratimAnI pratiSThA karAvanAra7, bhImadeva dvitIyanA gallakavaMzIya maMtrI AlAdananA guru vardhamAnasUri, nAgendragacchamAM paNa judA ja saMghADAmAM thaI gayA che : teo potAnI gurnAvalInA aMtabhAgamAM potAnA traNa ziSyo hovAnuM ane temAMnA ekanuM nAma "udayaprabhasUri' Ape che : yathA : Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 syAdvAdamaMjarI' kaa malliSeNasUrinA guru udayaprabhasUri koNa ? sUrevijayasiMhasya ziSyo gurvAjJayA tataH / sUriH zrI vardhamAno'smin gacche yAmikatAM yayau (dradhau) // 7 // udayAdririvaM zrImAn senandyAdudayaprabhuH / trayodayI vaco bhAnurbhavyAmbhojAni bhAsayet // 8 // jo ke ahIM temaNe potAnA bAkI rahetA be ziSyanAM nAma tyAM ApyAM nathI, paNa laghuprabaMdhasaMgraha (prAyaH IsvI 15mI sadI) aMtargata prastuta sUrie pote vAmanasthalIvaMthaLI-mAM birAjatA hatA te vakhate prabhAsamAM devamahAnaMda nAmaka gaulika vAdI sAthe vAda karavA be ziSyone mokalelA tevI noMdha che". A be ziSyo te kadAca uparyukta noMdhamAM jenAM nAma jaNAvyAM nathI te ziSyo hoI zake. prastuta bIjA udayaprabhasUri Ama dharmAlyudayakAra udayaprabhasUrithI eka peDhI pAchaLa, ane temanA laghuvayaska samakAlIna munivara hatA. vardhamAnasUrinA svargagamana pachI teo AcArya banyA haze. A saMdarbhamAM giranAranA saM. 1330 / Isa. 1274nA lekhamAM je AcArya udayaprabhasUrinuM nAma maLe che te A udayaprabhasUri hovAno saMbhava che. jo ke tyAM emanA gacchanuM ke gurunuM nAma ApyuM nathI paNa te kALe anya koI udayaprabhasUri nAmaka AcAryanI kayAMyathIye bhALa maLatI nathI. ane nAgendragacchIya vardhamAnasUrinI emanI zAkhAnA munivaronA soraThI zahero--unA, ajAharA, prabhAsa, vaMthaLI-bAjunA vihArane lakSamAM letAM, tema ja samayasthitine dhyAnamAM letAM giranAranA udayaprabhasUri te vardhamAnasUri ziSya udayaprabhasUri hovAnuM saMbhavI zake che. giranArano lekha nIce mujaba che: saM0 1330 vaizAkha zu0 15 zrImadarjunadevarAjye surASTrAyAM tanniyukta Tha zrIpAlhe zrImadudayaprabhasUribhRtyAcAryairmahaM. dhAMdhApramukhapaMcakulena samastazrIsaMghe nAtha mevADAjJAtIya sU. gogasUta sU. haripAlasya zrI ujjayaMtamahAtIrthaM zrIneminAthaprAsAdAdi dharmasthAneSu sUtradhAratvaM saprasAdaM pradattaM // ida. sUtradhAratvaM sU. haripAlena putrapautraparaMparayA AcaMdrAkrkaM yAvadbhoktavyaM / / anyasUtradhArasya kasyApi saMbaMdhonahi zubhaM bhavatu sUtradhArebhyaH / / bhrAtR narasiMhasUtra. gogasuta sU. haripAlaH tadbhAryA sU. rupiNiH // sU. padamala: A saMbaMdhamAM vaDodarAnI manamohana pArzvanAtha jinAlayanI eka dhAtu mUrti paNa ullekhanIya banI jAya che. prastuta pratimAnI pratiSThA saM. 1338 | I. sa. 1282mAM nAgendragacchIya udayaprabhasUri-ziSya mahendrasUrie karAvelI tevo temAM spaSTa ullekha che. mitinA muddAne dhyAnamAM rAkhatAM tema ja pratimA bharAvanAra zrAvaka gallaka jJAtinA che te jotAM A lekhanA udayaprabhasUri te nAgendragacchIya vijayasenasUriziSya nahIM paNa vardhamAnasUriziSya ni, ai, bhA. 1-24 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 nigrantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 udayaprabhasUri hovAno ja saMbhava che, ane giranAranA lekhamAM ulikhita udayaprabhasUri pachInA A ATha varSanA gALA pazcAno lekha hoI A baMne abhilekhanA udayaprabhasUri eka ja munivara hovAno pUro saMbhava che. malliSeNa sUrie paNa eka pratimAnI pratiSThA karAvelI. A pratimAnuM pabAsaNa jUnAgaDhanA uparakoTamAMthI maLI AveluM. yathA : (1) saMvata 1343 mAgha vadi 2 zanau sUvika cAMDasIhasuta cAMDAkena svazreyase (2) zrIpArzvanAtha biMba kAritaM pratiSThitaM zrImallizeNasUribhiH / A tathyonA prakAzamAM joIe to syAdvAdamaMjarI-ka nAgendragathvIya malliSeNasUrinA guru vijayasenasUriziSya udayaprabhasUri nahIM paNa gallaka kulaguru vardhamAnasUriziSya udayaprabhasUri hovA prati ja saMketa thAya che. vardhamAnasUrie svaziSya udayaprabhasUri mATe je kaMI kahyuM che, ane syAdvAdamaMjarIkAra malliSeNasUrie svagura malliSaNa mATe je lakhyuM che te vacce thoDuMka zabdagata-bhAvagata sAmya che. nAgendra gacchanI carcAgata baMne zAkhAonI guvavalI A sAthe prastuta karavAthI sthiti spaSTa thaze. vijayasenasUrinI zAkhAvALA udayaprabhasUrinuM vaMzavRkSa to emanI potAnI jANItI kRtiomAM tema ja vastupALa-tejapALanA suprasiddha prazasti lekhomAM aMkita hoI, tenA saMdarbho ahIM ApIza nahIM. bIjI sAMpratakAlIna zAkhA vize vardhamAnasUrinA vAsupUjyacarita uparAMta vardhamAnasUrinA guru vijayasiMhasUrinA satIthya devendrasUrinA saM. 1264 | I. sa. 1208mAM somezvara-pattana(prabhAsa)mAM lakhAyelA caMdraprabhacaritanI prAMta prazastimAMthI maLe che. devendrasUri gurnAvalI rAmasUrithI zarU kare che, jayAre vardhamAnasUri prastuta rAmasUrinA praguru paramAra vaMzIya vIrasUrithI prAraMbhe che. nAgendragathvIya vijayasenasUriziSya udayaprabhasUrinI gurnAvalI mahendrasUri zAMtisUri (vAgha zizu) AnaMdasUri prabhAnaMdasUri (sva. I. sa. 1187) amaracaMdrasUri (siMhazizu) kalikAlagautamaharibhadrasUri (upalabdha miti, I. sa. 1194) Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdamaMjarI'karNa malliSeNasUrinA guru udayaprabhasUri koNa ? 187 vijayasenasUri (upalabdha mitio : I. sa. 1209, 1248-49) udayaprabhasUri(upalabdha mitio : . ATha I. sa. 1230, 1243) jinabhadrasUri (IsvI, 1234) (2) nAgendragacchIya vardhamAnasUriziSya udayaprabhasUrinI gurnAvalI (paramAravaMzIya) vIrasUri prathama vardhamAnasUri rAmasUri caMdrasUri devasUri abhayadevasUri dhanezvarasUri devendrasUri (IsvI. 1208) vijayasiMhasUri dvitIya vardhamAnasUri (IsvI. 1243, 1249) udayaprabhasUri (IsvI. 1274) malliSeNasUri (I. sa. 1282) (I. sa. 1292) A banne vaMzavRkSo ane temAM sannihita mitionI tulanAthI vyAvahArika dRSTie to malliSeNasUri mahendrasUrivALI nahi paNa vIrasUri rAmasUrivALI bIjI zAkhAmAM thaI gayA hovAno ja spaSTa AbhAsa thAya che. teo prathama zAkhAmAM thaI gayA hovAnuM koI ja pramANa hAla to upasthita thaI zakatuM nathI. ethI malliSaNane meM A dvitIya vaMzamAM thayA mAnI prastuta vRkSamAM temanuM sthAna batAvyuM che. jyAM sudhI syAdvAdamaMjarIkAra malliSaNa vijayasenasUrinI Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 paraMparAmAM thaI gayAnuM suspaSTa ane abAdhya pramANa na maLe tyAM sudhI to emane vIrasUrivardhamAnasUrivALI zAkhAmAM thaI gayA hovAnuM mAnavuM vizeSa pramANabhUta, sayukta, ane ethI vizeSa vizvasta jaNAya che. TippaNo : 1. syAdvAdamaMjarInA cAra pAMca pRthapha pratha; saMpAdakonAM saMskaraNo prakaTa thayA che. sAMprata lekhamAM jeno jeno upayoga karyo che, tenI yathAsthAne noMdha levAze. 2. "malliSaNa' nAmaka be'eka AcAryo digaMbara saMpradAyanA drAviDa saMghamAM madhyayugamAM thaI gayA che. ' 3. vacce vaccenA gALAmAM siddharSinI nyAyAvatAra paranI svopajJa TIkA (prAyaH 10mI sadIno prAraMbha), jinezvarasUrinI prastuta nyAyAvatAranI prathama kArikA paranI saTIka zlokavArtika aparanAma pramAlakSma yA pramANalakSaNa nAmaka racanA (Ata I. sa. 1035), saMbhavatayA pUrNatalagacchIya zAMtisUrinI nyAyAvatAra para svaracita vArtiko paranI svopajJa TIkA (prAya : IsvI. 1100-1110). tathA pUrNatalagacchanA mahendrasUrinA ziSya caMdrasenasUrinI saTIka racanA utpAdasiddhi (I. sa. 1151) ityAdine paNa gaNAvI zakAya. paNa te sau uparyukta racanAone mukAbale ochI jANItI che. 4. juo jagadIzacaMdra jaina, zAstrAvanArI, caturtha AvRtti, agAsa, 1979, pR. 270. 5. jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, muMbaI 1932, pR. 416, kaMDikA 601. 8. S'yadvadamanjari of Mallisena, Bombay Sanskrit and Prakrit Series, No. LXXXIII, Bombay, 1933, "Introduction," p. XIII, infra. 7. "siddharAja ane jaino." aitihAsika lekha-saMgraha, zrI sayAjI sAhityamALA,puSpa 335, vaDodarA 1963, pR. 3. 8. jaina paraMparAno itihAsa, bhAga bIjo , zrI cAritra smAraka graMthamALA, graMtha 54, amadAvAda 1960, pR. 7. 9. jaina, pR. 10. 10. jaina saMskRta sAhityano itihAsa, khaMDa 2 : dhArmika sAhitya : upakhaMDa 1 : lalita sAhitya; zrImukti kamala-jaina-mohanamAlA, vaDodarA 1968, pR. 344, 11. "bhASA ane itihAsa," gujarAtano rAjakIya ane sAMskRtika itihAsa. graMtha 4, solaMkI kAla, amadAvAda 1976, pR. 328, paM. aMbAlAla zAha tyAM lakhe che : "digaMbarAcArya jinasenanA ziSya malliSeNasUrie racelA "bhairava padmAvatI kalpa'mAM A malliSeNe sahAya karI hatI." A avalokana samULaguM bhramamUlaka che. bhairavapadmAvatI kalpanA kartA drAviDasaMghamAM thayA che ane temano samaya 11mI zatAbdIno madhyabhAga che. teo nAgendragathvIya zvetAMbara malleiSaNathI doDhaso sAla pUrve karNATakamAM thaI gayA che. bannenA deza-kALa Ama spaSTa rIte bhinna che. 12. juo dezAI, pR. 386, kaMDikA 553. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'syAdvAdamaMjarI'kartR malliSaNasUrinA guru udayaprabhasUri koNa ? 13. sirivatthupAlanaMdaNamaMtIsarajayatasiMha bhaNaNatthaM / nAgiMdagacchamaMDaNa udayappahasUrisIseNaM // jiNabhaddeNa ya vikkamakAlAu navai ahiyabArasae / nANA kahANapahANA esa pabaMdhAvalI raIA || (saM jinavijaya muni, purAtana prabaMdha saMgrahaiM, siMdhI jaina graMthamAlA, graMthAMka 2, kalakattA 1936, pR 136.) 189 14. e jotAM to udayaprabhasUri e kALe vRddha nahIM hoya toye AdheDa vaya vaTAvI cUkyA hovAno saMbhava che. 15. jaina., pR. 270, prazasti, zrlo 8. 16. zrIvAsupUgyaritam. aSTama bhAga, amadAvAda 1942, pR. 328. 17. saMvat 1305 jyeSTha vadi 8 zano zrIprAgvATayanvayeNa vivaradeva maMtriNI mahANu zreyo'rthaM suta maMDalikena zrI zItalanAtha bibaM kAritaM zrInAgendragacche zrIvIrasUri saMtAne zrIvijayasiMhasUriziSyaiH zrIvardhamAnasUribhiH pra[ti]SThitam // (juo zivanArAyaNa pAMDe 'zrI ajArA pArzvanAtha jaina tIrthathI maLI AvelA amuka zilpo,' svAdhyAya, pR 17, aMka 1, pR- 45-47. pAMDenI vAcanAmAM keTalIka bhUlo che te sudhArIne uparano pATha Apyo che.) 18. vAsupUSpatim. pR0 rU28. 19. Jayant P. Thakar, (ed.) "tA zrIvardhamAnasUri-prabaMdha," yuprabaMdhasaMgraha:, Baroda 1970, pp. 30-31. 20. ejana. 21. ziSyonAM nAma apabhraMzamAM ApyAM che : 'vAghalau' ane 'siMghalau' A nAmo nAgendragacchIya vijayasenasUrinA praguru amaracaMdrasUri tathA temanA sAdharma AnaMdasUrinA 'siMhazizu' ane 'vyAghrazizu' sarakhA siddharAja pradatta birudonuM smaraNa karAve che. zuM nAmo managhaDaMta haze ? baMne ziSyone ghoDesavAra thaI devapattana jatAM batAvyA che; to zuM A munizAkhA caityavAsI AmnAyamAM haze ? 22. AcArya girajAzaMkara vallabhajI (saMgrAhaka), gujarAtanA aitihAsika lekho, bhAga jo, zrI phArbasa gujarAtI sabhA, graMthAvali 15, dhI phArbasa gujarAtI sabhA, muMbaI 1942, pR 210. 23. ejana. 24. buddhisAgara sUri, (saM.) jaina dhAtupratimAlekhasaMgraha, bhAga bIjo, vaDodarA 1924, pR 16, lekhAMka 94. yathA : saM0 1338 jyeSTha su0 12 budhe zrIgallakajJA. Tha. rANAkena nijapituH Tha. AsapAlasya zreyorthaM zrIcaturviMzatipaTTaH kA. zrInAgendragacche zrIudayaprabhasUriziSya zrImahendrasUribhiH pratiSThitaH / 25. juo harizaMkara prabhAzaMkara zAstrI, jUnAgaDha myujhiyamanA keTalAka aprasiddha zilAlekho, svAdhyAya, pu 1, lekhAMka 4. 26. juo mohanalAla dalIcaMda dezAI, jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, muMbaI 1932, pR. 340-341, kaMDikA 495. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIrNadurga-jUnAgaDha vize san 1955-1959 daramiyAna jUnAgaDhanA sarakArI saMgrahAlayanA rakSapAla tarIke huM kAma karato hato tyAre, bapore vizrAMtisamaye, tyAMnAM prANIsaMgrahasthAnano vidvAn ane itihAsapremI cokIdAra bhAI jamo mArI pAse avAranavAra besavA Avato, (jamAnAM Urda ane kArasI uccAraNonI khumArIbharI, mIThI, khAnadAnI asaliyata pharIne sAMbhaLavA maLI nathI.) vAto daramiyAna jUmAe ghaNI vAra e bAbatano ullekha karelo ke jUnAgaDhanuM nAma "jUnAkhAM parathI paDeluM che; ne mirAte ahamadImAM evI noMdha levAI che, vagere. mirAte ahamadI graMthamAM e saMdarbha che ke nahIM te tapAsI jovA jeTalI utsukatA tyAre thaI nahotI (ne Aje paNa nathI), paNa bhAI jUmAnI vAta tathyapUrNa hovA aMge te ghaDIe manomana vizvAsa beThelo nahIM. madhyakAlIna jaina lekhakonA kathita "jIrNadurga" nAma parathI ja "jUnAgaDha' nAma janabhASAmAM pachIthI AvI gayuM haze, ane "jIrNa" eTale "jUnuM" ane "durga'no paryAya "gaDha' hoI, tema ja uccAraNanI dRSTie jIrNadurga" karatAM "jUnAgaDha' zabdamAM sugamatA rahetI hoI, nagaranI nAma-saMjJAno mUlArtha kAyama rAkhI rUpAMtara-bhASAMtaranI prakriyAnA Azraye jema anyatra parivartana thayAnAM daSTAMto che tevuM ja ahIM paNa banyuM haze tevuM manamAM ghoLAtuM hovAnuM yAda che. paNa "zilAlekhomAM kutiyANA" nAmaka lekha aMtargata jUnAgaDhanA nAmotpatti vize zrI cho. ma. atri(amadAvAda 1970)e karela je rasamaya carcA jovA maLI, temAM bhAI jUmAe kahela matanuM eka rIte samarthana maLI rahe che : AthI A samasyA para vadhu vicAravAnI have jarUriyAta UbhI thatI hovAnuM mane lAgatAM ahIM tenAM vividha pAsAMo tapAsI je kaMI nirNayo thaI zake te rajU karIza. - zrI atrie "kuSThinapura' parathI "kutiyANA' nAma UtarI AvyuM che ke nahIM te mULa muddAnI kALajIpUrvakanI karelI tapAsaNImAM nAma-parivartananA niyamonI zodha calAvatAM tyAM je saMdarbhagata sAmagrI rajU karI che temAM jUnAgaDha' nAmotpatti saMbaMdha vize je banyuM hovuM joIe te saMbhAvya hakIkata purAvA tarIke mUkI che. ahIM zrI atrinI carcAnA saMbaMdhabhUta mULa lekhanabhAga TAMkI, temanI tAravaNIo parathI upasthita thatA muddAo vize avalokIzuM. zrI atrie anya gAmonI sAthe jUnAgaDhanA paryAyo vize abhilekhonA AdhAre prathama to kAlakramabaddha tAlikA rajU karI che : "jUnAgaDha gAma temAM prAraMbhe mUkayuM che; e jUnAgaDhavALA bhAgane ja ahIMnI carcA sAthe nisabata hoI mULa lAMbI tAlikAnA teTalA bhAgane ja ahIM uddhata karI AgaLa carcA karIzuM : krama taLapadI saMjJA saMskAreluM rUpa lekha-varSa prakAzana-saMdarbha vikrama-Isu 1. jUnAgaDha jIrNaprAkAra 143pa | 1378 DisakaLakara 2. jUnAgaDha jIrNadurga 144pa | 1389 DisakaLakara Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIrNadurga-jUnAgaDha vize 191 3. jUnAgaDha jIrNaprAkAra 1469 / 1413 DisakaLakara 4. jUnAgaDha jIrNadurga 1572 { 1516 nAhara tAlikA ApyA bAda zrI atrie "jUnAgaDha para karela carcA-vistArane ahIM yathAtatha rajU karI te pachI tenA para AgaLa vicAra karavo anukULa raheze : uparyukta tAlikA jotAM jaNAI Avaze ke "jIrNaprAkAra' ane 'jIrNadurga" baMne jUnAgaDhanAM saMskRta tatsama rUpa hovAne badale saMskRta anuvAda mAtra che. Ama "jIrNaprAkAra' ke "jIrNadurga"mAMthI jUnAgaDha banela nathI, paraMtu "jUnAgaDhamAMthI "jIrNadurga" Adi banAvI devAmAM Avela che. vastutaH prAyaH I. sa. 1350mAM gujarAtanA sulatAna mahaMmada "jUnA' e rA'kheMgAra cothAne harAvIne uparakoTanuM nAma kadAca potAnA jUnA (eTale ke bacapaNanA) nAma jUnA" uparathI jUnAgaDha rAkhyuM, ane uparakoTanI bahAra vaselA zaherane paNa e nAma maLyuM evI paNa eka mAnyatA che. Ama sulatAna "jUnAne jANe ke bhUlI jaI prAcInatAnA arthamAM jUnAgaDhane kAraNe "jIrNadurga" "jIrNaprAkAra' jevAM maThArAyelAM rUpo abhilekhomAM I. sa. 1350 bAda pracalita banyAM. ethI ja prAyaH I. sa. 1350 pahelAMnA abhilekhomAM e ubhaye saMskRta saMjJAone badale ugrasenagaDha/kheMgAragaDha Adi saMjJAo pracalita hatI : chatAM jIrNadurga'nA lekhamAM maLI paNa Ave che." zrI atrinA upalA vaktavya parathI nIcenA nirNayo tAravI zakAya : (1) "jUnAgaDha' nAma parathI "jIrNadurga" evuM saMskRtikaraNa pachIthI thayuM che : arthAta A kissAmAM vyutpattino vyutkama thayo che. (2) "jUnAgaDha' saMjJA kadAca sulatAna mahaMmada jUnA parathI I. sa. 1350 (I. sa. 13471)mAM rA'kheMgAra cothAne eNe harAvyA bAda pracAramAM AvI hoya. ane "jUnAgaDha'no jIrNadurga jevo thato zabdArtha, bAhya rUpanA bhaLatApaNAne kAraNe udbhavyo mAnavo ghaTe. (3) "jUnAgaDha' saMjJAne sthAne "jINadurga" ke "jIrNaprAkAra' jevAM saMskArAyelAM rUpo abhilekhomAM I. sa. 1350 bAda pracalita banyAM : te pahelAM "ugrasenagaDha "kheMgAragaDha' Adi saMjJAo pracalita hatI. * zrI atrinI A sthaLe pAdaTIpa kramAMka 6 Ave che : "bhASAzAstranI daSTie yogya prakriyA dvArA jIrNadurga'mAMthI "jUnAgaDha' saMjJA kadAca sAdhI zakAya, paraMtu ahIM e siddhAMtano vyutkrama thayo jaNAya che." + atri, pAdaTIpa kramAMka 7 : "zAstrI (a) ke. kA. saurASTranI prAcIna nagarIo.' pathika, eprila-me 1969, pR. 49. zrI ke. kA. zAstrInuM mULa vidhAna A pramANe che : "bIje mata mahaMmada taghalaghanI saMjJA "jUnA" hatI tenA nAmathI A "jUnogaDha' kahevAyuM." + atri, pAdaTIpa kramAMka 8: "zAstrI DaoN. hariprasAda gujarAtI dainika vRttapatra "phUlachAba'nA tA. 26-12-69nA aMkamAM prasiddha thayelo lekha." (zrI zAstrIjIno A lekha mane saMdarbhathe jovA maLI zakyo nathI.) Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1902 nirjhanya aitihAsika lekha-samuccaya-1 A phalazruti tattvArthamAM sAcI hoya to ene jUnAgaDhanA itihAsane ajavALatuM eka noMdhapAtra tathya gaNI zakAya paraMtu zrI atrinA nirNayone svIkAratAM pahelAM tenA upalaka parIkSaNathI UbhA thatA keTalAka praznonA saMtoSaprada khulAsA meLavavA jarUrI banI rahe che. praznamAlA A pramANe racI zakAya : 1) "jUnAgaDha' saMjJAno prayoga batAvatA jUnAmAM jUnA utkIrNa lekho tema ja vADmayanAM pramANo kyAM che ane keTalAM maLe che : I. sa. 1350 pahelAnAM kharAM ? 2) e ja pramANe "jIrNadurga" abhidhAnanA ullekho keTalA prAcIna maLe che: "jUnAgaDha) mATe I. sa. 1350 pahelAM "jIrNadurga e saMjJA pracAramAM hatI ke nahIM? 3) "jUnAgaDha saMjJA "sulatAna mahaMmada jUnA parathI paDI AvI che ke "jIrNadurganuM ja e tadarthabhUta taLapaduM rUpAMtara che. 4) "ugrasenagaDha" ke "kheMgAragaDha'nuM "jUnAgaDha' (ke pachI "jIrNadurga') sAthe samIkaraNa thaI zakatuM hovAnuM sIdhuM pramANa che ke nahIM? A savAlonA hArda vize vicAratAM ane upalabdha sAdhanonA parIkSaNathI prApta thatA javAbo have kramabaddha joI jaIe. 1) labhya abhilekhomAM mane khyAla che tyAM sudhI) "jUnAgaDha) rUpa maLI AvatuM nathI. madhyakAlIna abhilekho tathA saMskRtamAM ja racAtA ane vAkya ke padaracanA mATe taddabhASAnI prakRtine lakSamAM letAM "jUnAgaDha' zabda lokajIbhe cAlato hoya topaNa, tyAM "jIrNadurgaka jIrNaprAkAra' jevuM rUpa ja vAparavuM susaMgata, aucityapUrNa, iSTa gaNAya; paNa saMskRtetara vAmaya-prAkRta, apabhraMza, jUnI gujarAtI ityAdi sAhityamAM-AvuM baMdhana na hoI zake, ne tyAM jUnAgaDha abhidhAna maLI Ave che ke nahIM, ane hoya to AvA saMdarbho keTalA prAcIna che te vize tapAsa dharatAM mane be jUnA ullekho hAtha lAgyA che. temAM pahelo kharataragacchIya upAdhyAya vinayaprabhanI 14mA zatakanA uttarArdhamAM racAyelI jUnI gujarAtI "tIrthamALAstavana"mAM : navakArI namau siripAsa maMgalakara maMgalapure hi | vIraha e valaNathalIyaMmi junaigaDhi siripAsa pahu // caDiyala e girigiranAri dIThI nayaNihi nemijaNa . nAthI e bhavasaya pAvu jagaguru jAgiu putragaNu /2vA AmAM maMgalapura(mAMgaroLa-soraTha)nA zrI pArzva, valaNathalI (vaMthaLI-soraTha)nA zrI vIra, jUnaIgaDha (jUnAgaDha)nA zrI pArzva, ane giranArastha zrI neminAthane vAMdyAnI noMdha che. bIjo ullekha rajU karIza e kALathI eka sadI bAdanA (ratnAkaragacchanA hemacaMdrasUriziSya) zrI jinatilakasUrinA jUnI gujarAtImAM racAyela "caityaparipATI stavana"mAMthI . Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIrNadurga-jUnAgaDha vize - 193 junaIgaDhI pAsa tejalavihAra navapallava maMgalapuri majhAra ! puri pAsa risaha mayaNI mujhAri bhubhilIya saMprati ke gaI vihArI II ahIM paNa "jUnaIgaDhI(jUnAgaDha)nA "pArthano ullekha che. (sAthe sAthe "maMgalapuranA prasiddha navapallava pArzvanAtha, ne vizeSamAM "pura'(porabaMdara)nA pArzvanAtha, "mayaNI' (miyANI)nA RSabhadeva tema ja bhubhilI (ghUmalI)nA saMpratinirmita vihArano ullekha che.) upalA baMne saMdarbho parathI siddha thAya che ke ochAmAM ochuM 14mA zatakanA chellA caraNa jeTalA jUnA kALamAM lokabAnImAM "jUnaIgaDhImAM vartamAna "jUnAgaDhanuM sAtamI vibhaktinuM vaparAyuM hatuM. paNa e baMne racanAo I. sa. 1350 bAdanI che; tethI "jUnAgaDha' saMjJA sulatAna mahaMmada jUnA" parathI vyutpanna nathI ja thaI evuM prathama darzane to puravAra karavA mATe tenI sAkSI upayukta nathI nIvaDatI. enAthI jUnAgaDha" abhiyAnanI upalabdha sAhityika pramANanI pUrvasImA ja nidarzita thAya che. (2) "jUnAgaDhane "jIrNadurga" tarIke saMbodhatA ullekho-I. sa. 1350 pahelAMnA cokkasa prApta che. alabatta thoDI mAtrAmAM uphreMkita lekhomAMthI to hajI sudhI najare caDyA nathI, paNa sAhityamAM je maLe che temAM mukhyatve A che upakezagacchIya "siddhasUrinA ziSya "kakkasUrie saM. 1393 | I. sa. 1337mAM racela nAbhinaMdanajinoddhAra prabaMdhamAM saMghapati samarAzA zatruMjaya para temaNe karAvela AdijinanI punaHpratiSThA bAda "jIrNadurga gayAno ullekha che. e ja graMthamAM saurASTranA anya jaina tIrthonI yAtrA bAda saMghamAM sAthe rahelA siddhasUri kaMIka rogathI pIDita thatAM "jIrNadurgamAM rokAyA hatA evI noMdha chedeg. (3) AthI spaSTa thAya che ke zrI atrie TAMkela Isa. 1378 ane I. sa. 1387nA tulyakAlIna abhilekhomAM vaparAyelA "jIrNaprAkAra" "jIrNadurga" e jUnAgaDhanuM saMskRtIkaraNa nahIM, paNa "jUnAgaDhanuM asalI (saMskRta) nAma-smaraNa saMskRta racanAo pUratuM, jIvaMta rahyAnuM sUcana kare che. "sulatAna mahaMmada jUnA sAthe teno koI saMbaMdha nathI ja. bhaLatI nAmachAyAne kAraNe muslima itihAsakAroe pAchaLathI potAne anukULa evI vyutpatti kalpI lIdhI hoya tema lAge che, jo mirAte ahamadImAM ke evA koI anya sAdhanagraMthamAM evo ullekha hoya to. AthI jUnA miyAM'nuM nAma bhulAI jaI, "jUnA' eTale gujarAtI zabda "jUnuM evo artha karI, pachIthI jIrNadurga thayuM ema ghaTAvavA mATe koI AdhAra to nathI ja, paNa purANAM pramANo "jIrNadurga" ane jUnAgaDhane paryAyArtha-mUlArtha daSTie, spaSTa rIte, tadbhava saMbaMdhathI sAMkaLI de che. (4) "ugrasenagaDha' kheMgAragaDha" ane "jIrNadurga e ekabIjAnA paryAyo che tema siddha karatuM mahattvanuM pramANa zrI jinaprabhasUrinI suprasiddha racanA kalpapradIpa aMtargata prAkRta "raivata girikalpamAM mojUda che : tejalapurassa pUvadisAe uggaseNagaDhaM nAma duggaM jugAinAppamuha jiNamaMdirarehillaM vijjai / ni, ai. bhA. 1-25 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 tassa ya tiNNi nAmadhijjAiM pasiddhAiM / iM jahA-uggaseNagaDhaM ti vA, khaMgAragaDhaM ti vA, juNNaduggaM ti vA // kalpapradIpanuM samAptinuM varSa saM1389 | I. sa. 1333 ApyuM che. raivatagirikalpa"e pahelAM thoDA varSa agAu racAI cUkyo haze; jema ke te graMtha aMtargatano "vaibhAragirikalpa" saM. 1364 | I. sa. 1308mAM racAyo hato, A samIkaraNamAM "juNaduga' zabda Apyo che, " jiNaduga' (eTale ke jIrNadurga)nahIM te vAta noMdhavI joIe. prAkRta "juSNa saMskRta "jUrNa" parathI Avyo che; ane jUrNa tema ja "jIrNa' zabdo paryAyavAcI che. A muddo "jUnAgaDha' zabdanI vyutpatti nizcita karavA mATe atyaMta mahattvano banI rahe che. A dRSTikoNathI jotAM "jUrNadurga-"juNyaudummujUnogaDha- jUnAgaDha' e rIte kramika rUpapalaTo thayo hoya tema jaNAya che : svAbhAvika lAge che. "jUnA' bhAga "jIrNa parathI sIdhI rIte nahIM, paNa tenA paryAya "jUrNa parathI UtarI Avyo che ane "gaDha" ane "durga" ekabIjAnA paryAya hoI "jUrNadurgane badale sAralyamUlaka 'jUnogaDha' ane pachIthI "jUnAgaDha' zabda lokabhASAmAM pracalita banI gayo. 'jUnAgaDha'nuM sAtamI vibhaktinuM eka uccAraNa "jUnegaDha' paNa vRddhajanone karatAM meM bacapaNamAM sAMbhaLelA.("huM paramaNe "di jUnegaDha gyoto" jevI vAkya racanAmAM.) A rUpa "jUnI gujarAtI' ke 'gUrjara bhASAmAM vaparAtuM "jUnaigaDhi' parathI UtarI AvyuM che. jUnAgaDhanA vividha nAmakaraNa vize thoDuM vicArIe to temAM "uggaeNagaDha' eTale ke ugrasenagaDha' e paurANika brAhmaNIya, tema ja neminAtha saMbaMdhInAM jaina kathAnakone anusaratuM pAraMparika nAma haze. jyAre "kheMgAragaDha' nAma jayasiMha siddharAjanA samakAlIna cUDAsamA rA'kheMgAra parathI paDyuM haze. kheMgAranuM nAma joDAvAnA kAraNamAM to vaMthaLIthI jUnAgaDha gAdI badalanAra rA'kheMgAre "jUnAgaDha'nA uparakoTane samarAvI vistAryo haze te hovuM joIe. uparakoTanI jUnI AlaMkArika pratolInAM lakSaNo 12mA zatakanA pUrvArdhanAM hoI ene rA'kheMgAranI samayanI kRti gaNavI joIe. jyAre "jIrNadurga" ke "juSNadugga" nAma e sUcave che ke uparakoTane sthAne mULa ghaNA purAtana kALano gaDha(rA'graharipue dazamA zatakamAM samarAvela ke nava nirmAvela ?) gaDha haze jenuM 'jIrNadurga evuM nAma rA'kheMgAranA samayanA navoddhAra pachI paNa Adatane kAraNe pracAramAM rahI javA pAmyuM haze, je cheka "jUnAgaDha' nAmarUpamAM Aja divasa sudhI TakI rahyuM che. TippaNo : 1. AnA dAkhalAo uttara bhArata karatAM dakSiNa bhAratamAM vizeSa che. mULa viSaya sAthe tenI bahu upayuktatA na hoI ahIM vigatomAM UtaravuM anAvazyaka che. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIrNadurga-jUnAgaDha vize 195 2. pathika varSa 9, aMka 8-9, me jUna 1970, (khAsa saurASTra aMka), pR. 96-97. 3. ejana, pR. 96. 4. atri, pR. 97. 5. zrI jaina satyaprakAza, varSa 17, aMka 1. (kramAMka 193), amadAvAda 15-10-51, pR. 21. AnuM saMpAdana bhaMvaralAlajI nAhaTAe saM. 1430 | I. sa. 1374nI prata parathI karyuM che. 6. jaina tIrthono itihAsa, zrI cAritra smAraka graMthamALA : puSpa 38muM, amadAvAda 1949, pR. 569. saM. munirAja zrI nyAyavijayajI (tripuTI). 7, "puri pAsa'no artha "pure pArtha thAya. AmAM kaheluM "pura gAma te "bhUtAmbilikAnA rANaka bASpadevanA saM. 1045 ( I. sa. 989nA tAmrapatramAM kahela "pauravelAkula' ane uttara madhyakAlIna lekhomAM AvatuM purabaMdira' eTale ke hAlanuM "porabaMdara' hovuM joIe. "porabaMdaramAM Aje to pArzvanAthanuM koI ja maMdira nathI. (saMpAdake puranI pichAna ApavAno prayatna karyo nathI.) 8. mayaNI te porabaMdarathI 22 mAIla vAyavya AveluM samudrataTavartI purANuM gAma "miyANI (maNipura) jaNAya che. (saMpAdaka A gAmanI sAcI pichAna ApI zakyA nathI.) Aje "miyANI'mAM gAmanA jUnA koTanI aMdara nIlakaMTha mahAdevanA pUrvAbhimukha saM 1260 | I. sa. 1204nA lekhavALA pUrvAbhimukha maMdiranI samIpa, paNa uttarAbhimukha, jaina maMdira UbheluM che. teno samaya zailInI dRSTie 13mI zatAbdIno aMtabhAga jaNAya che. caityaparipATImAM ulikhita jina RSabhanuM maMdira te nizcayatayA A purANuM maMdira jaNAya che. 9. ghUmalImAM suprasiddha navalakhA maMdirathI dakSiNamAM eka jaina maMdiranuM (vANiyAvasInuM khaMDera UbhuM che. Aje to temAM thoDAka thAMbhalA mAtra UbhA che. temAMthI maLI Avela jinapratimAnuM rekhAMkana James BurgessnA Antiquities of Kathiawad and Kutch, London 1876, plate XLVI rajU karyuM che. 10. juo 5, lAlacaMdra gAMdhI, "zatruMjayatIrthano uddhAraka samarAsAha," jainayuga, pu. 1, aMka 9 vaizAkha 1982, pR. 304. 11. sighI jaina graMthamAlA, saM. (muni) jinavijaya, zAMtiniketana 1934, pR. 10. 12. ejana pR. 2. 13. AnAM pramANo ahIM rajU karavAthI viSaya-vistAra thavAno bhaya hoI te vAta choDI dIdhI che. pariziSTa prA. baMsIdhare "jUnAkhAM' saMbaMdhamAM nIcenI noMdha mokalAvI che je zabdazaH ahIM peza karuM chuM. "jUnAkhAM"--arabImAM ""jUnA" = hiMsakaprANI, khAM = ghara, raheThANa. junA" ("ju"-hRsva) = jhanUna jhanUnI khAM = ghara, raheThANa. Ape mirAte ahamadIno reference TAMkyo hota to sAruM thAta. tyAM phArasInA koI vidvAnuM pAsethI maLI raheta. kadAca giranAra para vAgha-siha hiMsaka pazuo rahevAthI "jUnA-khAM" jevuM phArasI-urdU nAma to nathI ?' Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaMtara vAlInAha vize tapAgacchIya lakSmIsAgarasUri-ziSya kavi lAvaNyasamayanA jUnI gujarAtImAM racAyelA prasiddha vimalaprabaMdha(saM. 1568 / I. sa. 1512)mAM apAyelI daMtakathA anusAra arbudaparvata para delavADAgrAmamAM brAhmaNIya devI zrImAtAnA kSetranI bhUmi daMDanAyaka vimale moMmAgyA mUle kharIdI, e para maMdira baMdhAvavA prAraMbha karyo tyAre e sthAnano kSetrapAla(khetarapAla) 'vAlInAha' nAmaka vyaMtaradeva upadrava karI rojabaroja thatuM bAMdhakAma rAtre toDI nAkhavA lAgyo. vimale ene pachIthI nirdoSa bhogAdi dharAvI saMtuSTa karavAthI kAma nirvighne AgaLa dhapyuM. purAtana prabaMdhasaMgraha aMtargata prabaMdhasaMgraha "B"(lipi IsvIsan 16mI zatAbdI)mAM paNa A daMtakathA saMgrahAyelI che. tyAM apAyela prabaMdha anusAra jyAM atyAre vimalavasahI che tyAM AgaLa A vyaMtara vAlInAhanI daherI hatI4. upadravakartA vyaMtarasaMbaddha AvI ja vAta paMDita meghanI 15mA saikAnA madhyabhAgamAM racAyela tIrthamALAmAM paNa chepa. tyAM ene 'kSetrapAla', 'khetalavIra' ane 'vAlInAga' kahyo che. (ahIM 'nAga' nahi paNa "nAha' hovuM ghaTe.) tapAgacchIya ratnamaMDanagaNinA ziSya zubhazIlagaNinA paMcazatIprabodhasaMbaMdha (saM. 1521 / I. sa. 1465)mAM paNa A ja kathA thoDA vigatapharaka sAthe saMkSipta rUpe noMdhAyelI che. tyAM vaLI "vAlInAha nAga' kahyuM che, je bhUla ja che. vAlInAha vyaMtara 'nAga' nahi, paNa upara kathita sAdhano anusAra kSetrapAla hovAnuM manAtuM. be anya tapAgacchIya kRtio-- somadharmagaNinI upadeza-sAti (saM. 1503 / I. sa. 1447) ane ratnamaMdiragaNinA bhojaprabaMdha (saM. 1507 / I. sa. 1451)--mAM paNa thoDevatte aMze uparanI vigato noMdhAyelI che. A badhuM jotAM vAlInAha saMbaddha daMtakathA 15mA zatakamAM pracAramAM AvI cUkelI ema jaNAya che. vyaMtara vAlInAha vize khoja karatAM be tathya prakAzamAM AvyAM. eka to e ke vAlInAhanuM mULa saMskRta abhidhAna 'valabhInAtha' athavA 'virUpAnAtha' che; bIjuM e ke enI pratimA Aje paNa delavADA-sthita vimalavasahInI pazcime rahelA zrImAtAnA maMdirasamUhamAM mojUda che. rAjagacchIya prabhAcaMdrAcAryanA prabhAvakacarita(saM. 1334 / I. sa. 1278)mAM10 IsvIsannI 11mI zatAbdInA AraMbhakALe thaI gayelA, ane solaMkIrAja durlabhadevanA samakAlIna, vIragaNinA saMdarbhamAM sthirAgrAma(thirA)mAM 'valabhInAtha aparanAma virUpAnAtha'nA naDelA upasarganI laMbANapUrvaka daMtakathA ApI che1, jemAM prastuta kSetrapAla deva Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaMtara vAlInAha vize apabhraMza rUpa "valInAha" thaI zake, je vivartanAMtare 'vAlInAha" banI zake. 'virUpAnAtha' paryAya tenI bIbhatsa ane bhayAnaka rUpiNI saMginI bhairavInA (koIka svarUpanA) patitvane anulakSIne hoya. aMgrejImAM (mULa jarmana parathI) upadravI pretAtmA mATe 'poltergeist' zabda che te ja A valabhInAtha vA valInAha che. marIne avagate jatA ane vAsanA rahI gaI hoya te sthAnamAM rahI upadrava karatA joradAra azAMta AtmAne khetarapALa-rUpe pUjavAnI madhyakAla ane uttara madhyakAlamAM prathA hatI12, vAlInAhasaMbaddha eka vizeSa ullekha harSapurIyagacchanA nareMdraprabhasUrinI 'vastupAlaprazasti' (A I. sa. 1232) aMtargata jovA maLyo je pra canA ullekhathI jUno che. prastuta prazastimAM vastupAlanAM sukRtonI samakAlIna kRtiomAM maLatI sauthI vizeSa lAMbI sUci apAyelI che ne emAM maMtrIzvare nirIMdragrAmamAM rahela 'voDa' nAmaka 'vAlInAtha'nA maMdirano prajAnA vighnano nAza karavA arthe uddhAra karAvyAnuM kahyuM che H yathA14 : nirIndragrAme voDAkhyavAlInAthasya maMdiram / vighnasaMghAtaghAtAya prajAnAmuddharAya ca // 46 // prazastikartAe prAkRta 'vAlInAha'nuM saMskRta punaHrUpAMtara 'valabhInAtha' karavAne badale 'vAlInAtha' karyuM che, je kadAca chaMdano meLa sAcavavA karyuM haze, paNa eka vAta A padya parathI e jANavA maLe che ke 'vAlInAtha' vyaMtaranI eka viziSTa upajAti che, jemAM tenuM vizeSanAma 'voDa' dIdhuM che. 197 A kSetrapALa valabhInAthanuM svarUpa dharmaghoSagacchIya (rAjagacchIya) raviprabhasUriziSya vinayacaMdrasUrinI kAvyazikSApa (A I sa 1230-1235)16 aMtargata "valabhIpati" nAme ApeluM che yathAdeg : kapAlapANivalabhIpatirgaganagAmukaH / surApAnarato nityaM devo'yaM valabhIpatiH jAvyazikSA, 4.62 upara varNavela svarUpa pratimAvidhAnanI dRSTie kSetrapAlanuM ja jaNAya che. (kSetrapAlane bhairavanuM paNa eka rUpa mAnavAmAM Ave che.) jainomAM kSetrapAlanI upAsanA thatI hovAnAM keTalAMka pramANa che; jema ke kharataragacchIya jinakuzalasUrie zrIpattana(pATaNa)mAM saM. 1380 / I sa 1324mAM karelI pratiSThAomAM kSetrapAlanI mUrtino paNa samAveza hato evuM kharataragacchagurvAvalI(uttarArdha : saM 1393 / I sa 1337)mAM noMdhAyeluM che. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 nigraMtha aitihAsika lekha-samuccaya-1 delavADAmAM joIe to zrImAtAnA maMdiranI sAmenA maMdiramAM rAkhela mUrtiomAM mukhya mUrti kSetrapAlanI che19, jene Aje "rasiyo vAlama" nAmathI oLakhavAmAM Ave che ane enI mAMtrika yogIrUpe zrImAtA sAthe joDatI lokakathA jANItI che. A daMtakathAnuM jUnuM rUpa kharataragacchIya jinaprabhasUrinA kalpapradIpa aMtargata ""andAdrikalpa'mAM jovA maLe che. kahevAtA rasiyA vAlamanI ArasanI dvibhuja pratimAnuM sammazra, karAla nahi to ye karaDuM mukha, bhISaNa bhUkuTi-bhaMga ane kuTilAkSa, zira para bhairava ke nirjhatine hoya tevA baMdhayukta Urvekeza, vAmakaramAM surApAtra ane dakSiNahastamAM koI vastu (khaganI avaziSTa mUTha ?) dhAraNa karI che. jamaNI bAju ardhabhAskarthamAM trizUla batAvyuM che. nIce paga pAse dakSiNa bAju ArAdhaka ane DAbI bAju kUdatuM copaguM prANI (zvAna?) kaMDAryuM che (juo rekhAMkana.) zailInI dRSTie A kSetrapAla-pratimA 12mA zatakanA aMtabhAganI jaNAya che, eTale vimalamaMtrInA kALanI nathI. saMbhava che ke A upadravavALI daMtakathA pachIthI joDI kADhavAmAM AvI hoya. vastutayA vimalanA samayanA banAvonI smRti prabaMdhomAM alpa pramANamAM varatAya che !) ane kalpapradIpamAM ke tapAgacchIya jinaharSagaNinA vastupAlacaritra (saM. 1497 | 1441)mAM A vAlInAhavaLI vAta noMdhAyelI nathI, paNa eTaluM kharuM ke uparacarcita jaina kathAono delavADAnA kSetrapAla vAlInAha yA valInAha (valabhInAtha) to A "rasiyo vAlama (RSi vAlmIki) ja jaNAya che. trIjA tabakkAnA (zaka-kuSANa samayamAM) vartamAna rUpa pAmelA jaina Agamo(vyAkhyAprajJapti, sthAnAMga, prajJApanA sUtra ityAdi)mAM (vAna)vyaMtara devonI ATha jAti batAvI che : pizAca, bhUta, yakSa, rAkSasa, kiMnara, kiMguruSa, mahoraga, ane gAMdharva. vAlInAhanuM sthAna enuM pratimAvidhAna lakSamAM rAkhatAM jaina mAnyatA anusAra rAkSasa vargamAM jaI zake. dikyAla nirjhati ke je brAhmaNIya paraMparAmAM bahu prAcIna (veda) kALe "rAkSasI' ane pachI nararUpe rAkSasarAja' gaNAya che, tenuM pratimAvidhAna kSetrapAla ane ahIM carcala vyaMtara vAlInAhanI atyaMta najIka che. kevaLa nirjhatinA "kheTakane sthAne ahIM bhairavane hoya che ema surApAtrAvA kapAla)nI kalpanA che. AthI brAhmaNIya paraMparA, je jaina paraMparAthI vizeSa prAcIna che, te anusAra paNa vyaMtara vAlInAhanI yoni "rAkSasa' hovAnuM nizcita bane che. eka bIjI vAta e che ke solaMkIyugamAM Aje ApaNe jANIe chIe tenAthI vizeSa pramANamAM ane vizALa pradezamAM vAlInA Adi kSetrapAla-devonI pUjA pracAramAM hatI. delavADA, tharA, ane A nirIMdragrAma atirikta bIjAM paNa sthAnomAM vAlInAhanI grAmarakSaka devarUpe pUjA thatI haze. A kSetrapAlane 'valabhInAtha' nAma kema prApta thayuM haze e vicAraNIya che. valabhI nagarIno nAtha (koI maitraka rAjA) marIne vyaMtara thayAnI purANI anuzruti haze, ke haNya para Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaMtara vAlInAha vize thatA vaLIo dvArA sarjAtA naupRSTha ghATanA 'valabhI' jAtinA zikharanA polANamAM te vAsa karato hovAnuM manAtAM ne avagate gayela ghorakarmI AtmA parathI valabhInAtha nAma banyuM haze, ke koI trIjA ja kAraNe, e vAta to prAcIna bhASA ane saMskRtinA gaveSako ja kahI zake. kSetrapAlane brAhmaNIya upAsanAmAM mAMsabala devAtuM, jyAre nigraMtho dvArA aDadanA bAkaLAno bhoga dharAto evuM madhyakAlIna prabaMdho parathI ane khaM meghanI tIrthamALA parathI jANavA maLe che. 199 TippaNo : 1. arbuda parvata 52nI A prAcIna devI che. daMtakathAone bAjue rAkhatAM zrImAtA te mULe lakSmInuM koI svarUpa haze ? enI vartamAna ArasI pratimA to 13mA zatakathI purANI hoya ema lAgatuM nathI. 2. ahiMsAnA siddhAMtane varelA hoI tAMtrika prakAranI brAhmaNIya hiMsa pUjAvidhi jaino mATe zakya nathI. 3. saM jinavijaya muni, siMghI jaina graMthamAlA graMthAMka 2, kalakattA 1936. 4. ejana, pR. 52. 5. saM. vijayadharmasUri, prAcIna tIrthamALA-saMgraha, bhAga 1lo, bhAvanagara, saM. 1978 (I. sa. 1922), pR 48-56. 6. ejana, pR. 51-53. 7. saM. munizrI mRgeMdramunijI, surata 1968. 8. ejana, pR- 350-351. 9. A banne graMtha mane hAla ahIM anupalabdha hoI cokkasa saMdarbho TAMkI zakyo nathI. 10. saM jinavijayamuni, siMghI jaina graMthamAlA, amadAvAda-kalakattA 1940. 11. ejana, ''zrIvIrasUricarita', pR 128-130. 12. pAchaLanA yugamAM jo ke khetarapALanI pratimAne badale sUrApUrAnI khAMbhI pUjavAnI prathA zarU thayelI; jema ke porabaMdaranA khetaliyAnA thAnakamAM pALiyo che. khilosa(dhroLa pAse, saurASTra)mAM paNa khetalAdAdAnA thAnakamAM e ja pramANe jovAya che. 13. saM. muni puNyavijaya, 'sutItiniyAri vastupAlaprazastisaMgraha', 1666. 14. ejana, pR 26. 15. Ed. Dr. Hariprasad G. Shastri, Lalbhai Dalpatbhai Series No. 3, Ahmedabad, 1964, p. 90. 16. kRtinA samaya-nirNaya mATe juo mohanalAla dalIcaMda dezAI, jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, muMbaI 1832, pR. 393-94. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 49. Shastri, p. 95. 18. saM. AcArya jinavijayamuni, kharataragaccha-bRhadgurnAvali, siMghI jaina graMthamAlA graMthAMka 42, muMbaI 1956, pR. 72. 19. muni jayaMtavijayajI, AbU bhAga pahelo, ujajaina 1933, pR. 206 sAmenuM citra. 20. jinavijayajI, siMghI jaina graMthamAlA, graMthAMka 10, zAMtiniketana 1934, pR. 15. 21. rekhAMkana jayaMtavijayajInA uparakathita citranA AdhAre zrI pogusvAmIe dorI ApyuM che, je mATe lekhaka emano AbhArI che. 22. jaina darzanamAM Ama to ugra ane aghora deva-devatAonI upAsanA varjita che, paNa madhyayugamAM mahiSamardinI ke caMDikA (saccikAmAtArUpe) osavALa (prA. UkezavAla) vaNikonI kuladevI hovAne nAte rAjasthAnanAM keTalAMka jaina maMdiromAM tema ja zatruMjaya para AdinAthanA maMdira-samuhamAM enI pratimA maLI che. e ja rIte kSetrapAlanI paNa upAsanA vizeSa rAjasthAnamAM pravezI gayelI, eTaluM ja nahi, paNa muslima sulatAno sAthenI maitrIne kAraNe kharataragacchamAM to pIranI paNa rakSakadeva-rUpe sthApanA (ke upAsanA) zarU thayelI ! 23. uparyukta lekha chapAyo te daramiyAna prA. harivallabha bhAyANIno paNa "vAlInAha' uparano lekha chapAyelo. temAM temaNe apabhraMza, jUnI gujarAtI Adi sAhityika kRtione AdhAre A vyaMtarano saMbaMdha ghoDAra' sAthe joDelo. ghoDAno tabelo taLe laMbacorasa hoI jUnA kALamAM tenA para "valabhI' jAtinuM zikhara karavAmAM AvatuM haze ane temAM A rAkSasa(ke pachI yakSa ?)no vAsa hovAnuM manAtuM haze. durbhAgye bhAyANI sAhebano lekha pharIne meLavI na zakatAM teno saMdarbha ahIM TAMkI zakyo nathI. anupUrti prA. baMsIdhara bhaTTe A viSaya para nIce mujaba noMdha mokalI che vAlInAha/vAlInAga:- vyAta A pramANe paNa vaparAya che, te uparathI A nAma baMdha bese che? grAnophe AvA prabaMdhonI biographiesmAM jaNAvyuM che ke musalamAno taraphathI hiMdujaina-bauddha maMdiromAM upadrava thayo; tenA pariNAme prabaMdha sAhityamAM AvI daMtakathAo ghusADI devAmAM AvI che. musalamAnomAM "valI' nAma hoya che. "rasiyo vAlama"mAM "vAlama" zabdano "pati/vahAlo" ema artha to nathI? juo eka lokagIta = "horanAro hoMzilo nAvalIyo nAno vAlamIyA !" (mane moDhe che; paNa source nathI). (visanagara pAse eka vAlama gAma paNa che !) hiMdImAM ene "vAma' kahe cheH juo hindI-filmnuM gAna :- "vA mA vaso re mana meM " ane "siva vatnamAM, nehA I....etc. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMtara vAlInA vize ni ai bhA. 1-26 # OUTLY no my rekhAMkana : vyaMtara vAlInAha 201 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakaronI nirvANabhUmio saMbaddha stotro nirmantha saMpradAyanA prAcInatama Agamo(prAyaH I. sa. pU. pAMcamI zatAbdIthI I. sa. pU. bIjI zatAbdI)nA avalokanathI eka vAta to e spaSTa thAya che ke te kALa sudhI to kevaLa "ahita pArtha" ane "vIra (jina vardhamAna mahAvIra) saMbaddha ja, ane kevaLa saMkSipta ullekho prApta thAya che. saMghadAsa gaNikRta bRhakalpabhASya(prAya: IsvI pa50)nA kathana anusAra (prAyaH I. pU. prathama zatAbdI uttarArdhamAM) Arya zyAme pATaliputramAM saMgha bhego karI tenI samakSa svaracita prathamAnuyoga, caMDikAnuyoga, ane lokAnuyoga samA graMthonuM vAcana karI tene mAnyatA devaDAvelI. AmAM prathamAnuyogamAM 24 tIrthaMkarAdi zalAkA puruSonA jIvana-caritranAM vyAkhyAna ApavAmAM AvelAM, evI bhASyAdimAM noMdho che. saMbhava che ke caturvizati tIrthakaronI kalpanAno AviSkAra yA vibhAga sau prathama prastuta graMthamAM thayo hoya. paNa spaSTa rUpe covIsa tIrthakaronI nAmAvalI ardhamAgadhI bhASAmAM nibaddha caturvizati-stava (prAyaH I. sa. pU. pahelI sadI ke I. sanI pahelI sadI) aMtargata maLe che. A stotra Arya zyAma viracita prathamAnuyoganA maMgala rUpe racAyuM haze ? game te hoya, kuSANathI laI guptakALa sudhImAM racAI cUkela sthAnAMgAdi AgamomAM tIrthakaronAM pUrvabhavo, janmAdinAM nakSatro ane mAsa-tithi, mAtApitAnAM nAma, emanAM gaNadharAdi(pramukha ziSyAdi)nAM nAma, tIrthakaronAM AyuSya, zarIranAM kada, ityAdinI saMkSipta vigato anyathA pUrA nigraMtha-paurANika raMgapUrvakanA bhagIratha AMkaDAo sameta apAyelI che. ahata vardhamAnanuM amukAze aitihAsika caritra-citraNa AcArAMga-sUtranA prathama skaMdha "bhAvanA" adhyayana (eno prAcInatama bhAga prAyaH IsvI 1-2 zatAbdI) ane paryuSaNAkalpa aMtargata "jinacaritra" (saMkalana IsvI 503 | pa16) tema ja AvazyakacUrNi (prAyaH 600 | 650)mAM apAyeluM che : (keTalIka hakIkato IsvIsanI trIjI zatAbdImAM, amuka kissAomAM saMbhavataH pUrva smRtio para AdhArita-saMkalita vyAkhyAprajJapti nAmanA pAMcamA "aMga" AgamamAM paNa maLe che.) jina RSabhanuM paurANika caritra jaMbUDhIpaprajJaptinA prakSipta "kathAnuyoga" hissAmAM (prAyaH IsvI trIjI zatAbdI), tema ja pachInA pa ka aMtargata upara kathita "jinacaritra"mAM), ane jina ariSTanemi saMbaddha hakIkato uttarAdhyayanasUtranA rathanemi" adhyayana(prAya : IsvI pahelI-bIjI zatAbdI)thI zarU karI chUTA chavAyA rUpamAM sthAnAMga (vartamAna saMkalana prAyaH IsvI 3pa3), vRSNidazA, (trIjI-cothI zatAbdI), Adi AgamomAM prApta che. A sivAya Agamika vyAkhyAo-niryuktio bhASyo, ane vizeSa karIne AvazyakacUrNi AdimAM paNa maLI Ave che. ahetu pArzvanA siddhAMta saMbaddha sAmAnya vigato RSibhASitAni (saMkalana I. pU. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaMkaronI nirvANabhUmio saMbaddha stotro prathama zatAbdI) ane temanA saMgha vize sthAnAMga, paryuSaNAkalpa ("jinacaritra" vibhAga), Adi AgamomAM chUTI chavAyI hakIkato rUpe prApta che. jyAre anya jino vize to bahu ja TUMkANamAM uparyukta AgamomAM noMdho maLe che. AcArAMganiryukti(prAyaH IsvI 525)mAM nirprantha dRSTie 'tIrtha'nI vyAkhyA karatI vakhate tenI aMdara tIrthaMkaronAM janma, niSkramaNa, kaivalyaprApti, ane nirvANaprAptinAM sthAnone AvarI lIdhAM che. ane Ama e prathA bauddha saMpradAyamAM prAcIna kALathI pravartamAna paraMparAnI ghaNI samIpa jAya chepa. 203 tIrthaMkaronI janmabhUmi rUpeNa nagara-nagarIonI nAmAvalI saMbaMdhakartA AgamomAM gaNAvI dIdhI che; paNa nirvANabhUmi saMbaMdhamAM tema nathI. aitihAsika dRSTie to jina mahAvIranI nirvANabhUmi 'malla' gaNataMtranI eka rAjadhAnI, purAtana kuzInagara(kuzInArA, kasIyA)nI uttara bAjue rahela madhyamA pAvA (saMbhavataH hAlanuM paDaronA) hatI ane pArzvanAthanuM nirvANasthaLa 'sammeyasela' (saMmetazikhara ke sammedazaila) hatuM. Adi jina RSabhanuM nirvANa sthAna jaMbUddIpaprajJapti, paryuSaNAkalpa ane pachInAM stotro anusAra aSTApadaparvata hatuM; jyAre 12mA tIrthaMkara vAsupUjyanuM mukti-sthaLa paryuSaNAkalpa, tIrthAvakAlikaprakIrNaka (prAyaH IsvI 550) Adi anusAra caMpA hatuM; to 22mA jina ariSTanemi ujjayaMtagiri (giranAra) 52 mokSe gayAnuM jJAtAdharmakathA (prAyaH IsvI trIjI-cothI zatAbdI) Avazyakaniyukti (prAyaH IsvI 525), tIrthAvakAlika-prakIrNaka, ane jinabhadragaNi kSamAzramaNa dhRta vizeSAvazyakabhASya(prAyaH IsvI 585)mAM noMdhAyeluM che. jyAre vIra nirvANanA sthAnarUpe pAvAno ullekha AgamomAM to pazcAtkAlIna paryuSaNAkalpa ane Avazyaka niryukti tema ja vizeSAvazyakabhASya jevA Agamika vyAkhyA-graMtho tema ja tIrthAvakAlika prakIrNakamAM ja maLe che. (alabatta chaThThA-sAtamA saikAnI A nirprantha sAhityanI noMdhothI prAcInatara bauddha pAli tripiTaka graMthomAM paNa pAvAmAM ja 'nigaMTha nAtaputta' eTale ke jina mahAvIra nirvANa pAmyAnuM noMdhAyuM che.) paNa bAkI rahetA 20 jinonuM nirvANa kyAM thayeluM tenI to moDethI banelA paryuSaNAkalpa (''jina caritra" vibhAga) sameta upalabdha AgamomAM to kyAMye noMdha nathI. paNa pachIthI taratanA kALamAM A praznano uttara Avazyakaniryukti ane kadAca tene anusarIne tIrthAvakAlikaprakIrNaka ane vizeSAvazyakabhASyamAM e rIte ApavAmAM Avyo ke zeSa badhA (eTale ke bAkI rahetA 20) paNa "saMmeya-sela" para mokSe gayelA. dAkSiNAtya nigrantha paraMparAnA Agamavat graMtha trilokaprazapti (prAya : IsvI 550)mAM paNa uparanI ja hakIkatonuM samarthana che. buddhanI nirvANabhUmi para tema ja emanA zarIrAvazeSo para anyatra stUpo racAyelA tevuM Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 nircanI aitihAsika lekha-samuccaya-1 pAli tripiTako parathI ane purAvazeSo parathI jANIe chIe; paNa jina mahAvIranAM asthi para pAvAmAM ke anyatra stUpa racAyAnuM noMdhAyeluM nathI. paNa aSTApada parvata para RSabha-putra cakravartI bharate jinanuM maMdira bAMdhyAnuM AvazyakacUrNi kahe che. ane saMbhava che ke saMmeta-zikhara para pArzvanAthano sUpa hoya; kaMI nahIM toye mathurAmAM to Avo sUpa hato ja. nigraMtha saMpradAyanI astitvamAna paraMparAomAM prAkRta atirikta saMskRtamAM seMkaDo stava-stotro, stuti-stavano racAyelAM che. temAM guNavattAnA dRSTikoNathI keTalAMka to samagra bhAratIya stotra sAhityamAM agrima haroLamAM sthAna pAmavAnI yogyatA dharAve che. stotra sAhityanA adhyayana daramiyAna tIrthakaronI nirvANabhUmi saMbaddha be stotro mArA jovAmAM AvyAM che. baMne nirjhantha darzananI dAkSiNAtya paraMparAmAM racAyelAM che. temAM eka to mahAna saiddhAttika evaM dArzanika vidvAn tema ja lakSaNazAstrI ane bejoDa vyAkhyAkAra pUjayapAda devanaMdi(prAyaH IsvI 635-680)nI racanA manAya che, je tenI zailInAM lakSaNo dhyAnamAM letAM emanI hovAno ghaNo saMbhava che. bIjuM paNa jo ke saMpradAyamAM to temanI ja kRti manAya che, paNa tenI zailI atyaMta UMcI koTInI hovA chatAM bhinna prakAranI, prArmadhyakAlIna pachInI to nahIM ja, ane sAhityika dRSTie thoDIka vizeSa vikasita dazAnI che. beu stotro niHzaMka uttama koTInAM hoI, tema ja gujarAta taraphanA nircantha-nirjhanvetara vidvAno tenAthI prAyaH ajJAta hoI ahIM e baMnenA sAra-bhAgane uddekIne tenAM guNa-lakSaNAdinI saMkSipta rUpe samAlocanA karavA vicAryuM che. prathama stotra "dvAdazikA" rUpe racAyuM che, tenuM paheluM padya upoddAta svarUpanuM che ane pachInAM padyomAM anukrame jina RSabha, jina vAsupUjya, ariSTanemi ane vIranAM nirvANasthAno ojasapUrvaka ullikhita che. (te pachInAM paDyo jinendronI nirvANa tithio ane nirjhanya itihAsa tema ja paurANika kathAnakonAM pAtronI nirvANabhUmio saMbaMdhita che. temAMthI nircathadarzanamAM pAMDavonI nirvANabhUmi tarIke manAtA zatruMjayagiri viSayaka padyArdhanuM paNa avataraNa ahIM tenI atIva suMdara guMphanalIlAne kAraNe tyAM aMtabhAge samAviSTa karI lIdhuM che.) yatrArhatAM gaNabhRtAM zrutapAragANAM nirvANabhUmiriha bhAratavarSajAnAm / tAmadya zuddhamanasA kriyayA vacobhiH saMstotumudyatamati: pariNaumi bhaktyA // 21 // kailAsazailazikhare parinirvRto'sau zailezibhAvamupapadyavRSo mahAtmA / caMpApure ca vasupUjyasutaH sudhImAn siddhi parAmupagato gatarAbabaMdha // 22 // yatprArthyate zivamayaM vibudhezvarAdyaiH pAkhaMDibhizca paramArthagaveSazIlaiH / naSTASTakarmasamaye tadariSTanemiH saMprAptavAn kSitidhare bRhadUrjayante // 23 // Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakaronI nirvANabhUmio saMbaddha stotro 205 pAvApurasya bahirunnatabhUmideze padmotpalAkulavatAM sarasAM hi madhye / zrIvardhamAnajinadeva iti pratIto nirvANamApa bhagavAnpravidhatapApmA // 24 // zeSAstu te jinavarA jitamohamallA jJAnArkabhUrikiraNairavabhAsya lokAn / sthAnaM paraM niravadhAritasaukhyaniSThaM sammedaparvatatale samavApurIzAH // 25 // ane __ zatrujaye nagavare damitAripakSAH paMDoH sutAH paramanirvRtimabhyupetAH // 28 // nirvANabhUminI nAmAvalI eka evI vastu che ke tene Ama to sarasa ane suSu padyabaMdhamAM gUMthI levI ja duSkara che; ane bIjI bAju viSayanI gaMbhIratA tema ja garimAne lakSamAM rAkhatAM tyAM nitya upayogamAM levAtA lAlityadyotaka sAhityika alaMkAro, ramaNIya ceSTAo, AphlAdajanaka vizeSaNo ane camatkArotpAdaka cAturIne sthAna nathI. AvI paristhitimAM kRtinuM sAphalya atyaMta lAghavapradhAna, saghana paNa Rju ane prazAMta rIte vahetA maitrIpUrNa zabdasamUhonI aucityapUrNa pasaMdagI ane tenA suyojita saMghaTana para ja avalaMbe; ane AvuM kaThina kArya pUjyapAda devanaMdi sarakhI vibhUti sivAya bIjuM koNa karI zake ? emanI eka anya utkRSTa paghAtmaka kRti, samAdhitaMtra aparanAma samAdhizatakanA beeka padya prastuta guNonAM ja avalaMbananAM dRSTAMta rajU karatAM hoI tulanArthe ahIM uddhata karIzuM: jayanti yasyAvadato'pi bhAratI-vibhUtayastIrthakRto'pyanIhituH / zivAya dhAtre sugatAya viSNave jinAya tasmai sakalAtmane namaH // 2 // muktvA paratra parabuddhimahaMdhiyaM ca saMsAraduHkhajananI jananAdvimuktaH / jyotirmayaM sukhamupaiti parAtmaniSThastanmArgametadadhigamya samAdhitantram // 105 // nirvANabhUmi saMbaddha bIjI kRti che nandIzvaradvIpastuti. emAM naMdIzvaratIpanI prabhAvakArI, rasAtmaka, samAsapUrvakanI sugrathita varNanA pachInAM padyomAM 170 dharmakSetronA jinendrone vaMdanA devAnA saMkalpa sAthe pAMca padyomAM sAMprata avatsarpiNI kALanAM caturvizati tIrthakaronI nirvANabhUminA viSayane sparyo che : yathA : asyAmavasarpiNyAM vRSabhajinaH prathamatIrthakartA bhartA / aSTApadagirimastakagatasthito muktimApa pApAnmuktaH // 29 // zrIvAsupUjyabhagavAn zivAsu pUjAsu pUjitastridazAnAM / caMpAyAM duritaharaH paramapadaM prApadApadAmantagataH // 30 // Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 muditamatibalamurAriprapUjito jitakaSAyaripuratha jAtaH / bRhadUrjayantazikharo zikhAmaNistribhuvanasyanemirbhagavAn // 31 // pAvApuravarasarasAM madhyagataH siddhivRddhitapasAM mahasAM / vIro nIradanAdo bhUriguNazcAruzobhamAspadamagamat // 32 // sammadakarivanaparivRta- sammeda - girindramastake vistIrNe / zeSA ye tIrthakarAH kIrtibhRtaH prArthitArthasiddhimavApan // 33 // A paghonuM grathana-kauzala paNa vidagdha ane udAtta AbhijAtya sAthe lAghavadarzI UrjasvitA dAkhavI rahe che. sAruMye stotra jhaMkRta dhvanithI dedIpyamAna banI UThyuM che. kartAnAM AgamapravaNa valaNa, kartRtva-sAmarthya, ane aMtaraMgamAM vilasatA kAvyaguNo Ama to devanaMdinI kRtiomAM dekhAya che tenI amukAMze samIpanAM che.paNa savAla e che ke zuM enA e viSaya para kartAe be jude jude sthaLe kathana karyuM haze ? ke pachI najadIkanA ja samayamAM, kadAca sAtamInA aMtabhAge, thayelA koI samartha paNa ajJAta kartAnI A racanA haze ? saMghaTananI prakRtimAM ane zabdonI pasaMdagImAM ane kAvyapotanA tANAvANAmAM baMne vacce thoDoka pharaka to jarUra varatAya che. eno to kaMIka aMze e rIte khulAso karI zakAya ke baMnenAM chaMda alaga prakAranAM che; ane chaMda judA hoya to keTalIka vAra upalaka dRSTie eka ja kartAnI kRtiomAM paNa nokhApaNuM lAge. A bAbatamAM vizeSa cokkasa nirNaya to bhaviSyanA vizeSa UMDANabharyA, vizleSaNayukta parIkSaNa para choDuM chuM. joke prathama dRSTie mane enI zailI varAMgacaritakAra jaTAsiMhanaMdI(prAyaH IsvI 650-700)nI hovAno bhAsa thayo che. uttaranI nigrantha paraMparAnI IsvIsannI pAMcamIthI laI 17mI sadInA lagabhaga hajAreka saMskRta-prAkRta stotro huM joI vaLyo chuM; paNa temAM nirvANabhUmine viSaya banAvI tenuM Alekhana karatI koI ja racanA najare paDI nathI. dAkSiNAtya nirgandha paraMparA enAM saMskRta bhASA paranA adbhuta prabhutva, kavitAmAM ajoDa saMgrathana naipuNya ane uccatama guNavattA mATe ja nahIM, paNa nirvANabhUmi sarakhA kaparA, zuSka, ane gamagIna viSayane paNa stotra-kAvyanA mAdhyama dvArA, prazAMta-gaMbhIratAnAM tattvo sameta nirbAdharUpe nirvAhita karI zakI che te ghaTanA saheje ja prazaMsAne pAtra banI jAya che. TippaNo : 1. AgamomAM AcArAMga (prathama skaMdha), sUtrakRtAMga, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, RSibhASitAni temaja sUryaprajJapti ane caMdraprajJapti zailI tema ja vastunI dRSTie sauthI prAcIna che. jo ke A pratyekamAM judA judA samayanAM ane nokhI nokhI zailInA staro che. Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthakaronI nirvANabhUmio saMbaddha stotro 207 2. AcArAMga(prathama skaMdha)nA "upadhAna sUtramAM jina 'vIranI tapasyAnA kALa(prAyaH IsvI pUrve 519 507)nuM vivaraNa che. 3. A stotranI uttaranI paraMparAmAM IsvIsananI cothI zatAbdI sudhI, vAcaka umAsvAtinA tattvArthAdhigama sabhASyasUtra (prAyaH IsvI 375-400) sudhInA kALamAM, tema ja devavAcakanA naMdIsUtra(prAyaH I. sa. 450-475)nA samaya sudhImAM to SaDUAvazyakamAM gaNatarI thatI. te pachI IsvIsananI pAMcamI sadInA aMtima caraNamAM saMkalita AvazyakasUtramAM teno samAveza thayo. thoDA pAThAMtara sAthe A stotra digaMbara paraMparAmAM paNa (saMbhavataH yApanIya saMghanA mAdhyama dvArA) upalabdha che. 4. pArzvanAthano "nirjhantha" saMpradAya kramazaH mahAvIranA saMpradAyamAM bhaLI javAthI prastuta jina tema ja temanA upadeza saMbaddha maulika jUnuM sAhitya vilupta thaI gayuM. 5. bauddhomAM buddhanuM janmasthAna (lumbinI vana), bodhiprApti sthAna buddha gayA), dharmacakra pravartana (vArANasI samIpa sAranAtha) ane nirvANanA sthAna(kuzinagara)nuM yAtrA nimitte ghaNuM mahattva hatuM. nircanthomAM tIrthakaronAM evAM samAMtara dhAmone paMcakalyANaka tIrtho(garbha, janma, niSkramaNa, kaivalyaprApti ane nirvANa)mAM samAvI levAmAM AvyAM. 6. uttaranI paraMparAnA saMskRta TIkAkAro Adi prAkRta zabda "sammaya'nuM saMskRta rUpAMtara "sammata' kare che; jayAre dakSiNavALAo "sammada' kare che. "sammada' zabda vizeSa samIcIna jaNAya che. meda (Mass) parvatanA ghora daLadArapaNAnA vizeSa lakSaNane spaSTa kare che. jema ke "medinI' eTale pRthvI, 7. dAkSiNAtya ninya paripATImAM aSTApada parvatane badale ghaNI vAra "kailAsa" ulikhita che, je vAta uttaranI Agamika paraMparA ane tadanuSaMgI vyAkhyAtmaka sAhityamAM kyAMya jovA maLatI nathI paNa pUrNatalagacchIya AcArya hemacaMdranA abhidhAnaciMtAmaNi 4 / 1028 (prAyaH I. sa. 1140)mAM kailAsa'nI "aSTApadanA paryAya rUpeNa noMdha levAI che. 8. A sammada-zikhara te hAlanuM suprasiddha tIrthadhAma pArzvanAtha-hila' nahIM paNa gayA pAseno kahuA DuMgara che evuM anveSakonuM mAnavuM che. pArzvanAtha-hila para koI ja prAcIna avazeSo nathI maLatA jyAre kohuA DuMgara pare khaDaka para 20 jinamUrtio kaMDArelI jovAya che ane eka "sammada..." jevo zabdakhaMDa dharAvatA abhilekhano TukaDo maLI Avyo che. 9. saMbhava che ke sammada-zailanA mULa stUpa kholI, temAMthI acyavazeSono amuka aMza kADhI, mathurAnA supanI te para racanA IsvIsana pUrvanI koIka sadImAM, kadAca maurya saMmatinA samayamAM thaI hoya. 10. adhyayanamAM 'stotra-sAhitya' e mahadaMze upekSita viSaya rahyo che. hAlamAM jitendra zAha sAthe huM zrIbRha nircantha-stotra-2na-maMjUSA graMthanuM saMkalana evuM saMpAdana karI rahyo chuM. 11. A stotro dazabhakti aMtargata, dhArAnA mahAn digaMbara vyAkhyAnakAra prabhAcaMdra(kAryakAla prAyaH I. sa. 1025-1060)nI vRtti sAthe (yA anyathA) aneka sthaLothI chapAyelAM che. meM ahIMnI carcAmAM nIcenAM be prakAzanono upayoga karyo che. (1) kriyA tApa (saM. pannAlAla-sonI-zAstrI), AgarA vi. saM. 1993 (I. sa. 1937); Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 (2) dukhyuna-kama-siddhAnta pAThAvatti, zrI digaMbara jaina kuMtha vijaya graMthamAlA samiti, jayapura 1982, pR. 139-140 tathA pR. 144-145. 12.prabhAcaMdranA kathana anusAra saMskRta bhaktio pAdapUjaya svAmI(pUjyapAda devanaMdi)nI racelI che. paNa paM. nAthurAma premI Adi vidvAnone A anuzrutinI satyatAmAM saMdeha che. (juo premI, "devanaMdikA jainendra vyAkaraNa". jaina sAhitya aura itihAsa, muMbaI, 1956, pR. 48; tathA sadarahu graMthamAM "hamAre tIrthakSetra", pR. 423.) 13. dazabhaktiomAM "nirvANa bhakti" Aje je rUpe maLe che temAM prathamanAM 20 padyo to "vIra paMcAlyANaka stotra" rUpeNa koI alaga kartAnI bhinna zailImAM (moTe bhAge jaTA siMhanaMdInI zailImAM) judA ja chaMdamAM, nokhI ja racanA che. 14. uparyukta "nirvANabhaktimAM "vIra paMcakalyANaka stotra" pachIthI AvatAM 12 pagho ja asalI "nirvANabhUmistotra" che. 15. A mAnyatA kSatrapakALanA uttarArdhamAM racAyela AgamomAM sau prathama ja dekhA de che. 16. daza bhaktiomAM "naMdIzvarabhakti" nAmanI racanA mULe be bhinna bhinna racanAonuM joDAyeluM svarUpa che. 1thI 28 padyo sudhInI ja racanA "naMdIzvarastuti" che. te pachInA 29thI 37 sudhInAM paDyo "nirvANabhUmistuti" che ane tyAra bAdanA 38thI laI 60 sudhInAM 23 padyo tIrthakaronAM atizaya ane aSTAmahAprAtihArya saMbaddha che. Ama A traNe racanAo jo eka ja kartAnI hoya to paNa traNa prathaku viSayane AvarI letI racanAo ja mAnavI joIe. (A saMbaMdhamAM vistArapUrvaka ane sapramANa carcA huM anyatra eka aMgrejI lekhamAM karI rahyo che.) Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAnaMdilakRta virodyAdevIstava' tathA upasargaharastotra'no racanAkALa rAjagacchIya prabhAcaMdrAcAryanA prabhAvakacarita (saM. 1334/I. sa. 1278) aMtargata "Arya naMdilacarita"no samAveza che. prastuta "carita'nI (sva) munirAja kalyANavijayajIe AlocanA karatAM lakhyuM che ke Ane "Arya naMdilacarita" kahevAne badale "vairocyAcarita" kahIe to ThIka ! kemake temAM AryanaMdila (vA AnaMdila) viSaye kazuM ja kahyuM nathI, sivAya ke teo Arya rakSitanA vaMzaja hatA ane temanA sadupadezathI zreSThIputra "pagha'nI bhAryA "vairATyA" marIne nAgadevI banI nAgarAja dharaNendranI mahiSI thaI. kathAnaka dekhItI rIte ja kAlpanika che ane janakathAomAM nAgapaMcamI-mAhAbhyanI pracalita daMtakathAomAMthI "vaitava" ke "tuka" (motif) uThAvI tene ghaDI kADhavAmAM AvyuM che; alabatta prabhAcaMdrAcArye ja te upajAvI kADhyuM haze tema kahevA mATe to pramANa upalabdha nathI. Arya naMdilane "Arya rakSitavaMzIya" kahyA che; AthI teo IsvIsanI pahelI zatAbdI pachI thayA haze. dUSyagaNi-ziSya devavAcakakRta naMdisUtra (A. I. sa. 450) aMtargata apAyelI vAcakavaMzIya sthavirAvalImAM purANA vAcakonI sUcimAM ajJAnataM(AryADaDanaMdila)ne sthAna maLyuM che , je temanA samayanI uttarasImA nirNata kare che. saMbhava che ke teo IsvIsanI bIjI (yA trIjI) zatAbdImAM, kuSANayugamAM, thayA hoya. ane "Arya naMdilane badale "AnaMdila (Arya Adila) abhidhAna vizeSa sAcuM hoya. (A dhAraNAne AdhAre zIrSakamAM "AryAnaMdila' abhidhAna kalyANavijayajI evaM puNyavijaya dvArA svIkArAyeluM che.) dAkSiNAtya nirgastha paraMparAnA, puSpadaMta-bhUtabalikRta SakhaDAgama (prAya: IsvI 475-500) paranI paMcatUpAnvayanA digaMbarAcArya svAmI vIrasenanI dhavalA-TIkA(I. sa. 816)mAM be sthaLe mahAvAcaka AryanaMdIne lagatAM avataraNo jovA maLe che, ane prastuta AryanaMdI sacelaka vA ardhacelaka paraMparAnA AryanaMdila vA AryAnaMdila ja hovA viSe meM anyatra savistara carcA karI che. A AryAnaMdilanI banAvelI manAtI eka kRti-vairoccAdevIstavana-pAMceka dAyakA upara prakaTa thaI che. prastuta stavanamAM 13mA padyamAM ajJAvijoga saMviThTha sarakho ullekha maLato hoI stavanA racayitA AryAnaMdila hovAnuM upalaka dRSTie lAge; paraMtu te IsvIsanI ni. ai, bhA. 1-27 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 bIjI zatAbdI jeTaluM purANuM hovA sAme to stava ja apavAda kare che, jenAM kAraNo viSe joIe : 1. stavamAM vairocyA tema ja padmAvatIne dharaNoraga(dharaNaMdra)nI devIo rUpe ullekha thayo che : yathA : jA dharaNoragadaiA devI paumAvaI ya vairuTThA / sappasahassehi juA devA kira kiMkarA jAyA // 2 // tathA dharaNidapaDhamapattI vairuTThAnAma nAgiNI vijjA / sappakaraMDagahatthA sappAbharaNA ya jA niccaM // 4 // paNa vyAkhyAprajJapti (I. sa. 100-300) ane sthAnAMgasUtra (I. sa. 350 363)"mAM nAgarAja dharaNaMdranI je cha (ke cAra) mahiSIonAM nAma gaNAvyAM che temAM na to vairocyA ke na to padmAvatInuM nAma jovA maLe che. AthI prastuta kalpanA anAgamika ane pazcAtkAlIna jaNAya che. (digaMbara saMpradAyanA Agamavatu vA AgamasthAnIya graMtha tiloyapaNastI ( trijJA ) (A. Isa. pa50) graMthamAM paNa dharaNaMdranA saMdarbhamAM prastuta banne nAmo anupasthita che.) 2. vairocyA ke padmAvatIdevInI upalabdha pratimAomAMthI ekeya chaThThA zatakathI pUrve laI jaI zakAya tema nathI. (sAhityamAM alabatta AnAthI thoDA kALa pUrve upAsanA-sUcaka stotro thaI gayAM hoI zake. padmAvatInA, IsvI pa75-600mAM korAyelAM layana maMdiro aMtargata, zilpa aiThoLa ane badAmImAM [digaMbara saMpradAyamAM] maLe che. A sivAya padmAvatyAlayanA ullekha karNATakamAM kadaMbavaMzIya tAmrazAsanomAM IsvI pamI uttarArdha ane chaThThInA pUrvArdha sudhInA maLI Ave che.) 3. saMdarbhagata stotramAM padya 3mAM vairoTyAnuM je varNana karyuM che te prAcInane badale tenA pratimAvidhAnamAM pachIthI dekhAtAM lakSaNone Avare che : yathA : nAgiNi nAgArUDhA nAgakarA nAgabhUsiyasarIrA / nAgehiM siramAlA nAgamuhA sA jae jayau // 3 // 4. cothA padyamAM tene " vijjA" ("vidyA=zakti) kahI che je hakIkata paNa vairocyA nirmantha-darzana aMtargata bahu prAcIna devatA hovAnuM mAnavAmAM bAdhA UbhI kare che; Agamika saMdarbhomAM ThekaThekANe AvatA laukika yakSo ane yakSIonA ullekhomAM vairoTyAnuM nAma jovA Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAnaMdilakata vairoTyAdevIstava' tathA 'upasargaharastotra'no racanAkALa 2 1 1 maLatuM nathI. 5. chaThThA padyamAM vIMchI Adi jherI jaMtuo, jAnavaro, rAnI pazuo tema ja vyaMtarAdi agocara sRSTinAM malina sattvo (enA pratApathI) nAsI jatA hovAnI vAta karI che, je paNa stotra prAzmadhyakALathI vizeSa prAcIna mAnavAmAM rukAvaTa UbhI kare che. 6. e ja rIte padya 18thI laI 28 sudhImAM bhUjaga, rAkSasa, yAkinI, zAkinI, DAkinI, cora, (bhAlaka), hiMnna, (mUSaka?"), (mudgara?''), guhyakAdithI bacavAnI vAta che, je parathI to te mAnatuMga sUrinA prasiddha bhaktAmara stotra(A IsvITa dA-7mA saikA)thI paNa pachInI racanA hovAnuM bhAse che. 7. ane padya 8 ane 9 to ughADI rIte tAMtrika che : huMkAraMtaM ca visaM avisaTTa visaTTapallave ca / pArasa nAma zrIM hrIM paumAvai dharaNarAeNaM // 8 // sappa ! visappa sarIsava ! dharaNiM gacchAhi jAhi re turiaN| jaMbhiNi thaMbhiNi baMdhaNi mohaNi huM phuTTakAreNaM // 9 // A pagho jotAM to tene AThamA-navamA saikAthI to prAcIna mAnI zakAya tevI sthiti rahetI nathI. bIjI bAju padmAvatIno zvetAMbara saMpradAyamAM svIkAra dazamA zataka pUrve hovAnuM na sAhityamAM, na zilpamAM pramANa che. stotraracayitA zvetAMbara che eTale te tathyano paNa kALanirNaya karate samaye dhyAnamAM levo ghaTe. uparyukta tamAma muddAo lakSamAM letAM prastuta stavane kuSANakAlIna AcArya Arya naMdika, Arya naMdila, vA Arya naMdInI kRti hovAnuM mAnI zakAya tema nathI. jainomAM maMtravAda ja nahIM, taMtravAdanA praveza pachInI ja e racanA hoI zake. prabhAvakacaritakAra prastuta stotrathI paricita che17; paNa temaNe dIdhelA kathAnaka mATenuM mULa srota to pakaDAya tyAre kharuM. vairoyA-stavanI vastutayA Aje to prasiddhi nathI ane bhUtakALamAM paNa AgamonI AjJAnI upekSA karanAra mAMtrika jaina jatio dvArA thatI haze te upAsanA sivAya e keTaluM pracAramAM hatuM te jANavAne koI sAdhana upasthita nathI; paraMtu "upasargaharastotra (uvasaggaharathotta)" to eka ati prasiddha, ane nirjhanthonA zvetAMbara-digaMbara ema banne AmnAyomAM pracalita, stotromAMnuM eka che. kevaLa pAMca ja gAthAmAM nibaddha A stotranA kartA, naMdayuganA aMte ane maurya yuganA AraMbhe thaI gayelA, carama zrutakevalI bhadrabAhu hovAnuM zvetAMbara saMpradAyamAM paraMparAthI manAya che; kaMI nahIM toye prabaMdhakAronuM ema kahevuM che. paNa Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 mULa stotramAM, ke tenI pAzvadevagaNi viracita vRtti (IsvIsanuM 12muM zataka) ke caMdrAcArya kArita laghuvRtti (IsvIsano 13mo saiko9) aMtargata, tenA kartA bhadrabAhu (ke anya koI) hovAno jarA sarakho paNa izAro nathI. sva. munirAja zrI caturavijayajIe pahelAM to prastuta kRti uparakathita bhadrabAhusvAmi kArita mAnelI evo bhAsa thAya che"; paNa pachIthI mata badalIne tene jaina kathAnakomAM varAhamihiranA baMdhu manAyela, prathamathI bhinna evA, niryuktikAra bhadrabAhu (dvitIya)ne, tenA kartA mAnyA hoya tema lAge che. (sva) munivarya puNyavijayajI paNa evI mAnyatA dharAvatA hatA. paNa dvitIya bhadrabAhunA astitvane siddha kare evuM eka paNa pramANa upasthita nathI. carita-kathAnaka-prabaMdhAdimAM eka taraphathI bhadrabAhune guptakAlIna varAhamihiranA bhAI, to bIjI taraphathI vaLI emane mauryakAlIna Arya yazobhadranA ziSya ane Arya sthUlabhadranA guru batAvyA che ! A ghora kAlAtikrama ane visaMvAda, tema ja kathAmAM kathela sAmpradAyika tattvo pAchaLa tathya eTaluM ja che ke varAhamihirathI bhadrabAhunI sarasAI jaina kathAkArone batAvavI hatI, paNa tethI to koI aitihAsika saccAI siddha nathI thatI. hakIkatamAM niryuktionA kartA koNa hatA ane upasargaharastotranA kartA koNa hatA teno nirdeza koI srotamAMthI prApta thayo nathI. puNyavijayajInI eTalI vAta to sAcI lAge che ke niryuktio (keTaleka aMze uttara kuSANa ane guptakAlIna saMgrahaNIone AdhAre) jainAgamonI vAlabhI dvitIya vAcanA (I. sa. 103/pa16) pachI turatamAM thayelI che. (ene I. sa. parapanA arasAnI racanA gaNI zakAya.) paNa ethI upasargaharastotranA kartA ane kALanI samasyAno ukela thato nathI. mahArASTra prAkRtamAM racAyela mULa stotra A pramANe che : uvasaggaharaM pAsaM pAsaM vaMdAmi kammaghaNamukkaM visaharavisaninnAsaM maMgalakallANa AvAsaM // 1 // visaharaphuliMgamaMtaM kaMThe dhArei jo sayA maNuo / tassaggaharogamArI duTThajarA jaMti uvasAmaM // 2 // ciTThau dUre maMto tujjha paNAmo vi bahuphalo hoi / naratiriesu vi jIvA pAvaMti na dukkhadogaccaM // 3 // tuha sammate laddhe ciMtAmaNi kappapAyavabbhahie / pAvaMti aviggheNaM jIvA ayarAmaraM ThANaM // 4 // iya saMthuo mahAyasa ! bhattibbharanibbhareNa hiyaeNa / tA deva ! dijja bohiM bhave bhave pAsa ! jiNacaMda ! ||5|| Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryAnaMdilakRta vairoTyAdevIstava" tathA "upasargaharastotra'no racanAkALa 213 teno zabdArtha zrI caMdrasUrie saMskRtamAM Apyo che jenA AdhAre gujarAtamAM bhAvArtha nIce mujaba tAravI zakAya: 1. upasargane haranAra, viSadharanA viSano vinAza karanAra (yakSa) pArzvane, tema ja karma nathI mukta, maMgala ane maMgala-kalyANanA AvAsa rUpa (jina) pArzvane vaMduM chuM. 2. (A) viSadharaphuliMgamaMtrane je manuSya sadA kaMThastha rAkhe tene graha dazAnuM, roga, marakI(ityAdi)nA AvirbhAvanuM, ke AkarA tAvanuM upazamana thAya. 3. maMtra to dUra paNa ApanA praNAma mAtra paNa bahu phaLa ApanAra che. Apane praNAma karanAra manuSyo vA prANIo du:kha ke durgatine prApta thatA nathI. 4. Apane samyapha rIte grahaNa karavAthI ciMtAmaNiratna ane kalpavRkSathI prApta thAya tenAthI) paNa adhika phaLa prApta thAya che, ane jIvo nirvibe ajarAmara sthAnane prApta kare che. 5. he mahAyaza, he deva, he caMdra samAna pArzvajina, bhaktithI pUrNa bharela hRdayathI huM saMtuti karuM chuM ke bhavobhava saMbodhi dejo ! Ama stotra maMtrapUta che ane nAgaviSa utAravA mATe, grahadazAnA prabhAvathI mukta thavA mATe, mahAmArI samAna roga-vimokSa, tathA javAropazamananA uddezathI kartAe racyuM che. dekhItI rIte ja Ano racayitA Agama yugano nathI ja ane racanA-rIti ane bhASA paNa prAphamadhyakALa pUrveno kALa batAvatA hovAnuM bhAgye ja mAnI zakAya. paNa kALanirNayanI cAvI to pahelA ja padyanA prathama caraNamAM che. temAM pAsa (pArtha) zabda be vAra Ave che. TIkAkAre pahelA, upasargane haranAra "pAsa"no artha "pArzvayakSa karyo che, jayAre bIjA, karma-vRttithI mukta thavAmAM nimitta bananAra "pAsa"no artha "jina pArzva karyo che ne tenA aucitya viSe koI zaMkAne kAraNa nathI; kemake siddhAtmA(vimukta-AtmA)ne nirjhanthadarzana sarvajJa-sarvadarzI to mAne che paNa kartA rUpe nahIM. AthI jina pArzva upasargane harI na zake, paNa zAsana-devatA.A kArya karI zake; ethI upasarga karavAnI prArthanA pArzvajinane nahIM, emanA nAmerI ane emanA ja zAsanadeva, pArzvanayakSane kare che. paNa pArzvayakSanI kalpanA paNa moDenI ja mAnavAnI rahe che. tIrthakaronA zAsana rakSakarUpe yakSa-yakSiIono vibhAva sAhitya ke pratibhA-sarjanamAM navama zataka aMtima caraNathI pUrveno nathI, ene lagatuM koI ja pramANa nathI. samavAyAMgasUtramAM 24mA sthAnamAM yakSa-yakSiIono ullekha ja nathI. ane anugupta kALa sudhInA Agamika ke anya sAhityamAM paNa te nirdeza maLatA nathI. zailInI dRSTie paNa stotra pAdalipta sUri(dvitIya) (prAyaH IsvI 700-725)nI "gAtAjuhaleNa" nAmaka be ja gAthAmAM Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 nibaddha vIrastutine (je suvarNasiddhi-stava manAya che) amukAMze maLatuM Ave che. joke digaMbara saMpradAyamAM A stotra bhaktAmara stotrakAra mAnatuMga sUrinuM raceluM manAya che; paNa mAnatuMgasUrinA prAkRta stotra-bhayahara-nI zailIthI A stotranI zailI judI paDI Ave che : temAM kAvyatattvano prAyaH abhAva varatAya che ane "mAnatuMganuM mudrArUpeNa nAma paNa aMtima padyamAM upasthita nathI. koI maMtra-parasta caityavAsI jatinI A racanA che. zailI ane vastune lakSamAM letAM "upasargaharastotra'ne vahelAmAM vaheluM IsvIsanA navamAM zatakanA uttarArdhamAM mUkI zakAya. TippaNo : 1. saM. jina vijayamuni, siMdhI jaina graMthamAlA, graMthaka 13, amadAvAda-kalakattA 1940. 2. juo zrIprabhAvakacaritra (bhASAMtara), zrI jaina AtmAnaMda sabhA-bhAvanagara, bhAvanagara visaM. 1987 (Isa. 1931), ''prastAvanA," pR. 22, 3, vairoTyAnI mUrtionAM aMkana dasamA zataka (ke bahu bahu to prAzmadhyakALa) pahelAM maLatAM nathI. enA saMbaMdhI AkhIye daMtakathA caityavAsIoe upajAvI kADhelI jaNAya che. 4. saM. muni puNyavijaya, jaina-Agama graMthamAlA, graMtha 1, zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI 1968, sUtra 6, 'tharAvaliyA,' pR. 6, 5. NANammi daMsaNammi ya tava viNae NiccakAlamujjuttaM / ajjAnaMdilakhamaNaM sirasA vaMde pasaNNamaNaM / / rijhUtra 6.26 6. naMdIsUtramAM je therAvalI che temAM Arya bhadrabAhu pachI AvatAM nAmo kramabaddha nathI. ahIM je samayAMkana karyuM che te Arya maMgu (mAghahastI), AryanAgahastI Adino saMbhAvya kALa lakSamAM laI tenA AdhAre AryanandilanI vidyamAnatAno kALa paNa kuSANayugamAM mAnyo che 7. juo mAro lekha, "Apropos of Mahavacaka Arya Nandi Ksamasramana, Sri Dinesacandrika (Studies in Indology), Eds. B. N. Mukherjee et al, Delhi 1983, pp. 141-147. 8. juo "vairoDhaTrevIstava," jaina stotrasaMvAda, prAcIna (jaina) sAhityoddhAraNagraMthAvalI, prathama bhAga, saM. caturavijayamuni, amadAvAda 1932, pR. 347-350. 9. ejana, pR. 348. 10. saMta paM. becaradAsa jIvarAja dozI, viyAdipattisutta, dvitIya bhAga, jaina-Agama-graMthamAlA, graMthAMka 4 (bhAga 2), zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI 1978, sU. 13, pR. 500. 11. saM. muni jaMbUvijaya, TAiiAsunna samavAyaMsu , jaina-Agama-graMthamAlA, graMthAMka 3, zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaI 1985, tadaMtargata sthAnAMgasUtra, 4.1 273, pR 105. Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AnaMdilakRta vairoTyAdevIstava" tathA "upasargaharastotra'no racanAkALa 215 12. vyAkhyAprajJaptimAM ""cha" nAma ApyAM che ane sthAnAMgamAM "cAra" nAma batAvyAM che. bannenAM nAmo bilakula judAM che. 13. nai to 0, bhAga 1, pR. 347. 14. prAcIna stotromAM aSTamahAbhayAdi dUra thatA hovAnI to vAta kahI che; paNa ahIM kathita jherI jaMtuo AdinI vAta nathI. AthI paNa stotra madhyakAlIna hovAnuM saMbhave che. 15. vyAlakano eka artha 'sarpa sarakhA sarisRpa sarakho thAya che. 16. zabda spaSTa nathI eTale artha paNa spaSTa nathI. 17. ejana. emaNe prastuta "carita'mAM teno ullekha karyo che. juo y0 20, pR. 21. tyAM stotranI zarUAta namaka unanA stava AryAnanTile batAvyAnuM kahyuM che, jayAre upalabdha prakAzita stotramAM te namana pAsanAe evA zabdothI prAraMbha karyo che. 18. rAjazekhara kRta prabaMdhakoza(IsvI 1349)nA "bhadrabAhu-varAha prabaMdha"mAM tevo spaSTa nirdeza che. juo saM. jinavijaya, siMdhI jaina graMthamAlA, graMthAMka 6, zAMtiniketana 1935, pR. 2. A sivAya saMghatilakanI samyaktasakhalikAvRtti I. sa. 1366)mAM paNa evo ja ullekha che. noMdha mATe juo saM. caturavijayamuni "prastAvanA," maMtrAdhirAjaciMtAmaNi (jainastotrasaMdoha, dvitIya vibhAga), zrI prAcIna jaina sAhityoddhAra graMthAvalI, caturthapuSpa, amadAvAda 1936, pR0 8. 19. pArjacaMdragaNinI laghuvRtti mATe juo jainastotrasaMdoha, dvitIya vibhAga, pR. 1-7, ane caMdrasUrinI laghuvRtti mATe juo jainastotra saMdoha, prathama bhAga, prAcIna (jaina) sAhityoddhAragraMthAvalI, prathama puSpa, amadAvAda 1932, "ga-pariziSTa', pR. 67-76. 20. juo ''prastAvanA" (saMskRta) jaiva stosaMta, 1, pR. 5-6. 21. juo emanI gujarAtI "prastAvanA" jai. sto. saM, 2, pR. 3-12. 22. niryuktio prathama bhadrabAhu prAyaH (I. sa. pU. 325-290) dvArA racAyelI hovAnI je mAnyatA IsvI chaThThI sadIthI cAlI AvI che tene prastuta kRtionI bhASA, chaMda, ane AMtarika vastuthI jarAye samarthana maLatuM nathI. A vize (sva) munivara puNyavijayajI, jarmana vidvAno, ane A kSetranA anya bhAratIya vidvAno dvArA UhApoha thaI cUkyo che. 23. A kathana TIkAkAronuM che. paMdareka varSa pUrve banArasamAM mAre ghera paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyA tathA sAgaramala jainane meM kaheluM ke upasargaharastotra e prathama bhadrabAhunuM to nathI ja paraMtu kahevAtA dvitIya bhadrabAha(varAhamihiranA manAtA baMdhu)nuM paNa hoI na zake, kemake tIrthakaro sAthe saMbaddha 24 yakSayakSIonI kalpanAno navamI zatAbdI pUrve na to zilpamAM ke na to sAhityamAM sagaDa maLe che. pachIthI, moTe bhAge zramaNanA eka aMkamAM, te hakIkata sAgaramala jainanA lekhamAM (emanI potAnI zodharUpe) pragaTa thaI hovAnuM smaraNa che. Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgamasUrikRta saMskRtabhASAbaddha "caityaparipATIstava' saMdarbhagata saMskRta "caityaparipATIstavana"no pATha sana 1974mAM cAra hastapratonA AdhAre taiyAra karelo ane TippaNo sivAyano lekhano mukhya musado paNa tyAre ja lakhI rAkhelo. cAreya prata "zrI lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira'nA saMgrahanI che, jeno saMpAdanArthe ahIM sAbhAra upayoga karyo che. temAMnI "A" ane "B' saMjJaka prato lipi tema ja anya lakSaNothI 15mA zatakanA uttarArdhanI jaNAya che, jayAre C" ane "D' prata 10mA zatakathI prAcIna jaNAtI nathI : tenA kramAMka nIce mujaba che: A. 8471 / 13 B. 3448 C. 4398 D. rAdhanapurathI navaprApta : (kramAMka apAyo nathI.) badhI ja pratomAM thoDAM thoDAM vyAkaraNanAM, tema ja akSaro UDI gayA jevAM alano che: paNa milAna dvArA taiyAra thayelA pAThamAM pUrI spaSTatA varatAya che. mAro meLavelo pATha amadAvAda nivAsI (sva) paM. harizaMkara aMbAzaMkara zAstrI, (sva) paM. bAbulAla savacaMda dozI, ane e varSomAM vArANasImAM rahetA paM. zatakari mukhopAdhyAye saMzodhI Apelo che, je badala e traNe vidvadharyono ahIM sAnaMda RNa svIkAra karuM chuM. pratonA pAThamAM, zlokonA kramamAM, khAsa karIne zloka 14 pachI meLa nathI, kema ke koI koI pratomAM zloko vadhatA-ochA che. to koImAM eka zloka maLe che to koImAM bIjo : (AmAMnA keTalAka prakSipta jaNAya che, je vize AgaLa upara vizeSa kahIza.) paNa ahIM saMpAdananA niyama pramANe (ane e kALe lAda.mAM anusarAtI paddhati anusAra) koI eka pratane mukhya mAnavAnI jarUra hoI, "A' ne pasaMdagI ApelI. joke te paNa kSepaka zlokathI taddana mukta nathI. ekaMdare "B' pratano pATha saumAM vizeSa zuddha che : paNa te prata pAchaLathI maLI hoI tene mUlAdhAra banAvI zakAI nathI; kiMtu tenAM pAThAMtaro noMdhI, mULapAThamAM tenAM vizuddha rUpo AvarI lIdhAM che. stavakAra "saMgamasUrinuM nAma badhI ja pratomAM, chevaTanA bhAgamAM aMtima zloka pUrvenA zlokamAM, maLe che. temanA gaccha, ke guruparaMparA vize tyAM kaMI ja jaNAvavAmAM AvyuM nathI, ke na to upalabdha sAdhano dvArA te viSayamAM kazuM jANI zakAya che. stavamAM racanA-saMvat paNa Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgamasUrikRta saMskRta bhASAbaddha "caityaparipATIstava 217 Apyo nathI. purAtana kALanA "saMgama sthavira', ke AThamA-navamA zatakamAM thayelA saMgamasIha muni, ke zatruMjaya para saM. 1064 / I. sa. 1008mAM anazana karI kALadharma pAmelA muni "saMgamasiddha to tenA kartA hoI na zake, paNa bharUcanI eka saM. 1113 / IsvI 1063nI tulyakAlIna jina dhAtupratimAnA lekhamAM ulikhita "saMgamasiMhasUri' sAMprata racayitA hovAno saMbhava vize vicAra karIzuM. stavano racanAkALa, ane ethI stavakAra saMgamasUri'nI vidyamAnatAnA samayano nirNaya aMdaranI sAmagrInA parIkSaNa parathI AgaLa upara ahIM karIzuM. stava vize vadhu vicAratAM pahelAM tenI aMdaranI vastu vize jANI laIe. saMgamasUri prAraMbhanA traNa zlokamAM judA judA devalokomAM tema ja vaitADhya, kulAcala, nAgadaMtagiri, vakSArakUTa, iSakAra, mAnuSottara, naMdIzvara, rucakagiri Adi jaina AgamapraNIta bhUgoLanA pratiSThita parvato para ane hRda (taTAka), kuMDa, varSa (parvata), sAgara ane nadI taTe birAjamAna jinavarAvalIno jayakAra bolAvI, pachI bhAratavarSanA pramukha aitihAsika ane mahimApUta jaina tIrthono ane prastuta tIrthonA mUlanAyaka jinono ullekha karI, temano jaya vAMcche che. te pachI bahukoTi saMkhyAmAM puMDarIkAdi sAdhujano jyAM siddha thayA che te, sau tIrthomAM Adi evA, zatruMjayagirino jaya thAo tema kahI (4), aSTApadAdri para potapotAnAM varNa ane kada sahita bharatacakrIkArita ratnamaya (covIsa) jinabiMba (pa), tyArabAda jyAM vIsa jino mokSe gayA che ne jyAM (temanAM) devanirmita stUponI hAra che te sametagirirAja (6), te pachI takSazilAnagarImAM yugAdi RSabhajinanAM pagalAM paDelAM te sthAne cakrIbaMdhu bAhubalie nirmAvela hajAra ArAnuM ratnamaya dharmacakra (7), ne tyArabAda mathurAnagarImAM supArzvajinanA samayano ane hajI paNa devatAo jenI arcanA kare che te devanirmita stUpano jayakAra gajAve che (8). A pachI brahmadra, dazAnana (rAvaNa), ane rAmacaMdrAdithI pUjita aMgadikAnagaranA ratnamaya jinabiMbano (9), ane gopagiri para AmarAjAe doDha karoDano kharca karI banAvela jina vIranA bhavanano (10), harivaMzabhUSaNamaNi bhRgukacchamAM, mahAnadI narmadAnA taTe, zakunikAvihAramAM jinavara munisuvratano jaya kahe che (11). tyArabAda kramamAM, jenA amaromAM mukhya evA iMdra kalyANatraya karyA che te (jinavara) nemi jyAM birAje che te mahAgiri raivatakano (12), te pachI brahmazAMti yakSa dvArA pratisthApita moDherapura(moDherA)nA sahasta bibavALA zrI vIrajinezvara (13), ne valabhIpurathI Aso sudi pUrNimAne dine rathamAM ravAnA thaI ni, ai. bhA1-28 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 zrImAlapura(bhinnamAla)mAM sthira thayelA zrIvIra jina (14), te pachI staMbhanaka(thAMbhaNA)nA jinabhavanamAM satizayayukta jina pArzva, ane jyAM pote pagalAM karelAM te muMDasthalamAM saMsthita jina vI2 (15), te pachI vidyAdhara nivinima kulanA nAtha kAlikAcArye kAzaCdamAM pratiSThita karela jina vRSabha (16), tyArabAda pAMDavamAtA kuMtIsUnu yudhiSThiranA putroe nAzikya(nAzika)mAM sthApelA zrI caMdraprabha (17), te pachI nAgendra-caMdra-nivRtti-vidyAdhara (gacchanA AcAryoe) sopArakamAM (ke pAThAMtare arbudAcale) rahelA yugAdi jinapuMgavano (18), ane vimalamaMtrIe karAvela, arbudanaga paranA RSabhano, ne e ja padyamAM gokulavAsI (zrIkRSNanA pAlaka-pitA naMda)' dvArA pratiSThita zAMtijina(19)no jaya thAo tema kahyuM che. 218 ATaluM kahyA pachInA be zloko(20-21)mAM sAdhAraNa rUpeNa kalikuMDakukuTezvara, caMpA, zrAvasti, gajapura (hastinApura), ayodhyA, vaibhAragiri, pAvA (pAvApurI), jayaMti (ujjaina), omakAra (oMkAramAMdhAtA), vAyaTa (vAyaDa), jAlyodhara (jAlihara), citrakUTa (citoDa), satyapura (sAMcora) brahmANa (varamANa), ane pallikA (pAli) ityAdi sthaLonA RSabhAdi tIrthaMkarono jayakAra kahI, bIjA paNa je koI trilokane vize tIrtho hoya tyAMnAM biMbone 'saMgamasUri' vaMde che tema kahyuM che. te pachI Avato ane anyathA jANIto zloka pAchaLathI umeryo hoI prakSipta gaNavo joIe. (B pratamAM te maLato nathI.) temAM trilokasthita zAzvata-azAzvata (kRtrima-akRtrima) tIrthabhavananone pote namaskAra karatA hovAnuM jaNAve che. A stavanA kalevarane tapAsI jatAM temAM be vAta to prathama dRSTie ja sAme Ave che. kartA tene eka bAjuthI sakalatIrthavaMdanAstotra (ke zAzvatAzAzvata-caityavaMdanA stava) banAvavA mAge che ane ethI UrdhvalokamAM rahelAM jinabhavano tema ja cUrNio kathita mAnuSI pahoMca bahAranA, jaina bhUgoLa-kathita, parvato para kalpelAM tIrthonI vAta kare che; to bIjI bAjuthI itihAsaprasiddha mAnavanirmita tIrtho, 52ma mahimAvaMta jina pratimAo dharAvatAM jinAlayasthAno Adino thoDAka vistArathI ullekha kare che. kartA pote pazcima bhAratanA hoya tema jaNAya che; paNa temanA vyApamAM keTaleka aMze uttara bhArata AvI jAya che : ane tema thavAthI temanI kRti 'tIrthamAlA'no paNa AbhAsa karAve che. temAM yAtrAhetu na hoI, te Ama to 'caityaparipATI' vargamAM mUkI zakAya nahIM. e eka prakAranuM 'tIrthavaMdanAstavana' ja banI rahe che. mahimna jinabhavano ane evAM ja sthAno vaMdanArthe pasaMda karyAthI AvAM sthaLonI vacce rahelAM anya ghaNAM jaina devasthAno choDI devAmAM AvyAM che. te kALanAM pazcima bhAratanAM suprasiddha jaina kendromAMthI pattana (aNahillapATaka) ane tenA paMcAsarA pArzvanAthano, ane devapattana tema ja tyAMnA valabhyAgata jina caMdraprabhano ullekha karyo nathI. jyAre bIjI bAju satyapurano ullekha thayo hovA chatAM te saMdarbhamAM tenA parama pratiSThita vIrajinano ullekha nathI. jAloranA, tyAM Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgamasUrikRta saMskRtabhASAbaddha "caityaparipATIstava" 219 rahelA AThamA zatakanAM traNa prasiddha maMdiro-pratIhArarAja nAgabhaTTa kArita manAtI yakSavasatI', ne udyotanasUrinA guru virabhadrAcArye baMdhAvelA AdinAthanA maMdirano, ke tyAMnA dazamA zatakamAM paramArarAja caMdane baMdhAvela zrIvIranA "caMdanavihAra'no-paNa ullekha nathI. chatAM ekaMdare temAM anyathA e kALe prasiddha ane garimA-mahimAmaMDita sau jinatIrthonI noMdha levAmAM AvI che; ane kyAMka kyAMka thoDI zI, paNa anyatra nahIM maLatI tevI, mahattvapUrNa mAhitI paNa noMdhI che, je vize have vigatavAra joIe. zatruMjaya pratyakSa ane spRzya, darzanalabhyatIrthomAM puMDarIkAdi mahAtmAo jayAM mukti pAmyA che, ne AdIzvaradevanAM jyAM (madhyakAlIna mAhAbhyAdi graMtho anusAra) pagalAM thayAM che, te zatruMjayagirine sau prathama stavakAre smaryA che. zatruMjayazailAlaMkAra yugAdideva saMbaMdhamAM vizeSa kahyuM nathI. aSTApada aSTApada pahADa ayodhyA pAse hato ke himAlayanI zRMgamAlAmAM Avela parama punita kailAsa e ja aSTApada te ekadama sunizcita nathI. paNa pachInA jaina kathAnakomAM RSabhadeva ane mahAvIra svAmInA gaNadhara gautamanA upalakSanI kathAomAM te khUba prasiddha che. aSTApadanI pUjanArthe pratIka racanAo pazcima bhAratamAM ochAmAM ochuM 12mA zatakathI thavA lAgelI; AthI eno mahimA madhyakALamAM ghaNo haze tema jaNAya che. A pahADa para bharatacakrI vinirmita (yugAdideva sahita) potapotAnAM varNa-mAna-ane sthAnayukta (24) jinonAM ratnamaya biMbono nirdeza saMgamasUri kare che. sametazikhara bihAramAM AvelA ane pArzvanAthanA pahADa tarIke oLakhAtA sametazikhara vA sammadagirino mahimA 13mAM zatakamAM pazcima bhAratamAM khUba haze tema maMtrIzvara vastupAle giranAra para karAvela tenA pratIka-tIrtha uparathI jaNAya che. sametazikharanA paTTo paNa IsvIsanA 12mA-13mA zatakamAM thavA lAgelA. sammadagiri para vIsa tIrthaMkaro mokSadharma pAmyAnI Agamika anuzruti che. (kalpapradIpakAra jinaprabhasUrie sakhkhatAcalatIrthane kema choDI dIdhuM te samajAtuM nathI.) A pahADa para prAcInakALe jinacaityo hato tevA to ullekha maLatA nathI; paNa saMgamasUri tyAM devanirmita stUponI hAra hatI kahI eka mahattvanI vAta tarapha dhyAna dore che. saMbhava che tyAM mULe pArzvajinano stUpa karavAmAM Avyo hoya, ane tethI tenuM tIrtharUpe mahattva sthapAI jatAM tyAM sallekhanA dvArA devagata thayelA, pachInA pArthApatya munionA paNa Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 nAnA nAnA stUponI racanA thaI hoya. takSazilA takSazilAmAM RSabhadevanAM jyAM pagalAM thayelAM tyAM bAhubalie hajAra ArAnuM maNimaya dharmacakra karAvyAnuM saMgamasUri kahe che. takSazilAnA dharmacakratIrthano ullekha AcArAMganiryukti (A. I. sa. pa25) tema ja prAkRmadhyakALa evaM madhyakAlIna sAhityamAM maLe che. mathurA mathurAnA kuberAdevI nirmita manAtA supArzvajinanA sUpano jinaprabhasUrie kalpapradIpa aMtargata "mathurAbhidhAna kalpamAM AkhyAyikA sameta ullekha karyo che. enAthI A lagabhaga basoeka varSa pUrveno ullekha hoI, ane ethI jinaprabhasUrithI prAcIna paNa bhASyakAro cUrNikAronI chaThThA-sAtamA saikAnI noMdho pachIno hovA chatAM, mahattvano gaNAya. sUpa alabatta supArzvanAthano nahIM paNa 23mA jina pArzvanAthano hato. aMgadikA ahIMnA kathAnaka-pratiSThita ratnamayabiMbane pUjavAnuM kahevAmAM AvyuM che. A tIrtha viccheda pAmyuM che ane te saMbaMdhamAM vizeSa khoja karavAnI jarUra che. gopagiri ahIM AmarAjAe koTi dravyanA vyayathI nirmAvelA moTA maMdiranA virajinano jaya kahyo che. prabaMdhAdi sAhitya anusAra A maMdira bappabhaTTisUrinA upadezathI AmarAye IsvIsanA AThamA zatakanA trIjA ke cothA caraNamAM baMdhAvyuM haze, paNa teno patto lAgato nathI. A maMdirano anya caityaparipATIkAro paNa ullekha kare che, ane sAMprata ullekha A saMbaMdhanA jUnAmAM jUnA paikIno eka che". bhRgukaccha bhRgukacchamAM, prabhAvakacarita (saM. 1334 I. sa. 1278) Adi graMtho anusAra Arya khapUTAcArye, IsvIsananI trIjI-cothI sadImAM uddharAvela jina munisuvratanuM, 'zakunikAvihAra' nAmaka vikhyAta tIrtha hatuM teno jaya sUri-kavie ahIM gAyo che. A maMdiranuM udayana maMtrInA putra AdmabhaTTa I. sa116panA arasAmAM navanirmANa karAveluM. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgamasUrikRta saMskRtabhASAbaddha "caityaparipATIstava" 2 21 raivatakagiri ariSTanemi jinanA traNa kalyANaka jyAM thayelAM te mahAgiri raivatakano jaya kahyo che. neminAthanA A purAtana Alayano daMDanAyaka sajajane I. sa. 1129 (ke pachI IsvI 1120 ?)mAM navoddhAra karAvelo. moDherapura moDherAmAM bappabhaTTisUrinA guru siddhasUri dvArA vaMdita vIrajinanA maMdirano ullekha prabhAvakacarita Adi graMthomAM maLe che. madhyakALamAM tenI ghaNI khyAti hatI. ene lagato A eka prAcInatama sAhityika ullekha hoI, tenuM mUlya ghaNuM che. pratimA brahmazAMti yakSa kArita hatI tevI daMtakathA sAthe te sAta hAtha (lagabhaga 10 phITa) UMcI hatI tevI agatyanI mAhitI ahIM maLe che. asalI maMdirano to muslima AkramaNa samaye nAza thaI cUkyo che. hAlanuM maMdira ghaNA kALa pachInuM che. moDherapura-mahAvIranuM mahimAsvarUpa-avatArarUpa-maMdira vastupAlanA samaya pUrve zatruMjaya para hatuM. zrImAlapura AThamA zatakanA aMtima caraNamAM valabhIbhaMga samaye keTalIka jinapratimAo anya surakSita sthaLe gayAnI anuzrutio kalpapradIpa (IsvIsanI 14mI sadIno pUrvArdha) ane prabaMdhaciMtAmaNi (saM. 1361 / I. sa. 1305) Adi prabaMdhAtmaka sAhityamAM maLe che". valabhIthI, nagaranA yavano dvArA I. sa. 784mAM thayelA bhaMga pUrve, rathamAM nIkaLelI jina mahAvIranI pratimA azvina pUrNimAne dine zrImAlapura(bhinnamAla, bhillamAla)mAM AvI sthira thayAno A ullekha jUnAmAM jUno hoI, tenuM aitihAsika dRSTie ghaNuM mUlya rahyuM che. staMbhanaka staMbhanakamAM navAMgavRttikAra abhayadevasUrie saM. 1111(I. sa. 1055; paNa navA maLelA prabaMdha pramANe IsvI saM. 1131 | I. sa. 1075)mAM jamInamAMthI pragaTelI pArzvanAthanI pratimAnI pratiSThA karelI. A pratimA saddaatizayayukta manAtI ane tenuM madhyakAlIna pazcima bhAratanAM jaina tIrthomAM AgaLa paDatuM sthAna hatuM. A mahimnatIrthano sUrikavie jaya gAyo che. staMbhana pArzvanAthanAM avatArarUpa maMdiro maMtrIzvara vastupALe giranAra ane zatruMjaya para baMdhAvelAM. muMDasthaLa muMDasthaLamAM 11mA zatakanA madhya bhAge ke uttarArdhamAM baMdhAyela jinavIranuM maMdira che. Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 2 2 nirjhantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 ahIM svayaM mahAvIra chadmasthAvasthAmAM AvI gayAnI mAnyatA IsvIsanA 13mA-14mA zatakanA sAhityamAM (ane abhilekhamAM paNa) maLe che tema ja abdapaMthakamAM jIvaMtasvAmI mahAvIranI 11mA zatakanI mUrtio maLI AvI che (je sirohInA ajita jinanA maMdiramAM, jodhapuranA sarakArI saMgrahAlaya Adi sthaLomAM jovA maLe che.) A anvaye A tIrthanuM madhyakALamAM ThIka ThIka mahattva haze tevuM lAge che ane A mAnyatAnI noMdha leto A kadAca sauthI jUno vAlmayika ullekha che. stavakAra A tIrthane pUjavAnuM kahe che. kAza9da amadAvAda pAsenA kosindrAmAM, vidyAdharapati kAlikAcArya-pratiSThita manAtA, jina RSabhanuM prAcIna maMdira hatuM. stavakAra teno jaya kahe che. valabhIbhaMga samaye devapattana, vardhamAnapura, zrImAla uparAMta kAzahRdamAM paNa pratimA AvelI, evI pazcAtkAlIna anuzrutio A tIrthanI prAcInatAnuM kaMIka aMze samarthana kare che. AthI sAMprata stotramAM A tIrthano ullekha mUlyavAna banI jAya che. (vartamAnamAM to A tIrthanuM mahattva rahyuM nathI.) nAziphTa nAsika kiMvA nAzikamAM caMdraprabhanuM sthAna hovAnuM jinaprabhasUrinA kalpathI siddha che. A maMdira pAMDavaputra dvArA pratiSThita manAtuM. tene lagato A prAcInatama ullekha che". sopAraka sopArakamAM jIvitasvAmI RSabhadeva bhagavAnanuM tIrtha hovAnuM jinaprabhasUrie noMdhyuM che. rAjazekharasUri kRta prabaMdhakozamAM "hemasUriprabaMdha" aMtargata prAsaMgika rUpe sopArakanA bharatacakrIkArita jIvitasvAmI RSabhadevano ullekha karelo che. madhyakALamAM sopAraka vikhyAta jinatIrtha haze tema lAge che. 15mA zatakamAM bRhatapAgacchIya udayadharmasUri ahIMnA jIvitasvAmIno ullekha kare che ane sopArA zatruMjayanI taLeTI hovAnuM kahe che. A sivAya sopArakatIrtha para keTalAMka stotro paNa 15-16mA saikAmAM racAyelAM. - stavakAra ahIM nAgendrAdi cAra prAcIna kulonA AcAryoe sthApelA RSabhadevanA maMdirano jayakAra kare che. A cAra kulonI vajasvAmInA samayamAM sopArAmAM utpatti thaI hovAnI mAnyatA madhyakALamAM hatI. Aje A prAcIna jainatIrtha prAyaH viccheda thayuM che. abdanaga A pachI, vadhArAmAM, vimala "narendra (maMtrI)e karAvela arbada parvata paranA RSabhano jaya kahyo che. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgamasUriSkRta saMskRtabhASAbaddha 'caityaparipATIstava' gokulavAsa (gokulamAM Avela,) gokulavAsI (naMda) kRta zAMtinAthane pUjavAnuM kahI teno jaya kahyo che. somaprabhAcAryanA prabhAvakacarita(saM. 1334/ I. sa. 1278)mAM bappabhaTTisUrie gokulavAsamAM naMde karAvelA tIrthezvara zAMtine vAMghAnA ullekha maLe che, te u52thI prastuta maMdira gokulamAM hatuM ane te (zrIkRSNanA pAlakapitA) naMde karAvyAnuM madhyakALamAM manAtuM hovAnuM sUcita kare che. hAla A tIrtha naSTa thaI cUkyuM che. prabhAvakacaritathI sAMprata ullekha prAyaH doDhasoeka varSa purANo hoI mUlyavAna banI rahe che. prakSipta gAthAo 14mA zloka sudhI to badhI pratomAM pATha thoDA thoDA bheda sAthe ekasarakho cAlyo Ave che; paNa pachIthI AvatA mULa zlokonI nyUnAdhikatA tema ja keTalIka kSepaka gAthAo AvatI hoI, kramameLa raheto nathI. vaLI eka pratamAM eka padya prakSipta thayuM che to bIjAmAM bIjuM, badhAmAM maLI, AvA vadhArAnAM kula cAra prakSipta padyo maLe che, jenA vize thoDo UhApoha karavo jarUrI banI rahe che. 223 AmAM prathama joIe vaDodarAnA, samudramAMthI vahANa mAraphata prApta jinabiMbano ullekha. A kevaLa eka ja pratamAMthI maLe che : ane tyAM te (evI ja kathA dharAvatA) staMbhana pArzvanAthanI pahelAM Ave che. ema jaNAya che ke vaDodarAvAsI yA vaDodarAnA premI koI munimahArAje A zloka banAvI dAkhala karelo che. eTaluM kharuM ke vaDodarAmAM saMpratirAjAe karAvyAnuM madhyakALamAM manAtuM hatuM evuM eka pArzvanAthanuM purAtana maMdira hatuM, je jIrNa thavAthI (vastupAlabaMdhu) maMtrI tejapALe teno uddhAra karAvyAnuM jinaharSagaNie vastupAlacaritra(I. sa 1449)mAM noMdhyuM che". Ama A jinAlaya prAcIna hoI, prakSepakartAne kaMIka AdhAra paNa maLI gayo. A pachI joIe to (ahIM 15mA zloka pachI) staMbhanapura pArzvanAthane lagatuM eka vadhArAnuM padya Ave che, je paNa kevaLa eka ja pratamAM ('D'mAM) jovA maLyuM che. vaLI prastuta pratamAM te 'aMgadikA' pachI, eTale ke navamI gAthA pachI ghusADavAmAM AvyuM che. stavanI zarUAtanAM padyomAM uttara taraphanAM ja tIrthonI vAta hoI, A paghanI kramamAM tyAM upasthiti paNa visaMgata che : (ahIM meM tene staMbhana-pArzvanAthavALA asalI 15mA pagha pachI kauMsamAM goThavyuM che.) saMdarbhagata padya eka ja vAtanI bIjA zabdomAM punarukti karatuM hoI, tema ja AgaLa darzAvyA te kA2Nosa2, prakSipta che. A pachInuM kSepaka pagha (ahIM 19 bAda) che te vimalamaMtrIe arbudazikhara para Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nigrantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 karAvelA RSabha jinezvaranA biMbane lagatuM che, je paNa mAtra 'D' pratamAM ja maLe che. paNa enI bhASA kRtrima jaNAya che, ane vimalamaMtrIvALI vAta uparyukta padya 19mAM eka vAra AvI gaI che. 224 AnA pachI tarata Ave che jAbAlipu2(jAlora)nA kAMcanigira paranA pArzvajinezvarano ullekha karatuM padya. prastuta jinanuM Alaya gurjarezvara kumArapALe saM 1222 / I sa. 1166mAM baMdhAveluM : paNa tenI prAcIna mahimAvaMta tIrthomAM gaNatarI nahotI thatI. zloka nipajAvanAre zailI mULa stavakAranI pakaDI che kharI; paNa A padya kevaLa 'C" pratamAM ja maLe che. koIe, jAlora taraphanA ke prastuta maMdira sAthe saMbaMdha dharAvatA vidvAn goSThika ke munie, te padya dAkhala karyuM haze. (stava-racanAno samaya to A maMdiranA nirmANa kALa pUrve, keTalAye dazakAo pUrveno che, je vize ahIM AgaLa upara joIzuM.) stavanA samApana pachI, puSpikArUpI zloka pachI (eTale ke 22 pachIthI) AvatuM padya spaSTatayA kSepaka che. eka samasyA 18mI gAthAmAM nAgendrAdi cAra gacchoe pratiSThAvela biMba sopArAnuM vivakSita che ke arbudAcala paranuM vimalamaMtrI kArita prAsAdanuM che te vAta thoDI samasyAprada che. sopArA tema ja arbudAcalavALI ema banne tIrthonI AdinAthanI pratimA cAra gacchonA AcAryoe pratiSThAvelI tevI vAto madhyakAlIna sAhityamAM noMdhAyelI che. ahIM B' ane 'C" pratomAM sopArakane sthAne 'arbudakRta' zabda che. jyAre 'D'mAM ahIMnA kramamAM Apela 19-20 padone sthAne ahIM gAthA 19 bAda kauMsamAM mUkelI arbudavALI kSepaka gAthA jovA maLe che. to AmAM sAcI vAta zuM hoI zake te vicAravA jevuM che. cAra AcAryo vize kahyA bAda be pratomAM (B' ane 'C' mAM) maLatA "arbudakRta" zabdamAM chaMdobhaMga hoI 'A' pratamAM che tema 'sopAraka' hovuM vizeSa samIcIna jaNAya che : 'D' pratavALA lipikA A asAmaMjasyathI anabhijJa nahotA, eTale temaNe to e AkhuM pada ja uDADI kevaLa AbUne lagatI navIna ja gAthA racI mUkI dIdhI che. stavakAra nAzikanI vAta karyA bAda A vAta karatA hoI, bhaugolika dRSTie AbU karatAM sopA2ka sthAna vadhAre baMdha bese che. AnI sAthe tarata ja vimalamaMtrIkArita arbudazikhara paranA biMbanI vAta stotrakAre vaNI lIdhelI che ane sopArA pachI, sopArAnI jema cAra AcAryoe pratiSThA karAvela AbU 52 vimalamaMtrIe karAvelA RSabha jinanA biMbanI vAtane, turata ja 'vizeSako jayati' ullekha dvArA samAvI lIdhI che. A AkhI garabaDa sopArA tema ja AbUmAM cAre prAcIna kulanA AcAryoe karAvela pratiSThAnI eka sarakhI anuzruti parathI thavA pAmI che : saMdarbhagata gAthAmAM 'sopAraka' hovuM vizeSa grAhya jaNAya che. Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgamasUrikRta saMskRtabhASAbaddha "caityaparipATIstava" 2 25 racanAkALa A stavanA racanAkALa saMbaMdhamAM (sva) paM. lAlacaMda bhagavAnadAsa gAMdhIe UhApoha karelo che, je ahIM temanA mULa zabdomAM uddhata karI AgaLa carcA karIzuM: "vi. saM. 1982mAM pATaNa jainasaMghano jUno bhaMDAra tapAsatAM DA39, naM. 35nI 155 patravALI pustikA(pA. 116thI 117)mAM eka prAcIna tIrthamAlA-stavana (zlo. 22) mArA jovAmAM AvyuM hatuM, je meM utArI lIdhuM che. tenA 21mA zloka uparathI tenA kartAnuM nAma saMgamasUri jaNAya che. A ja stotravALI bIjI eka prati phoTosTeITa karAvavA vakIla kezavalAla pre. modIe tathA zrIyuta jIvaNacaMda sA. jhaverIe mArI tarapha mokalAvI hatI, tenA aMtima ullekhamAM te stavanane pAdaliptaguru-zrIsaMgamasUrikRta (rUti zrIpatitapuruzrIsaMmajUnivRta stavana) sUcavyuM che. A stotranA 16mA padyane vi. saM. 1295mAM racelI gaNadhara sArdhazatakabRhavRtti (pR. 384)mAM sumatigaNie ciraMtana stotramAMnuM sUcavyuM che, tema chatAM A stotramAM vimale AbU para karAvela nAbhinaMdana(AdIzvara)nuM ane staMbhanapArzvanAthanuM smaraNa karela hovAthI A stotranI racanA vikramanI bAramI sadInA uttarArdha lagabhagamAM saMbhave che" 25 kula traNa pAdaliptasUri jANamAM che; eka to taraMgavaIkahA ane jyotiSakaraMDakanA kartA, je Arya nAgahastInA ziSya hatA, ane jeo pratiSThAnapuranA rAjA hAla-sAtavAhananA tema ja pATaliputranA (zaka) muruMDarAjanA samakAlika hatA ane ethI IsvIsananI bIjI-trIjI zatAbdImAM thayelA. bIjA hatA zatruMjaya para pratiSThA karAvanAra tema ja bhikSu nAgArjunanA guru vA mitra, jeo maitrakakALamAM, moTe bhAge sAtamA saikA uttarArdha ane AThamA zataka prAraMbhamAM thayA che. trIjA che nirvANakalikAkAra evaM puMDarIkaprakIrNakakAra pAdaliptasUri, jeo saMgamasiMhasUrinA ziSya maMDanagaNinA ziSya hatA : teo rASTrakUTa kRSNa(tRtIya)ne maLakheDa(mAnyakheTaka)mAM maLyAno ullekha 12mAthI laI 15mA zatakanA sAhityamAM chUTaka chUTaka maLe che. A tRtIya pAdaliptasUrino kALa AthI IsvIsanA dazamA zataka bIjA-trIjA caraNano Thare che. sAMprata stotranA racayitA saMgamamuni samayanI dRSTie AthI moDA hoI, traNemAMthI ekeya pAdaliptasUrinA guru na hoI zake. noMdha sArI peThe pazcAtkAlIna hoI bhramamUlaka jaNAya che. paM, lAlacaMda gAMdhIe tene AdhArarUpa gaNI nathI te vAta spaSTa che. racanAkALa vize vicAratAM vimalamaMtrIkArita abuMdanaga parano prAsAda (saM. 1088 | I. sa. 1032) ane navAMgavRttikAra abhayadevasUri pratiSThita staMbhana-pArzvanAtha(I. sa. 1075)no stavamAM ullekha hoI, tema ja sumatigaNikRta gaNadharasArdhazataka-bRhadravRtti(saM. 1295 / I. sa. 1239)mAM sAMprata stavano ullekha hoI, prastuta stava I. sa. 107pa ni, ai, bhA. 1-29 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 nigraMtha aitihAsika lekha-samuccaya-1 1239 vaccenA gALAmAM banyuM hovuM joIe; paNa I. sa. 1239mAM tene ciraMtana" (purAtana) stotromAM gaNAvA jeTalI pratiSThA maLI cUkI hatI. AthI enI racanAno asalakALa 13mAM zatakamAM jJAta nahoto. paM. gAMdhI tene vikramanA 12mA zatakanA uttarArdha eTale ke IsvIsanA bAramA zatakanA pUrvArdhamAM mUke che, te anumAna pramANamAM satyanI najIka jaNAya che. stotrAnI bhASA bahu UMcI koTinI nathI; temAM muMDasthalamahAvIranI "pAyAt pratikRti" vALI vAta, ke jenI sAhityamAM tema ja zilAlekhomAM 13mA zataka pahelAM noMdha maLatI nathI, te dIdhelI hoI A stotra e anAgamika vAta (jina mahAvIre abUdakSetramAM vihAra karyo hovAnI saMbaMdhanI vAta) pracAramAM AvavI zarU thaI haze te arasAmAM banyuM haze. vizeSa prakAza ajJAtagacchIya vIracaMdrasUriziSya devacaMdrasUrinA jIvAnuzAsana (saM. 1162 | IsvI 1106)mAM udbhUta padya parathI maLe che : "tathA 2 vAgaDhatIya janastotre padyate- 'namivinamikulAnvayibhividyAdharanAtha kAlikAcAryaiH / kAzahadazaMkhanagare pratiSThito jayati jinavRSabhaH // ' "27 uparyukta padya ApaNA stotramAM "zahRzaMvanAre' ne badale "divAkyanAre' evA vizeSa samIcIna pATha sAthe 16mA sthAne Ave che, ane tyAMthI ja te uddhata thayeluM jaNAya che. A jotAM stotra I. sa. 1106 pahelAM banI gayuM haze. moTe bhAge IsvI 1080-1100nA arasAmAM banyuM hovuM joIe. A mitino svIkAra karIe to te upalabdha anya ghaNAM madhyakAlIna stotrone mukAbale ThIka ThIka prAcIna gaNAya ane keTalAMka jaina tIrtho saMbadhamAM temAM mUlyavAna nirdezo hoI stava aitihAsika dRSTie mahattvanuM che. "sAdhAraNAMka" siddhasenanA tIrthamAlAstava(prAyaH I. sa. 1050-1075)29thI kALakramamAM te tarata AvatuM hoI tenuM mahattva che. bIjAM upalabdha thayelAM zvetAMbara-digaMbara tIrthavaMdanA koTInAM stavo A pachInA kALanAM che. TippaNo : 1. A viSayamAM ahIM spaSTatA sAthe carcA AgaLa upara karI che. 2. A padya anya racanAnuM che, je ahIM prakSipta thayeluM che. AnA srota vize huM anyatra vistArathI carcA karI rahyo chuM. 3. "aSTApada' parano mAro aMgrejImAM lekha ghaNA samayathI taiyAra paDyo che, je nirgasthanA caturtha aMkamAM chapAze. 4. bihAramAM gayA zahera pAseno kahaluA pahADa e asalI sametazaila (sammadazaila) hato. tyAM khaDaka para 20 jina kaMDArAyelA che ane guphAmAM pArzvanAthanI mUrti che, temaja eka madhyakAlIna khaMDita lekhamAM sammada...' akSaro paNa vAMcavAmAM AvelA. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgamasUrikRta saMskRtabhASAbaddha "caityaparipATIstava" 2 27 5. anyathA to takSazilA pUrNatayA bauddhatIrtha ja rahyuM che. A dharmacakratIrtha vize vizeSa khoja thaI hovAnuM jANamAM nathI. 6. mathurAnA sUpa para lakhanArAo have sAhityika ullekhomAM A stavanA ullekhano paNa samAveza karI zakaze. 7. prabaMdhAdi sAhityamAM teno sau prathama ullekha prabhAcaMdrAcArya kRta prabhAvakacarita(I. sa. 1278)mAM maLe che. tethI pUrve "bappabhaTTasUricarita" (IsvI 1235 pUrve) aMtargata prabaMdhacatuTyamAM teno ullekha thayo haze. 8.vizeSa mAhitI mATe juo sAMprata saMkalananA dvitIya khaMDamAM mAro "bhRgukaccha-munisuvratanA aitihAsika ullekho," zIrSakavALo lekha. 9. vaMthaLIthI thoDAM varSa pahelAM maLelA eka lekha anusAra A bIjI miti tarapha paNa nirdeza jAya che. sanuM 1129 to nAgendragathvIya vijayasenasUrinA revaMtagirirAsa(prAya: IsvI 1232 pachI tarata)nA AdhAre manAya che. 10. vistAra mATe juo mAro lekha "vAdI-kavi bappabhadisUri', nirgastha 1, amadAvAda 195, pR. 12 30, tema ja ahIM pR. 59-84. 11. A aMge DALa hariprasAda zAstrI emanA prasiddha grantha maitrakakAlIna gujarAta, bhAga 1-2mAM carcA karI cUkyA hoI ahIM vizeSa vistAra karavo anAvazyaka che. 12. juo vijayazIlacaMdrasUri, "trI tanmanAdhIzapravaMdhasaMprada', prabaMdha 32, anusaMdhAna aMka 9, pR. 55. 13. IsvIsanI 13mI sadI dvitIya caraNamAM prAkRtamAM racAyelI, aMcalagacchIya mahendrasiMha sUrinI aSTottarItIrthamAlAmAM muMDasthala tIrthamAM chadmasthAvasthAmAM mahAvIra ahIM vicarI gayelA tevI (paNa AgamathI aprAmANita) vAta noMdhAyelI che ane e yuganA thoDAka abhilekhomAM paNa TUMkamAM e vAtano ullekha maLI Avyo che. e badhA karatAM sAMprata kRtino ullekha lagabhaga so eka varSa vizeSa jUno che. 14. A tIrtha vize purAtattvanI dRSTie sarvekSaNa karavAnI AvazyakatA che. 15. Aje to eno mahimA bhulAI gayo che. 16, mULa pATha mATe juo "nAsikyapurakalpa,"vividha tIrthajanya, saM. jinavijaya, siMghI jaina granthamAlA graMthAMka 10, zAMtiniketana 1910, pR. 34-54. 17. juo ""hemasUri prabaMdha", dhanyavoza, siMdhI jaina granthamAlA, graMthAMka 3, saM. jinavijaya, zAMtiniketana 1935, pR. 98. 18. ahIM je jinAlaya haze te koMkaNadezanI sthApatyazailImAM bhUmijAdi varganI prAsAdajAtimAM vinirmita haze. 19. AnA vize vizeSa prastuta tIrthamAlAnA saMpAdana samaye kahevAmAM Avaze. 20. zrI bRhad nirgastha stutimaNimaMjUSA, bhAga 3, aMtargata A stotro levAmAM AvanAra che. 21. sopArakamAMthI nAgendrAdi cAra gacchonI utpattinI (bhramamUlaka) mAnyatA madhyayugamAM pracAramAM AvI Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 gayelI. 22. juo kamAvavA varata, siMdhI jaina granthamAlA, graMthAMka 4, saM. jinavijaya muni, amadAvAda-kalakattA 1940, pR. 105. 23. juo ahIM mULa pATha ane tyAM pAdaTIpo. 24. saMhIrAlAla haMsarAja, jAmanagara 1911, pR. 139, zlo 51-54. 25. juo emano lekha "siddharAja ane jaino" aitihAsika lekha-saMgraha, zrI sayAjI sAhityamAlA, puSpa 335, vaDodarA 1963, pR. 147. 26. mULa srota mATe juo ahIM TippaNa 12. 27. bIvAnuzAsana (zrIhemacaMdrAcArya graMthAvalI : 17, saMzo. bhagavAnadAsa prabhudAsa vIracaMda, pATaNa vi. saM. 1984 | Isa. 1928, pR. 11. 28. thoDAM varSa pUrve muni mahAbodhivijaya saMpAdita, bRhadgacchIya ajitadevasUrino svopajJa TIkA sahita mohobyulanavAdasthAnaka graMtha (vi. saM. 1185 / I. sa. 1129) prakAzita thayo che (muMbaI vi. saM. 2051 | I. sa. 1995) temAM svopajJa TIkAmAM uparyukta padya "stava"mAMthI TAMkyuM che ane tyAM je pATha che temAM 'kAzahRdAkhya nagare' ja che (tyAM pR9 pa2). jo ke tyAM paNa vaLI bIje thoDo pAThabheda to che ja, tyAM uphaeNkita padya A pramANe che. yadi stavanaprAmANyena sA zrAvakeNa kAryA, tdaa"na-vinamittAnvaya: vidyAdharanAthAvArtheH kAzahRdAkhye nagare pratiSThito jayati jinavRSabhaH // " 29. prakAzita samIkSita AvRtti mATe juo 20 ma. zAha, "sAdhAraNAMka siddhasenasUri-viracita prAkRtabhASAbaddha sakala-tIrtha-stotra," sambodhi Vol. 7, No. 1-4, April 1978-Jan. 1979, pR95-100. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgamasUriSkRta saMskRtabhASAbaddha 'caityaparipATIstava' zrIsaGgamasUrikRtam zrIcaityaparipATIstavanam (AryAvRttam) paJcAnuttarazaraNA graiveyakakalpatalpagata sadanAH / jyotiSkavyantara bhavanavAsinI jayati jinaparAjI // 1 // vaitADhyakulAcala' nAgadantavakSArakUTazikhareSu / hRda - kuNDa - varSa - sAgara - nadISu jayatAjjinavarAlI // 2 // iSukAramAnuSottaranandIzvararu cakakuNDala' nageSu / siddhAlayeSu jIyAjjinapaddhatiriddhatattvAsau // 3 // yatra bahukoTisaGkhyAH siddhimaguH puNDarIkamukhyajinAH / tIrthAnAmAdipadaM sa jayati zatruJjayagirIzaH ||4|| aSTApadAdrizikhare nijanijasaMsthAnamAnavarNadharAH / bharatezvaranRparacitAH sadratnamayA" jayantu jinAH ||5|| viMzatyAtIrthakarairajitAdyairyat zivapadaM prAptam / devakRtastUpagaNa: sa jayati sammetagirirAjaH 12 // 6 // RSabhajinapadasthAne bAhubalivinirmitaM sahastrAraM / ratnamayadharmacakraM takSazilA puravare jayati // 7 // madhurApurI" pratiSThaH supArzvajinaH kAlasambhavo jayati / adyApi surAbhyarcyaH zrIdeva"vinirmitastUpaH // 8 // brahmendradazAnana rAmacandramukhyaiH prapUjito 16 jayati / aMgadikAnagarasthe jinabimbe divyaratnamaye ||9|| yastiSThati varavezmani 97 sArddhAbhirdraviNakoTibhistisRbhiH / nirmApito' (S )marAjJA gopagirau " jayati jinavIraH ||10|| harivaMzabhUSaNamaNirbhRgukacche narmadAsarittIre" / zrIzakunikAvihAre munisuvratajinapatirjayati // 11 // nemeH kalyANakatrikama bhavanniSkramaNamamaramukhyakRtaM / yasminnasau mahAtmAraivatakamahAgirirjayati ||12|| 229 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23) nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 moDherapura nivAsI brahmopapadena zAntinAracitaH / svayameva saptahasta:22 zrIvIrajinezvaro jayati // 13 // zrIvalabhIpuranirgata rathAdhirUDho23 jino mahAvIraH / azvayujipUrNimAsyAM zrImAlapurasthito jayati // 14 // (udadhijalamadhyalabdhaM pravahaNamAnItamatizayasuramyam / vaTapadrakanagarasthaM jinaviMbaM naumi ratnamayam ||*) jayatisadatizayayukta stambhanaka niketano jinaHpArzvaH / pAyAt pratikRtipUjyo24 muNDasthala saMsthito vIraH // 15 // (amarana vinatacaraNAH sakalAdhivyAdhiduritazata haraNA / staMbhanakapuravarastho zrIpArzvajinezvaro jayati // )* namivinamikulAnvayabhividyAdharanAtha kAlikAcAryaiH / kAzahRdAkhyenagare5 pratiSThito26 jayati jinavRSabhaH // 16 / / pANDavamAtrAkuntyA saMjAte zrIyudhiSThire putre / zrIcandraprabhanAthaH pratiSThito27 jayati nAzikye ||17|| nAgendra-candra-nirvRtti-vidyAdhara sakalasaGghamukhyena / sopAraka pratiSThito yugAdijinapuGgavo jayati // 18 // vimalanarendrakRtastutiRSabho'rbudanagavizeSako jayati / jayatIha jagati zAntiH zrIgokulavAsi kRtapUjaH // 19 // (arbudazikhare ramye zrIRSabhajinezvararamya pratibimbam / vimalena vimalamatinA jayati kRtaM tridazakRtapUjam // ). (zrIjAbAla[li]pura sthitakAJcanagirizikharazIrSamANikyam / sakalakalikAle'pi zrIpArzvajinezvaro jayati / / )* kalikuNDakukkuTezvaraH campA-zrAvasti -gajapurAyodhyA:32 / vaibhAragiri-pAvA-jayanti puNyAni tIrthAni // 20 // OMkAranagara5-vAyaTa-jAlyodhara-citrakUTa-satyapure / brahmANa-pallikAdiSu RSabhAdijinA jayantyanaghA:39 // 21 // Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgamasUriSkRta saMskRtabhASAbaddha 'caityaparipATIstava' ityevamanyadapi yattIrthaM bhuvanatraye'pi tIrthakRtAm / tambAni ca vande zrIsaGgamasUri vinutAni // 22 // ( mAlinI) (avanitalagatAnAM kRtrimA'kRtrimANAM varabhuvanagatAnAM divyavaimAnikAnAM / ihamanujakRtAnAM devarAjArcitAnAM jinavarabhavanAnAM bhAvato'haM namAmi * ) (A padya hemacaMdrAcAryanA 'sakalArhatastotra'nA 30mA padya rUpe maLe che.) ( A caityaparipATIstavanam ) ( B itizrI tIrthamAlAstavanam ) (C itistotram) ( D itisarvacaityastavanaH samAptaH ) kSepapadya 231 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 nigrantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 pAThAntarAH vilaptyAdi 1. A 'gata' zabda madhyeluptaH 2. C, D bhuvana 3. A rAjinI 4. A, B jinarAjI 5. A kulocala 6. C varSa 7. C kuNDa B vRkSa 8. C kuNDalAyeSu 9. A tattvAsiH, B tayAzI D tacAsI 10. A sidaratnamayA 11. A madhye 'ziva' zabda luptaH 12. A, B, D nAtha: 13. A tadrakSazilA 14. C mathurApurI 15. A devi 16. D prapUjite jayate 17. D devakule 18. D NAvagirau 19. C nadItIre 20. A mukhyamamaskRtaM 21. A mogherapura 22. C sanahasta 23. A.C.D rathamadhirUDho kevala A madhye prAptAH 24. C pUjo + mAtra D madhye upalabdhAH 25. B, D kAsaprahAkhya 26. A prakAzito 27. A, D prakAzito, B prakArito 28. A mukhyasakalasaMghena 29. B, C arbudakRta | B evaM D madhye aprApyam 30. C gokulavAsa D madhye na prAptAM + D madhye iti pAThAH + kevala C madhye upalabdhAH 31. B, D strAvasti 32. B gajapurAdinI 33. C, D pApA 34. B madhye sthAnAni ca jayaM iti pAThaH 35. A voyaMkAraka 36. C vAyaDa 37. C jalaMdhara 38. B brAhmANa 39. D nAtha 40. A vinatAnAm 41. A vimAnikAnAM 42. B ttattAnAM; A gatAnAM 43. A, C sthitAnAM B madhye nAsti Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumudacaMdrAcArya praNIta 'cikura dvAtriMzikA' : nigrantha-darzananA karNATaka-sthita digaMbara saMpradAyanA, madhyakALe thaI gayelA, AcArya kumudacaMdranI eka kRtithI uttaranI paraMparAmAM prabhavela zvetAMbara saMpradAya prAyaH 850 varSothI suparicita che H e che jina pArzvane uddezIne racAyeluM suprasiddha kalyANamaMdirastotra. uparyukta banne pradhAna nirprantha saMpradAyo ane tenA upAsnAyomAM samAna rUpe pratiSThita A stotranuM sthAna mAnatuMgAcAryanA jagakhyAta bhaktAmarastotra pachI taratanuM che; paraMtu tenAM kRtitva evaM kALa saMbaMdhamAM banne saMpradAyomAM bhinna mata pravarte che. rAjagacchIya prabhAcaMdrAcAryanA prabhAvakacarita(I. sa. 1278)nA kathananA AdhAre zvetAMbara ene siddhasena divAkaranI racanA mAne che, ane e kAraNasara tyAM te guptakAlIna hovAnI dhAraNA ApoApa banI jAya che. stotranA aMtima padyamAM kartAe zliSTarUpe kumudacaMdra nAma sUcita karyuM che e vAtane lakSamAM rAkhI prabhAcaMdre vadhArAmAM kalpI lIdheluM ke siddhasenAcAryanuM dIkSA samaye apAyela abhidhAna kumudacaMdra hatuM. zvetAMbara vidvAnomAM sva. hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyA tema ja (sva) munivara nyAyavijayAdi prAyaH samasta munigaNane prabhAcaMdra-kathita mAnyatA abhimata che." kiMtu digaMbara vidvAno (ane samasta digaMbara samAja) kartAne svasaMpradAya aMtargata madhyayugamAM thaI gayelA kumudacaMdranI kRti mAne che. e ja rIte zvetAMbara vidvAnomAM (sva.) paM. sukhalAlajI tathA (sva.) paM. becaradAsa dozI, (sva) zreSThivara agaracaMda nAhaTA evaM jainetara vidvAnomAM pinAkina trivedI tene siddhasena divAkaranI kRti mAnatA nathI. amAro paNa evo ja abhiprAya che, je nIcenAM kAraNo evaM pramANo para AdhArita che H 1. zvetAMbara saMpradAyamAM kumudacaMdra abhidhAna dharAvatA koI ja jUnA AcArya vA muni thaI gayA hoya tevuM abhilekho, graMtha-prazastio, ke pachI paTTAvalIo-gurvAvalIomAM paNa kyAMye sUcita nathI : prastuta nAma tyAM bilakuleya, parokSa rIte paNa, jJAta nathI10. bIjI bAju digaMbara saMpradAyamAM karNATakanA madhyakAlIna zilAlekhomAM kumudacaMdra nAma dharAvatA prAyaH pAMceka AcAryo yA munio vize ullekho prApta che'. tyAM prastuta abhidhAna Ama ThIka pramANamAM pracalita hatuM. 2. stotranI zailI siddhasena divAkaranI stutiothI taddana bhinna prakAranI che. saMracanAnI dRSTie, ane kyAMka kyAMka bhAva-vibhAvAdinA anulakSamAM, e vizeSa vikasita paNa che; tema ja temAM anyathA aneka madhyakAlIna lakSaNo spaSTa rUpe varatAya che. vizeSamAM zabdonI pasaMdagI ane lagAvara, e ja rIte upamAo, alaMkArAdinA tyAM prayogamAM levAyela ni ai bhA. 1-30 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 nigraMtha aitihAsika lekha-samuccaya-1 anekavidha prakAro paNa prastuta kRti madhyakAlIna hovAnA tarka prati dorI jAya che. 3. e amukAze bhaktAmarastotra(prAyaH IsvI 575-625)nI anukRti jevuM, ane e ja pramANe vasaMtatilakA chaMdamAM nibaddha che; padyonI saMkhyA paNa tyAM prakRti stotranI jeTalI- 44-ja che; paNa tenAM kAvyakalA-kakSA, saMgrathana, ane chaMdolaya sarasa hovAM chatAM bhaktAmaranI tulanAmAM to nIcalA darajjAnAM hovAnuM varatAya che. te bhaktAmara pachI pAMcasoeka varSa bAda racAyuM hoya tevuM tenI prakRti ane racanApaddhati parathI spaSTa jaNAI Ave che. 4. temAM jo ke keTalAMka pagho suramya ana manohara jarUra che, paraMtu keTalAMye padyonAM caraNonuM baMdhAraNa kliSTa,asuSu, AyAsI bhAse che; e tattvo kAvyanA pravAhamAM rukAvaTa UbhI kare che. 5. tyAM prayojita koI koI zabdo ane zabdasamUho anya zvetAMbara stuti-stotrAdimAM nathI maLatA, jayAre digaMbara kRtiomAM te jovA maLe che". 6. kApaDiyA ene zvetAMbara kRti mAnatA hovA chatAM tenA 25mA padyamAM varNita suraduMdubhi-prAtihAryanuM ka95na vA Akalana digaMbara-mAnya graMtha tiloyapaNastI (trilokaprajJapti: prAyaH IsvI pa50) anusAra hovAnuM batAve che. 7. prAtihAryanA viSayamAM zvetAMbara mAnyatAthI judA paDatA, paNa digaMbara mAnyatAne pUrNatayA anukULa, evA anya paNa be dAkhalA stotra aMtargata mojUda che, cAmara prAtihArya vize joIe to zvetAMbaramAM to be yakSo (vA mAnyatAMtare be iMdro) dvArA gRhIta cAmara-yugalano ja bhAva pratyakSa yA parokSa rUpe vyakta thayelo che; paraMtu digaMbara saMpradAyamAM to sahasro cAmarak, "cAmarAvalI", tathA "64 cAmaro"19no nibhAva rahyo che. kalyANa maMdira stotramAM cAmara prAtihAryanI varNanAmAM "cAmaraugha" sarakhA samUhavAcaka zabdasamAsano prayoga che", je vAta noMdhanIya banI rahe che. have divyadhvani-prAtihArya vize joIe. zvetAMbara paraMparAnI mAnyatA anusAra samavasaraNa-sthita jinendra namo tirthaksa kahI ardhamAgadhI bhASAmAM dezanA Ape che, je zrotAonI potapotAnI bhASAmAM svataH parivartita thAya che. jyAre digaMbara paripATImAM to tIrthaMkaranA hRdayasamudramAMthI-mukhamAMthI prakaTatA bhASA-pugalone laIne nahIM-divyadhvani UThe che, je zravaNakartA sau nijInijI bhASAmAM samajI le che. kalyANamaMdira stotramAM prastuta prakAranuM Akalpana spaSTa rUpe parilakSita che : yathA : Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumudacaMdrAcArya praNIta "cikara dvArnAizikA' 235 sthAne gabhIrahRdayodadhisambhavAyAH pIyUSatAM tava giraH samudIrayanti pItvA yataH parasammadasaGgabhAjo bhavyA vrajanti tarasA'pyajarAmaratvam - kalyANamandirastotram 21 8. kumudacaMdrakRta eka anya kRti, yugAdi RSabhadevane samarpaka stuti, temAM AraMbhe AvatA "cikura" zabdathI cikura-dvAtrizikA abhidhAnathI jJAta che, je ahIM saMpAdita karavAmAM AvI rahI che. temAM paNa kalyANamaMdira stotranI jema chellA padyamAM kartAnuM zleSapUrvaka kumudacaMdra nAma jovA maLe che, ane A stutithI zvetAMbara samAja taddana ajANa che, paNa te dakSiNa tarapha alpAMze paNa jANamAM che. temAM dvitIya padyamAM Avato "hevAka22 zabda, je mULa arabI bhASAno che, tenA tarapha DA, pinAkinna davee dhyAna doryuM che. kumudacaMdra madhyakALamAM thaI gayA hovAnA tathyane AthI vizeSa puSTi maLe che. kumudacaMdra Ama digaMbara saMpradAyamAM thaI gayA hovAnI sAthe prAcInane badale madhyayugamAM thaI gayA che. teo kyA zatakamAM thaI gayA te vize vicAratAM ema jaNAya che ke I. sa. 1125mAM solaMkIrAja jayasiMhadeva siddharAjanI aNahilla pATakanI rAjasabhAmAM, bRhadgacchIya vAdI devasUri sAthe vAda karanAra digaMbara muni kumudacaMdra hovAno ghaNo saMbhava che. prabaMdho anusAra pATaNa jatAM pahelAM teo karNAvatImAM keTaloka kALa rokAyelA. saMbhava che ke te samaye temanA kalyANa maMdira stotranI pratilipio thaI haze. sau prathama to te gujarAtasthita tatkAlIna digaMbara samAjamAM pracAramAM AvyuM haze ane te pachI zvetAMbara graMthabhaMDAromAM tenI nakalono praveza thaI jatAM, evaM stotra bhAvAtmaka ane anyathA uttama koTInuM hoI, zvetAMbara saMpradAyamAM tene vinA virodha apanAvI levAmAM AvyuM hoya. kALAMtare enA kartAnA saMpradAyanuM jJAna na rahevAthI tene zvetAMbara kartAnI kRti mAnI levAmAM AvI hoya ane temAM paghAMtamAM AvatA kumudacaMdra abhidhAnano khulAso prabhAcaMdrAcArye siddhasena divAkaranuM dIkSA samayanuM nAma hovAnI kalpanA karIne karI dIdho hoya ! (e vakhate temaNe vicAra na karyo ke stotra kAtrizikA varganuM nathI".) upara carcita aitihAsika pazcAdabhUmAM joIe to mULa stotra IsvIsananA 12mA zatakanA prathama caraNamAM racAyuM hovuM ghaTe. prabhAcaMdra, stotranA asalI racanAkALathI lagabhaga doDhasoeka varSa uparAMtanA kALa bAda, tenI noMdha le che; eTale ajJAnavaza temaNe je lakhI nAkhyuM tene yathAtatha satya mAnI zvetAMbaromAM Aja divasa sudhI A bhrAMti cAlI AvI che, jenAthI vartamAne jUjavA ja vidvAno para rahI zakyA che. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 deva-stuti karanArA A "cikura' stotramAM deva-viSayaka ratinirveda sthAyIbhAvane kAraNe zAMtarasa spaSTatayA praphurita thayo che. zikhariNI chaMdamAM nibaddha A stotramAM bhagavAna RSabhadevanA kezanI vibhinna upamAo dvArA stuti karavAmAM AvI che. kAvyanA apekSita lakSaNomAM joIe to navIna arthayukti, saMskArita bhASA, zleSarahitatA, saraLatA, phuTa rasayukti, ane vikaTAkSarabaMdhavALI racanA sarvottama manAI che. kiMtu eka ja kAvyamAM A tamAma guNonI prApti duSkara hoya che. kumudacaMdrAcArya viracita prakRti stutikAvyamAM paNa zleSarahitatva ane sAratye sarakhA guNo anupasthita che, paraMtu bAkInA sau guNone yathAsthAne yathAsaMyogamAM prayojita karavAmAM AvyA che. kavie stutimAM jinanA kezane lakSya karI anekavAra zleSAlaMkArano prayoga karyo che, tema ja dIrgha samAsabahula tathA paryAya bahula evuM alaMkAra-pradhAna tathA ochA vaparAtA zabdono viniyoga karatuM hovAne kAraNe saMracanAmAM sarasatA hovA chatAMye svAbhAvika saraLatA vilupta thaI gaI che. AthI keTalIka paMktio kliSTa banI che, je sAmAnya buddhivALAone samajavAmAM kleza kare tevuM hovAthI emanA anya vikhyAta, kalyANamaMdira stotranI jema A stotra janasAmAnyamAM pracalita banI zakayuM nahIM. AkharI padya anusAra stotra "vimalAcala-vRMgAramukuTa" eTale ke zatruMjayagirinA adhinAyaka bhagavAna AdIzvara RSabhadevane saMbodhIne, emane lakSya karIne racavAmAM AvyuM hoI, stotranuM aitihAsika mUlya paNa rahyuM che. joke eka digaMbara muni zvetAMbara tIrthAdhipatine ubodhIne stotra race te ghaTanA virala gaNavI joIe.) prastuta stutinI 16mA-17mA saikAmAM lakhAyelI prata zrI bhAratIya vidyAbhavana, muMbaIthI prApta thayelI. ahIM mudrita stotrano pATha eka mAtra upalabdha prata parathI taiyAra karyo hoI keTalIka azuddhio dUra thaI zakI nathI. pratanI nakala mATe tema ja saMpAdana karavAnI paravAnagI ApavA badala saMpAdako sadarahu saMsthAnA AbhArI che. TippaNo : 1. juo prabhAvakacarita, saM. jinavijaya, siMghI jaina graMthamALA, graMthAMka 13, "vRddhavAdI sUricarita'', amadAvAda-kalakattA 140, pR. 56. ahIM kahyuM che ke, siddhasene vAdamAM hArIne vRddhavAdI pAse pravrayA grahaNa karI te samaye temanuM nAma "kumudacaMdra' rAkhavAmAM AveluM. 2. siddhasenanA samaya saMbaMdhamAM matabheda che. amArA mate teo (hAla keTalAka digaMbara vidvAno akAraNa mAne-manAve che tema chaThThA saikA uttarArdhanA nahIM paNa) pAMcamA zatakanA pUrvArdhamAM thaI gayA che. A viSaya para vistArathI carcA ame amArA zrIbRhad stutimaNimaMjUSAnA prathama khaMDamAM karI rahyA chIe. 3. A zakyatA ghaNI joradAra che. 4. kApaDiyA lakhe che : "..kalyANa maMdiranA kartAnI pratibhA vicAratAM to te zrI siddhasena divAkaranI kRti Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumudacaMdrAcArya praNIta "cikura kAtrizikA' tarIke gaNavA lAyaka che ema kahevAmAM vAMdho jaNAto nathI." juo emanI "prastAvanA", mammarIcALamaMdirami3Ustiotrarathama, zreSThi devacaMda lAlabhAI jaina pustakoddhAra graMthAMka 79, surata 1932, pR. 33. e pustakamAM emaNe aneka sthaLe prastuta stotrane siddhasenanI ja kRti ghaTAvI che. 5. munirAja darzanavijaya, "zrI bhaktAmara stotra", jaina satya prakAza, varSa 8, aMka 1, pR. 25. 6. A jagajAhera hakIkata prastuta saMpradAyanA vidvAnomAM aneka sthaLonAM lakhANomAM prakaTa thaI cUkI hoI ahIM tenA saMdarbho TAMkavA jarUrI mAnyA nathI. 7. saMmatiprakaraNa, dvitIya AvRtti, amadAvAda 1952, pR. 102. 8. juo emano lekha, "satyAna maM istotra prayatA', zothAva, 25, nave. 1991, pR. 29. . Siddhasena Divakara : A Study, Summary of the content of his thesis in 3. Studies etc. by Modern Scholars' in Siddhasena's Nyayavatara and Other works, Ed. A.N. Upadhye, Bombay 1971, p. 68. 10. apavAda rUpe zatruMjaya para maLelA saM. 1283 (I. sa. 1227)nA lekhamAM buddhinivAsanA gururUpe kamudacaMdrano ullekha thayelo che: juo "zatruMjayagirinA keTalAka aprakaTapratimAlekho", saM. madhusUdana DhAMkI ane lakSmaNa bhojaka, Sambodhi, Vol.7, Nos. 1-4, pR. 21, lekhAMka 22. paraMtu prastuta kumudacaMdra to IsvIsannA 13mA zatakanA bIjA-trIjA caraNamAM thaI gayA hoI teo prabhAvakacaritakAranA jayeSTha samakAlIna che. e kALe "kumudacaMdrae siddhasena divAkaranuM dIkSAkALanuM abhidhAna hatuM evI mAnyatA pracAramAM AvI gayelI; ane enA prabhAva nIce ja AvuM abhidhAna A zvetAMbara munie dhAraNa karyuM hovAno saMbhava rahe che. game tema paNa A eka ja ane pramANamAM pazcAtkAlIna dAkhalo che. 11. sargInA 11-12mInA lekhamAM kumudacaMdra bhaTTArakadevano ullekha che. juo jaina zinAg saMparTa: dvitIyo bhAga, mANikacaMdra-digaMbara-jaina graMthamAlA, puSya 45, saM. paM. vijayamUrti, muMbaI 1952, pR. 364, tyAM lekhAMka 246. taduparAMta ciDaguru (prAyaH IsvI 1290)nA lekhamAM kumudacaMdradeva'no ullekha che. juo naina zitAnea saMgraha: tRtIyo bhAga, saM. paMvijayamUrti, mA-diva-jaiTa-gra, pu. 46, muMbaI vi. saM. 2013 I. sa. 1957, tyAM pR. 298, lekhAMka 432. te sivAya te ja graMthamAM aihoLanA 12mA-13mI sadI lekhamAM : kumu(da? dendu evA nAmanA munino ullekha thayo che. pR. 269, lekhAMka 444. ane haLabIDanA san 1265 lekhamAM AcAryonI nAmAvalImAM kumudendu-mAdhavananaMdi-kumudacaMdra evo ullekha thayelo che : juo naina zitAnera saMgraha (bhAga 4), mA-diva-jaiva-pra., graMthAMka 48, pR. 258-259, lekhAMka 342. e sivAya joIe to kelagerenA 13mI sadInA uttarArdhanA lekhamAM paNa mAghanaMdi-ziSya kumudacaMdrano ullekha che. (ejana, pR. 271-272, lekhAMka 376), 12. jema ke vALamajamudAremavadyaperi (2'), mAtAvindaSTimA...(7"), vairivAzu yazava: pratAyaH (7''') (7) tAtA vata kathaMvita karmavIrA (23) pAnIyamathakRtanityanunyamAna (27"), ItyAdi aneka dAkhalAo che. 13. juo tadviSayaka prAkApaDiyAnI vistRta carcA "stotrayugalanuM tulanAtmaka paryAlocana," . . na. to. 2, pR. 19-31. Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 14. jevA ke, padya 39, 41. tvaM nAtha ! duHkhijanavatsala ! he zaraNya ! kAruNyapuNyavasate ! vazinAM vareNyaM ! / bhaktyA nate mayi maheza ! dayAM vidhAya dultanatatparatAM vidi rUchA devendravandha ! viditAkhilavastusAra ! saMsAratAra ! vipo ! muvanadhinAtha ! | trAyasva ! karuNAhRd ! mAM punIhi sIttama mayadravyasanAnurAze : III 15. jema ke, padya 33nI pahelAM asuMdara vA kliSTa be caraNo, dhvastordhvakezavikRtAkRtimartyamuNDaprAlambabhRdbhayadavakaviniryadagni / ane padya 34nuM trIjuM caraNa, bhaktyollasatpulakapakSmaladehadezAH 16. jema ke padya 39mAM je zaraSya !, vazanAM varakhya !, padya 40mAM rara zabba ! AvAM keTalAMye dRSTAMto che. 17, " kalyANa maMdirastotranA 25mA padyamAM suraduMdubhi dvArA je sUcana karAyuM che te di sarvanaMdi (I. sa. 458) pachI ane di. vIrasena (I. sa. 816)nI pUrve thaI gayelA di. yativRSabhe tiloyapaSNatti (mAdhiyAra 4)nA 924mA padyamAM 'suraduMdubhi' vize karyuM che." (juo emano jaina saMskRta sAhityano itihAsa, khaMDa 2 : dhArmika sAhitya, upakhaMDa 1 : lalitasAhitya, pra. 27, zrI mukti-kamala-jainamohanamAlA : puSpa 64, surata 1968, pR. 296.) prA. kApaDiyA nirdezita gAthA nimnokta che : visayakasAyAsattA hadamohA pavisa jiNapahU saraNaM / kAhiMdu vA bhavvAmaM gahiraM suraduMduhI saraI // - tillo pattI - 4. 133. (saM. cetanaprakAza paTanI, tillo pattI (dvitIya khaMDa), pra. saM. koTA, pR. 283. prA. kApaDiyAe agAunA saMskaraNamAM gAthAno kramAMka 4.924 batAvyo hato.) 18. punnATasaMghIya jinasenanA harivaMzapurANa(I. sa. 784)mAM aSTapratihAryomAM cAmara pratihAryanI vAta karatAM sahasro cAmarono ullekha che. saM. pannAlAla jaina, jJAnapITha mUrtidevI jaina graMthamAlA, saMskRta graMthAMka 27, dilhI-vArANasI 1978, 5-6 / 117, pR. 644-645. 19, paccastupAnvayI vIrasena-ziSya jinasenanA AdipurANa (prathama bhAga)mAM "cAmarAlI" tathA "64 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumudacaMdrAcArya praNIta 'cikura dvAtriMzikA' cAmara'no pratihAryo aMtargata spaSTa ullekha thayo che. juo saM pannAlAla jaina, bhAratIya jJAnapITha mUrtidevI jaina graMthamAlA, saMskRta graMthAka 8 (prathama bhAga), dvitIya saMskaraNa, kAzI 1963, 23/2473, pR 142-549 para apAyeluM varNana. 20. juo kalyANamaMdirastotranuM nIcenuM patha : svAmin! sudUramavanamya samutpatanto manye vadanti zucayaH suracAmaraudhAH / ye'smai natiM vidadhate munipuGgavAya te nUnamUrdhvagatayaH khalu zuddhabhAvAH ||22|| 21. noMdhanIya eTalA mATe che ke, gotAMbara paraMparAmAM cAmaronA samUhanI vAta ja prAtihArya viSaya paranA pramANabhUta jUnA sAhityamAM maLatI nathI. 239 22. juo ahIM prakAzita kRti, padya 2. 23, juo 2 2.P. N. Dave, "Kumudachandra," Summaries of papers, 21st session, All India Oriental Conference, Srinagar 1961, pp. 104-105, as incorporated in Upadhyaya, 3. 'Studies in Siddhasena's,' p. 34. Therein it is thus recorded : "The second vs. of C. Dvr. Contains the word hevaka of Persian or Arbic origin, not current till 11th Century A.D." 24. zailI 12mA zatakanA pUrvArdhanI che. ane kema ke A stotrano pracAra gujarAtamAM thaI zakayo che te kAraNe paNa te A ja kumudacaMdra hovA joIe. amane smaraNa che ke, paM. jugalakizora mukhAre, ke pachI DA. jyotiprasAda jaine paNa kalyANamaMdirastotranA racayitA prastuta kumudacaMdra hovAno tarka kyAMka prakAzita karyo che.) 25. bhadrezvaranI kahArvila (IsvI 950-1000)thI laI AmadevasUri (IsvI 1133) Adi sau madhyakAlIna zvetAMbara kartAo siddhasenanI kRtio saMbaMdhamAM dvAtriMzad dvAtriMzikAnI ja vAta kare che; temAMnA koIe 44 padyavALA kalyANamaMdirastotrano temanI kRti hovA saMbaMdhamAM jarA sarakho nirdeza dIdho nathI. 26. stotramAM viniyoga karela upamAo Adi anekavidha alaMkArAdi vize anya vidvAnu carcA karanAra hoI ahIM te saMbaMdhamAM carcA choDI dIdhI che. 27. ejana. 28. stotra jotAM dekhAI Ave che ke te vidbhogya, amukaze kliSTa kRti che, kaMThasya karavA mATe nathI. 29. mUlapratanI nakala parathI stotranuM saMzodhana peM mRgendranAtha jhA, zrI amRta paTela, ane paM. ramezabhAI riyAe karyuM che, je badala saMpAdako e traNe vidvAnonA AbhArI che. thoDAM varSa agAu DA pinAkina trivedIe dvitIya saMpAdakane A stotranI prata bhAratIya vidyAbhavana, muMbaImAM hovAnuM jaNAveluM, jyAMthI te saMpAdanArtha pachIthI prApta karavAmAM AvelI. saMpAdako DA davenA AbhArI che. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-11 zrI kumudacandrAcArya kRtAH zrI AdinAtha stuti aparanAmA zrI cikuradvAtriMzikA (zikhariNI chanda) mudevastAddevastridivayuvatImaulivalabhIviTaGkaprakrIDanmukuTapaTalIlAlitapadaH / sa ciMtAmANikyAmarasurabhikalpAvaniru hAMsanAbhirnobheyastribhuvanavanIjIvanaghanaH // 1 // galadgarvagranthiH prathamajinanAthastutipathena pAMthIbhUyante dhiSaNadhiSaNA'pi prathayati / mamAyaM visphAyattaraNi kiraNazreNisaraNetadevaM hevAko viyatiniyataM valganamayaH // 2 // sphuratbAlyAvasthAsulabhavibhavAccApala-kalAvilAsa-vyAsaMga-vyasanarasataH kiM nu naTitaH / imAM bAlAM buddhi tava nava navakrIDanalavai stadikSvAkuzrINAM ramaNa ! ramayiSyAmi. kimapi // 3 // udaJcatpaulomI hRdayadayita-prArthana-kathAprathAbIjaM skandhadvayasucaritazrIpariNate / trilokInetrANAmamRtamayasiddhAJjanamiyaMkavInAM sannIvIvaradakabarI te vijayate // 4 // tvadIyAGge raGgatkanakakaNikAkAnti-kapizejagadvandhoskandhadvayazikharabhittaukacalatA / yugAdau saddharmaprathanabhavane doSahutayedadhau nIlInIlAJjanamayanavasthAsakakalAm // 5 // babhau nAbhikSoNIdhavabhava ! bhavatkezakuralInilInA pInAMsasthalaphalakayoH kajjalakalA / gRhItevonmAdyanmadamadanasaMraMbhakadanAbhujAbhyAM mAyUrIsphuTamuparitazchatrayugalI // 6 // Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumudacaMdrAcArya praNIta "cikara dvArnAizikA' 241 ahaM manye dhanye nahi mahimabhUyiSTha ! bhavatAbhavAMbhodhi(mopyubhayabhujahelAbhirabhitaH / lalo durlaco laghu lasati kezAvalinibhAnirenA yenAMse salilazabalA zaivalalatA // 7 // dhruvaM sA zrIdevIvaradamarudevA bhavabhavanmukhAmbhojakrIDAkanakavalayau khelati mudA / sadopAste pArthaM haririha riMsA salahamA (dimA) kacavyAjAdyenojvalatamatamAladyutitatiH // 8 // vibho zrutvA gaGgAM ghanatarataraGgAmbutaralAMtrilokIjaGgAlAM kila nipatanAbhairava bhuvi / dhruvaM sAmye kAmye tvayi jayini tIrthe kacalatAchalAnmauleH zRGgAllasati patayAlU ravisutA // 9 // trilokItigmAMzo ! miladamalalAvaNyalaharIparItaM sphItaM zrImukhasarasijaM te vijayate / sadopAnte kAntA cikurakuralInIlanalinIvinIlAlInA yabhramarataruNIdhoraNiriyam // 10 // jagadRzvannizvAnpavatu bhavataH kAJcanarucaukapole lolanti lalitavalitA kuntalalatA / tapolakSmIlIlApariNayamahAparvaNi kRtAvicitrApatrAlI mRgamadamayIvAga(gha)damanaH // 11 // tadA satyaM sattvAcchakaTamukhabhAjA smitamukha ! tvayA dadhe'nadvAnaNagaNamahAsaMyamabharaH / yataH skandhAbanthe cihuranivahazrIpariNatekiNAH zreNIbhUtAH vRSabha ! vijayante jinapate ! // 12 // ahaM jAne helAhatavRjinanIraJjanajina ! / pradIpastesvAnte jvalati vimalaH kevalamayaH / samantAdyenAyaM zravaNavivarAnnirgata hi teM:janastomaH somAnana ! ghanavinIlo vilasati // 13 // ni. a. bhA. 1-31 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 dhruvaM devoddadhe viSa( ya )mayajaMbAlakalilAttrilokI kAruNyAtkalikaluSakUlaMkaSamukham / vRSaskandhottaMsapravarakabarImaJjarimiSAdvilagnA yeneyaM bhujazikharayoH paGkakaNikA // 14 // amandambhindAne bhRzatamama vidyAMdhatamasaMzucibrahmajyotirbata niyatamantaH sphurati te / zirojAlIvyAjAdyadamukulanIlotpaladalaprabhAcaurI caJcatyupari parito dhUmalatikA // 15 // svayaMbodho bodhAmRtarasabhRtaH pUrNakalazastrilokImAGgalyastvamasi kapizaH kAJcanarucA / kRtotkaNThe kaNThe luThati yadiyaM kuntalamayI lasadlakSmI lIlAlayakuvalayasmeravalayI // 16 // avidyAmUrchAla-tribhuvanajanojjIvana ! jina ! sphurazukladhyAnAmRtalaharipUrNa dhruvamasi / akhaNDaM tvaM kuNDaM yadamalamilatkuntalamiSAdupAntaM nomuJcatyuraganikarA yAmikavarAH // 17 // prabhAbhirdikkukSibharibhirudayI kalmaSamuSomukhendurnadyAt te tribhuvanasudhApAraNamahaH / kuhUH sUcIbhedyAMdhatamasamayI saMgamasukhAnyavAptuM tatpUrvaM yamiva samupAste kacamiSAt // 18 // atAntastattvonamadasumatAM vAGmanasayo:samantAdastAghaH samarasamahAnIradhirasI / vitene teneyaM nanu cikuravallI vikasatAtatAbhIsuvelAvanaghanatamAlAvaniruhaH // 19 // trilokImAdhyasthaM dadhadadhikamAkAlamacala:sumerustvaM svAminvikacarucikalyANaruciraH / bhujAzRGgotsaMGge cikuranibhato nandanavanIvinIlA yahatte hadi mudamudanAM sumanasAm // 20 // Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumudacaMdrAcArya praNIta "cikara dvAtrizikA' 243 kaSottIrNasvarNatviSi vapuSi saiSA sukhayutAjjaganti preGkuntI tava cikuralekhA jinavRSa ! / gireH zRGgettuGge bahulavilasatgairikarasezayAlu raMdhrA navamudiramAleva madhurA // 21 // jagannetarnetA harihariharikezakaNikAbhavatkaMThakroDAntikavisRmarAH kiM punaramI / parIraM bhAraMbhAdbhutarabhasanmuktitaruNIbhujAmAlodvellamaNigaNaraNatkaGkaNakiNAH // 22 // dhruvaM karmaklezAvalinikhiladantAba (va) labalacchidA'laMkINastvamasi jinagandhebhakalabha ! / kapolAnte lolAviralavigaladdAnasalilachaTAchAyAM dhatte bhramarahariNI yena kabarI // 23 // mumukSoste dIkSopagamasamaye kuMtalatatiluMlantIyaM kArtasvaramayabhujastambhazirasi / praveze tatkAlaM prasRmara manaHparyavavidomudAmAGgalyastragdalavalayalIlAM kalayati // 24 // mumukSo nikSipya svatanukanakaM dustapatapo'nale jvAlAzrayiNi niyataM zodhitamidam / / tavAMse yeneza ! sphuTati kabarIvallarinibhAdvibhAtyuccaireSA galitamalakAluSyapaTalI // 25 // udaJcadbrahmadvAH sadanavalabhI kevalavido'dhiroDhuM vibhrANA haritamaNinizreNikaraNim / trilokaM sallokaMpri (pRNaMmasRNakezAMkuravanIpunItAM zItAMzudyutivitatisarvaMkaSamukhAH // 26 // hataklezAH kezAH kulakarakulInAM'salulitAstavonmIlannIlAMburuhasubhagaM bhAvukavibhAH / dadhurnIlotphulladdhadanakamalArhantyakamalAvilAsArthaM dolAyugalalatikA-rajjutulanAm // 27 // Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 jagadroho mohaH sa khalu viSameSuH khalatamo mahAyodhaH krodhaH samitisamamete bata jitA / tathApyAvAM nAthaH kathamapi dRzA nekSata ititvadIyAMsau kAryaM vimada ! dadhatu stau kacamiSAt // 28 // trilokIkalpadro ! kila yugaladharmavyatigamedharAkalpAH kalpAvanijanivahA vaibhavajitAH / tvayA tatkAlaM ye samadamudamUlyanta vikaTAjaTAjAlI teSAM pariNamati kezAvali tadA // 29 // mumukSUNAM tAdRk zamarasakRte dhyAnavivaramvivikSUNAM kSINAMtaratamatamaH pustakamasi / mahArthaMkalpasya dhruvamaya vikalpasya yadimAjinendo ! dIpyante kimapi lipayaH kezakapaTAt // 30 // tavAbandhaskandhasthalavilulitA lumpatu satAmatAntaM limpantI bhRzamamRtapaGkhairiva dRzaH / yugAdizrItIrthaMkara cikuralekhA navayavAMkurAlI karNAnte niyatamavataMsAya racitA // 31 // iti zrInAbheyastavalavamidaM yastavanavaMsudhAsadrIcIbhirvimalayagirizRGgAramukuTa ! / bruvANo vANIbhistvayi layamayImaMcati kalAMsa eva zrIdevo janakumudacandraH kaviraviH // 32 // itizrI cikuradvAtriMzikA pUrNA / Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgaracaMdrakRta kriyAgarbhita "caturvizati jinastava" kavi sAgaracaMdranI ahIM prastuta thaI rahelI kRti-caturvizati jina stava-nIcenI traNa hastapratone AdhAre saMpAdita karI che : 1. sva. muni puNyavijayajIe utArelI (ke utarAvelI) stutionA saMgrahamAMthI prApta thaI che. enuM srota munijIe tyAM darzAveluM nathI. 2. bhAMDArakAra insTiTyUTa oNpha oNrienTala risarca, puNenI sAvacUri kAgaLanI prata kramAMka 259/A-1882-83. akSaro parathI te 17mA zatakanI lAge che. ane 5. lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, amadAvAdanI bheTa-surakSA saMgrahanI prata kramAMka 885, je 15mA-16mA saikAnI hovAnuM jaNAya che. traNe pratonA milAnathI pATha zuddhaprAyaH banI zakyo che. stotrakartA kAvyasaMgrathana, chandazAstra, tathA alaMkArazAstranA niSNAta hovAnuM spaSTa rUpe jaNAya che. 25 padyamAM nibaddha prastuta kRtimAM 24 vividha chaMdono viniyoga karyo che. chellAM traNamAMthI be (23mA ane 25mA), zArdUlavikrIDitamAM bAMdhelAM, padyo eka tarapha rAkhatAM bAkInAM badhAM ja alaga alaga chaMdamAM nibaddha che. (chandonAM nAma mUla hastapratomAM noMdhAyelAM che.) pratyekamAM kriyApada pracchanna rAkhIne kavie kAvyacAturI batAvI che. kAvya-baMdhAraNanI dRSTie tema ja zailIne lakSamAM letAM, ane temAM rahelAM marma, pravAhitA, mAMjulya, ane prasAdAdi mUlaguNonI upasthitine kAraNe e madhyakALanI sarasa stuti-racanAo mAMhenI eka gaNI zakAya tema che. kartAe AkharI padyamAM potAnuM "sAgaracaMdra' nAma pragaTa karyuM che, paNa svaguru, gaccha, Adino nirdeza dIdho nathI. sAgaracaMdra nAma dharAvatA keTalAka madhyakAlIna munio thaI gayA che ane temAMthI ApaNA kartA koNa hoI zake te vize have vicArIe. (1) ajJAtagacchIya goviMdasUrinA ziSya paM. sAgaracaMdranAM, vardhamAnasUrinA gaNaratnamahodadhi (I. sa. 1143)nI svopajJavRttimAM, be padya udbhUta thayAM che, jemAM ekamAM gUrjarezvara jayasiMhadeva siddharAjanI prazaMsA karelI che. AthI emano samaya IsvI 12mI sadI pUrvAdha hovAnuM spaSTa che. (2) pUrNatalagacchIya hemacaMdrasUrinA, eka uttara-madhyakAlIna prabaMdha-kathita ziSya, sAgaracaMdra : emanI kavitA ane rUpathI mahArAja kumArapALa prabhAvita thayelA. temano kALa Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 prAyaH IsvI 1150-1175no hovo ghaTe. (3) rAjagacchIya kavi mANikyacaMdra sUrinA guru sAgaracaMdra, jeo prAyaH IsvI 12mI sadInA AkharI caraNamAM thayA che. nigrantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 (4) nAgendragacchIya vardhamAnasUrinA ziSya sAgaracaMdra, jemanI eka apabhraMza racanA tAjetaramAM prApta thaIche, ane jeno samaya IsvI 13mI sadInuM trIjuM caraNa hovAnuM jaNAya che. (5) pArzvanAthanI tAMtrika upAsanA saMbaddha kAvyanA racayitA, je 13thI 15 zatakanA gALAmAM thayA hovAno saMbhava chepa prathama dRSTie to stotrakartA siddharAjanA samakAlIna, prathama sAgaracaMdra, hovAno saMbhava lAge che. kavitA-prauDhI tema ja kartAe pote potAnA mATe 'vidvAn' pratyaya lagAvelo hoI e saMbhava Ama to balavattara banI rahe che. paraMtu temAM eka vAMdho Ave che. IsvI 14mI sadI uttarArdhanA arasAmAM racAyelA caturazItiprabaMdha aMtargata 'kumArapAladeva-prabaMdha''(pratilipi IsvI 15mA zatakano pUrvArdha)mAM kahyuM che ke hemacaMdrAcAryane eka sAgaracaMdra nAmaka rUpavAna ane vidvAn ziSya hatA. emaNe kriyAguptaka caturvizati-namaskArastavanI racanA karelI jaino saMdhyA-pratikramaNa samaye pATha karyo, je sAMbhaLI rAjAe (kumArapALe) udgAra kADhyA ''aho kavitA ! aho rUpa !* have A saMdarbhamAM je stotrano ullekha che te to spaSTataH ahIM saMpAdita stotra ja jaNAya che. ane jo prabaMdhakAre siddharAjane sthAne kumArapALa na ghaTAvI lIdhuM hoya to A stotrano racanAkALa prAyaH IsvI 1150-1160nA arasAno thAya. siddharAja putrahIna hato ane kumA2pALane paNa pUrvasthAmAM putra kadAca thayo hoya to te hayAta nahoto. atyAre to prakRta stavana hemacaMdra ziSya sAgaracaMdrakRta mAnavuM ThIka raheze. A stutinA kAvyAMga, alaMkAra-vicchatti, gopanIya kriyApada, rasa AdinI carcA to kAvyazAstranA tajJo kare te ucita gaNAya. traNa hastapratonuM milana karI pATha taiyAra karavAmAM paM. nRgendranAtha jhA tathA zrI amRta paTelanI maLelI sahAyano sAbhAra saharSa svIkAra karIe chIe. .. TippaNo H 1. A viSayaka vigato mATe juo mohanalAla dalIcaMda dezAI, jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, muMbaI 1932, pR. 254-255, kaMDikA 361-363. 2. tadaMge vizeSa carcA mATe juo prathama saMpAdakano lekha ''kavi rAmacaMdra ane kavi sAgaracaMdra," saMbodhi aMka 11/1-4, amadAvAda 1982-83, pR 68-86. A lekhane sAMprata saMkalanamAM samAvI lIdho che H juo ahIM pR. 158-169. Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgaracaMdrakRta kriyAgarbhita "caturvizati jinastava' 247 3. ejana. 4. juo ramaNIka zAha, "A. vardhamAnasUriziSya zrI sAgaracaMdra muni viracita uttarakAlIna apabhraMza bhASA-baddha neminAtha rAsa," anusaMdhAna aMka 10, amadAvAda 1997, pR. 36-43. saMpAdake tyAM prastuta vardhamAna sUrine gaNaratnamahodadhinA kartA mAnyA che, paraMtu te graMthakae to potAnA gacchanuM nAma ApyuM nathI ane gururUpe goviMdasUrinuM nAma ApyuM che. bIjI bAju nAgendragacchamAM thayelA je vardhamAna sUrie emanuM vAsupUjyacaritra saM. 1299 | I. sa. 1243mAM samApta kareluM, te vardhamAnasUri A neminAtha rAsavALA sAgaracaMdranA guru hovAnuM saMbhave che. 5. juo zrIsAravandrakUiivaravataH zrImannAdhinanya, mannAdhAna-vijJALa," jainastotrasaMha, dvitIya bhAga, saM. caturavijaya muni, amadAvAda 1936, pR. 227-228. 6. saM. AcArya jinavijayamuni, siMghI jaina graMthamALA, graMthAMka 41, muMbaI 1959, "naravarmaprabaMdha," pR112-117. Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2488 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 zrIsAgaracandrasUriviracitaM vividhacchando'laGkRtaM kriyAguptakaM ca zrIcaturviMzatijinastavanam (mAlinI vRttam) jagati jaDimabhAji vyaJjitApUrvanIte ! prathamajanitatIrthAbhyunate ! nAbhisUte / jina' ! vRjinavitAnadhvaMsinI tAvakIna kramakamalanamasyAM 'kAzcanasyAbhilASam // 1 // (ziravariNI vRttam) apetaH 'karmAbdheracalaparicaryAparicayAt pratiSThAmApannaH zivamajaramAsAdya paramam / rajanyAH svAmIva tvamajita ! jinAsmAsu tamasaH, samucchrAyaM chAyAdalitatapanIyAmbujaruce ! // 2 // (vasantatilakA chandaH) zrIzambhava ! tribhuvanAdhipate ! rayeNa vyAlolamindriyabalaM balavannigRhya / nirmUlitoccatamamohamahIruheNa gambhIra eSa bhagavan ! bhavatA bhavAbdhiH // 3 // (maJjubhASiNI) bhavataH svabhAvasubhagAGgacaGgima vyavadhAnabhIrumanaso 'bhinandana ! marutAM girau jananamajjanottaraM navabandhurA"bharaNaDambaraM surAH // 4 // (noTakam) yadi siddhivadhUparirambhavidhau tvarito'si tataH sumate ! sumatim / vinibarhaNamulbaNamohatate_stuhinAmalasadguNakeligRham // 5 // Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgaracaMdrakRta kriyAgarbhita "caturvizati jinastava' 249 (mandAkrAntA chandaH) zrImatpadmaprabha ! jina ! bhavAn bhavyapadmakabhAno ! pAdAnamrAnna punaritarAn durgatidvArato yat / naitannyAyyaM tava khalu jane darzitaprAtikUlye sauhArda vA dadhati sadRzI vizrutA cittavRttiH // 6 / / (dodhakavRttam) vizvajanIna ! supArzvajinendo ! vArinidhe ! karuNArasarAzeH / tvadguNabhAvanayAmatimAnya : svasti paraM parayA'pi satulyam // 7 // (bhujaGgaprayAtam) tavAntaHsabhaM dezanArambhabhAja: sphurantyAda rAbhAvitanyAsamantAt / janaH 10sve'timAnaM ciropArjitena11 maleneva candraprabha ! projjhitAtmA // 8 // (puSpitAgrA vRttam) suvidhijina ! kadAcanApi paGko12 dbhavasubhagau sakalazriyAM nivAsau / na hRdayaviSayaM tvadIyapAdau niyatamato'hamabhAjanaM zubhAnAm // 9 // (drutavilambitam) kharatarAghanidAghabhavaklama prazamavArida ! deva ! natAtmanAm / bhagavatA bhavatA zubhamadbhutaM, caritapUtamahItala ! zItala ! // 10 // (upajAtizchandaH) jalAJjali dAtumanA jana ! tvaM balIyase cedbhavazAtravAya / vitIrNalokatrayakampanAya zreyAMsamazrara starasastadAnIm // 11 // ni, aibhA. 1-32 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 (zragviNI vRttam) svAminaH kinnarANAM narANAM ca ye svargiNo ye suraizvaryabhAjazca ye / prApya sarve'pyahapUrvikAM sarvadA te bhavatpUjane vAsupUjya ! prabho ! // 12 // (guNamaNinikaraNachandaH) 15nirupamaparahitavitaraNanirata ! tvamasamazamadhananidhanavirahita ! / vimala ! vimalaptamaguNagaNavibhavaiH sakalabhuvanatalavadanatilakatAm // 13 / / (svAgatA chandaH) zItadIdhitikalArucirAmA tvadguNAvalirananta ! jineza ! / yo na kRtstrajagatAmapi "kukSau mAdRzAM kathamasau kalanIyA // 14 // (rucitA chandaH) cirAjitA sucirapittajanmanA gurUSmaNA prati kalamAkulIkRtAH / giraM payo 19madhuratarAM nipIya te zarIriNo jinavara ! dharma ! nirvRtim // 15|| (praharSiNI vRttam ) saMsAre vana iva durgatitriyAmA vyApAraskhalitadRzAM ciraM janena / pratyUSe ravimiva sukSiNena (?) vIkSya tvAM zAnte ! prakaTita durgamokSamArgam // 16 / / (pramitAkSarA chandaH) kRtakamanirmathana ! kunthujina ! prayatastvamujjvala tapazcaraNe / api sArvabhauma vibhavaM tRNavanatanaikanAkijanarAjagaNa ! // 17 // (zAlinI vRttam) kSAntyAdhAra ! dhvastadurvAramAra ! jJAnodAra ! prAptasaMsArapAra ! / 23muktedAra ! vyaktadharmAvatAra ! svarNAkAra ! prANijAtaM jinAra // 18 // (vaizvadevI vRttam) 24gIrvANazreNimuktamandAramAlA srastaM kiJjalkaM sarvato visphurantam / etasmintrIle mallinAtha ! tvadaGge prAta5ssaM bhAno?manIva prakAzam / / 19 / / Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgaracaMdrakRta kriyAgarbhita "caturvizati jinastava' 251 (prabodhitA chandaH) mRganAbhisanAbhitAM26 rucA vapuSastvaM yadi suvrata ! prabho ! / nanu nirmala nirmalAtmanAmupamAnatvamupAgataH katham // 20 // (pathyA chandaH) bhavataH kramAGgalinakhAvalInirgatai rajanIzvarojjvalataraiH prabhAjAlikai:27 / bhagavan ! name ! namanazAlinAM mauliSu 2"sphuTamAlatIkusumamAlikAlaGkRtiH // 21 // (hariNI vRttam) niyatamiti no mithyAvAdAH smaraM saha 2"tRSNayA, yadasi vimukho rAjImatyAmathApi nRpazriyAm / kathamiva tataH svAmin ! neme / rato viratiH striyAM zivapadapuraH sAmrAjyAptau bhRzaM ca samutsukaH // 22 // (zArdUlavikrIDitam) bhartA bhogabhRtAM maNipraNayavAn yanmUrdhamArge'zubhad dhyAnAgneH skhalayan sphuliGgazabalaM dhUmodgamADambaram / sa tvaM pArzva ! vizuddhavaibhavanidhe ! vyAdhUtabhUtagrahagrAmasthAma sunAmadheya ! bhagavan ! vighnaughanighnaM janam / / 23 / / (stragdharA chandaH) AtmanyuddhRtarAge vizadataralasajjJAnalakSmIryadIye yasmin kalpadrurUpe praNayamupagate sveSu vezmAGgaNeSu / yatpAdAgreNa meru kSitidharamadhunA devadeva ! pumAMso bhItatrANaikatAnaM vyasanazatavinAzAya taM vardhamAnam // 24 // (zArdUlavikrIDitam) itthaM tIrthakRtAM tatestribhuvanazrImaulilIlA srajo vidvAn sAgaracandra ityabhidhayA labdhaprasiddhistutim / sarvAGgaM paritanvatI sumanasAmAnandaromodgamaM / nAnAvRttanivezapezalatarai yuktAM kriyAguptakaiH // 25 / / Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 pAThAntarANi : 1. (ka) janavRjina, 2. (kha) kaMjanasyA, 3. kammA, 4. (ka) manasebhinandana, 5. (ka) ramyaDambaraM, (ga) vanabandhurA bharaNa 'mbaraMsurAH, 6. (kha) kaulye, 7. (ka) mAnyAH , 8. (kha) sutulyam, 9. (ka) sadA, (ga) darAdA, 10. (ka) zceti, 11. (kha) taino, 12. (kha) bhava, 13. (ka) krama, 14. (ka) bhyasta, 15. (ka) nirupadhi, 16. (ka) ramataguNagaNa, 17. (ka) kSuH, 18. (ka) kula, 19. (ka) (kha) madhuratAM, 20. (ka) dakSa, 21. (kha) varma, 22. (kha) (ga) nAka (ga) narAjaNaH, 23. (ka) muktidvAra, 24. (kha) nirvANazreNI, 25. (kha) (ga) stya, 26. (ka) tvAM, 27. (kha) jAlakaiH, 28. (ka) smita, 29. (kha) kRSNayA, 30. (ka) (ga) bhAge, 31. (kha) stra, 32. (ka) vRtti, Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaitrasUriziSyakRta 'vItarAgastuti' pUrNa sthita bhAMDArakara orienTala risarca insTiTyUTanA saMgrahamAMthI prastuta stutinI be prato parathI pATha taiyAra karI zakAyo che'. ahIM e mahAn saMsthAnA saujanyathI te saMpAdita karI sAbhAra prakAzita karuM chuM. vasaMtatilakAvRttamAM nibaddha A stuti Ama to 'aSTaka' rUpe che, paNa eka vadhArAnA padyamAM kartAe potAno paricaya 'jaitrasUri-vineya rUpe Apyo che : jo ke nAma prakaTa nathI karyuM, ke nathI dIdho potAnA gaccha vize koI nirdeza. guru jaitrasiMhanuM nAma paNa jANItuM nathI. paTTAvalIo, graMtha-prazastio, ane jinapratimAonA adyAvadhi prakAzita pabAsaNo 52nA tema ja dhAtu pratimAo pAchaLa aMkita seMkaDo nirrantha zvetAMbara abhilekho joI vaLavA chatAM prastuta munino koI ja patto lAgyo nathI. stutinA sAmAnya chaMdolaya evaM vaidarbhIprAyaH rIti ratnAkarasUrinA "AtmagaIstotra" aparanAma "ratnAkara-paMcaviMzatikA" sarakhAM, IsvIsannA 13mA zatakanA madhyabhAge racAyelAM stotro-stavonuM smaraNa karAve che. stutinuM baMdhAraNa surekha ane suSThu che. prAsAnuprAsa ane sphoTasiddhi vinA AyAsa thaI zakyAM che. stutino pravAha taralasarala ane kaMThastha thaI zake tevI, karavA jevI kRti che. kartA sArA kavi che. siddhasena divAkara (pAMcamuM zataka), mAnatuMgAcArya (chaThThI-sAtamI sadI), bappabhaTTisUri (sAtamI-AThamI zatAbdI) jevA siddhahasta nigrantha kavionI stutionI tema ja haribhadrasUrinI suprasiddha 'saMsAradAvA' stutinI zailIno parAmarza kyAMka kyAMka jhaLakI jAya che". paNa temAM nakalano bhAsa thavAne badale kavinI pratibhA, prAcIna kavionI zailInA praznayane prabhAve, vizeSa prakAzamAna thatI lAge che. alaMkAronI cAlAkIbharI camatkRtinuM pradarzana karavAne badale kavie kavitAnA mUlagata, svAbhAvikatA AdinA, siddhAMto para ja jora daI, zabdanA aucityane najaramAM rAkhI, prazamarasanA 'zAMtAkA2' vaheNane ja sahajatA sameta hAMsala karavAnuM dhyeya siddha karyuM che. dareka padyanuM cothuM punarAvartita caraNa (dhruva pada) layanI gatine svairya ane cokasAI arpI rahe che. pUrve siddhasena divAkaranI 21mI dvAtriMzikAmAM AvI saMracanAnuM anusaraNa thayeluM che. ane 13mA-14mA zatakanI keTalIka zvetAMbara jaina tIrthanirUpaNAtmaka stutiomAM paNa A prakAranuM kheDANa jovA maLe che. A eka sarvAMgINa saphaLa kahI zakAya tevI, kavitAnAM udAtta lakSaNo--mAdhurya, oja ane kAMti--nA sapramANa guNovALI ane ethI saMtulita, sarasa, stutyAtmaka racanA che. zailInA prakAra, prAsa meLavavAnI rIta, ane tenA abAdhita nirvAhane lakSamAM letAM kartA Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 IsvIsanA 13mA zatakanA aMtima caraNamAM thaI gayA hoya tevo saMbhava che. TippaNo : 4. Ed. H. R. Kapadia, Descriptive Catalogue of Manuscripts in The Government Manu scripts Library, Vol XIX, Poona 1962, pp. 94-96, 2. stotrano pATha pratonI pratilipinA AdhAre zrI jitendra zAhe zodhI Apyo che jeno ahIM saharSa ullekha karuM chuM. 3. kArya mATe kApaDiA "Is he Jaitrasuri or his devotee" evo prazna kare che (juo emanuM pR. 94); paNa jitendra zAha zrI maitravinatinapAna parathI kartA jainasUri ja ziSya hovAno nizcaya kare che. 4. siddhasena divAkaranI 21mI dvAtrizikA, mAnatuMgAcAryanuM prasiddha bhaktAmara stotra, bappabhadisUrinuM zAMtidevatAstotra vagere sAthe sarakhAvatAM AvI chApa UThe che. A badhAM stotro jANItAM che eTale tenA saMdarbho aMge vistAra karato nathI. 5. khAsa karIne anusvAranA prAsAnuprAsathI evI asara UbhI thAya che. 6. tyAM chelluM caraNa, chaMda, alabatta, bhujaMgaprayAta che. 7. khAsa karIne vinayacaMdranuM zatruMjaya caityaparipATI-stava tathA emanuM ja giranAra caityaparipATI-stava prasiddha thaI cUkyAM che. 8, 13mI sadInA zrAvakomAM "jaitrasiMha" nAma jovA maLe kharuM. Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaitrasUriziSyakRta "vItarAgastuti 255 vItarAgastuti (bhujaMgaprayAta chandaH) zAntaM zivaM zivapadasya paraM nidhAnaM sarvajJamIzamamalaM jitamohamAnam / saMsAramAravapathAdbhutanirjarAgaM pazyanti puNyarahitA na hi vItarAgam // 1 // avyaktamuktipadapaMkajarAjahaMsaM vizvAvataMsamamarai vihitaprazaMsam / kaMdarpabhUmiruhabhaMjanamatta [ rAgaM ? nAgaM] pazyanti puNyarahitA na hi vItarAgam // 2 // duHkarmabhIta janatAzaraNaM surendrai nizzeSadoSarahitaM mahitaM narendraiH / tIrthaMkaraM bhuvi kadApi na bhuktibhAjaM pazyanti puNyarahitA na hi vItarAgam // 3 // dAntaM nitAntamatikAntananantarUpaM yogIzvaraiH kimApi saMviditazca rUpam / saMsAravAri ra]nidhimaMthanamandarAgaM pazyanti puNyarahitA na hi vItarAgam // 4 // saMsAravArinidhitAraNayAnapAtraM jJAnekapAtramatimAtramanonyagAtram / durvAravAraghanavAtanizAtanAgaM pazyanti puNyarahitA na hi vItarAgam // 5 // kalyANavallinavapallavanAmbuvAhaM trailokyalokanayanaikamudhApravAham / siddhayaGganAvaravilAsanibaddharAgaM pazyanti puNyarahitA na hi vItarAgam // 6 // dAridraduHkhavanadAvadurantanIraM mAyAmahIsphuTavidAraNasArasIram / Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 nigrantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 vANItaraMganavaraGgadharaM taDAgaM pazyanti puNyarahitA na hi vItarAgam // 7 // zrI jaitrasUrivinatakramapadmamenaM lIlAvinirdalitamohamahendrasenam / helAvalaMghitabhavAmbumadhyabhAgaM pazyanti puNyarahitA na hi vItarAgam // 8 // kalyANakIravihitAlayakalpavRkSaM dhyAnAnalajjalitamAnamadAdikakSam / nityaM kSamAdharaguruM guruzeSanAgaM pazyanti puNyarahitA na hi vItarAgam // 9 // iti zrI vItarAgastutiH Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnacaMdrakRta saMskRtabhASA-nibaddha "zrIraivatagiritIrthastotra' (sva) paM. becaradAsa dozI jaina mahAtIrtha ujjayaMtagiri viSayaka purANI jaina tIrthamAlAtmaka sAhitya racanAo prakAzita karavAnI pahela karanArAomAM eka hatA. emaNe tapAgacchIya ratnazekharasUriziSya hemahaMsasUrinI jUnI gujarAtImAM racAyela bahumUlya kRti"giranAra caitra pravADI"( Ai vi. saM. 1515 | AI. sa. 1459)-purAtattva aMka 3 (caitra 1979, pR. 291-322 )mAM prakAzita karelI. emanAthI eka varSa pUrve vijayadharmasUri dvArA eka bIjA tapAgacchIya muni-ratnasiMhasUri ziSya-dvArA "giranAra tIrthamAlA" emanA aitihAsika dRSTie atyaMta upayukta prAcIna tIrthamAlA saMgraha (bhAvanagara saM. 1978 | I sa. 1922)mAM pragaTa karelI (pR. 33-37). (sva) paM. dozI Ama A kSetramAM be agracArIomAMnA eka hatA tema ja hemahaMsasUrinI caityaparipATInA AdhAre temaNe giranAra tIrtha saMbaMdhe je gaveSaNA karI che te e viSaya anulakSIne sau prathama ja hatI. ahIM rajU thaI rahelI kRti jJAnacaMdranI che. vasaMtatilakA chaMdamAM nibaddha A saMskRta SoDazikAne saMgrahakAre (vA lipikAre) "giranAra caitya-paripATI stavana" evuM zIrSaka ApyuM che, je kRtinI aMdaranI vastune lakSamAM rAkhIne apAyuM hoya tema lAge che; paNa mULa kartAne to "ujjayaMtagiritIrtha stotra" vA "ravatagiritIrtha-stotra" abhipreya hoya tema lAge che. prAMta padyamAM racayitAe potAnuM "jJAnendu abhidhAna pragaTa kareluM che; paNa potAnA gaccha ke paraMparA vize kaMI jaNAvyuM nathI. stotramAM maMtrIzvara vastupAla ane maMtrIbaMdhu tejapAle giri para nirmANa karAvela kalpono ullekha hoI kartA I. sa. 1232-1234 bAda ja lakhI rahyA hovAnuM sunizcita che. paNa be jJAnacaMdra jANamAM che. eka to rAjagacchIya vAdIndra dharmaghoSasUrinI paraMparAmAM thaI gayelA amaraprabhasUrinA ziSya, jemaNe saM1378 | I. sa. 1322mAM arbudagiri para delavADAnI vizvavikhyAta vimalavasahImAM bhaMga pazcAt punaHpratiSThA karelI. bIjA te paumika guNacaMdrasUriziSya, jemaNe harSapurIyagacchanA rAjazekharasUrinI ratnAkarAvatArikA para prastuta sUrinA anurodhathI TippaNa raceluM. A bIjA 5. jJAnacaMdrano samaya AthI IsavIsananA 14mA zatakanA madhyamAM paDe che, ane e kAraNasara teo rAjagacchIya jJAnacaMdrathI eka peDhI pAchaLa thayelA. Ama najIkanA samayamAM thaI gayelA A be jJAnacaMdramAMthI sAMprata stotra konI racanA haze te vize nirNaya karavo Ama to kaThaNa che, paNa delavADAnI saM1378nI vimalavasahI ni. ai, bhA. 1-33 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 prazastimAM vacce vacce prayojita vasaMtatilakA padyonA chaMdolaya tema ja zailI-parAgane dhyAnamAM rAkhatAM carcA heThaLanuM raivatagiri-stotra A rAjagacchIya jJAnacaMdranI, ane ethI I. sa. 1320-132panA arasAnI racanA hoI zake. kRtinuM saMprati saMpAdana zrI agaracaMda nAhaTAe ghaNAM varSo pahelAM eka jUnI prata parathI utArI lIdhela pAnA parathI karyuM che. prasiddha purAtattvavettA evuM saMskRta bhASA-vizArada zrIkRSNadeve ene lakSapUrvaka tapAsI lipikAre dAkhala karelA akSara ane vyAkaraNa doSane nivAryA che ane koIka koIka sthaLe akSara UDI javAthI thayela chaMdobhaMga pUrti dvArA dUra karyo che. stotra ujjayaMta mahAtIrtha anulakSita hoI temAM svAbhAvika ja tIrthanAyaka jina ariSTanemine pradhAnatA apAI che; emano tathA raivatagirino mahimA prAraMbhanAM pAMca padyomAM kahyo che. te pachI vAbhaTTa maMtrI kArita, giranAra para caDhavAnI padyA (pAjA) vize AlaMkArika vAkyo kahI, kramazaH giristhiti arcanIya sthAnono ullekha karyo che. jemAM (kAzmIranA) zreSThI ratna tathA madana dvArA (aMbikAnA prAsAdathI) maLela nUtana bibanI pratiSThA (I. sa. 934), tathA sajjana maMtrI dvArA punaruddhArita (I. sa. 1129) neminAthanA purANaprasiddha mULa maMdira atirikta (maMtrI tejapAlakArita)"kalyANatraya" jinAlaya (A. I. sa. 1234), (depAla maMtrI kArita) devendra maMDapa (I. sa. 1232) ane samIpavartI rahela punita prAcIna gajendrapAdakuMDa, sacivezvara vastupAle karAvela sametazaila ane aSTApadanI racanA sahitano AdinAthano "vastupAla vihAra"(I. sa. 1232), rAjumatInI guphA, aMbAzikharasthita giranAra-adhiSThAtrI yakSI aMbikA, ane aMbAzikhara pachInAM avalokanAdi zikharo, sahasrasahakAravana (sahasrAmravana, sesAvana), tema ja lAkhArAma ema te sthAnomAM pratiSThita nemininI caraNapAdukAone vaMdanA daI, stotranI samApti karI che. stotrakArane A racanA be anivArya maryAdAo vacce rahIne karavI paDI che. emanuM dhyeya ene caityaparipATI rUpe rajU karavAnuM hoI temAM paurANika-aitihAsika vyaktionAM, tema ja tIrthAzrita maMdirAdi racanAonAM vizeSanAmo choDI zakAya tema nahotuM. vastutayA tenI pradhAnatA rahe che. bIjI bAju teo madhyayuganA mukhya bhAganI samApti pazcAt thayA che. AthI emanuM kavitA-sAmarthya ane bhASAnuM AbhijAtya agAunA kartAo jevuM hovAno saMbhava ocho che; ane chatAMya jJAnacaMdra A baMne maryAdAo saMkramI stotrane eka saphaLa sarjana rUpe ghaDI zakyA che. sAdhAraNatayA kavitAmAM vividha varNayukta vizeSa nAmonI upasthiti enA AkArane asuThuM banAve che; ane pazcAt kALanI kRtiomAM sAmAnyataH girAvaibhava ane kalpakatAno sAva abhAva nahIM toye ekaMdara saMguMphanamAM ghaNI vAra adodarApaNuM varatAya che; jyAre ahIM to sAruMye stotra sulalita padAvalithI suzRMkhala banI Rjugatie vahetuM lAge che; ne sAthe ja Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnacaMdrakRta saMskRtabhASA-nibaddha 'zrIraivatagiritIrthastotra' padomAM cAturI ane suruci samatola pramANamAM vaNAyelAM dekhAya che; to bIjI bAju alaMkArono akAraNa prayoga, vastu-nirUpaNamAM vRthA vistAra ke akAraNa cAturInAM pradarzanathI mukta rahyAM che. samagra racanA AthI arthapUrNa banavA uparAMta sucAru, bhAvavAhI, sughaTita, ane vyavasthita banI zakI che. ATalA guNo dharAvatI hovA chatAM ene asAdhAraNa racanA to kahI zakAya nahIM; topaNa te sarasa ane karNapezala jarUra banI che. caudamA zatakamAM thayelA kavi jJAnacaMdranI kAvyasUjha ane AvaData vize prastuta stotrathI saheje ja UMco khyAla baMdhAya che; ane temanI A kAvyakRti uttara-madhyakALanA prAraMbhanI uttama jaina stotrAtmaka racanAomAM sthAna laI zake tema che. TippaNo : 1. munirAja zrI jayaMtavijayajI, zrI arbuda-prAcIna-jaina-lekhasaMdoha, (AbU-bhAga bIjo), zrI vijayadharmasUri jaina graMthamALA, pR. 40, ujjaina vi saM. 1994 / I sa 1938, lekhAMka 1, pR 7. 2. mohanalAla dalIcaMda dezAI, jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, muMbaI 1932, kaMDikA 642, pR 437. 3. rAjazekharasUrinA prabaMdhakozanI miti saM 1405 / I. sa. 1349 che; ane temaNe munibhadranI kRtinuM saMzodhana saM 1410 | I. sa. 1354mAM karyuM che (dezAI ejana), AthI paurNimAgacchanA samakAlika jJAnacaMdrano paNa e ja sarAsarI samaya gaNAya. 259 ... Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 zrIravatagiritIrtha-stotram saurASTra-rASTra-vasudhA-vanitA-kirITakalpojjayantagiri-mauli-maNIyamAnaM / nemIzvaraM jinavaraM prayataH praNaumi saubhAgya-saurabha-subhAvita-vizvavizvam // 1 // svAmin smara prasaratha smarakAndhakAra pratyUSa bhAskara surAsura-sevyapAdaH / zrI raivatAcala sadodita vizvadIpajjyotirmaya prazamayAmayamaMtaraM naH // 2 // duHkarmazarmamiduraM galitaM mamAdya prodyanmanoratha-taruH phalitazca sadyaH / mAnuSya-janmaduravApyamabhUtkRtArthaM yallAghavI kSaNapathaM tvamupAgatosi // 3 // zrInemi-niSkamaNa-kevala-mokSarUpa kalyANa[ka]traya-pavitrita-bhUmibhAgaM / tIrthAdhirAjamabhiSicitayattaDitvAt tatsarpi garjita mahorjita tUryarAyaH // 4 // rAjImatI bala sanAtana saukhyalakSmI sAMgatya gauravamaho ! gabhitA jiteza / vizvatrayI prabhavatA bhavatA tathApi tyakte tyajAyata mudhaiva janaH praghoSaH // 5 // padyAmIvAdya dalitI kila siddhisaudha sopAna-paddhatimivehasadAdhirohan / bhavyo janaH smarati vAgbhaTadevamaMtri rAjanya nemi jina yAtraka dharmabaMdhoH // 6 // AtIya kAMcanabalAnaka to'mbikAyAstoSyena ratnamayabiMbamanarghyametat / ratnaH purohita nivezitamuddadhAra tIrthaM bhavAbdhi-patayAlumivajIvam // 7 // Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnacaMdrakRta saMskRtabhASA-nibaddha 'zrIraivatagiritIrthastotra' caityaM ciraMtanamidaM madanoddadhAra zrIsajjanaH sukRtasajjanasajjadharyaH / sauvarNa-kuMbha- maNi- toraNa - ratnadIpa yadaivatAdri-kaTake paTakAyatIva // 8 // ratnAni tAnyapi caturdaza yatpurastAnUnaMjarAttRNamulApati na spRzaMti / vizvakaratna bhavatA tavatAtmajena manye samudravijayena jitaH samudraH ||9|| mAhAtmyasya bhaNituM bhuvanAtizAyi zrIraivatasya na tu vAgadhipaH kimIzaH / nemIzvarasya vijinAMtara vairiNopi preyAnabhUt samavasRtyaNubaMdhato yaH ||10|| kalyANakatrayajinAlaya bhUtrapi nemiM namAmiM caturAnanamaMjanAbhaM / devendramaNDapa jinanAtha divya kuNDaM daurgatyatApamalahAri gajendrapAdaM ||11|| zatruJjayAbhidha girIza kRtAvatAraM zrIvastupAlasacivezavihArasAraM / sammetacaitya bhavanena yugAdidevamaSTApadena ca niviSTamahaM namAmi // 12 // rAjImatI kila sa nirjhara kandarAyAmaNi nema-virahAdi -vazo cayantI / aMbeva yAtrakajane duritApahantrI divyAMbikA jayati kAmita - kAmadhenu // 13 // vaMde'valokazikhare tamariSTanemi vaiSamyamAk zikharazekharatAmitau tau / pradyumna zAmba munikevalino dizaMtA vuccairmahodayapadaM tu yathA tatheti // 14 // * 261 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 2 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 zrImAn sahastrasahakAravanena lakSA-rAmeNa nemipadapaMkaja-pAvitena / tIrthAtmakaH zucirayAM kSitibhRtsamantAt jIyAnnizAsvapi sdossdhidiipdiiptH||15|| jJAnendu rugvidita vaidyasurendra vandya vizvAbhinaMdya yadunaMdana sammadeta / stotraM paThannidamananyamanAH sutIrtha yAtrAphalaM zubhamatirlabhate sthito'pi // 16 // iti zrIgiranAracaityaparipATIstavanam vihitaM zrIjJAnacaMdrasUribhiH // Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayatilakasUri viracita "zrI giranAra caitya pravADi' 36 kaDImAM gUrjarabhASA-nibaddha sAMprata racanA bRhad tapAgacchIya ratnAkarasUrinI paraMparAmAM thaI gayelA jayatilakasUrinI che. emaNe saM. 1456 / Isa. 1400mAM anuyogadvAra-cUrNino uddhAra karyo hovAnuM jANamAM che; ane emanA ziSya ratnasiMhasUrinA ziSya cAritrasuMdaragaNie 1487 / I. sa. 1431mAM zIladUtakAvya racyuM che. jayatilakasUrinA upadezathI khaMbhAtanA zrImAlI saMghapati harapatie saM. 1449 | I. sa. 1393mAM giranAranI yAtrA karI tyAM neminAthanA maMdirane durasta karAveluM. A hakIkatane lakSamAM letAM ahIM temanI prastuta thaI rahelI "giranAra caitya pravADIne 14mA zatakanA aMtanI AsapAsa mUkavAmAM harakata jevuM nathI. vadhumAM A kRtimAM giranAra para 15mA saikAmAM nirmAyelAM maMdirono ullekha nathI. A tathya, ane kRtinAM bhASA-lakSaNo uparyukta samayAMkanane samarthana ApI rahe che. taduparAMta ratnasiMhasUriziSya (nAma ajJAta) racelI "giranAra tIrthamAlA" (I. sa. 14pa3 bAda)thI A racanA be peDhI agAu thayelI che ane spaSTatayA prAcIna che. saMbhava to evo che ke zreSThi harapatinI giranAratIrthanI saMghayAtrA samaye, eTale ke I. sa. 1393mAM AnI racanA thaI hoya. prAraMbhanI pAMca kaDIomAM kAvyasulabha sAmAnya varNana bAda paripATIkAra tIrthanaMdanA prAraMbha kare che. pahelAM to (maMtrI tejapALe vasAvela tejalapura, hAlanA uparakoTa nIcenA jUnAgaDhanI)tejala-vasahI(tejapAla vasatI)nA pArzvanAthane namI, te pachI "jIraNagaDha' (jIrNadurga, jUnAgaDha eTale ke uparakoTa)nA mukhamaMDana AdIzvara tathA vIranA dhAmamAM praNAma karI, sonarekha, dAmodara ane kSetrapAla(kAlamegha) joI, (taLeTInI) vanarAI pAse pahoMcI tyAMthI pAja caDatAM kramazaH mAkaDakuMDI, suvAvaDI Adi cAra parabo vaTAvI, pAjanuM nirmANa karAvanAra bAhaDa mehatA (mahaMto vAgabhaTTa)ne dhanyavAda daI, devakoTanI poLamAM yAtrI kavi praveze che. tyAMthI AgaLa tIrthAdhipati jina ariSTaneminA traNa dhAravALA maMdiramAM namaskAra karI, botera devakulikAomAM praNamI, (tyAM dakSiNa dvAramAM rahelI apApAmaDhImAM rahela ATha tIrthakarone praNAma karI, tyAra pachI kalyANatraya jinAlayamAM rahela neminAthane namI, AgaLa caMdraguphA joI, nAgamara-jharA samIpa gajendrapada kuMDamAM prakSAlana karI iMdramaMDapa thaI tyAMthI pAchA vaLIne neminAthanA maMdira-samudAya pAchaLa rahela) zatruMjayAvatAra tathA sametazikhara ane aSTApadanA devo (jino)ne vaMdI (tenI pAchaLa AvI rahela vastupAla maMtrI kArita kapardI yakSa ane marudevInAM maMdiromAM namaskAra karI upara rAjula-rathaneminI guphAmAM thaI, ghaMTAkSara, chatrazilA thaI ane sahakjhAmravana(sesAvana)mAM UtarI pachI aMbikA, sAMba, pradyumna avalokana zikhara jaI praNAma kare che tyAM (pradyumna zikhare) (daMtakathAnuM) "kaMcanabAlaka" hovAno ullekha Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 nigraMtha aitihAsika lekha-samuccaya-1 karI siddhi vinAyakanI poLamAM praName che. te pachI sahasrabiMdue gaMgAjaLa joI pharI neminAthanA mULa maMdira tarapha vaLe che, ane yAtrA-sAphalyano AnaMda vyakta kare che. 31mI kaDImAM kartA rUpe jayatilakasUrinuM nAma Ave che. kRtimAM niHzaMka kAvyatattva vilase che. giranAratIrtha saMbaddha jUnI gujarAtImAM lakhAyelI upalabdha racanAomAM A sauthI purAtana jaNAya che. tenuM saMpAdana lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiranI prata 8601 pR. 12thI 13 tema ja prathama saMpAdaka (sva. agaracaMda nAhaTA) pAsenA eka jUnA utArA parathI ahIM karela che. TippaNo : 1. juo mohanalAla dalIcaMda dezAI, jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, muMbaI 1932, pR. 447, kaMDikA 658. 2. ejana, pR. 469, kaMDikA 686. Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayatilakasUri viracita "zrI giranAra caitya pravADi 265 giranAra caityapravADI sarasati varasati amIya ja vANI hRdaya-kamali abhiMtari ANI jANIya kavIyaNi chaMdo-1 giranAra girivaraNa ja kerI cetrapravADi karau naveri pUrI paramANaMdo-ra dUrithIyA jau DuMgara dITha nayaNa-juyala amIya-ghaNa vUThau phaTakuM bhavadaha-dAho-3 jhIMjharIyA-nau koTa java uliu maNe janamanuM saphalau uliu(?) kahuliu mana uchAho-4 kuMara zevara taNIya ja pAliI mana rajiu taruaraDi mAlii TAlaI duha saMtApo-pa amRta sarIkhI AvaI lahira ja jANe puNyataNI e muhura ja duhara giyAM hUyA pApA--6 tejalavasahAya pAsa naminuM tuM AghA savi kAja karesivuM lesula puNya prabhAro-7 jIraNagaDha mukhamaMDaNa sAmI AdIsaru paya sIsa ja gAmI dhAmIya praNamau tIro-8 Agali nayacchaI sovanarekhI dAmodara tasa taraha dekhI AkhI kSetrapAlo- ni, ai- bhA. 1-34 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya' AMbA rAmaNi taNIya vanarAjI jANe Avila jalahara gAjI bhAjaya giu dukkalo-10 mana ragi jau caDIya pAja tu nizcai sarIyAM aha kAja rAja-pAhi asaMto--11 prIya bhaNaI, dukhi jaIya tihAM acchAI niraMtara sIyalI chAyAM bAho ma melhisi kaMto--12 iki vIsamaI iki AghA jAI iki manaraMgi vAyatra vAI Ika gAyaiM tIhAM gIto-13 pahilI paravaMI leI visAmI bIjA Upari vihalA dhAma... jima pAmu bhava-saMto-14 Agali...chaI mAkaDa pagathAhara tIccho ati sAkaDa kAI karDikara raIja hAtho-15 dhana dhana tu bAhaDade muhatA mA........sahaMtA jAtA saMghaha sAtho-16 tripu zilA trIjI parva bhaNII cautthI sUtakakAraNi suNIyA haNI....ro-17 tu pAmI mai poli ja pahilI puNya-kAji je acchAI saIlI halIka dila sAro-18 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayatilakasUri viracita "zrI giranAra caitya pravADi' 267 deala dekhI mani gahagahIya saphalata kae je mAriga sahIya rahIye pApa aseso-19 tini payAmiNa deI trivAraya mAhi jaI nemIsa juhAraI. sAraI kAja savaso-20 cvaNa pUjayIya vaMdaNa sArI bahuttari dehare jiNaha juhArI hArI te ddhi na janmo-21 apApAmaDhi ATha tIrthakara gaIya cauvIsI bolAI maNivara suravara karaya praNAmo-22 kalyANatraya nemi namas caMdragUhA vegiI jAesi karIsu saphalA pAgo-23 nAgamori jhiri Agali kuMDa ja gayaMdamaI pakSAlaka piMDa ja IdramaMDapa so caMgo-24 Ujalagiri setuja avatarI AdikiNesara a--i aNasarI darIyaM hara aseso-2pa sametisihari aSTApadi devA vAMdau kavaDijakSa marudevA rAjali - rahanamIso-26 ghaMTAkSara chatrazilA vakhANuM aMbusahastra prabhu dIkSA jANuM nANa have tasa rUkho-27 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 68* nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 bihu beTTasiI aMbikamAtA sAMba-pajUna avaloNA jAtAM valatA praNam sukho-28 tihaM achaI kaMcana-balANuM. siddhi-vaNAyaga poli vakhANuM jANuM praNam nityo-29 sahasrabiMda gaMgAjala joI prabhu namIsaru deha ja dhoI je ya huI supavita-30 krami krami cetrapravADi ja kIdhI marya-janama UgAri ja lIdhI sIdhI saghalI ya vAto-31 bhamI bhamIya bhavamAhi ja bhAgu tu prabhu tAhare pAya ja lAgI mAgauM sivasuha-nAto--32 harakhiI mUligabhAru pAmIyA nayaNi narIya inemi susAmIya kAmIya-phala-dAtAro--33 jA gayaIgaNi ravi-siricaMdo mUrati sAmi taNIya tAM naMdu ANaMda sukha bhAro--34 huM mUrakha paNaI achuM ajANa zrI jayatilakasUri bahumAna mAnuM manamAhi ehe--rUpa paDhai gaNaI je e navaraMgI cetrapravADi atihi sucaMgI ciMgIya karaisu deho--36 iti zrI giranAra cUtrapravADi" Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajJAtakartRka 'zrI giranAra cetta parivADi' ujjayaMtagirinAM maMdiro anulakSe racAyelI caityaparipATIomAM mAhitInI dRSTie A eka bahu ja kImatI ane 41 jeTalI kaDIo AvarI letI moTI caityaparipATI che. agAu prakAzita thaI cUkela, bRhattapAgacchIya ratnasiMhasUriziSyanI, ane somasuMdarasUrinA parivAranA ratnazekharasUriziSya hemahaMsanI giranAra tIrthamALAmAM apAyelI vAtonuM AmAM samarthana hovA atirikta keTaluMka vizeSa spaSTIkaraNa paNa che, ane anya koI paripATIkAre nahIM jaNAvela evI navIna hakIkato paNa che. kartA potAnuM nAma pragaTa karatA nathI; paNa koI "saMghavI zavarAja'nA saMghamAM zAmila muninI A racanA hoI zake tevo tarka chevaTanI eTale ke 41mI gAthA parathI thaI zake che. saMprati racanA lA. da. bhA saM vi. maMnA munipuNyavijayajI saMgrahanI prati kramAMka 2970 uparathI utArI che. mULa pratimAM jo ke racanAsaMvata ke lipisaMvata darzAvyo nathI; paNa bhASA ane vastunI dRSTie sAMprata kRti 15mA zatakanA uttarArdhanI jaNAya che, jyAre pratinI lipi 17mA zatakanA uttarArdhathI purANI lAgatI nathI. prAraMbhamAM yAtrI-kavi devI 'aMbikA' ane bhagavatI 'sarasvatI'ne smarI, 'nemijina'ne vaMdanA daI, 'UrjiliMgagira'(ujjayaMtagiri)nA jiNavarane sAnaMda stavavAno nirdhAra jAhera kare che : (1). A pachI 'giranAra'nI taLeTImAM Avela vizALa evA 'jUnUgaDha' (jUnAgaDha= jIrNadurga=uparakoTa)no ullekha karI, tyAMnA 'salaSaprAsAda' (zreSThI 'salakSa' kArita jinAlaya)mAM juhAra karI, usavaMsa (osavAla vaMza)mAM janmela 'samarasiMhe' uddhArAvela, tijalapura (tejapAla sthApita 'tejalapura' zahera)nA pArzvane namaskArI, 'saMghavI dhuMdhala'nA prAsAdamAM Adi jinavara'ne juhAravAnuM kahe che : (2-3). te pachI 'dharaNiga vasahI' ('jIrNadurga'mAM hatI)nA mahAvIrasvAmIne vaMdavAnuM kahe che. ane prastuta vasahImAM DAbI bAjuno 'bhadraprAsAda' zreSThI 'pUnige' karAvyAnI noMdha kare che. (4) A pachI 'lakharAje' utsAhathI karAvela 'khamANAvasahI'mAM pittaLanA jinanAtha 'risahesara'(RSabhezvara)ne pUjIe tema jaNAve che. (5). have girivara (giranAra) tarapha saMcaravAnI vAta kare che. tyAM ('vastrApathakSetra'mAM rahela) 'dAmodara', 'sovannarekha' (sonarekha) nadI, ane 'kAlamedha kSetrapAla'no ullekha kare che. (6). e pachI AvatI nisargazobhAnuM varNana gAthA 7mAM kahe che. A pachI (maMtrIzvara) 'udayana' putra bAhaDe (maMtrI vAgbhaTTe) visalapurI tresaTha lAkha kharacIne 'pAja' karAvyAnuM kahe che. (8). 'pAje' Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 caDatAM pahelI 'UsavAla (osavALa) sonI 'padama'nI 'parava' (paraba), bIjI Ave 'poravADa'vALAnI, te pachI 'hAthI vAMka'mAM 'rAyaNa vRkSa' nIce vizrAmI, trIjI 'dhuli pa2va' te 'loDa nAyaka'nI, te pachI 'mAMkaDakuDI' pAse 'mAlIparaba (mALI paraba)' javAnuM. (911). te pachI sApaNanI vAMkIcUMkI vATaDIe AgaLa vadhatAM 'silakhaDakI' ane te pachI bIjI khaDakI Ave : (12). ne tyAra bAda pAMcamI 'suvAvaDI'nI paraba. ne tyAMthI jamaNA hAtha tarapha 'sahasaviMda guphA' hovAnuM kavi-yAtrI noMdhe che. (13). te pachI AgaLa cAlatAM DAbI jamaNI bAju 'toraNo' ane 'AMcalIyA prAsAda' (aMcalagacchIya jinAlaya) najare paDavA mAMDe che. A pachI pahelI 'poLa' ane bIjI 'poLa'no ullekha kare che. (14-15). 270 A pachI yAtrAkAra tIrthanAyaka bhagavAna neminAthane dere pahoMce che. ane tyAM chatra sAthe cAmara DhALatAM paMcazabda-vAditra vagADatA saMghavI praveze che ane bhuMgala-bherinA gaganabhedI nAda, Dhola-dardaranA haDahaDATa, ne tyAM vAgatA 'nisANa' ane kanyAo dvArA gavAtA dhavaLamaMgaLano kAvyamaya bhASAmAM ullekha kare che : (16). sau pahelAM 'melAsAha'nI deharImAM 'jinadharmanAtha'ne namI, (pazcima bAjunA) 'mULadvAra'nI sAme rahela 'savAlAkhI cukIdhAra'--jemAM 'vastige' ('vastupALe') sthApela-- 'nemIsara'nA biMbane vAMdI, 'pArzvanAtha'nI deharI (vastupALa kArita staMbhanapurAvatAra)ne praNamI (mULanAyakanA maMdiramAM praveze che) : (17). 'neminAtha'ne nihALyA bAda 'toraNa' vadhAvI, dAna daI, 'pAumaMDapa' (pAdukA maMDapa) AvI, (tyAMthI) 'neminAtha'ne zirasaha namI, traNa vAra bAra dharAvatA ('gUDhamaMDapa'vALA) prAsAdane pradakSiNA daI, (pharIne) dAna daI, vividha phaLaphUla sAthe (pharIne) 'jina'ne bheTavAnI vAta kare che : (18). te pachI adhukaLe page ('neminAtha') devanI pUjA karI jethI mAnava janama saphaLa thAya, pachI 'gajapadakuMDa'mAM snAna karI dhoI karI (pharIne neminAthanA) prAsAde AvyA ane nhAvaNa-mahotsava karI, kesara-caMdananI arcanA karIe tema kavi kahe che : (19). te pachI 'agara'nI pUjA racI 'ratana' ('ratna zrAvaka') dvArA sthApita 'nemIsara'nI sevA karI, 'bhamatI'mAM caitya paripATI karI, 'raMgamaMDapa'(gUDhamaMDapa)mAM rahela jiNavarane pUjI, dharamazALAnA maMdiramAM vaMdanA daI, pachI apApAmaDha' jaIe tema yAtrI-kavi umere che : (20). (A 'apApAmaDha'mAM) gaI covisI, (bIjA) sAta tIrthaMkarane pUjI pApakSaya karI, AThamuM (neminAthanuM) biMba bappabhaTTisUrie traMbAvatI(khaMbhAta)mAM (maMtra baLe AkarSI) (abhigraha dhAraNa karela) AmarAjane vaMdAvela (te ahIM giranAra 52 lAvela biMbane namI), Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajJAtakartaka "zrI giranAra cenna parivADi' 271 (21) pittaLanA neminAthanA biMbane pUjI, pachI (mULaprAsAdane pharatI rahela) maMtrIzvara vastupAle karAvela 72 deharIomAM pUjA karI tyAMthI nIkaLI vastupALe karAvela traNa devaLanI racanAvALA lAkho rUpiyA kharcIne karAvela zatruMjayAvatAra AdinAthane juhArIzuM (22). tyAM DAbI-jamaNI bAjue rahela gajarUDha vastupAla-tejapAla tathA (vastupAla-pitAmaha) soma (maMtrI) ane pitA (maMtrI) AsarAja che. (tyAM korasa) manamohaka pUtaLIo jotAM tRpti thatI nathI; vaLI tyAM (DAbe paDakhe) aSTApadamAM rahela 24 jinavara ane jamaNI bAjue rahela sametazikharamAM 20 jina joIzuM (24). te pachI goviMda zreSThIe sthApela jIrApalli (pArzvanAtha) pUjI kaLIyugane saMtApIzuM. tyArabAda AgaLa saMcaratAM (khaMbhAtanA) zreSThI zANa ane bhUMbhavanA prAsAde (mUlanAyaka) vimalanAtha tathA pArzvanAthane svavI teno raLiyAmaNo mukhamaMDapa joIzuM (25). (A maMdiramAM) pittaLamaya sarasa biMba che ane maMdira kaMcanabalAnakanI upamAne lAyaka che. A pachI samarasiha uddhArAvela kalyANatrayanA maMdiramAM traNa svarUpe virAjamAna nemikumAra che ne staMbhayukta meghanAda maMDapa (26) tema ja jagatI paranI bAvana deharIo joI hayaDuM harakhAya che. (A maMdiranA) (dakSiNa taraphano) suMdara bhadraprasAda mAladeve karAvelo ne ratnadeve pittaLanuM moTuM biMba karAveluM. pazcimano nAmI bhadraprAsAda hAjA zreSThIe karAvelo ane uttara bAjuno (27) zreSThI sadA tathA zreSThI vatsa(rAje) karAvela. have kharataravasahI tarapha AvIe. A (vasatI) sAdhu narapAlanI sthApelI che. temAM (jina)vIranuM toraNayukta pittaLanuM biMba che. ne AjubAju zAMtijina tema ja pArzvanAthanA pittaLanA vakhANavA lAyaka kAussagIyA che (28) : ahIM raMgamaMDapanI chatomAM) nAgabaMdha ane paMcAMgavIra jotAM ane maMDapamAM pUtaLIo pekhI mana prasanna thAya che. maMDapa mULa "mAlA khADa" para karelo che. tyAM jamaNI bAju bhaNasAlI joge karAvela aSTApada (bhadraprAsAdamAM) (29) ane DAbI bAju dharaNAzAhe karAvela (bhadraprasAdamAM) suprasiddha sametazikhara (nI racanA) che. (ahIMthI nIkaLI AgaLa jatAM) addabhuta mUrti, caMdraguphA, pUrNasiMhavasatI, sumatijina, vraja zreSThIe sthApela suMdara homasara (30), somasiha-varade mukAvela sAraMga-jinavara, te pachI kharataragacchIya zreSThI jeThA kArita manohara vasatI, ane caMdraprabhajinane pUjI, nAgajharamorajharanA be kuMDa joI, pUrNasiMha koThArIe sthApela 72 jinAlayayukta zAMtinAtha prAsAdamAM namI (31), indramaMDape indra mahotsava karI, tyAM pUnama derImAM darzana karI, (32), gajapadakuMDa (paranA AThabiMba ?), sAMkaLIyALI pAja, chatrazilA thaI (33) prAta:kALe aMbikA(nA zikhara) tarapha javA ravAnA thAya che. rastAmAM caMdraprabha jinavaranI stuti karI, siddharAja (zreSThIe) uddhArAvela (vastupAla maMtrIkArita) kapardIyakSa tarapha jaI, tyAMthI cakrI bharate karAvela mAtA marudevIne ArAdhI, rAma-DuMgaranI be deharIe thaI, rAjImatI tarapha vaLe che (34); Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 rAjImatInI guphAmAM nemi-virahamAM kaMkaNa bhAMgI (sAdhvI thayelI) rAmatInI pratimAnA darzana karI, tyAMthI nIce dekhAtA zivAdevI putra(neminAtha)nA udayazekhara kalazayukta maMdiranI vAta karI (35), have digaMbara saMpradAyanA koTaDI-vihAra tarapha jAya che. tyAM zreSThI pAtAe karAvela pittaLanA AdinAthane namI, bhAvasAra DAyAvihAra(zvetAMbara)mAM ajita jinezvarane namI, zreSThI lakhapatie karAvela caturmukhaprAsAdamAM jinavaranI pUjA karI (36), gaMgAkuMDe gaMgAnA devaLamAM indra sthApela jinavaranuM dhyAna dharI, te pachI gaNapati ane rathaneminI derImAM namI, cittara sAhe karAvela aMbikAnI pAja para caDhI (37), cIttaDA pUnAe karAvela ane sAmala zAhe uddhArAvela aMbikAnA prAsAdamAM namI, tyAM saMghavighnavinAzanA bhagavatI aMbikA . (sammatanI) paMcamUrti samakSa zrIphaLa dharAvI (38) have avalokanA zikhara para caDI tyAMthI sahasrAmravananuM nirIkSaNa karI, ane tyAMthI nIce dekhAtA lAkhArAma tathA sAme zAMba ane pradyumna zikharane dUrathI namI tema ja pradyumna zikhara para rahela siddhi-vinAyaka tema ja adRSTa rahela kaMcana-balAnakano nirdeza karI (39), neminAthanA maMdira para yAtrI pharIthI Ave che. tyAM indramAla paherI Indramahotsava karI dAna daI, suvarNanA jhaLahaLatA kalazavALA e sajjanavihAranA (vAstuzAstrokta) pRthvIjayaprAsAda para dhvajA caDhAvI (40) yAtrI-kavi kahe che ke jayasiMha siddharAje garavA giranAranA taLa paranA prAsAda banAvavA pAchaLa 5,72,00000 vIsalapurI (drama) kharcIne potAnI kIrtino saMcaya karyo. prasiddha evA saMghavI zavarAje (neminAthanA) bhavane kanakakaLaza ane dhvaja sthApI yaza lIdho. je ekacittathI jinavaranI (mAla ?) nitya sAMbhaLe che tene tIrthayAtrAnuM ghaNuM phaLa maLe che (41). A caityaparipATImAM 15mA zatakamAM thayela bAMdhakAmo saMbaMdhamAM anya giranAra saMbaddha paripATIomAM nahIM dekhAtI ghaNI ghaNI navI hakIkato noMdhAyelI jovA maLe che. jemake aMcalIyA prAsAda, (tAraMgAtIrthanA uddhAraka) goviMda zreSThIe karAvela jIrApalli-pArzvanAtha, lakhapati zreSThIno caturmukha prAsAda, digaMbara pAtAvahI, ane tenI bAjunI zvetAMbara DAhAvasahI, cittara sAhanI karAvelI aMbAjInI pAja, ityAdi. to bIjI bAju ahIM karAvela beeka vAto, vadhAre jUnA srotomAM noMdhAyelI hakIkato sAme rAkhatAM, tathyapUrNa jaNAtI nathI : jemake neminAthanA maMdirane pharatI devakulikAo vastupAla maMtrInI banAvela nahotI. mULa maMdira I. sa. 1129mAM pUrNa thayA bAda A devakulikAonA chAgha tathA saMvaraNA I. sa. 1159mAM pUrNa thayAno zilAlekha tyAM che; ane neminAthanA maMdiranA bAMdhakAmane lagato kharca AtyaMtika atizayoktipUrNa hovA uparAMta "vIsalapurIya korI"nuM siddharAjanA samayamAM calaNa hovAnuM kahevuM e to kAlAtikrama ja che. Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajJAtakartaka "zrI giranAra cenna parivADi' 273 zrI giranAra caitya paripATI samarIya aMbiki sarasatI, vaMdiya nemi niNaMda Ujaligiri jinavara-thara, haII dharI ANaMda. 1 zrIgirinAraha talahaTIya, jUnUgaDha savizAla salakha-prasAdi juhArIIe tijalapurinuM pAsa. 2 samarisiMghi UdhAra kI, usavaMsa avayAra tu saMghavI dhuMdhala taNI e, jiNahari Adi juhAra. 3 dharaNigavasahI vaMdII e, svAmIzrI mahAvIra DAbaI bhadraprAsAda tiha pUniga guNagaMbhIra. 4 khamANAvisaNI kAravIya lakharAja dharIa UchAha pItalaI prabhu pUjaI e, risahasara jiNanA. 5 havi girivaraNI sAMcaryA e, dAmodara savilAsa sovanarekhanadI-kanDaI e, kAlamegha kSetrapAla. rAyaNi AMbA AMbalIya, vanasaI bhAra ADhAra mora madhura-sari sohatI e, giri pAkhalI vana bAra 7 pAja karAvI sohalIya, bovitha udayana sAkha bAhaDa vIsalapurIya tihAM, vecA trisaThi lAkha. UsavAla sonI padamataNI, pAjaI pahilI parava parava bIjI poravADa taNI, vIsa bhIma karisi garva. 9 hAthIvaMki jhIli dIsaI, rAyaNi rukha vizrAma trIjI dhulIya parava loDaNAyamanI abhirAma. 10 triC salaurI cAhatAM e lAgaI sIala vAu mAMkaDakUDI-kanDiI cauthI, mAlIparavaiM jAu. 11 vAMkI cUMkI vATaDI aliIlI sApala jema varatijJa silakhaDakI paraI e, bIjI khaDakI tema. 12 pAMcamI parava sUAvaDIa vahelI aMbara heThi jAtAM jimaNaI sahasabiMda guphA bhaNI dila draThi. 13 ni, ai- bhA. 1-35 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 DAbA-jimaNA toraNA e, A gama AMcalIyAprAsAda pahilI poli pA(pe)satAM e, sahIara kIjaI sAda. 14 nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 sabhakara navalakha jiNaharu e, paisata bIjI poli devaloka sAmyuM karaI e, saMghavI biThA Uli. [vastu] nemipratimA nemipratimA leIa AvaMti chatracAmara siri DhAlII, paMcazabda-vAjiMtra vAjaI, paIsAru saMghavI huI. bhuMgala-bhera-jhiNi gagana gAjaI, Dhola-dadAmAM daDadaDI vAjaI guhira nIsANa, dhavalamaMgala bAlA deI, arIyaNa paDaI parANa. 16 [DhAla] melAsAha taNI deharII, dharmanAthanaI namatAM jaIIM. mUla dUvAri thANu e, sAhamI savAlAkhI cukIdhara. vastagi thApiu tihAM nemIsara, praNamu pAsaU deharIa. nemi nihAlI toraNi vadhAvu, dAna deI pAu-maMDipa Ava neminAtha si2 nAMmII e, trivAraI prAsAda pradakSINe dAna deI je huI vacakSaNa, phUlaphale jina bheTII e. pUja racInaI agara Ukhevau ratana-thApita nemIsara sevau 15 bhamatI cetrapravADi karau raMgamaMDapi jiNavara pUjIjaI dharmazAlA caiItya vaMdana kIjaI, apApADhi jAII e. atIta cauvIsI sAta tIrthaMkara, te pUjI jaI pApakSayaMkara AThamU biMba traMbAvatIya, AmarAyanaI te vaMdAviuM bapabhaTasUri tihAM aNAvuM, ariThaneminaI deharaI e. adhUlaka pAye pUjyA deva, mAnava-janama saphala huu heva gajapada-kuMDa sanAna karuM, dhoti karI AvyA prAsAdi nhavaNa-mahochava kIu navanAdi, kesara-caMdana caracII e. 19 17 18 20 21 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajJAtakartRka 'zrI giranAra cetta parivADi' havaI pIttalamaI digaMbara biMba nemitarUM pUjau avilaMba bahutiri deharI pUjII e triNi tora vastagi iMhi~ kIdhI Adila bhoaNi traNi prasidhI, lAkha lAkha dhana vecIu e. 22 vastagi kIdhu settuji-avatAra AdIsaranaI kaa johAra giruAM pItala biMba namu DAbA-jimaNA gayavara biu vastugi-tejUga UrI teu soma anaI AsarAja achaI. raMgamaMDapa nava-nATaka sohAI pUtalIe apachara mana mohaI jotA tRpati na pAmaI e, aSTApadi jiNavara cauvIsaI jimaNai sameta sihari jiNa vIsaI, vaIrA deharI joII e. 24 jIrAulau goIAgari thApiu, te pUjI kaliyuga saMtApyau cetra-pavADiI sAMcaryA e, zAMNAgara bhUMbhava prAsAdad vimala pAsa thaNau saruu sAdi, mukhamaMDapa rulIamaNau e. 25 sAva pItalamaI biMba vakhANuM kaMcaNa balANA upama ANaM kalyANatraya pekhII e, samarasiMha kIdhu udhAra triharUpe chaI nemikumAra, meghanAda maMDapa sadhara. jagatii bAvana deharI dIsaI jiNavara jotAM haIDauM hIsaI mAladeva taNau bhadra bhalau, ratanadeguru pIttalasAmi pazcima bhadra hAjAnaI nAmi, uttaradasi bhadra varNavuM e. 23 sadaIvacheraI teu karAvi havaI kharataravasahIbhaNI Avi 26 27 narapAlasAhanI thApanA e, satoraNau pIttalamaI vIra zAMti-pAsa chaI sAcau zarIra, kAsagIA pIttalataNA e. 28 275 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 raMgamaMDapi nAgabaMdha nihAlau pUtalIe maMDapa mana vAlau paMcAMgavIra vasekhII e, mAlAkhADaI maMDapa jAN jimaNaI aSTApa[di]vakhANa, bhaNasAlI jogaI kIu e. DAbaI sametasahira prasIdhu te paNi dharaNaI sAhi kIdhauM nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 adabada mUrati caMdragaphA, pUnimavasahI sa(su)mata jiNesara vayajAgara thApiu alavesara, homasara rulIAmaNuM. gajapadakuMDi urI chaI aSTa teha paraI chaI kaMDa vizaSTa saMkala pAjaI chatrasila. somasIvarade sAraMga jiNavara kharatara jeThAvasahI maNahara caMdraprabhajina pUI e, nAgajhira morajhara be kuMDa cAhu bahuttiri jiNAlai zAMti ArAhu, punaI koThArI thApIuM e. 31 iMdramaMDapi huI iMdra-mahochava pUnima deharI dIsaI abhinava vaveka saM...nemi namu, mAMsakhamaNa manariMga kIdhU cikuM colakuM aNasaNuM sIdhauM, sahuDAde caukI-kanhaI e. 32 [vastu] havai cAla havaI cAlau bhaNIa aMbAvi bhANa mUrati guru jiNaharaI caMdraprabha jiNavara thuNIjaI 29 30 DhAla rAjamatI prAsAda tali gapha mAhi paDaMtI zaMbhasUti jouM nemi viraha-kaMkaNa moDaMtI sIdharAja udhdhAra kIu, vaDajakSa deula bhaNIjaI marudevyA mayatrala AruhI bharathesara saMjata rADA(? rAma) DuMgara ho(do ?)I deharI rAjamatI tupatta.34 33 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 ajJAtakartaka "zrI giranAra cenna parivADi kuMkUkAjala-vanna tihAM nIjharaNa jharaMtI udayarekhara vIra kalasa zivAdeula dIsaMtI. * 35 havaI cAlyA digaMbaru e, koTaDIa vihAro pAtAnaI pItala taNau e, AdinAtha johAru bhAvasAra DAhA vihAra namu ajita jiNesara caturmukha lakhapati taNu e, pUjaI jiNavara. 36 gaMgAkuMDi gaMgadeula joI naI jAu mahitI ANa devarAja taNau, jiNahara jina plAu gaNapati rahinemi deharI e, doI aMbika pAja cittarasAhi karAvI e, kIdhuM avicala kAja. 37 cIjuDA punAtaNauNa aMbAI prasAda te sAMmalasAhaI udhariu e, khetra vasaMta nAda paMcamUrati aMbikataNI e, namatAM dukha nAsaI phala-nAlIure bheTII e, saMgha vighana viNAI. 38 hiva avaloNA sahira(sihara) caDI sahisAvana rekhuM lAkhArAmI kaNayarI e siddha deharI dekhuM sAminapajUna namevi beu, sidhavaNAyaga vakhANa kaMcaNabalANauM jihAM chaI e, paNi ThAma na jANa. 39 nemi bhUyaNi valI AvIyA e pahiraI indramAla, indramahochava dAna daI dhaja caDaI vizAla, hemakalasa daMDa jhalahalaI e sAjaNa vihAra pRthvIjaI prAsAda tali giruu giranAra. 40 lAkha bahuttiri pAMca koDi visalapurI vecI siddharAya jesaMgadevI nija karati saMcI vIrAdura saMghavI sajANa zavarAja prasIdhI kalaka kalasa dhaja Thaviya bhUyaNi jiNi jasa lIdhauM. ekamanA nitu suNaI e eha jiNahara-mAla tIratha yAtrA taNUa phala hoI vizAla. iti zrI giranAra cetra paravADi saMpUrNa samApta H kalyANaM ca | 41 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNasiMhakRta giranArastha kharataravasahI-gIta' soLa kaDImAM nibaddha ane keTalAMka aitihAsika tathyo samAvatA A gItanA racayitAe AkharI kaDImAM potAnuM nAma "karaNasaMgha' ApyuM che. * paNa temAM kartAe potA vize kaMI vizeSa kahyuM nathI. tema racanAnuM varSa paNa darzAvyuM nathI; paNa vastunI dRSTie kRti 15mA zatakanA AkharI bhAga yA 16mA zatakathI prAcIna hoya tema jaNAtuM nathI. AthI kartA 15mA-16mA saikAmAM thaI gayA jaNAya che. saMbhava che ke teo kharataragacchanI AmnAyanA zrAvaka hoya. saMprati racanA-kharataravasahIgIta--giranAra para kharataragacchIya narapAla saMghavIe I. sa. 1441thI thoDAM varSa pUrve (moTe bhAge I. sa. 1438nA arasAmAM), pUrve vastupAla maMtrIe karAvela satyapurAvatAra mahAvIranA jUnA maMdirane kADhI nAkhI te sthaLe navuM baMdhAveluM te maMdirane anulakSIne thaI che. navanirmAtA kharataragacchIya hovAthI A maMdira "kharataravasahI" nAmathI 15mA zatakanA uttarArdhathI jANItuM thayeluM; jo ke e nAma paNa pachI to bhulAI javAthI vartamAne te (khoTI rIte) "melavasahI' nAme paricayamAM che. (juo A graMthanA dvitIya bhAga aMtargata mAro A kharataravasahI saMbaddha vistRta lekha.). racayitA kavie 8mI kaDImAM jinabhadrasUrinA vacanathI bhaNasAlI narapALe prastuta maMdira baMdhAvyAnuM kahyuM che; ane maMdiranA varNanamAM maMDapanI pUtaLIo, jamaNI bAjue rahelA (bhadraprAsAdamAM) aSTApadanI racanA, tema ja tenI sAme) DAbI bAjue e ja pramANe rahelA (bhadraprAsAdamAM rahelA) naMdIzvarano ullekha kare che. mULa gabhArAmAM adhiSThita jinavIranI dhAtumUrti, tenAM ratnajaDita parikara ane toraNano paNa gIta-kartA ullekha kare che. ekaMdare gItanuM kalevara pAtaLuM che. kRti dezya DhALamAM DhaLelI che, paNa saMghaTana bahu vyavasthita nathI. bhASA pUrNarUpe jUnI gujarAtIne badale maru-gUrjaranA sparzavALI jaNAya che. kharataragacchanuM jora rAjasthAnamAM ghaNuM hatuM ! kartA 'karaNasaMgha' e taraphanA hovAno saMbhava che. TippaNo : * pATaNanA zrI hemacaMdrAcArya jJAnabhaMDAramAM rahelI, ane eka mAtra upalabdha prati (kramAMka 3122), parathI ahIM saMpAdita karavAmAM AvI che. saMpAdaka prastuta saMsthAnA AbhArI che. Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNasiMhakRta giranArastha 'kharataravasahI-gIta' karNasiMhakRta giranArastha kharataravasahI-gIta giri giranAri vakhANII ho Isara kavi kavilAsa / sa tasa siri sAmI sAmalA ho aMbikAdevi prakAsa ||1|| prIya kharataravasahI joIe jANe karatala-vamANa | prIya locana tanamana jAiire tuM sAMbhali ho catura sujANa // 2 // prIya hayavaranaravaSabhaha taNI ho vinapati puNyasaloka / maMDapa mohaNa-pUtalI ho jANe kAra kIo iMdraloka / / prIya karakamala lakhalakha paMkhaDI sahala sarUpa saraMga / zikhara-prAsAda udyotamaI ho daMDakalasa dhajadaMDa ||4|| prIya sovanajAI maNiruppamaI ho motI caka pUrAvi / Agali tilaka pabevaDa ure pekhava harakha na mAI / / 5 / / prIya nemi kaNi prabhu dAhiNi ho aSTApada avatAra | vAmai kalyANakaya ho naMdIsara jiMga sAra / / 6 / / prIya saMgha maroI aNAviu ho sapata-ghAta jiNa vIra / parigara ratanajaDAvii ho toraNa uMlakaI baI hAra AnA prIya labadhivaMta jinabhadrasUri gurujI suvacanI visAla / dUsama-bhavana samudhdharaI ho so dhana dhana mA narapAla / / 8 / / prIya bhaNasAlI te parikaraI ho je kIo bharavesara rAo / ujali aSTAure te nirakhatA aMga UmAha ||9|| prIya pahiri dhoti nija niramalI ho aSTAvidha pUja racesi / bhAvanA bhAvisu i jimalI ho jIvaa saphala kareluM 1aa prIya caMdana bharI kacolaDI ho ANI mANi phulaDI caMpaka pADala sevaMtrI jema gaMdha-parimala vahamUla ||11|| prIya bAraNa varaNa tIratha aSTApada paDhama puNya prakAra / samati zravaNa saba saMpajai ho kevali karaI vakhANa // 12 // prIya 279 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28O nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 cihuM disi bAraha bAraNA ho AMbalaDA ArAma | pravara prAsAda sohAmaNA ho puNya taNA thira ThAma /13 prIya bali kAjasu tasu hAthalaDA ho sUtra saghana sUtradhAraka eka jIbha guNa teha taNA parivaI na lAbhaI pAra ll14aa prIya pArakhau ma taNaI pArakhAI ho avara na pUjaI koI ! sakRta kRvANA vaMjiyA ho jiNa lAbhai anaMta ho 1pA prIya saja veSadhi ANaMdiI ho sahaDa satana suvicAra | karaNasaMgha sAra bhaNaI ho cIraMjIvao saMparavAra 1dI prIya iti zrI giranAra mukhamaMDaNa kharataravasahI gIta | Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaghoSasUrigacchIya (rAjagacchIya) amaraprabhasUrikRta 'zatruMjaya caityaparipATIstotra' prathama saMpAdake varSo pahelAM utArI lIdheluM A saMskRtabhASA nibaddha stotra ghaNI dRSTie mahattvapUrNa che. surASTrAlaMkAra zatruMjayapati bhagavAn yugAdidevanA mahAtIrthamAM rahelAM caityo saMbaMdhamAM upalabdha kRtiomAM A sau pahelI aitihAsika mUlya dharAvatI stotrAtmaka evaM caityaparipATI rUpI kRti che. saM. 1369 / I sa 1313mAM thayelA tIrthabhaMga pUrvenI A racanA hoI, tenuM mUlya svayameva vadhI jAya che. kRtinI racanAno saMvata 1326 / I. sa. 1270 batAvyo hoI te bhaMga pazcAt racAyelA (A graMthamAM punaH prakAzita) "puMDarIkazikharIstotra" tema ja kharataragacchIya AcArya jinaprabhasUrinA suprasiddha 'zatruMjayakalpa" (saM. 1385 | I sa 1329) atirikta merutuMgAcArya kRta prabaMdhaciMtAmaNi (saM. 1361 / I. sa. 1305)thI paNa pUrvenI kRti hoI, tapAgacchIya dharmakIrtigaNi(dharmaghoSasUri)nA zatruMjayakalpa (prAyaH I sa 1264)nI jema zatruMjayatIrthanI itihAsa-viSayaka gaveSaNAmAM tenI upayuktatA spaSTatayA savizeSa banI rahe che. kRtinA aMtima caraNamAM kartAe potAnuM nAma kevaLa "AnaMdasUrigurunA ziSya" eTaluM ja batAvyuM che : paNa pratinI samApti-noMdhamAM "amaraprabhasUrikRta" kahyuM che. AthI pratilipikArane mULa kartAnI jANa hoya tema lAge che. dharmaghoSasUrigacchIya AnaMdasUrinA ziSya amaraprabhasUrinI eka anya kRti, tribhuvanatIrthamALA (apabhraMza bhASAmAM nibaddha), maLI AvI che, jeno racanAkALa saM. 1323 / I sa 1267 che : jyAre sAMprata kRti tenAthI traNa ja varSa bAda racAyelI hoI, saMdarbhagata AnaMdasUri te rAjagacchIya dharmaghoSasUrinA AmnAyamAM thaI gayelA AnaMdasUri, ane ahIM adhyAhAra rahela 'ziSya' te pratilipikAre sUcavyA mujaba amaraprabhasUri ja hovA aMge zaMkAne bhAgye ja sthAna che. kartAe A stotra daza padyamAM bAMdhyuM che. ekathI nava padya zArdUlavikrIDita chaMdamAM che, jyAre chelluM padya upajAtimAM DhALyuM che. e chellA padyamAM gaNita-zabdanA prayogathI (rasalocana-lo-caMdra) racanA-saMvat 1326 (I sa 1270) darzAvyo che. tyAM stotra yAtrA (pazcAt) racyAnI noMdha paNa karelI che. stotramAM pachInI kRtione mukAbale padalAlitya ane baMdhAraNamAM sauSThava Thera Thera najare paDe che. prathama padyamAM zatruMjaya parvata saMtiSThamAna tIrthapati nAbheyadevanI bhAvapUrNa stuti ni ai bhA. 1-36 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 nirjhantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 karI, pachInA padyamAM mULe bharatezvare baMdhAvela yugAdidevanA prAsAda ane tenA sagara cakravartI ane pAMDavo Adi rAjanyoe karAvela uddhAronI saMkSeparUpe, agAunA kALe pracAramAM AvI cUkelI zatruMjaya saMbaddha jaina paurANika tIrthakathAono nirdeza karI, vimalAcalendratilaka devAdhideva AdIzvara prabhune pharIne vaMdanA detA ugAro kADhyA che. te pachI, AgaLa AvatAM traNa padyomAM, muktigiri tIrtharAja vimalAcalano yathocita zabdomAM mahimA gAyo che. A pachInA kAvyamAM zatruMjaya-tIrtharakSaka, saMkaTaharaNa yakSarAja kapardIne smaryA che; ane sAtamA padyathI parvata para sthita anya caityo saMbaMdhI vAta kahevI zarU karI che. temAM prathama jinamAtA marudevI, zAMtijina, RSabha, ane zreyAMsajinanAM caityono ullekha karI, te pachI turata ja nemi ane vIrajina(nAM caityo)no ullekha karyo che. jo ke stotrakAre A caityonAM sthAnano nirdeza karyo nathI; paNa 14mA-15mAM zatakamAM racAyela zatruMjayatIrtha saMbaMdhI sAhityamAM kahyA mujaba A badhAM jinAlayo zatruMjayanA uttarazRMga para avasthita hatAM. A pachI svargAdhirohaNaprAsAdamAM rahela RSabhajinane namaskAra karyA che. A svargArohaNaprAsAda anupamA-sarovarane kAMThe, maMtrIzvara vastupAlanA I. sa. 1239mAM thayela svargAgamana bAda, tyAM dAhabhUmi para maMtrIbaMdhu tejapALa tema ja vastupALa-putra jaitrasiha maMtrIzvaranA smaraNamAM baMdhAvelo hovAnuM anya ghaNAM sAhityika pramANothI siddha che.) stotrakAra vacce AvatA anupamA sarovarano ullekha karyA sivAya have dakSiNa zRMganAM caityonI vAta kahevI zarU kare che. tyAM (vyAdhIpratolI = vAghaNapoLa, je maMtrIzvara vastupALe Isa. 1230nA arasAmAM baMdhAvelI temAM) pravezatAM, daSTigocara thatAM (staMbhanAdhIza)pArzva, IndramaMDapa, jinasuvrata, raivatapiti, neminAtha), ane satyapurezvara vIranAM maMdirono ullekha kare che, ane te badhAM vastupALe karAvelAM tevo spaSTa nirdeza paNa tyAM Ave che. A pachI (AdIzvara bhagavAnanI TUkamAM AvelA) sImaMdharAdi videhakSetra-sthita vartamAna jino (vIsa viharamAna), naMdIzvaraprAsAda, pAMDavo(nI pratimAono paTTo), koTAkoTijinAlaya, caraNapAdukA, ane lepamayI trevIsa (jina) pratimAono ullekha kare che. stotrakAre ahIM caityano krama kyAMka kyAMka urjAmyo che : jemake bhRgupurAvatAra jina munisuvrata ane satyapurAvatAra vIranAM maMdira AdIzvara-bhagavAnanI TUkamAM hatAM, jyAre naMdIzvaraprAsAda vAghaNapoLanI sAme IndramaMDapanI pAse kayAMka hato. ema jaNAya che ke chaMdanA meLa ane laya sAcavavA stavanakAre kramavArIno thoDoka bhoga Apyo che. stotrakAra ulikhita A vAstuzilpa-pratimAdi racanAomAM vastupAlanA samakAlika lekhako koTAkoTi caitya, sImaMdharAdi vIsa viharamAna jina, caraNapAdukA, tema ja 23 lekhamayI pratimAono ullekha karatA nathI. AthI saMbhava che ke A badhI vAstu-zilpa-pratimAdi kRtio vastupALanA samaya pazcAtuM ane A stotranI racanA vaccenA gALAmAM banI hoya. (koTAkoTicaitya to mAlavamaMtrIrAja pethaDe banAvyAnuM ane ethI I. sa. 1264nA arasAmAM karAvyAnuM sunizcita che ja.) A pachI Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaghoSasUrigacchIya (rAjagacchIya) amaraprabhasUrikRti "zatruMjaya caityaparipATIstotra' 283 navamA zlokamAM AdIzvara (mULagabhArAmAM) DAbI bAjue rahela gaNadhara puMDarIkanI yogya zabdomAM stuti AdIzvara bhagavAn sameta karI che. aMtima padyamAM kartAe AgaLa kahyuM tema potAnI TUMkamAM oLakhANa ApI che, ane racanA-saMvata nirdezyo che. A madhura ane sulalita saMskRta racanA zatruMjaya saMbaMdhamAM saMpratilabhya racanAomAM mahattvapUrNa sthAna leze. TippaNo 1. A hakIkata kyAMthI noMdhelI te srotane lagatI noMdha A paLe hAthavagI na hoI teno nirdeza ahIM daI zakAyo nathI. 2. vigata mATe juo dvitIya saMpAdakano lekha : "A Propos of the image of Jina Rsabha with Nami and Vinami on Satrunjaya Giri", Aspects of Indian Art and Culture (S. K. Saraswati Commemoration Volume), Eds. Jayant Chakrabarty and D.C. Bhattacharya, Calcutta 1983, pp. 56-63, figs 7-9. Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 zrIzatrujayacaityaparipATIstotram (zArdUlavikrIDitam) mohadhvAnta vitAnatAnavanavaprodbhAsibhAnuprabhaM cintAtItaphalapradAnavidhaye ciMtAmaNiH prANinAm / vaktrAlokana evadatta paramAnaMdaM mudA meduraH / zrIzatrujayaparvate jinapati nAbheyadevaM stuve // 1 // pUrvaM zrIbharatezvareNa bharatakSetraika cUDAmaNau zaile'smin svakulAvacUla caritaH svAmI svayaM kaaritH| yasyoddhAramakArayat sa sagaraste pANDavAdyA nRpAH taM vaMde vimalAcalendratilakaM devAdhidevaM prabhum // 2 // deva tvadvadanAvalokanayanaprodbhUdaharSAzrubhiH sikto me hRdayAlavAlavalaye puNyaiH purANaiH purA / nyuptastvannamane manorathataraH so'yaM tu romodgamai rjAtAMkura iva kSaNena phalitaH zreyaH phaledadbhutam // 3 // pUrNAH adya manorathAH zubhakathA jAtAH prathA sarvathA datto duHkhajalAMjali: kalimala: kAle kalau kSAlitaH / tIrNoyaM bhavasAgara: zivapurI dUreNayasmAnnagAnAgAtkasyacanapi pUrvamapi hi svAminbhavadarzanAt // 4 // muktaM yatsvagRhaM grahaH sa hi mahAmohasyamukto mahA(nadhvAktAmi yAdeSa) dustarataraH prAptaH sa mArgaH zivaH / ArUDhaM vimalAcalaM yadiha tat proccairguNasthAnakaM dRSTaM tvatpadapakajaM ca paramAnaMdaM padaM tanmayA // 5 // sAkSAdrakSitadakSatAhitamatiryakSaH kapardIbhavat pAdAmbhojamadhuvrataH pratipadaM jAyAt sa zatruJjaye / yastvannAmanikAmasAdaramateH saMghasya yAtrAkSaNe mArge durgasaritsacauracaraTAraNyepi sAhAyakRt ||6|| Adau zrImarudevi-zAMti-RSabha-zreyAMsa-caityaM tato nemi-vIrajinaM praNamya RSabhaM svargAdhirohe sthitam / Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaghoSasUrigacchIya (rAjagacchIya) amaraprabhasUrikRta "zatruMjaya caityaparipATIstotra' 285 285 pArzva naumi tamindramaNDapagataM zrIsuvrataM raivataM vIraM satyapurezvaraM viracitaM zrIvastupAlena ca // 7 // bhaktyA staumi videhamaNDanajinAn sImaMdharAdyAnapi zrInaMdIzvaramatra citrajananaM cASTApadaM pANDavAn / koTAkoTi-jinAnatho viharato vaMde prabhoH pAdukAn nAnAlepyamayAn kRtAn jinavarAnatra trayoviMzati // 8 // vAmaM bhrAmamakAmakAmavilasan satpuNDarIkAditastrasto'haM bhavakAnane munimanaH satpuNDarIkAMzubhat / tvAmekaM zaraNaM karomi bhagavan zrIpuNDarIkAnvitaM bhaktyA sevakakalpapAdapa vibhoH zrIpuNDarIkAcale // 9 // (upajAti) saMvatsare sarasa-locana-loka-caMdre caityeSu caitra bahulASTamIvAsare ca / sAnaMdamAdijinamatra vidhAya yAtrA - mAnandasUriguru-ziSyalavaH stavIti // 10 // // iti zrIzatruJjayacaityaparipATIstotram zrI amaraprabhasUrikRtam // Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI puMDarIkazikharIstotra' aparanAma 'zrI zatruMjayamahAtIrthaparipATikA' zatruMjayagiri-mahAtIrtha prati zradghormi kalpakAro-prabaMdhakAro vyatirikta madhyayuganA muni tema ja kavi-yAtrikoe paNa tIrthamAlAo, caityaparipATIo, vivAhalAo, rAso, stotro, stutio, ane stavano dvArA vyakta karI che. A anuSaMge agAu (sva.) zrImad vijayadharmasUri, (sva.) muni jinavijayajI, (sva.) paM. becaradAsa dozI, (sva.) zrI mohanalAla dalIcaMda dezAI, (sva) tripuTI mahArAja, (sva.) zrI sArAbhAI navAba, (sva.) zrI agaracaMda nAhaTA, tema ja zrI bhaMvaralAla nAhaTA sarakhA jaina itihAsa ane sAhityanA paryanveSako dvArA keTalIka mahattvapUrNa sAmagrI prakAzita thaI cUkI che. AmAMnI ghaNIka kRtio zatruMjaya paranAM purANAM jinamaMdironA itihAsa tema ja sthAna, kALa, ane tyAM UbhelA kuDIbaMdha pazcAtkAlIna jinAlayonI zreNio ane jhuMDo vaccethI tAravavA-prIchavAmAM madadagAra thAya che. kAvyagata tattvo ane bhASAkIya sAmagrI uparAMta itihAsamUlaka mAhitIno saMbhAra paNa emAM sacavAyelo hoI, AvI racanAonuM mUlya spaSTatayA UMcI koTinuM rahe che. zatruMjayasthita devAlayo tathA prastuta tIrthanA aitihAsika kramanA aMkoDA meLavavAmAM to A kRtio eka bahumUlya sAdhana banI rahe che. ahIM AvI eka (prathama dRSTie ajJAta karrAnI) stotrarUpe racAyelI 'zatruMjayatIrthaparipATi" rajU karIzuM. zatruMjayatIrthanAM jinabhavanonA anulakSamAM atyAra sudhI maLI AvelI caityapAripATIo ane tatsamAna kRtio prAkRtamAM, ane vizeSe to apabhraMzamizrita jUnI gujarAtImAM vA maru-gUrjarabhASA (rAjasthAnI-gujarAtI)mAM, ane koI koI--khAsa to 17mA saikAnI racanAo--pramANamAM Adhunika kahI zakAya tevI gujarAtInA prAraMbhakALanA rUpamAM nibaddha thayelI che. ahIM pragaTa karavAmAM AvI rahelI kRti saMskRtamAM racAyelI che; ane teno kALa, ApaNe AgaLa joIzuM tema, IsvIsannA 14mA zatakanA prathama caraNa aMtargata aMdAjI zakAto hoI, te adyAvadhi upalabdha zatruMjaya-viSayaka prAcInatara caityaparipATIomAMnI eka che; ane e kAraNasara tenuM bevaDuM mahattva evaM vaiziSTya che. prastuta stotrarUpa paripATInuM saMpAdana prAraMbhamAM pATaNanA zrI hemacaMdrAcArya jJAnamaMdiramAMthI meLavelI eka ja hastaprata parathI karavAmAM AvyuM hatuM. pATha taiyAra thaI gayA bAda zrI lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, amadAvAdanI prata kramAMka Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI puMDarIkazikharIstotra' aparanAma "zrI zatruMjaya mahAtIrthaparipATikA' 287 2841 zrI agaracaMda nAhaTAne jovA ApavAmAM AvelI te AvI jatAM tenI aMtargata prastuta stotra paNa maLyuM. prastuta prata saM1473 I. sa. 1417 nI che, jene ahIM have "A'nI saMjJA ApI che; ane pahelA upayogamAM lIdhI te pratane "B' nI saMjJA ApI pAThanuM milAna karatAM ghaNAMkharAM alano dUra thavA pAmelAM che. dvitIya pratanA pAThanI meLavaNImAM zrI lakSmaNa bhojakanI maLelI sahAyano ahIM sAbhAra ullekha karuM chuM. A pATha taiyAra thayA pachI ekAda varSa bAda lAda. bhA. saM. vinI munizrI puNyavijayajInA saMgrahanI prati 8601 / 31mAM paNa A stotrano mULa pATha maLI AvatAM tenAM Avazyaka pAThAMtaro noMdhI lIdhAM che; bAkI rahelAM thoDAM alano paNa A chellI pratathI dUra thaI zakyAM che. A pratane atre 'CnI saMjJA ApI che. pratomAM kyAMka joDaNI ane vyAkaraNanA doSo jovAmAM AvelA, je saMpAdana samaye zrI lADa da. bhA. saM. vi. nA te vakhatanA AsthAna-vidvAna (sva) paM. bAbulAla sevacaMda zAha, tathA paM. harizaMkara aMbAzaMkara zAstrInI sahAyatAthI ThIka karelAM. "B' hastapratalipi parathI, tema ja AnuSaMgika lekhana-paddhatinAM lakSaNo parathI zrI. lA. da. bhA. saM. vi. nA madhyakAlIna pazcimI lipinA niSNAtozrI jesiMgabhAI ThAkora, zrI cImanalAla bhojaka tathA zrI lakSmaNa bhojaka-dvArA 16mA zatakanI hovAno aMdAja karavAmAM Avyo che. pratamAM keTaleka sthaLe kaMsArIe kANAM pADelAM che ane kyAMka kyAMka akSaro ghasAI gayA che; tema ja chelle eka sthaLe cAreka akSarovALo bhAga khavAI gayo che. A kSatio choDatAM prata ekadare spaSTa ane suvAcya jaNAI che. "A" prata prAcIna hovA chatAM temAM padya 12, 14, ane 23 lupta thayelAM jovA maLyAM, jayAre padya 22mAM paheluM pada choDatAM bAkInAM caraNa UDI gayAM che. A kSatio choDatAM ekaMdare teno pATha zuddha jaNAyo che. racanAne stutikAre AkharI zlokamAM puMDarIkazikharIstotra abhidhAna ApyuM che; paNa "B'nA lipikAre samAptimAM zatruMjayacaityaparipATI kahI che, jyAre 'tamAM prati-samApti sthaLe zatruMjaya mahAtIrthaparipATikA evuM abhidhAna ApyuM che. "C' prata vizeSa zuddha jaNAI che, ane lipine AdhAre te paNa 15mA zataka jeTalI purANI jaNAI che. stotrakAra madhyakakSAnA kahI zakAya tevA, paNa sArA kavi che. prastutIkaraNamAM kliSTatA ApyA sivAya vastunI kAvyadehamAM gUMthaNI karI zakyA che. tadatirika zatruMjayanAM devabhavanono tatkAlIna sthAnakrama barobara jALavatA rahI, kAvyanA pravAhane saraLatAthI vahevA dIdho che. kRtinA chaMdolaya te kAraNasara svAbhAvika lAge che. alaMkAranAM paNa prAcarya ke atireka nathI, ke nathI teno anAvazyaka viniyoga : AthI stotra suvAcya ane sAralyamadhura paNa banyuM che. chavvIsa zlokamAM prasaratA A tIrtha-kAvyanuM chelluM padya zArdUlavikrIDita, ane bAkInAM sarva padyo vasaMtatilakA vRttamAM nibaddha che. bIjA padyanuM chelluM caraNa "zrImAnasI vinayatAM ripurI" 25mA padya parvatanAM tamAma padyomAM punarAvartita thAya che, ane ethI layano saLaMgasUtrI dora jaLavAI rahe che. AthI pratyeka vAta nokhI paNa tarI Ave che; ane te tamAma Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 para vAcakanuM dhyAna alaga alaga rIte lakSita bane che. prAraMbhamAM stotrakAra zatruMjayagiripati tIrthanAyaka zrImaddugAdidevane namaskAra karI, temanA darzanano mahimA kathI yAtrA AraMbha kare che (1-2). ghaNAkharA tIrthaparipATikAroe karyuM che tema pAlitANA nagaramAM te kALe vidyamAna zrI pArzvanAtha (maMtrI vAgbhaTTakArita tribhuvanavihAranA mUlanAyaka), zrI vardhamAna jina (maMtrI vastupAla nirmApita), ane taLeTImAM thoDuMka caDyA pachI AvatAM (maMtrI Azuka dvArA vinirmita) zrI nemijinane vAMdI zikhara 52 pahoMcyo che (3). tyAM najare paDatI devAlayonI hAramALAno ullekha karI, zrI yugAdibhavananAM maMtrI vAgbhaTe traNa koTimAM traNa lakSa kama dravya kharcIne karAvela uddhAranI vAta kahe che (4-5). te pachI "kapUra-dhavala"(zveta ArasanI) AdijinanI mUrti, ane pravezamAM rahela 'amRtapAraNa'(toraNa)nI vAta kahI (6), tIrthAdhipatine udbodhatA stavanAtmaka udgAro kADhI (7), jAviDisAhe vi. saM. 108mAM karAvela biMba-sthApananI te kALe pracalita anuzruti nivedita kare che (8); tyArabAda yugAdirAjanA mammANa-maNiparvata taTasthaLethI utpanna thayela jyotirasa-ratnathI nirmita mUlabiMba vize pAraMparika anuzrutinuM uccAraNa karI (9), pharI eka vAra tIrthapati anulakSita stutyAtmaka vacano kADhe che (10). A pachI jAvaDasAhe karAvelI yugAdinI mUrtinI jamaNI tema ja DAbI bAjue prasthApita bhavabhayahara puMDarIkasvAmInI yugala mUrtino ullekha kare che (11). nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 yugAdinA mUlacaitya vize ATaluM kahyA bAda, tenA jamaNA paDakhe AvelA samarAgara (samarA sAha)nA karAvelA zrIpArzvanAthanA bhavananI vAta kare che (12). te pachI tyAMthI (pradakSiNAkramathI) AgaLa cAlatAM ikSvAku-vRSNi kuLanA (zatruMjaya para siddhagati pAmelA) koTikoTi munionI pratimAvALA (maMtrI pRthvIdhara-nirmApita) koTAkoTI-caityano ullekha kare che (13), ane sAthe ja caMdrAnana pramukha vIsa viharamAna jinanA bhuvanane paNa ullekhe che (14). tyArabAda pAMca pAMDava ane kuMtA mAtAnI lepamayI mUrtio (15), ane dUdha varSAvatA cirAyu caityavRkSa priyAlu eTale ke rAjadanI vA rAyaNavALA sthaLe (nAga ane) mora sarakhA hiMsa prANIonA devasannidhimAM thayelA, svabhAvagata hiMsA-dharmanA tyAgano paNa nirdeza kare che (18). tyArabAda anyathA ajitajinathI prAraMbhI kramamAM AvatA bAvIsa jinanI pAdukA evaM lepamayI pratimA(samUha)no ullekha kare che (19): ATaluM kahI lIdhA pachI stotrakAra yugAdidevanA mUlabhavananA moDhA AgaLa, DAbI bAjue rahelA (maMtrI vastupAla kArita traNa racanAo) satyapurAvatAra vI2 ane jamaNI bAjue rahela zakunivihAra ane prastuta prAsAdanI pAchaLanA bhAgamAM sthita aSTApadatIrthano ullekha kare che (20). A pachI (tejapAla kArita) naMdIzvara, ane (vastupAla kArita) girdanAragiri ane staMbhanakapuranA jinanAM tIrthavatA Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289 zrI puMDarIkazikharIstotra apanAma "zrI zatruMjaya mahAtIrthaparipATikA maMdirono ullekha kare che (21). AdIzvara bhagavAnanuM mUla caitya dharAvatA A dakSiNa zRMganAM sau caityasthAno vize ATalI vAta thaI rahyA bAda have kavi-yAtrI bIjA, eTale ke uttara zRMga tarapha vaLe che. tyAM jatAM mArgamAM vacce AvatA (vastupAla maMtrInA) svargArohaNa-prAsAda ane temAM sthira thayelA vidyAdhara nami-vinami sevita ane temanI cakacakita) padgamAM pratibiMba rUpe dekhAtA be vizeSa biMbavALA jineza (AdinAtha)ne praNamI (22). tyAMthI AgaLa vadhatA dvitIya eTale ke uttara zRMga para sthita 16mA jina (zAMtinAtha), prathamAhat (yugAdideva), zreyAMsajina, nemijina, ane vIrajinendra(nAM maMdiro)nI upasthitino nirdeza kare che (23). chelle jinamAtA marudevI ane saMgharakSaka kapardIyakSa(nAM bhavano)no ullekha karI (24). yAtrAphaLa upalakSamAM prAsaMgika paraMparAgata vacano kahI, vaktavya samApta kare che (25). A tIrthavarNanamAM dakSiNa guMga paranI saMracanAomAM maMtrIzvara vastupALavinirmita, madhyakALe khUba prasiddhimAM Avela IdramaMDapa, tema ja baMdhuye baMdhAvela devAlaya-samUhane pharatA pratolI sahitanA prAkArano ullekha nathI; Ano khulAso e rIte ApI zakAya ke stotrakAranuM lakSa zatruMjaya para pratiSThita upAsya jina pratimAo ane pratimA-bhavanonI stuti karavA tarapha ja kendrita thayeluM hoI, vAstunI dRSTie mahattvanI, paNa dhArmika sthAnakoNathI gauNa manAya tevI, kRtio emaNe mULa vastunA vyApanI bahAra mAnI hoya. have vicArIe stotranA racanAkALa vize. racayitAnuM nAma dIdhuM na hoI, te dizAmAMthI kALanirNaya mATe jarA sarakhI paNa madada maLI zakatI nathI. nirADaMbarI bhASA ane prasanna-sarala nirUpaNazailI uttara-madhyakALathI thoDoka pUrvano samaya sUcavI rahe che : paNa e pramANa apUratuM, joIe teTaluM vajanadAra na hoI, sAMprata saMdarbhamAM alpopayogI Thare che. kRtinA samayano vadhAre sacoTa aMdAja karavA mATe cokkasa pramANo to tenA aMtaraMganI vastumAMthI maLI rahe che, je vize have kramabaddha joIe. (1) A yAtrA-stavamAM maMtrIrAja vAbhaTTe I. sa. 1157mAM karAvela tIrthoddhArano ullekha che, ane joke samarA sAhe I. sa. 1351mAM karAvela punaruddhArano sIdho nirdeza nathI, to paNa "samarAgara'nA pArzvanAtha bhavana (dasala vihAra)nA ullekhathI kRti I. sa. 1315 bAdanI Thare che. anyathA stavanakAra to yugAdinuM biMba jAvaDi sAhanA samayanuM ja mAnatA hoya tema lAge che; paNa prathama dRSTie stavaracanA I. sa. 1313mAM thayelA tIrthabhaMga pachInI paristhitinuM sUcana kare che. (2) sacivezvara vastupALa ane temanA laghubaMdhu maMtrI tejapAla I. sa. 1221 thI laI 1232 sudhInA gALAmAM zatruMjaya para karAvela staMbhanakapura-pArzvanAtha, giranArAvatAra nemi, zakunikA-vihAra, ane satyapurAvatAra-vIranAM bhavano tema ja aSTApada evuM naMdIzvaradvIpa ane pAlitANAmAM ni, ai, bhA. 1-37 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 (lalitAsaranI pALe vastapAle karAvela) vIranA maMdirano ullekha che. vizeSamAM maMtrIzvara vastupALanA I. sa. 1239mAM thayelA svargavAsa pachI baMdhu tejapALa (zatruMjaya para anupamA sarovarane kAMThe) karAvela svargArohaNaprAsAdano sAMprata stotramAM ullekha che. taduparAMta temAM koTAkoTi-caityano, ane dakSiNa zRMga paranA 'prathamAhata'nA caityano paNa ullekha che : A chellAM be maMdiromAMthI eka mAMDavagaDhanA maMtrI pIthaDe I. sa. 1264 ke tethI thoDuM pUrve, ane bIjuM moTe bhAge saMDeranA zreSThI pethaDe IsvIsanA 13mA zatakanA aMte karAveluM. AthI sAMprata caitya-paripATikA-stavanI racanA 13mA zatakanA aMta bAda thaI hovI ghaTe : ane stotrakAre varNavela ghaNAMkharAM maMdiro I. sa. 1315nA punaruddhAra samaye je punarnirmita yA punaruddhArita thayelAM te ja hoI zake. (3) samarA sAhanA Isa. 1315nA uddhAra pachI thoDAMka ja varSomAM, I. sa. 1320-25nA gALAmAM, tyAM AgaLa nirmAyelI "kharatara vasahIno temAM ullekha nathI. (A kharatara-vasahInAM racanAkauzala, enI sthApatyacArutA ane vAstavigato, tema ja guNavattA vize 14mA zatakathI laI 17mI sadI sudhInA lagabhaga badhA ja caityaparipATIkAro paripATInI maryAdAmAM rahI, kahI zakAya teTaluM kahI chUTyA che.) AthI A stotra kharataravasahInA nirmANakALa pUrvenuM Thare che. (4) jinaprabhasUrie saM. 1385 | I. sa. 1329mAM racela zatruMjayakalpa ane A puMDarIkagiri zikharistotra vacce keTaluMka dhyAna kheMce tevuM bhASAgata ane tathyagata sAmya che (je mULapAThanI pAdaTIpomAM darzAvavAmAM AvyuM che.) A Azcaryajanaka samAnatA vize A paLe vizeSa vicAravuM ghaTe. jinaprabhasUrino A suvikhyAta "kalpa" I. sa. 1329mAM pUrNa thayo hovA chatAM temAM apAyelI caityaviSayaka hakIkato prAyaH bhaMga pUrvenI sthitino nirdeza kare che. samarA sAha ane temanA samakAlikoe tyAM punaruddhAra vakhate zuM zuM karyuM, tema ja prastuta uddhAra pachI tyA thoDA samayamAM ja banelI kharatara-vasahI tathA kharataragacchAdhipati jinakuzalasUrinI AmAnyavALA zrAvakoe saM. 1379-82 (I. sa. 1323-26) vacce karAvelA mahattvapUrNa jinabhavano (je Aje paNa vidyamAna che,) teno kalpamAM bilakula ullekha nathI; kalpakAra jinaprabhasUri pote kharataragacchanI laghuzAkhAnA eka agragaNya AcArya hovA chatAM! AthI ema mAnavAne kAraNa maLe che ke temaNe te kALe vidyamAna caityo vize je kaMI lakhyuM che te teoe bhaMga pUrve karelI, kadAca 13mA zatakamAM aMtima varSo daramiyAna, ke 14mA zatakanAM AraMbhika varSomAM karelI yAtrA samaye (ane nivAsa samaye) tyAM je joyuM haze tenuM yathAskRti ane yathAvat varNana che. AthI ApaNA A stotranA kartAe, ane jinaprabhasUrie girivara para je joyuM hatuM teno kALa taddana samIpa AvI jAya che. paNa A nirNaya sAme eka anya muddo che te paNa lakSamAM levo ghaTe. stotrakAra AdIzvaranA maMdira pAse vIsa viharamAna jinanA maMdirano ullekha kare che, jeno vastupALa Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI puMDarIkazikharIstotra' aparanAma "zrI zatruMjaya mahAtIrthaparipATikA 291 tejapALa tema ja maMtrI pIthaDa tema ja saMghapati pethaDa (saMDeravALA) saMbaMdhI sAhityamAM, ke jinaprabhasUrinA "kalpamAM paNa ullekha nathI. upakezagacchIya kakkasUri viracita nAbhinaMdanajinoddhAraprabaMdha (saM. 1393 | Isa. 1337)mAM samarA sAhe karAvela tIrthoddhAranuM tAdaza ane vigatapUrNa vivaraNa karyuM che. temAM pATaNamAM upAzraye samarA sAha ukeza-gacchapati siddhasenasUrine, pratiSThA pUrve DuMgara para jIrNoddhAranA upalakSamAM pote ane anya zrAvakoe zuM zuM karAvyuM, tenI vAta kare che; temAM teo kahe che ke "(Adi)jina (bhavananA)pAchaLanA bhAgamAM viharamAna ahaMtonuM "navuM" caitya paNa karAvyuM che : yathA : tathA viharamANAnAmarhatAM sAmprataM bhuvi / akArayannavaM caityaM sa sAdhurjinapRSTataH / / -nAbhinandanajinoddhAraprabandha 4 /207 ahIM "navA"no artha 'pUrve astitvamAM hatuM nahIM tevuM karIe to A caitya zatruMjaya para bhaMga pachI pahelI ja vAra banyuM ema ghaTAvI zakAya; ane vAstavamAM jo tema ja hoya to sAMprata stotra tenI noMdha letuM hoI, te I. sa. 1315 bAdanuM hovA vize eka vizeSa pramANa maLI rahe. paNa jo te I. sa. 1315 pachI racAyuM hoya ane temAM uddhAra daramiyAna racAyelA A saMbhAvya navA maMdirano ullekha thaI zakato hoya, to samarA sAhanA uddhAra jevI mahattvanI bAbatano sIdho ullekha karavAnuM kema rahI jAya? jo ke te muddo to kadAca stotrakArane e du:khada ghaTanAno ullekha karavo ThIka nahIM lAgyuM teTaluM ja batAvI rahe che. "navA" zabdathI pUrvanuM khaMDita thayeluM maMdira pharIne batAvyuM hoya tema paNa abhipreta hoI zake. AnA samarthanamAM prabaMdhakAra aSTApadanI thayelI navaracanA vize je kahe che te joIe. aSTApadaprAsAda AdIzvaranI jamaNI bAjue mULa vastupALano karAvelo hato tema ApaNe jinaharSagaNi viracita vastupAlacaritra (saM. 1497 { I. sa. 1441) parathI jANIe chIe. jinaprabhasUri paNa te zakunicaityanI pAchaLa hatuM tevo ullekha kare che : have A aSTApadaprAsAdane paNa "navo karAvyo" evuM vizeSAbhidhAna prabaMdhakAra kakkasUri Ape che : tathA'trASTApadAkAraM caturviMzatinAthayukta devadakSiNabAhusthaM navaM caityaM ca kAritam // -nAbhinandanajinoddhAraprabandha 4/204 AthI "navA "zabdathI 'abhinava prAsAda nahIM paNa musalamAnoe toDela agAunA maMdirane kADhI nAkhI punaruddhAramAM navuM ja devalpa UbhuM karAvyAno Azaya abhipraya mAnavo ghaTe. AthI vIsa viharamAna jinanuM bhavana paNa bhaMga pUrva hastImAM hatuM tema mAnavAne kAraNe Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 rahe che. dharmaghoSasUrinA gacchanA AnaMdasUrinA ziSya amaraprabhasUrinI saM. 1326 | I. sa. 1270nI kRtimAM "patyA tama vinTenaDDana ginAna sImaMdharAnAdAnag" evo ullekha Avato hoI tIrthabhaMgathI 43 varSe, ane vastupAla-tejapAlanA jamAnAnI pachI, vIsaviharamAnanuM maMdira baMdhAI cUkyuM jaNAya che. stotrakAra tyAM gayA tyAre te maMdira navanirmita rUpe vidyamAna hatuM tevo IgitArtha nIkaLI zake. joke zatruMjaya jevA mahAtIrthanI yAtrA jinaprabhasUrie potAnA pAchotarA kALamAM, I. sa. 1329thI thoDuMka ja pahelAM, karI hoya tema mAnI zakavuM muzkela che. A yAtrA temaNe sAdhupaNAnI zarUAtanAM varSomAM ja karI lIdhI hovI joIe. temanA kalpalekhanano kALa (jinavijayajI aMdaranA pramANothI aMdAje che tema) Isa. 1308 pahelAM zarU thaI I. sa. 1329 vA 1333 pachI paNa cAlu rahyo haze. ema lAge che ke teo zatruMjaya para yAtrArthe potAnA sAdhupaNAnAM AgalAM varSomAM ane ethI 13mA zatakanAM aMtima varSo AsapAsa gayA haze ke pachI 14mA zatakanI zarUAtamAM. tIrthabhaMga ane punaruddhAra vize temaNe je lakhyuM che te temanA "zatruMjayakalpa"ne chevADe ja Ave che, ane te tyAM "tAjA kalama" (postscript) rUpe hoya tevo bhAsa UThe che. puMDarIkazikharIstotrakAra parvata para gayA tyAre vIsa viharamAnanuM e maMdira pharIne banI cUkeluM te nirvivAda che. ethI stotrakAra tyAM jinaprabhasUri gayA te pachInA (jo ke samIpanA) kALamAM, tIrthanA punaruddhAra bAda, gayA haze ane tyAre temaNe e vIsa viharamAna jinanuM maMdira joyuM haze : ane jinaprabhasUri A maMdiranI noMdha levI bhUlI gayA lAge che. stotra, varNita caityonA pahADa para prastuta kALa-khaMDanI paristhiti rajU karatuM hovAthI saMbhAvanA sthApita karIe to te anucita nahIM gaNAya; ane ethI stotrakAranI vidyamAnatAno kALa 13mA zatakanA aMtima caraNathI laI caudamA zatakanA pahelA caraNanAM varSomAM hovAnuM mAnI zakAya. have chello muddo jovAno che te jinaprabhasUri viracita "zatruMjaya tIrthalpaane A "pArivATikA" vacce rajUAtamAM dekhAtuM sAmya. ghaDIbhara ema lAge ke bemAMthI eka bIjAnI kRti joI haze. jo stotrakAre "kalpa" joyo hoya to te 1333 bAda keTaloka kALa vItye ja banI zakyuM hoya. paNa kharekhara kalpa temane upalabdha hoya to temAM bIjI keTalIka upayogI vAto che teno paNa samAveza stotramAM thayo hota. UlaTa paNe stotrane jo jinaprabhasUrie joyuM hota to stotramAM Apela vIsaviharamAnajinanA maMdiranI noMdha levI teo cUke nahIM. baMnenA kathana vacce samAnatA dekhAvAnAM kAraNomAM to sAmagrInI samAnatA, DuMgara para avasthita devabhavanonAM pArasparika sunizcita sthAna, ane khAsa karIne AdIzvaranI TUkano pradakSiNAkramathI nizcita banato, paraMparAgata bhaTraNamArga ane banne lekhakonuM samakAla- ityAdi kAma karI gayA haze tema mAnIe to te avAstavika nahIM gaNAya. Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI puMDarIkazikharIstotra' aparanAma 'zrI zatruMjayamahAtIrthaparipATikA' A stotranA kartA koNa haze te vize vicAra karavAno keTalAka kAraNosa2 avakAza rahe che. yugapradhAna AcAryavara somasuMdarasUrinA arbudagirikalpanA (sva.) munivaryazrI kalyANavijayajI dvArA uddhRta pagho jotAM puMDarIkazikharistotra ane prastuta kalpanAM bhASA, dhvani, chaMdolaya ane saMracanAmAM Azcaryajanaka sAmya jovA maLe che. saMdarbhagata padyo ahIM AgaLa kazuM kahetA pahelAM tulanArthe uddhArIza : nAgendra-candra-pramud: prathitapratiSTha: zrI nAbhisambhavajinAdhipatirmadIyam / sauvarNamauliriva maulimalaMkaroti zrImAnasau vijayate'rbudazailarAjaH // 10 // zrInemimandiramidaM vasudanti bhAnu varSe kaSopalamayapratimAbhirAmam / zrIvastupAla sacivastanuje sma yatra zrImAnasau vijayate'rbudazailarAjaH // 15 // caitye'tra luNigavasatyabhidhAnake paMcAzatA samadhikA draviNasya lakSaiH / koTIrviveca sacivastriguNazcatasraH / zrImAnasau vijayate'rbudazailarAjaH ||16|| kalpamAM padyAtte AvatuM chelluM pada zrImAnasau vinayatevuMzaitAna: 'zikharIstotra'nA aMtima caraNa zrImAnasau vinayatAM ziripuGarI: nA pratighoSa zo bhAse che. eka kSaNa to bhrama paNa thAya ke puMDarIkazikharIstotra paNa 'somasuMdarasUri-kartRka haze : ane sUrIzvaranI sAdhupaNAmAM vidyamAnatAno kALa vi. saM. 1452-1499 / I. sa. 1396-1443no hoI prastuta paripATIkAstotra 15mA zatakanA pUrvArdhamAM ane I. sa. 1443 pUrve kyAreka racAyuM haze. have jo ema ja hoya to temAM zatruMjaya paranI 14mA zatakanI khAsa racanAo--kharataravasahI, chIpAvasahI, ToTarAvihAra, molhAvasahI, ityAdi--no, tema ja 14mA zatakanA AraMbhamAM thayela tIrthabhaMga ane punaruddhArano kema bilakula ullekha nathI ? AthI tAratamya eTaluM ja nIkaLe ke vAstavamAM to AcAryapravara somasuMdarasUrie pUrve racAI gayela puMDarIkazikharIstotra potAnA arbudagirikalpa mATe Adarza rUpa rAkhI racanA karI che. AthI puMDarIkazikharIstotra 15mA zataka pUrvenuM saheje TharavA uparAMta, te eka mahAna sArasvatane prabhAvita karavA, preravA jeTalI guNavattA dharAvatuM hovAnuM paNa siddha thAya che ! upalA tarkane samarthana detI vAta ApaNane 15mA zatakanI be anya suprasiddha graMtharacanA aMtargata maLatAM tenAM avataraNo anvaye maLI rahe che. 293 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 temAM eka to che saM. 1503 / I. sa. 1447mAM racAyela somadharmagaNino upadezasatati graMtha, jemAM sAMprata stotranA pAMcamA padyane "yataH" kahI uddhata kareluM jovA maLe che. bIjo saMdarbha che ratnamaMdiragaNinA saM. 1517 | I. sa. 1461 AsapAsa racAyelA upadezataraMgiNI graMthamAM14 : temAM ahIMnA padya "8" nAM prathama traNa caraNa sAthe padya "11'nuM trIjuM pada (tyAM cothA caraNarUpe) umerIne avataraNarUpe ghusADeluM che. A tathyo jotAM eka vAta taddana spaSTa rahe che ke A stotra 1pamA zatakamAM sArI rIte pracAramAM haze ane e yuganA tapAgacchanA vid sUripravaro tene zatruMjayatIrtha paranI pramANabhUta racanA mAnatA haze. uparyukta carcAthI to vizeSa karIne paripATIstotranI uttarasImA ja nizcita thAya che, tenA kartA koNa che te vize bhALa maLatI nathI. kiMtu prastuta viSayane prakAzita karatuM eka pramANa tAjetaramAM labhya banyuM che. paM. bAbubhAI savacaMda zAha dvArA saMpAdita koI vijayacaMdranuM saMskRtamAM racAyela revatAcalaparipATIstavana prakAzita thayuM che. tenI zailI bilakula ApaNA puMDarIkazikharIstavane maLatI ja che. prastuta stavana paNa vasaMtatilakA vRttamAM nibaddha che ane tyAM chellA (21mA) padyamAM chaMdobheda paNa karelo che. paheluM ane chelluM padya choDatAM bAkInA saumAM cothuM caraNa "zrImAna vinayatAM rijhayanta" che, je vastu paNa zatruMjayavALA stavanuM anukaraNa darzAvI rahe che. ahIM tenAM thoDAMka upayukta padyo uddhata karIzuMH (chellAmAM kartAnuM abhiyAna sUcita thayeluM che.) rAjImatIyuvatimAnasarAjahaMsaH zrIyAdavaprathitavaMzazirovataMsaH / neminijAMghrikamalairyamalaMcakAra zrIraivatagiripati tamahaM stavImi / / trailokyalokazucilocanalobhanIye nemIzvare jinavare kila yatra dRSTe / cetaH prasIdati viSIdati duHkharAziH zrImAnasau vijayatAM girirujjayantaH / / aSTApada prabhRtikIrtanakIrtanIye zrI vastupAlasacivAdhipatevihAre / yatra svayaM nivasati prathamo jinendraH zrImAnasau vijayatAM girirujjayantaH / / siMhAsanA varasuvarNa-suvarNadeha / puSpandhayI padapayoruhi nemibhartuH Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI puMDarIkazikharIstotra' apanAma "zrI zatruMjayamahAtIrthaparipATikA 295 yatrAmbikA vitanute kila saGgharakSAM zrImAnasau vijayatAM girirujjayantaH / / ityevaMvidharevatAcalaziraH zRGgAracUDAmaNivizvAmbhojavikAsavAsaramaNistrailokyacintAmaNiH / sevyaH saiSa tamovitAnavijaye candropamaiH sUribhiH zrInemirjagatAM vibhurbhavatu me duSTASTakarmacchide / / prastuta stavananA viSayamAM paM. bAbubhAInAM avalokano vartamAna saMdarbhamAM upayukta che; kALanirNaya mATe bIjo paNa muddo che. " "zrI zatruMjaya mahAtIrthaparipATikA" aparanAma "zrIpuMDarIkazikharIstava", jo ke temAM kartAnuM nAma nathI ApyuM chatAM dhvani, saMghaTana tathA AkAra-prakAramAM tene khUba ja maLatI AvatI racanA che. prastuta kRtino racanAkALa prA. madhusUdana DhAMkIe I. sa. 130(1)pa ane 1320 vacceno hovAno nirNaya karyo che." prastuta baMne kRtio eka kartaka hovAno pUro saMbhava hoI, tema ja baMne eka ja pratimAM upalabdha thaI hoI sAMprata racanAne IsvIsanA caudamA zatakanA prathama caraNamAM mUkavAmAM koI Apatti nathI...." "racayitAe potAnA gaccha ke gurnAdika vize kazuM kahyuM nathI. paripATIne aMte 21mAM zlokamAM "sevya: sais tamovitAviye vandroH mUpi ." A pramANe kartAe potAnA nAmano ullekha zleSapUrvaka karelo hovAthI kartAnuM nAma "vijayacaMdrasUri hovAnuM nizcita thAya che." "vijayacaMdra" nAmavALA cAreka sUrio madhyakALamAM thaI gayA che. samayanI dRSTie sau sAMprata kRtinA saMbhAvya kALathI ThIka ThIka pUrve thaI gayA hoI A stotranA kartA koI aghAvadhi ajJAta vijayacaMdra jaNAya che." paM. bAbubhAInAM avalokano sArthaka che ane tadanusAra puMDarIkazikharIstavanA kartA paNa vijayacaMdra hovAno pUro saMbhava che. tema ja stavano samaya prAyaH IsvI 1315-1320nA arasAno, eTale ke samarAzAhanA Isa. 1315nA punaruddhAra ane kharataravasahInI racanA(prAyaH IsvI 1320)nI vaccenA gALAno che. TippaNo : 1. A vize vistArathI mULapATho sahita carcA mArA The Sacred Hills of Satrunjayagiri nAmaka pustakamAM AvanAra hoI ahIM vizeSa kahIza nahIM. 2. ejana. 3. ejana. Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 4. baMne paMDitavaryono ahIM saharSa AbhAra mAnuM chuM. 5. prata naM. 12132. mULa prati dhIravA badala pATaNastha zrI hemacaMdrAcArya jJAnabhaMDArano AbhAra mAnuM chuM. prata tyAM mULe kAMtivijayajI jaina bhaMDAranI che. 6. ekAda joDaNIdoSa sArIye 'B' pratamAM ekasarakho cAlyo Ave che : jema ke "giri' ne badale 'gari' A lahiyAnI potAnI khAsiyata jaNAya che. nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 7. mammANI khANanA, dhavala mammANazilAnA, ullekha 13mA-14mA zatakanA ane te pachInA caityaviSayaka sAhityamAM Avato rahe che. prastuta khANa te adhunAprasiddha makarANAnI khANa che. 8. jinaprabhasUri paNa iMdramaMDapano ke pratolIno ullekha karatA nathI. ahIM anupamAsarovara vize kahyuM che, paNa te to tyAM tenA viziSTa saMdarbhane kAraNe hoya tema lAge che. 9. AnA vize e sarva pramANo sAthe carcA uparakathita aMgrejI pustakamAM Avaze; tethI e muddA para ahIM vistAra anAvazyaka che. 10. juo nAbhinaMdanajinodvAraprabaMdha, saM. paM. bhagavAnadAsa harakhacaMda, amadAvAda vi. saM. 1985, tathA paMDita lAlacaMda bhagavAnadAsa gAMdhI, aitihAsika lekhasaMgraha, vaDodarA 1963,pR. 540. 11. juo, A graMthamAM mArA dvArA saMpAdita amaraprabhasUrinuM "zatruMjaya caitya paripATI stotra." 12.vividha tIrtha5, saM jinavijaya, siMghI jaina graMthamAlA, zAMtiniketana 1934, pR. 2. 13. juo emano lekha, "Avu taurtha ii prAcInatA, pravandha-pArijJAta, ajamera 1966, pR. 311-313. surIzvarano pUro 'arjugirintya' mane upalabdha banyo nathI. e chapAyo che ke kema te vize mAhitI maLI zakI nathI. .. 14. saM. muni caturavijayajI, (pra. jaina AtmAnaMda sabhA), bhAvanagara vi saM. 1971 (I. sa. 1956), pR 32. 15. pra yazovijayajI graMthamAlA, vArANasI vI2 saM 2437 (I. sa. 1910), pR. 132. paM. lAlacaMda gAMdhIe A banne avataraNo mULa graMthonA abhiprAya rUpe TAMkyAM che, paNa vastutaH saMdarbhagata zloko ApaNA A stotranA che. (juo, emanA samuccaya graMtha aitihAsika lekhasaMgraha aMtargata "zrI zatruMjayatIrthano uddhAraka samarasiMha", vaDodarA 1963, pR. 524 (pAdaTIpa 3) tathA pRx 528 (pAdaTIpa 10). 16. "zrI vijayacaMdrasUriviracita zrIraivatAcala caityaparipATI stavana," Aspects of Jainology, vol II, Pt. Bechardas Doshi Commemoration Volume, Varanasi 1987, Gujarati Section, pR 117-112. 17. ejana, pR 122 tyAM sragdharAchaMdano prayoga thayelo che. 18. ejana, pR 117. 19. 20, 21. ejana. Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 zrI puMDarIkazikharIstotra' apanAma "zrI zatruMjaya mahAtIrthaparipATikA' zrIpuNDarIkazikharistotram (zrIzatruJjayacaityaparipATI) (vasantatilakA) nanendramaNDalamaNImayamaulimAlAmIlanmarIcicayacumbitapAdapITham / natvA yugAdijinamAdimatIrtharAjaM zatruJjaye giripatiM prayataH stavImi // 1 // puNyaM cinoti narajanmaphalaM tanoti pApaM lunAti nayanAni satAM punAti / dUre'pi darzanapathaM samupAgato yaH zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 2 // zrIpAdaliptapurapAvanapArzvanAtha zrIvardhamAnajinarAjayugaM namanti / nemIzvaraM ca bhavikA yadadhovibhAge zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 3 // zrRGgaM ca yasya bhavikA adhiruDhavantaH prAsAdapaGkimamalAmavalokayantaH / lokottaraM kimapi saukhyamaho ! labhante zrImAnasau vijayatAM giripuNDarikaH // 4 // lakSatrayIvirahitA draviNasya koTIstisro vivicya kila vAgbhaTamantrirAjaH / yasminyugAdijinamaMdiramuddadhAra' zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH / / 5 / / karpUrapUradhavalA kila yatra draSTA mUrtiH prabhorjinagRhe prathamapraveze / samyagdRzAmamRtapAraNamAtanoti2 . zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 6 // ni. . mA. 1-38 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 zrImUlanAyakajinaH praNata: stuto vA saMpUjitazca bhavikairbhavakoTibaddham / yatrocchinatti sahasA kila karmajAlaM zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 7 // aSTottare ca kila varSazate vyatIte zrIvikramAdatha bahudraviNavyayena / yatra nyavIvizata jAvaDirAdidevaM zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 8 // mammANanAmamaNizailataTIsamutthajyotIrasAkhyavararatnamayazca yatra / dRSTopyapUrva iva bhAti yugAdidevaH zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 9 // yatrAcite bhagavatIha karau kRtArthoM vANI stute ca saphalA praNate ca bhAlam / draSTavyadarzanaphale nayane ca dRSTe zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 10 // yatrAdimo bhagavataH kila dakSiNAGge vAme ca jAvaDinivezitamUrtiranyaH / zrIpuNDarIkayugalaM bhavabhItibhedI zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 11 // yatrAdyadevagRhadakSiNabAhusaMsthaM zrIpArzvanAthabhavanaM samarAgarasya / / puNyaprakarSamivavizvakRtaH pramodaM zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 12 // ikSvAku-vRSNikulajAmunikoTikoTyaH saMkhyAtigAH zivasukhazriyamatra bhejuH / ityAha yatra tilakaM kila koTikoTyaH zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 13 / / Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI puMDarIkazikharIstotra' aparanAma 'zrI zatruMjayamahAtIrthaparipATikA' candrAnana-prabhRtinityajinAnvitAnAM sadvizaterviharatAM jinapuGgavAnAm / yatroccakairbhuvanamasti nirastadoSaM zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH ||14|| paJcApi pANDutanayA sahitA jananyA kuntAkhyayA zivamaguH zikhare yadIye / tanmUrttayaH SaDiti zAsati yatra lepyAH zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH ||15|| yatra priyAluriti caityataruzciraMtaH zrIsaMgha puNyamahimAdbhuta dugdhavarSAm / " zastaM samastyanupamAkhyasarovaraM ca zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH ||16|| zrIpAdukAM bhagavataH praNipatya yatra bhAlasthale tilakitA nakhajairmayUkhaiH / bhavyA bhavanti subhagAH zivasaukhyalakSmyAH / zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH ||17|| hiMsAjuSo'pi pazavo'pi mayUramukhyAH spRSTvA yadIyazikharaM paripUtadehAH / AsvAdayante tarasA surasaMpado'pi zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 18 // dvAviMzatirjinavarA ajitAdayaste svasvaprabhAnvitasapAdukalepyabimbaiH / atraiyaruH zrutimati draDhayanti yatra zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 19 // vAme ca pArzva iha satyapurAvatAraH syAd dakSiNe zakunikAGkitaH sadvihAraH / aSTApado bhagavataH kila yatra pRSThe zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH ||20|| 299 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 nandIzvarasya girinAragirIzvarasya zrIstambhanasya bhavikA avatAratIrtham / saMvIkSya yatra paramAM mudamudvahanti zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 21 // svargAdhirohabhavane jagatAM kRpAlu - yaMtra prabhurvinaminA naminA ca sevyaH / tatkhaDga- bimbanakRtA'pararUpayugmaH zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH ||22|| zrISoDazo jinapatiH prathamo jineza: zreyAMsanemijinavIrajinendramukhyAH / zrRGgadvitIyamiha yatra pavitrayanti zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH ||23|| trailokyalocanacakoraka candrikAbhA susvAminI zivagatA marudevInAmnI / yatra prayacchati nijaM sukhasaMvibhAgaM zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH ||24|| yatraiSa bhavyajanakalpitakalpavRkSazrIsaGgharakSaNamaharnizabaddhakakSaH / aSTAsu dikSu vitanoti kapardiyakSaH zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 25 // ( zArdUlavikrIDitam) ityevaMvidhapuNDarIkazikharIstotraM pavitraM mudA zrImannAbhinarendranandanajina dhyAnaikatAnavrataH / zraddhAbandhuramAnasaH paThati yaH sandhyAdvaye nityazaH sthAnasthopi nirantaraM sa labhate sattIrthayAtrAphalam ||26|| // iti zrIzatruJjaya - caityaparipATI samAptAH || "B" // iti zrI zatruJjaya mahAtIrthaparipATIkA samAptAH // "A" Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "zrI puMDarIkazikharIstotra' aparanAma "zrI zatruMjaya mahAtIrthaparipATikA' 301 tathA ca zrI zatruJjayatIrthakalpe zrI jinaprabhasUribhiH 1.tisraH koTIstrilakSonA vyayitvA vasu vAgbhaTaH / mantrIzvaro yugAdIzaprAsAdamudadIdharat // 69 / / 2.dRSTaiva tiirthprthmprveshe'traadimaarhtH| vizadA mUrtirAdhatte dRzoramRtapAraNam // 70 / / itizrI jinaprabhasUri kRte zatruJjayatIrthakalpe 3. zrIjinaprabhasUribhiH aSTottare varSazate'tIte zrIvikramAdiha / bahudravyavyayAd bimbaM jAvaDi: sa nyavIvizat // 71 / / 4. tathA ca bhAsvaradyutimammANamaNizailataTotthitam / jyotIrasAkhyaM yadratnaM tattena ghaTitaM kila // 72 // 5.dakSiNAGge bhagavataH puNDarIka ihAdimaH / vAmAGge dIpyate tasya jAvaDisthApito'paraH // 84 // ityAha zrIjinaprabhasUriH 6.tathA ca ikSvAku-vRSNivaMzyAnAmasaMkhyAH koTikoTayaH / atra siddhAH koTikoTItilakaM sUcayatyadaH // 84 // 7. pANDavAH paJca kuntI ca tanmAtA ca zivaM yayuH / iti zAsati tIrthe'tra SaDeSAM lepyamUrtayaH // 86 / / 8. tathA ca rAjAdanazcaityazAkhI zrIsaGghAdbhutabhAgyataH / dugdhaM varSati pIyUSamiva candrakarotkaraiH / / 87 / / 9. dvAviMzatejinendrANAM yathAkhyaM pAdukAyutA / bhAtyatrAyatanazreNI lepyanirmitabimbayuk // 20 // ityAha zrI jinaprabhasUriH Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI somaprabhagaNi viracita 'zrI settuja cettapravADi' saM 1477 / I. sa. 1421mAM amadAvAdanA sulatAna ahamadazAhanuM pharamAna laI saMghavI guNarAje kADhela saMgha' pachI moTA pramANamAM yAtriko ane yAtrArthe saMgho zatruMjayatIrthanA darzanArthe nIkaLyA haze. tenuM eka pramANa to 15mA saikAmAM moTI saMkhyAmAM racAyelI maLatI prastuta tIrthane anulakSita caityaparipATIo dvArA maLI rahe che. bRhad caityaparipATIo-tIrthamAlAo banAvanAramAMthI paNa ghaNA kharA zatruMjayatIrtha gayA hoya tema lAge che, ane prastuta mahAtIrtha prati atyadhika bhAva ane Adara darzAvatA, tema ja tyAM avasthita jinabhavanonuM anya tIrthasthAnonAM maMdirone mukAbale kaMIka vizeSa vivaraNa karatA jaNAyA che. tIrtharAja saMbaMdhI ahIM prastuta karelI ane adyAvadhi aprakAzita caityaparipATI keTalIka anya tatsamAna racanAonI jema anAmI kartAnI nathI. te vize ahIM AgaLa upara joIzuM. duhA chaMdamAM 29 kaDImAM vaheMcAI jatA A caityaparipATi tenI vastunI rajUAtamAM tema ja vigatomAM zatruMjaya paranI anya samakAlIna kahI zakAya tevI racanAo sAthe sAdezya dharAve che. kRtimAM kAvyatattvano prAyaH abhAva temAM anyathA prApta upayogI vigatone kAraNe sarabhara thaI jAya che. zatruMjayatIrthanA itihAsazodhanane nisabata che tyAM sudhI to A paripATIthI eka vizeSa sAkSya ane sAdhana sAMpaDI rahe che. kRtino pATha be hastaprata uparathI taiyAra karyo che. temAM prathama (A) lA. da. bhA saM. vi. mAM munizrI puNyavijayajI saMgrahanI che : (navo kramAMka 1549). lipi parathI pratano kALa 15mA zatakano madhyabhAga hovAnuM nirNIta thAya che. bIjI guTakAkAra (u) prata paNa prakRta saMgrahanI che; teno kramAMka 8488 che. temAM kahyA mujaba tenA raciyatA somaprabha gaNi che. puMDarIkazikharIstotrakAra tema ja keTalAka anya paripATIkAronI jema ahIM raciyatA tIrthavarNana mATe nIcethI upara jatA, marudevInI TUkathI prAraMbhatA, praNAlikAgata yAtrAmArgane anusaravAne badale UlaTo krama apanAve che, ane potAnuM kathana tIrthanAyaka zrIyugAdidevanA bhavanathI zarU kare che. A paripATI sau koIne gAvA mATe racI hovAno Azaya 'namIsu (mizuM)' 'leIsu (lezuM)' ityAdi prayogothI sUcita thAya che. zatruMjaya caDyA pachI (1) kavi-yAtrI sau prathama 'risahesara'(RSabhadeva)nA 'sI(si)lamau'(zilAmaya) biMbanuM snAna-vilepana-pUjana-stavana karI, Adi jinezvarane joyAthI haiye harakha mAto nathI ne locanamAMthI amIrasa jharI pApamaLa jato raheto hovAnuM kahe che (2-3), kavi te pachI umere che ke jinavara AgaLa nAcIzuM, (jinavaranA) guNa gAIzuM, kugatinuM dvAra rUMdhIzuM, ne svajIvanane saphaLa karIzuM (4). AdijinanI pAse rahela koTAkoTi Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI somaprabhagaNi viracita "zrI setuja cettapravADi' 303 munio sAthe siddhagati pAmela gaNadhara puMDarIkanI mUrtinI "joDalI' ne namIne bhava pAra UtaravAnI AzA vyakta kare che (5). maMDapamAM besADela "risahajirNoda (RSabha jinendra)ne juhArI, (cakrIzvara) bharata prasthApita "yugAdidevane joIne bhavaduHkha pAra pADe che tema kahI (6), AgaLa kahetA tyAM rahelA-siddha ramaNI (mukti)devAvALA-"UbhA (khajJAsana) ane "baIThA' (padmAsana mudrAmAM) sthita sau jinavara-biMbone name che (7). te pachI dakSiNa bAjunI derImAM "covIsa jina biMba," "sAcorIvIra' (8), traNa bhUminA AlayamAM sthita "koDAkoDi jiNavara' (koTAkoTi jina), te pachI AvAgamana (bhavabhramaNa) nivAranAra "pAMca pAMDava' (9), tenI pAchaLa rahela jagatanuM paheluM tIrtha "aSTApada' ane temAM rahelA covIsa jinane vaMdanA de che. (10) tyArabAda "rAyaNa' heThaLa rahela Adi jinanA "pAya' (pagalAM) ane dUdha varSAvatI rAyaNanA dUdhamAM kAyA jhaboLI (11), AgaLa vadhatAM DAbI bAju rahela lepamayI "jina" ane "jina pagalAM' (12), te pachI "samaliyA vihAra (bhRgupurAvatAra)mAM 20mA jina munisuvrata'ne namI tyAM rahelA sarva jinabiMbone pAripATIkAra vaMdanA de che (13), tyAMthI "sIhaduvAra (siMhadvAra, balANaka) pAse AvI jinane(yugAdideva)ne pharIthI pagelagaNa karI (14), have "kharataravasahI'mAM Ave che. paripATikAra ene devIe nirmANa karI hoya tevI susAra-cAru (racanA) kahe che (15). vizeSamAM kahe che ke ene dekhatAM janamana mohI jAya ane animeSa netre jANe joI ja rahIe; (temAM) thoDAmAM ghaNAM) tIratha emAM avataryA che, samAvyAM che (16). A navanirmita nivezanA garbhagRhamAM Adi jinane kaviyAtrI name che. te pachI (ziSya) parivAra sAthe beThelI jinaratnasUrira (nI mUrti) maMDapamAM che tevo ullekha kare che (17), tyArabAda tyAM 23mA jina 'staMbhanapurAvatAra' (zrI pArzva), "lyANatraya" "sameta nemijina'(18), "bahoMtara devakulI'mAM jinavara-devanAM biMba, "aSTApada' ane "sametazikhara tIrtha (19), maThadhAre oraDImAM (vAstavamAM gokhalAmAM) "gurumUrti," ne maMDapamAM "gautama gaNadhara'ne name che (20), (kharataravasahInI bahAra AvyA bAda eTalAmAM) vimalagiri para (tejapALa maMtrIe) avatArela ramya "naMdIzvara caityane vAMdI, karma tUTavAnI vAta kavi kahe che (21); tatpazcAt maMtrIzvara vastupALa kArita) "indramaMDapa' bhaNI paripATikAra vaLe che (22), (ne pachI pAse rahela) zyAmalavarNa ane salUNa tanavALA "neminAthanA "giranArAvatAra' maMdiramAM jaI tyAM "saMbapajUna (sAMba ane pradyumna)ne pUje che (23). poLa (vAghaNapoLa) pAse DAbI bAju "staMbhananiveza'(taMbhanapurAvatAra pAzva)ne namaskArI, AgaLa (anupamAM sarovarane kAMThe rahela) "nami-vinami sevita RSabha jina" vALA "svargArohaNa(caitya)mAM thaI (24), dakSiNa chaMge rahela "molhAvasatimAM covIsa jinane name che; te pachI 'ToTarA vihAra'mAM prathama jinane praNamavA jaI (25), tyAMthI "chIpAvasahimAM "RSabhajina" "abhinava Adijana', ane "kapardIyakSa'nA bhavanamAM, ema badhe jinabiMbone name che (26). Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 nirjhantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 te pachI 16mA "zAMti jinane praNamI, jagasvAminI gajArUDha "marudevInI pUjA karI (27), (nIce UtaratAM taLeTI samIpa) pAkanA mukha pAse rahela "nemi jinezvara', lalitA sarovara 'vIra jina," ane pAlitANAmAM "pArtha jinane namavAnI vAta kare che (28). A pachI paripATikAra yAtrAphala vize samApti-yogya udgAro kADhI vaktavya pUruM kare che (29). anya paripATIomAM jenI keTalIka vAra noMdha letA jovAya che te "adabadajI(adbhuta AdinAtha')nI mUrti, tema ja AdIzvara mULa TUMka sthita "vIsa viharamAna maMdirano AmAM ullekha nathI; paNa ekaMdare temAM rahelI keTalIka nAnI nAnI vigato tIrthamAM rahela prAcIna maMdironA sthAnakramAdi nirNata karavAmAM madadarUpa nIvaDe che. kRtinI bhASA para apabhraMzano sparza che. racayitA somaprabhagaNi koNa hatA teno patto lAgyo nathI. 12mI-13mI zatAbdImAM bRhad, nAgendra, paurNamika, ane tapAgacchanA maLI cAreka somaprabha nAmadhArI munio-sUrio thaI gayA che paNa sAMprata kRtinA kartA e tamAmathI bhinna evA koI 14mI sadInA aMtabhAganA ke 15mI sadInA prAraMbha gaNivara jaNAya che. 14mA zatakanA pUrvArdhamAM baMdhAyelAM maMdirono AmAM ullekha hoI racanA te pachInI hovAnuM sunizcita che. vizeSa noMdha tA. 31-7-99nA kalakattAthI zrIyut bhaMvaralAla nAhaTAnA lakhelA patramAM kahyA mujaba A caityaparipATInA kartA kharataragacchanA AcArya jinakuzalasUriziSya somaprabha che, jemane saM. 1406mAM gaNipada ane saM. 1415mAM AcAryapada maLeluM. Ama A racanA e mitio-IsvI 1350 ane 1359-vaccenI che. bhASAne dhyAnathI tapAsatAM te paNa sApekSa dRSTie jUnI ja jaNAya che. A navIna prakAzanA upalakSamAM A caityaparipATI 14mA saikAnI hoI mahattvapUrNa banI rahe che. TippaNo : 1. prastuta pharamAna vize lA. da. bhA. saM. vi.nI patra kramAMka 14939(nagarazeTha: 633)mAM pR. 283 para nIcenI noMdha jovA maLe che : zrI somasudrasUrisIpaddezATu vimAd: 1zvAzva veda sitAMzuM (1477) pramitevatsare gate // 40 // guNarAjo bahusaMghamAkAryazubhavAsare zatrujaye jinAnaMtu 3nloni mAvata: ll46II. Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI somaprabhagaNi viracita "zrI seja cettapravADi' 305 ahamadasuratrANAt saMprApya pharamANakaM guNarAjo vyadhAt devAlayaM rathastha muccakaiH // 42 // 2. kharataragacchIya jinaratnasUri IsvIsannA 13mA zatakanA uttarArdhamAM thayA che. 3. kadAca A bannenA tIrvAvatAra-paTTa vivalita haze. 4. A sau prasaMge vizeSa carcA, prathama lekhaka dvArA taiyAra thaI rahela zatruMjayagirinAM The sacred Hills of Satrubijoyagiri graMthamAM karavAmAM AvI rahI che, je san 2000 pachI kyAreka prakaTa thaI javAno saMbhava che. ni. ai bhA. 1-39 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 zrI setuja cetapravADi (duhA chaMda) sAmiya risaha pasAu kari jima setuja caDevi cettapravADihi savi namauM tIratha bhAu dharevi. 1 pahilau sAmila sIlamau risahasaru paNa mesu javaNu vilavaNu pUja kari kara duI joDI thaPsu. dIThaI AdikiNesarahiM hiyaDaI harisu na mAI loyaNa amiharasu jharaI bhava saya kalimala jAI. 3 jiNavara Agali raMga bhari nAcisu guNa gAe su rUdhisu kugaIduvAra savi niya jIviya phalu lasu. 4 jAmali baITha Adi jiNa puMDarIka gaNadhAru sIghau koDAkoDi sauM lesu nami bhava pAro(2). 5 maMDapi baIThau lepamau risaha niNaMdu juhAre bharahi jugAdihi thApiyau jAIsu bhavaduha pAre. 6 annavi gayA lahuya tahi jiNavara biMba apAra UbhA baIThA savi namauM siddharamaNi dAtAra. 7 devaharI dAhiNa gamaI cauvIsa vi jibiMba sAcariu tahiM vIrajiNuM pUjisu malTi vilaMba. 8 tihu bhUmihi jiNavara namauM koDAkoDi majhAri sIdhA paMDava paMca namI AvAgamaNu nivArI. 9 aSTApadu nahi (pa)ThaI achaI jagihi ju pahilau tItyu cakavIsa vi jiNa namavi kari jaMkuM karavuM sukyatyu. 10 rAINi heThali Adi jiNa paNamisu gayA pAya rAINi dUdhihi parisi kari pAvu pakhAlauM kAya. 11 Avila lihi lepamayi DAvia bAha niNaMda aNuparivADihi jiNa namauM Agali paya araviMda. 12 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI somaprabhagaNi viracita 'zrI settuja cettapravADi' jiSNu muNisuu vIsamau nami samaliyAvihAre je keI tIhAM achaI te savi biMba juhAre. 13 sIhaduvArihiM Avata huM puNi paNamau jiNa pAya cettapravADihiM kAraNihiM mAgau a(5)NamaI tAya. 14 dAhiNa pAsaI AvatahaM kharataravasahI tuMga jANe devihi nimnaviya sAruyAra aI caMga. 15 dekhiuM jaNamaNu mohiyae loyaNa amasa thAI tIratha thoDAmAMhi savi avayAriya jahiM ThAI. 16 navau navesiu AdijiSNu namauM gabhArA mAMhi saparivAra jiNaratanasUri baIThau maMDapamAMhi. 17 pUjauM jiSNu tevIsamauM siri thaMbhaNAvayAru kalyANattaI naimijiNu siri gasAravayA2e 18 devakulI bAhattarihi vAMdau jiNavaradeva aThThAvaya-sammeya-muha karauM sutIratha seva. 19 maDhaha duvArI ja uDiya guru vaMdau tahi ThAI goyama maMDapi jAI kari gaNahara namIyahaM pAI. 20 naMdIsaravira AThamaI dIvi ji ceIya 2mma te avayAriya vimalagiri vAMdiu toDasu kamma. 21 niya suyariya bali jahi huyae mANasa INi bhavi IMdu IMdamaMDipa teNa jAI kari pUjitru jiNavara hiMdu. 22 sAmalavatru salUNa taNu sAmi nemikumAru pUjauM saMbapajUna saa dITha u ki(gi)ri giranAro(3). 23 poli kanhaI vAmau gamaI siri thaMbhaNAnivesa saragArohaNa nami-vinami seviu risahajiNesu 24 jiNavara cauvIsavi namau molhAvasahI mAri paNamIjaI siri paDhama jiSNu tau ToTarA vihAre. 25 307 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 chipagavasahI vIrarisahajiSNu ahiNavu AI jiNesu kavaDijakhkha suravarabhavaNi savi jiNabiMba namesu. 26 turga bhavaNi solasamau siri saMtinAhu paNamevi marudevI gayavira Diya jagasAmiNi pUevi. 27 nemijiNesaru pAjamuhi lalitAsari jiSNuvIru pAlitANaI pAsa-jiSNu mivi hisu bhavatIru. 28 eha ji cettapravADi nara paDhaIM guNaI nisugaMti siri sattuMjaya jAtraphalu te nizcaI pArvatti. 29 iti cennapravADi : samApta : (A) nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 iti zrI zatruMjaya tIrthe cetra pravADi samAptA // ta(ti)yiM vA0 somaprabhALinA | zubhaM bhavatu || (B) ... Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakhapatikRta setuja cennapravADi" zatruMjayatIrtha saMbaMdhI adyAvadhi prAkRta-apabhraMza ane jUnI gujarAtInI maLI sAteka jeTalI caityaparipATIo prakAzita thaI cUkI che. (temAM bRhad tIrthamAlAo, vA bRhad tIrthayAtrAparipATIo ke jemAM sAthe sAthe aneka zatruMjayetaratIrthono paNa samAveza hoya che, tene gaNavAmAM AvI nathI.) saMgha-sahayAtrA ke ekAkI yAtrA karanAra zrAvaka-kavio ane muni-mahAtmAo dvArA khAsa zatruMjayanAM ja devamaMdirone vaMdanA detI caityaparipATIomAM sAMprata setuja cettapravADi(zatruMjaya caityaparipATI)thI ekano vadhAro thAya che. A caityaparipATI lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiranA munizrI puNyavijayajI saMgrahamAMnI prati kramAMka 8285 uparathI utAravAmAM AvI che. pratilipi (sva) paM. bAbulAla savacaMda zAhe saMpAdanArtha taiyAra karI ApalI, jeno ahIM sAnaMda sAbhAra ullekha karuM chuM. paripATIkAre aMtabhAge potAnuM nAma "lakhapati' ApyuM che. upalabdha sAdhano dvArA hAla to A kavi vize mAhitI labhya nathI banI. pravADInI bhASA 16mA zatakanI hovAno mArA(bhUtapUrvIsahakAryakara mitra dAva ramaNIkalAla zAhano abhiprAya che, jene anya lipitajajJa mitro thakI paNa samarthana maLyuM che. paripATInI zarUAtamAM kavi lakhapati "setujasAmIyugAdiprabhunuM AhavAna karI, (yAtrArthe) zatruMjayane paMthe prayANamAna thAya che : (1-2), temAM sau prathama pAlitANAmAM ane tyAM parisaramAM rahelA traNa prasiddha madhyakAlIna jinamaMdiro-pAzvajinezvara, lalitA sarovarane tIre rahela "vIraprabhu,' ane (taLeTIthI thoDA uparanA bhAge sthira) bhagavannemInAM darzana karI, pAja caDIne marudevInI Trake pahoMce che. tyAM mAtA "marudevI', kavaDajakha'(kapardIyakSa), ne jina "saMti (zAMtinAtha)ne vAMghA (2-3) pachI "aNapama sarovara' (anupamA sarovara) tarapha jAya che. tyAM (maMtrI tejapAla nirmita) "saragArohaNa' (maMtrI vastupAlanA smaraNamAM baMdhAyela "svargArohaNa-prAsAda)mAM "Adi prabhu pramukha cAra bibanAM darzana karI (sIdhA ja AdIzvaranA) "sIduvAra (siMhadvAre) pahoMce che : (4) tyAM AgaLa maMtrIzvara vastupAla sthApita "tilakhuM-toraNa' (tilaka-toraNa) nihALyAno AnaMdodgAra kADhI, AdidevanA raMgamaMDapamAM pahoMce che : (pa-6). te TAMkaNe "bAhaDamaMtrI'(maMtrIrAja vADmaTa) dvArA thayela uddhArano Acho zo nirdeza karI, maMtrIbaMdhu vastupAla-tejapAla'nA guNa smarI, devAdhideva Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 AdIzvarasvAmInI 'lepamayI mUrtino ullekha kare che, ne stutyAtmaka prazaMsA kare che ? (6-7) te pachI 'gaNahara(gaNadhara) puMDarIkane praNamI, "koTAkoTI jina'nI zailamaya mUrtione namI, pAMca pAMDava," "caityavRkSa rAyaNa," ane "yugAdi prabhunA caraNayugalane kara joDyA pachI aSTApada', lepamathI bAvIsa jinamUrtio, tadatirikta vastupAlanA karAvelA "munisuvrata' ane "sAcaura-vardhamAna (sAcorIvIra kiMvA satyapura mahAvIra)ne namaskAra kare che : (10-11). (AdinAthanuM prAMgaNa choDI pAchA vaLatAM thoDuM nIce AvyA bAda) "kharataravasahI'mAM yAtrika praveze che. tenA AyojananA lAghava-kauzala vize thoDIka prazaMsA karI, thoDAmAM ghaNuM samAvI dIdhuM che kahI, teTalAmAM rahela (tejapAla kArita) "naMdIyasara'(naMdIzvara prAsAda), "thaMbhaNapura- avatAra'(taMbhanapurAvatAra pArzvaane "giranAra'(ravatAvatAra nemi)nA pratIkatIrtharUpa maMdiramAM darzane jAya che. raivatAvatAranA maMdiramAM neminAtha ane taduparAMta aMbA, zAMba ane pradyumnanAM avatAratIrthono ullekha kare che : (12-13), ane te pachI samAhi-yogya vacana kahI, potAnuM kartutvasUcaka "lakhapati nAma jaNAvI vAta pUrI kare che : (14-15) A yuganI kRtiomAM sAmAnyataH hoya che tevuM kAvyatattva dharAvatI, A 15 ja kaDImAM pUrI thatI paripATImAM evI koI navI vAta nathI je 14mA-15mA zatakanA tIrthayAtrIoe na kahI hoya. UlaTuM keTalIka vigato, jema ke kharataravasahInuM vigate varNana nathI, tema ja keTalAMka devabhavano, jevAM ke marudevInI TUka paranA chIpAvasahI, molhAvasahI, ane AdIzvara TUMkamAM AdinAthanA mUla caityanI sannidhimAM rahela vIsa viharamAna maMdirano AmAM ullekha nathI. sAMprata paripATInI racanA 17mA saikAthI pUrve thaI hovA vize bhASA uparAMta aMdara 17mA saikAnI be khyAtanAma vAstu-racanAo-marudevInI TUka parano 'savAsomA'no "caumukha prAsAda' (saM. 1675 | I. sa. 1919) ane vimaLavazI TUkano manautamalla jayamallajInA cAra raMgamaMDapavALA moTA caturmukha maMdira (saM. 1682 / Isa. 1626)-jenA vize anyathA 17mA saikAnA yAtriko acUka rIte kahe che ja, teno ullekha nathI, te kAraNasara vizeSa pramANa maLI rahe che. soLamA zatakanA aMtanI ane 17mA saikAnI prAraMbhanI paripATIomAM vigato kramazaH ochI thatI jAya che, te paristhitinI A ajhacArI kRti gaNI zakAya. TippaNo : 1 AnI vigatavAra carcA mULapATha sahita huM mArA The Sacred Hills of satrunjaya nAmaka pustakamAM karanAra hoI, ahIM vigatamAM UtaravuM anAvazyaka che. 2. anya sau paripATIkAro svargArohaNaprAsAdamAM namivinami ane nAmeya ema maLI kula traNa ja biMbanI vAta kare che. Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakhapatikRta "setuja cepravADi" 311 lakhapati kRta "setuja cenna pravADi" (dezI DhALa) kahIya jagaguru (ja)gatii juhArisu, manazuddhi setuja sAmI; tahII bhavaduha pAtaga chaTisu, dhyAna dharisu prabhu (sIsa) nAmI : bahinaDI apti guNa gAuM. 1 Adi jiNesara olaga lAuM, setuja vATaDI jAuM; bahinaDI ahi guNa gAuM. aMcalI. pAlItANaI pAsa jiNesara, paya pahilauM paNamesu; lalatasarovara lahiraDI tIraI vIrisile nemi namesu, bahinaDI. 2 pAjai caDInaI mADI marudevI, vaMditu mana dharI khaMti; koDiiM kavaDajakha mukha joItu, saMtikaraNa jiyau saMti. bahinaDI. 3 aNapama-sa(2)vara pAli pravesiI, Adi pramukha jiNa Ari; saragArohaNa raMga karI naI, paIsisu sIhaduvAri. bahinaDI. 4 tilakhuMtoraNa nayaNe pekhI, ANaMda bhayau apAra; manavaMchita phala samaya pUraI, setujanagiri-avatAra. bahinaDI. 5 raMgamaMDapi ragi mAruM mana mohila, bAhaDa maMtri uddhAra; Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 2 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 vastigi tejapAla guNagarUDa, koI na pAmaI pAra. bahinaDI. 6 sUra-udaya (khi? ji)sau eha vimalAcala, sevaI sAsu)nara sAtha; hRdayakamali vikasaI tiNi dIThaI, nayaNi nihAlisu nAtha, bahinaDI. 7 locana lepamaI sAmIya dIThauM, dhanna divasa bhayau Aja; ArAsaNi jaga viru thApI, samarasaryA savikAja bahinaDI. 8 sivasukha kAraNa naraya nivAraNa, tribhuvana-tAraNa deuM; kuMkumali kapUrihi pUjisu, saphala karisa kara beu bahinaDI. 9 puMDarIka gaNahara paya paNamI, salamaya koDAkoDi; paMcaI paMDava rAyaNi praNamisu, caraNa-yuga kara joIDa. bahinaDI. 10 aSTApadi jina mohamayama,kara lepamaI jiNa bAvIsa; munisuvrata-vardhamAna-sAcaura, jagi pUravaI jagIsa. bahinaDI. 11 kharataravasIya dRSTi dIThI, pApa pakhAliyA deha; thoDA mAhi savevadhi thApI, vAta ghaNI chaI eha. bahinaDI. 12 naMdIyasara vari nirapama nirakhisu, thaMbhaNapura avatAra; Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 313 lakhapatikRta "setuja cennapravADi' nemi aMbAI sAmi pajUni, phala pAmirka giranAra. bahinaDI. 13 nava navadeula biMba asaMkhyA, guNA nahI majha pADi; dRSTi adRSTi save jiNa vaMdauM, kIdhI ya cetra-pravADi. bahinaDI. 14 dhana naranAri nipuNa niI je, nita ni(ta) namaI yugAdi; lakhapati bhaNaI tahi bhAvanA bhAvI puNya anaMtakaM nAdi. bahinaDI. 15 ni. ai, bhA. 1-40 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi depAlakRta zatruMjayagiristha kharataravasahI gIta" bAra kaDImAM bAMdheluM A gIta lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiranA muni puNyavijayajI saMgrahanI prata kramAMka 8285 parathI 21 varSa pahelAM utArI lIdheluM. gItano viSaya che zatruMjayagiristhita "kharataravasahI'nI geyAtmaka varNanA. zatruMjayatIrtha para ghaNI caityaparipATIo upalabdha che; paNa temAM giristhita koI eka ja maMdirane varNaviSaya banAvanAra to A eka ja kRti maLI che. prastuta racanA giranAra paranI kharataravasahI saMbaMdhamAM karNasiMha racela gItanuM smaraNa karAvI jAya che'. pratanI lipi 16mA zatakanI che ane gItanI bhASA 15mA zatakanA uttarArdha bAdanI to jaNAtI nathI. bhASAmAM kartAnA pradezanI "bolI'no prabhAva varatAya che.) aMtima kaDImAM kartAe potAnuM nAma depAla' hovAnuM prakaTa karyuM che. pratyeka kaDImAM trIjA cothA caraNanuM punarAvartana thAya che. gItanA prAraMbhamAM kavi vimalagiri para poLa(vAghaNapoLa)mAM pravezatAM ja AvatI AdIzvaranI kharataravasahIno ullekha kare che (1). prastuta jinAlayanA saMgaThana aMtargata rahelA be anya maMdiro-nemi tathA pArthabhuvana-tathA sametazikhara, aSTApada, nemijinanA lyANatraya, corI, ane paMcamerunI racanAno ullekha kare che (2-3). maMdiranA maMDapomAM staMbhe staMbhe zobhatI pUtaLIo, ane(gokhalAdimAM)aneka jinabiMbo, tema ja chatomAM paMcAMgavIra tathA nAgabaMdhanA bhAvono ullekha karI, zilpIe) racanAmAM "thoDAmAM atighaNuM" racI dIdhAnI vAta kahI che (4-8). A pachI prazaMsAtmaka udgAro kADhI, aMdara rahela jinaratnasUrinI gurupratimAno ullekha karI, potAnuM racayitA rUpeNa nAma ApI, kRtinuM samApana kare che. (9-12). zatruMjaya paranA vizALa devAlayasamUhamAM Aje "kharataravasahI'nI racanA te kaI, tenI pichAna karavA mATe je sAhitya upalabdha che temAM A gItanI vigato bahu ja upayukta thAya che. vartamAne "vimalavasahI' tarIke oLakhAtuM jinAlaya te ja A kharataravasahI che. gItamAM kAvyatattva che ane sAhajika geyatA paNa samAhita che. kartA kharataragacchIya, ane niHzaMka 15mI sadInA, kadAca rAjasthAnanA, zrAvaka hovAno saMbhava che. Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi depAlakRta zatruMjayagiristha kharataravasahI gIta' 315 TippaNo : 1. saM. madhusUdana DhAMkI, "karNasiMha kRta giranArastha kharataravasahI gIta," Aspects of Jainology Vol.II (Pt. Bechardas Doshi Commemoration volume). Eds. M.A. Dhaky and Sagarmal Jain, Varanasi 1987, gujarAtI vibhAga, pR. 175-178. 2. kavi depALanI keTalIka anya kRtio paNa upalabdha che. e viSaya para carcA munizrI dhuraMdharavijaya dvArA tAjetaramAM saMpAdita thayela kRtimAM kavi depAlanI sattareka jeTalI kRtionI noMdha che. (juo bhImazAharAsa, amadAvAda 1995, pradyumnavijaya likhita "Amukha" jeno AdhAra mohanalAla dalIcaMda desAI kRta jaina gUrjarakavio prathama bhAga hovAnuM tyAM noMdhyuM che.) A sivAya harivallabha bhAyANI ane agaracaMda nAhaTA saMpAdita pravIna kAvya saMraka, L. D. s. 40, amadAvAda 1975, aMtargata paNa depAlanI traNeka anya kRtio noMdhAyelI che. depAla kavi IsvIsanunA 15mA zatakamAM thaI gayA che. Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 kavi depAlakRta zatruMjayagiristha "kharataravasahI" gIta Adi jiNasara varabhUyaNi poli pravesa prathama praNami jaIe kharataravasIya vimalagire jimajima joIjaI timatima sUyaDI nayaNi amIyarasi jhIlaNUe 1 nemi pAsa jiNa bihu bhUyaNi sameta zikhara aSTApada dIsaI......kharatara. 2 triNi kalyANika naimijiNa AraI caurie paMcameru parabata.......kharatara. 3 thaMbhi thaMbhi tihAM pUtalIya hasaMta ramata khelatI dIsaI.......kharatara. 4 Agali tilika pachevaDaue kaya kapUra kiraya ki muNimaI.......kharatara. 5 bibaha pAra na pAmiIe ThAmiThAmi gurugaNaha maNahara.......kharatara. 6 bhUkha anaI trisa vIsarAIe paMcAgavIra nAgabaMdha nihAlatAM....... kharatara. 7 thoDilAmAdi ji ati ghaNaue karaNavAra Tihu bhu[vi]Naha kerI....... kharatara. 8 bali kIjala kamaThAIyAe bali kIrdU samudAya sadA phala..... kharatara. 9 mana visaI tana ullaiIe jIbhaDalI paNa kadIya na jANaI... kharatara. 10 pUMjaNa dAraNa duritakara bhitari gAI zrI jinaratnasUri guru....... kharatara. 11 depAla bhaNaI dhana te naranAri jihiM dIThI te puNa dekhisiIe....... kharatara. 12 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci 179 4pa vyakti ariSTanemi (ariTha) 2, 3, 54, 72, 75, 76, 84, 89, agasyasiMha 15, 19, 21 124, 147, 202ajayapAla (rAjA) 130, 132, 164, 204, 221, 258, 173, 174 261, 263, 274 ajita (jina) 132, 222, 248, arjunadeva 185 272, 277, 288, arNorAja (cAhamAna rAjA) 165, 166 299 ahetu pArtha 72, 75, 2002 ajitadevasUri (bRhadgacchIya) 141 azoka (maurya samrATa) ajitadevAcArya azokacaMdra 167 ajitasiMhasUri 166 azvaghoSa (mahAkavi) 25, 45, 114 atri cho. ma. 190-193 azvarAja 133 adabadajI (adUbhuta AdinAtha), 304 azvasena 160 ananta (tIrthaMkara) 250 asa aparAjitasUri 19 ahamadazAha (sulatAna) 302 abhayakumAra 131 aMbA 31 abhayaDa daMDanAyaka 132, 133 aMbAi (aMbA). 313 abhayatilakagaNi aMbA devI 124, 261 (kharataragacchIya) 135, 136 aMbika (aMbikA devI) 268, 277 abhaya daMDanAyaka 129, 132 aMbikA (devI) 41, 65, 72, 115, abhayadevasUri 15, 74, 166, 258, 261, 263, 269, 187, 221, 225 271-273, 279, 295 abhayadevasUri (rAjagacchIya) 182 aMbikA (pakSI) 75 abhinandana (tIrthakara) 248 AcArya nAgArjuna amama (tIrthakara) 171 AcArya siddhasenasUri amaracaMdra 162 Adi (jina) 193, 267, 269, 273, amaracaMdrasUri (siMha zizu) 186 306, 307, 311, 316 amaraprabhasUri (rAjagacchIya) 257, 281, AdinAtha 75, 84, 117, 118, 285, 292 142, 219, 224, 240, amitagati 148 271, 272, 275, 277, amoghavarSa (prathama) 89, 108 289, 310 ara (tIrthakara) 250 AdIzvara 219, 225, 236, 263, n`m lm my Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 AnaMdasUri AnaMdasUri (vyAghrazizu) AbhU (daMDapati) Ama (rAjA) AmarAya AmazarmA (purohita) Amiga (purohita) Amra AmradattasUri (bRhadgacchIya) AmradevasUri AmrabhaTTa (maMtrI) Arya asaMga Arya khapaTa Arya khapuTa Arya khapuTAcArya Aryadeva Arya maMdi AryAnaMdila 275, 282, 283, 289, 290, 309, 310, 314 281, 292, 285 186 132, 133 61-64, 66, 73-74 217, 220, 270 75, 274 173 173 61 105, 108 Arya nAgasti Arya nAgArjuna Arya bhadra Arya rakSita Arya vaja Arya vajrasena Arya zayyabhava Arya zyAma Arya suhasti Arya skaMdila Azuka (maMtrI) AsarAja (maMtrI) EE 124, 132, 220 34, 45 124, 126 220 45 211 209, 211 85, 86, 225 2, 20 20 209 20, 103, 114 118, 178, 178 31 udyotanasUri 15 1, 16, 202 1 2, 19 288 133, 271, 275 173 136 184 124 41 11 45 167 222 124, 220, 269, 273 164 udayaprabhavineya (nAgendragIya) udayaprabhasUri (nAgendragacchIya) 116, 182 187 udayaprabhasUri (vardhamAnasUri ziSya) AhaDa Ahavamalla somezvara prathama AhlAdana (maMtrI) AMbaDa iMdranaMdI indrarakSita IzvarakRSNa udayacaMdra udayadharmasUri (bRhadtapAgacchIya) udayana (maMtrI) nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 umAsvAti (vAcaka) RSabha RSabhezvara RSigupta RSi vAlmIki kaI bappaTTi kakkasUri (upakezagacchIya) kaniSka 185, 187 91, 219 37, 38, 45, 46, 61, 76 87, 114, 174 4, 42, 75, 92, 97, 115, 193, 202-204, 217220, 222, 224, 229, 230, 236, 241, 282, 284, 302, 303 269 1 198 67 116, 193, 291 114 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci (vyakti) 319 kannakera (rahRvaMzIya) 137 kumAragupta mahendrAditya 31 kapardI maMtrI 132 kumAradevI 133 kapardI (yakSa) 263, 271, 284, kumArapAla (La) 115, 132, 133, 289, 300, 309 140, 141, 143karaNasaMgha 278, 280 145, 147, 15ra, 158, karNakagomi 35 159, 161, 165, 172karNadeva 173 174, 179, 224, 245, karNadeva (prathama). 135 246 karNasiMha 279, 314 kumAra prathama (purohita) 173 kalyANavijaya 124, 140, 158, kumArila (bhaTTa). 32, 34, 35, 46 159, 209, 293 kumudacaMdra 148, 152, 233, kavaDajakSa 276, 309, 311 235, 236, 240, kahamuni 244 kAtyAyinI 144 kRSNa 142, 143, 145 kApaDiyA hIrAlAla rasikadAsa 140, 171, kRSNa (dvitIya) . 89, 96, 97 182, 233, 234 kRSNa (tRtIya) 89, 8, 108, 225 kAlabhAcArya 85, 103 kRSNarAja 89, 98 kAlakAcArya (dvitIya) 1 kurSi 94, 96, 110 kAlamegha (kSetrapAla) 269, 273 kezava 152 kAlasena 137 kezavezvara 136 kAlikAcArya 218, 222, koTTAyagaNi 24, 25 226, 230 koTyAcArya, kAlidAsa 43, 45 koThiyA darabArIlAla 33-35, 38, 45 kAlI 40 kSemakIrti 178, 179 kIrtiSaNa 31 khagAcArya 126 kuMtA (kuntI) 218, 230, 288, khAravela 8, 11 299, 301 khetalavIra 196 kuntha (tIrthakara) 250 gaNadhara gautama 114, 115, kuMdakuMdAcArya 41 122, 123, kuberA (devI) 220 gaNapati 272, 277 kumAra (kavi) 172, 173 gaNipiTaka yakSa 116 kumAra (dvitIya) 173 gaNeza 143 kumAra (somezvaradevanA pitA) 174 gaMdhahasti siddhasena kumAragupta 20 gAMgila maMtrI 15 2 > Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 gAMdhI lAlacaMdra bhagavAnadAsa girAdevI guNacaMdrasUri (paurNamika) guNarAja saMdhavI goga goviMda (dvitIya) goviMda (zreSThI) goviMdarAja (tRtIya) goviMdasUri gozarma (AcArya) gautama (gaNadha2) gaudAnI harilAla grAnopha dhaloDaNAyaga ghoSanaMdi cakrezvarI caMDikA caMDI caMdana (paramAra rAjA) caMdrakIrtti (tapAgacchIya) caMdragupta (dvitIya) caMdraprabha (tIrthaMkara) caMdraprabhasUri (rAjagacchIya) caMdrasUri caMdrAcArya 103, 105, 107, 108, 182, 225, 226 71 cAMDasiMha 257 cAMDAka 302 cittara sAha 185 cIttaDA pUnA 63, 108 caudharI gulAbacaMdra 271, 272 jagadeva (daMDanAyaka) 02 222, 230, 249, 271, 276 caMdrAnana (jina) cAcigadeva (cAhamAna rAjA) 104, 166, 171, 174, 209 74, 187, 213 212 288, 299 144, 163 cAmuMDarAja cAmuMDA cAritravardhana (kharataragacchIya) cAritrasuMdaragaNi 62, 163, 245 jagadeva pratihAra 20 jagadeva (bAla kavi) jaTAsiMhanaMdI 219, 303 91, 92 jayakezI dvitIya (kadaMbarAja) jayakezI prathama (kadaMbarAja) 273 jayatilakasUri (bRhad tapAgacchIya) 200 87 41, 92 144 40, 143 219 180 114 2, 95, 218, jayasiMhasUri nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 jayamaMgalamUri jayamaMgalAcArya jayasiMhadeva (siddharAja) jaldaNa (kavi) jasadeva jaMbUvijaya jaMbUsvAmI jAvaDa sAha jAvaDi zreSThI jAvaMDa sAha 173 40 180 263 186 186 272, 277 272, 277 179 130, 131, 133 129 172 150, 206 137 135 263, 264, 268 162 144, 162, 163 74, 107, 135, 140, 163, 173, 194, 235, 245, 272. 93, 94, 96, 106, 142 141 132, 133 35 11 117, 118 116-118, 298 119, 288, 289, 301 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci (vyakti) 321 YOU jiNAyaza 89 jinavallabhasUri (kharataragacchIya) 108, jihu muNisuvvala 115, 183 (munisuvratajina) 307 jinavijaya 140, 164, 286, 74 292 jinakuzalasUri (kharataragacchIya) 197, ra90 jinasAgarasUri (kharataragacchIya) 180 304 jinasiMhasUri 73, 171 jinacaMdrasUri 106 jinasuvrata 282 jinacaMdrasUri (kharataragacchIya) 178 jinasena (punnATasaMghIya) 31, 65, 150 jinatilakasUri (ratnAkaragathvIya) 192 jinaharSagaNi (tapAgacchIya) 74, 133, jinadatta (rAjagacchIya) 166 198, 223, 291 jinadattasUri (kharataragacchIya) 115 jinezvara 106 jinadAsagaNi mahattara 9 jinezvarasUri jinadevasUri 106 (kharataragacchIya) 106, 148, 166 jinapatisUri (kharataragacchIya) 131, 178 jIrApalli pArzvanAtha 271, 272 jinapAla upAdhyAya jIvadAmana (kharataragacchIya) 131 juvadevasUri jinaprabhasUri (kharataragacchIya) 59, 65, jIvadevasUri (vAyaTagacchIya) 110 75, 77, 89, 116, jIvaMtasvAmI 60, 222 118, 151, 183, 184, jIvitagupta (dvitIya) 193, 198, 219, 220, jeThA (zreSThI) 271, 276 222, 281, 290-92, caitrasiMha (vastupAla putra) 282 301 caitrasUri 253, 256 jinabhadragaNi kSamAzramaNa 3, 4, 8, jaina jagadIzacaMdra 182 24, 86, jaina jyoti prasAda 32, 34, 45 95, 103, jaiminI 33 107, 174, jogabhaNasAlI 271, 276 203 jJAnakalaza 162, 163 jinabhadra vAcanAcArya 4, 164, jJAnacaMdra (kavi) 257, 259 183, 184 jJAnacaMdra (rAjagacchIya) 258, 262 jinabhadrasUri (kharataragacchIya) 278, 279 jJAnendu 262 jinabhadrasUri (nAgendragathvIya). 187, javAlA mAlinI jinabhadrAcArya jhaverI jIvaNacaMda 225 jinaratnasUri 303, 307, 314, jhaverI mohanalAla bhagavAnadAsa 316 jhA mRgendranAtha 246 ni, ai, bhA. 1-41 41 88 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 TATiyA nathamala ThAkora jesiMgabhAI DisakaLakara Di. bI. DhAMkI madhusUdana tArA tuMbalUrAcArya tejapAla(La) maMtrI 36 287 1, 4, 190, 191 295 40 41 143, 144, 174 183, 186, 223, 257, dattilAcArya dazAnana (rAvaNa) daMDI dinAga tejUga (tejapAla) tailapa prathama (kadaMbarAja) tomIyadeva tripuTI mahArAja trivedI pinAkina dattila 258, 263, 269, 271, 282, 288-292, 303, 309, 310, 312 durgA durlabhadeva (solaMkI rAjavI) durlabharAja kuMdaka dUSyagaNi depAla (kavi) depAla (maMtrI) devacaMdra devacaMdrasUri (pUrNatallagacchIya) devacaMdrasUri (rAjagacchIya) 286 233, 235 19 19-21 217 45 devanaMdI 2, 35-38 45, 46 40 196 173 63 20, 209 314, 316 devanandI (dvitIya) (digaMbara) devabodha (bhAgavata AcArya) devabhadra devabhadrasUri devamahAnaMda nirprantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 30-32, 37, 42, 46, 115, 204, 205 148 146, 153 166 174 185 277 275 136 devasUri (bRhadgacchIya) 136 devasUri vAdIndra devasena devarAja (maMtrI) devarkiMgaNi devavAcaka devasUri devendrasUri devendrasUri (caMdragacchIya) deveMdrasUri (tapAgacchIya) dezAI mohanalAla dalIcaMda dozI bAbulAla savacaMda dozI becaradAsa dhanapAla (kavi) dhanaMjaya mahAkavi dhanezvarasUri 258 dharaNAsAha 226 dhaNiga 106, 108, dharaNiMda 167 dharaNedra (nAgarAja) dharaNoraga (dharaNedra) 166 ra 2, 20, 149, 209 135, 147, 161, 187 158 103, 162, 178 42 105, 186, 187 104 12 140, 171, 177, 182, 286 216 257, 233, 286 61, 67, 68, 73, 76 151 148, 149 116, 166, 187 271 273 210 209, 210 210 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci (vyakti) 323 l 180 dharasena 2, 41 navapallava pArzvanAtha 193 dharmakIrti 32, 35, pa3 navAba sArAbhAI 286 dharmakIrtigaNi 89 nahApANa dharmakIrtigaNi (dharmaghoSasU naMda (zrI kRSNanA pAlaka pitA) 71, 218, (tapAgacchIya) 151, 281 223 dharmacaMdragaNi (kharataragacchIya) nAgaDa 133 dharmaghoSasUri 162, 171, 172, nAgabhaTTa (dvitIya) 63, 64, 292 66, 68 dharmaghoSasUri (tapAgacchIya) 117 nAgabhaTTa (pratihAra rAjA) 219 dharmaghoSasUri (paurNamika) 104 nAgahasti 225 dharmaghoSasUri (rAjagacchIya) 257 nAgArjuna 32-35, 38, dharmatilaka 162 45, 46, 91, dharmadAsagaNi 177, 183 dharmanAtha (tIrthaMkara) pa3, 270, nAgArjuna bhikSu 274 nAgArjuna (mahAyAna dArzanika) dharmapAla 63, 64 nAgArjuna (rasasiddha) dharmasUri (rAjagacchIya) 178 dharmasUri vAdIndra 165, 166 nAgArjuna dhAMdhA ' 185 (zilAhAravaMzIya rAjA) 125, 127 dhaMdhala saMghavI 269, 273 nAbhinaMdana (AdIzvara) 225 38 nAbhisuta 248 dhruva AnaMdazaMkara bApubhAI 182 nAbheya 153, 244 nagezvarI 115 nAbhayadeva 281, 284 nannasUri 62 nAhaTA agaracaMda 233, 258, 264, nabhovAhana 286-287 nami (tIrthakara) 251 nAhaTA bhaMvaralAla 286, 304 nami (vidyAdhara) 289, 303, 307 nAhara pUraNacaMda 191 naracaMdra gaNi 106 nirjhati (dikSAla) 198 narapAla maNasAlI 279 nirnayabhaTTa maMtrI 152, 172 narapAla saMghavI 278 nemikumAra 271 narapAlasAha 275 nemicaMdra (bRhadgacchIya) 108 naravarmA 171, 172 nemicaMdra (rAjagacchIya) 166 narasiMha 185 nemicaMdrasUri 66, 73 nareMdraprabhasUri (harSapUrIyagacchIya). 197 nemi jina (tIrthakara) 60, 73, ni, ai, bhA. 1-42 dhUrjaTi Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 225 125, 126, 143, 185, pAThaka kAzIrAma bApurAva 31, 35 192, 206, 217, 221, pAtA (zreSThI) 272 251, 258, 260, 263, pAtrakesari 148 ra64, 297-269, 270- pAdaliptasUri 85-91, 103, 272, 274-277, 279, 108, 116, 282, 284, 288, 289, 294, 300, 303, 304, pAdaliptasUri (tRtIya) 89, 90, 96-98, 308-310, 313, 108, 109, 117 314, 316 pAdaliptasUri (dvitIya) 89, 92, 97, nemIzvara 260, 261, 267, 117, 213 268, 270, 297 pAdaliptAcArya 91 (na)nnasUri 109 pArvatI 144 nyAyavijaya 233 pArzvajina (tIrthakara) 2, 20, 75, 160, pakamAvAI 210 213, 218-220, jUna (pradyumna) 268, 277, 303, 224, 230, 233, 307, 313 269, 275, 285, paTela amRta 246 303, 34, 309, paToriyA kusuma 314 padamalA 185 pArSadevagaNi 2 12 padama sonI 273 pArzvanAtha 11, 13, 62, 75, 84, padma (zreSThIputra) 209 159, 161, 184, 186, pAdeva 192, 193, 203, 204, padmaprabha 52, 249 221, 246, 270, 271, padmA 52 288, 297, 299 padmAvatI (devI) 41, 210, 211 pArtha muni 94, 96 paramAnaMdasUri 104, 105 pArtha (yakSa) 213 parIkha rasikalAla 164, 165 pAlitta 67, 85 paMcAsarA pArzvanAtha 218 pAlittasUri 66, 85, 87-93, paMcAMgavIra 276, 314, 116 95-97 paMDita sukhalAla 36, 37, 114, pAlittasUri. (taraMgavatIkAra) 174 233 pAlittasUri (tRtIya) 89, 96, 97 paMDyA zAMtikumAra 140, 143, 143, pAlittasUri (dvitIya) 91, 92 145, 146, 149, pAlittasUri (prathama) 152, 153 pAlDa 185 45 166 97, 106 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci (vyakti) 325 137 ra pRthu pAsa (pArzva yakSa) 212, 213 bappabhaTTasUri 60-69, 71-73, 75pAsa (pArzvajina) 316 77, 86, 147, 148, pAsa (pArzvanAtha) 212, 213 150, 174, 220, 221, piTTanupa (gaMgavaMzIya) - 137 223, 253, 270, 274 pIthaDa maMtrI 290, 291 bappaTTi 67 punaI koThArI 276 baladeva 75 puSpadaMta 2, 41, 209 bANabhaTTa 45 puMDarIka gaNadhara 92, 283, 288, bAlacaMdra kavi 116, 167 301, 303, 306, bAhaDa (maMtrI) 269, 273, 309, 310, 312, 311 pUniga (zreSThI) 269, 273 bAhaDa mehatA 263, 266 pUrNadeva (bRhadgacchIya) 161 bAhubali 217, 220, 229 pUrNadevasUri 162 bijjala pUrNabhadrasUri 166 bilDaNa (mahAkavi) 142, 147 pUrNasiMha koThArI 271 buddhaghoSa 10 143 bohitha 273 pRthvIdhara maMtrI 288 brahmanAga 133 pRthvIrAja 131 brahmazAMti (yakSa) 217, 221 pethaDa (zreSThI) 282, 290, brahmA 142, 143, 164 291 brahmadra 217 parmADi (kadaMbavaMzIya) 137 bhagavarjinasena 46 prajJApAramitA 40 bhaTTa akalaMkadeva 30, 31, 34, pradyumna 153, 261, 263, 46, 148 272, 277, 310 bhaTTa baMsIdhara 61, 195, 200 pradyumnavijaya 180 bhaTTa 60, 61 pradyumnasUri - 65, 77, 166 bhaTTiya AcArya pradyumnAcArya bRhadgacchIya 131 bhadaitti prabhAcaMdrAcArya (rAjagacchIya) 59, 68, 77, bhadiya AcArya 86, 88, 90, 91, 117, bhadra 124, 125, 141, 158, bhadrakIrti (tArAgaNakAra) 174 192, 166, 196, 209, bhadrakIrti (bappabhakisUri) 60, 61, 66233, 235 68, 73, 76, prabhAnaMdasUri 186 115, 150 bippa 60, 61 bhadrabAhu 85, 211, 212 o V o . Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 287 bhadrabAhu AcArya (dvitIya). 19, 212 bhairava (kSetrapAla) 40, 144, 197 bhadrAcArya 20 bhairavI 197 bhadrAya (dvitIya) 20 bhoja (paramAra rAjA) 63, 67, 151, bhadrAryAcArya 19-21 166, 174 105, 109 bhojaka amRtalAla 103, 107 bhadrezvaradevasUri - 108 bhojaka cimanalAla 287 bhadrezvarasUri 77, 89, 90, 103, bhojaka lakSmaNabhAI 104, 106-110, bhojadeva 94 117, 166 madana (zreSThI) 258, 261 bhadrezvarasUri (caMdragathvIya). 105 manautamalla jayamalla 310 bhadrezvarasUri (devasUri ziSya) 103 mammaTa 164 bhadrezvarasUri (bRhad gacchIya) 105 mayaNalladevI 135-137 bhadrezvarasUri (rAjagacchIya) 107 marudevI 263, 267, 271, 276, bhadrezvarAcArya 104 282, 284, 289, 300, bharatacakravartI 115, 117, 204, 302, 304, 308-311, 217, 219, 222, mAMDarAja 271, 303 malayagiri 2, 88, 97 bharatezvara 229, 282, 284 malavAdI 2, 23-25, 35, bharatezvarasUri 165, 166 61, 85, 103, 182 bhatRhari 35, 37, 38, 46 mallinAtha (tIrthaMkara) 250 bhAyANI harivallabha 61, 68, 90, 104 malleiSaNa (nAgendragathvIya). 182-184, bhAravi (mahAkavi) 45, 46 186, 187 bhAvaDa 117 mahaMmada jUnA 191 bhAvasAra DAhI 272, 277 mahaMmada taghalagha 191 bhAsa, 45 mahAdeva 143, 173, 275 bhImadeva (dvitIya) 129, 130, 142, mahAmaMDalezvara mArarasa 164, 173, 174, mahAmAyUrI 40 184 mahAvIra 11, 5, 62, 5, 71, bhImadeva (prathama) 130-133, 173 73, 88, 104, 149, bhuvanacaMdra (catravAla gaccha) 202-204, 219, 221, bhuvanapAla 74 222, 226, 230, bhUtabali 2, 41, 209 273, 269, 310 bhUdanabhaTTa (maMtrI) 152 mahipAla rAjA 74 bhUMbhava 271 mahUmada hajhanavI 118 136 106 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci (vyakti) 327 mahetA mohanalAla 88 220, 229, 303, mahendrasUri (nAgendragathvIya) 185-187 - 310, 312 maheza 142 muDarAja 85, 225 mahezvarasUri (bRhadgacchIya) 178, 179 muMja (paramAra rAjA) 67, 151, 166 maMDanagaNi vAcanAcArya 85, 86, 95- muMja (dvitIya) 173 - 97, 225 muMja prathama (purohita) 173 mAgha 45 mUlarAja (caulukya rAjA) 130, 132, mANikyacaMdra (rAjagacchIya) 164-167, 147, 173 246 mULarAja (dvitIya) 174 mAtRceTa 45, 114 megha (paMDita) 196, 199 mAnatuMgasUri 76, 110, 115, merUtuMgAcArya (nAgendragathvIya) 59, 65, 148, 174, 211, 77, 135, 136, 214, 233, 253 141, 158, 162, mAladeva (maMtrI) 275 163, 281 mAladeva (zreSThI) 271 melAsAha mAlavaNiyA dalasukha 19, 103, 106 maiLaladevI 136, 137 mihirabhoja 63 mojajudIna sulatAna 132 mInaLadevI (mInaladevI) 135-137 modI kezavalAla ra 25 muktApIDa 61 yakSadevamuni 93, 94, 96 mukhopAdhyAya zatakari 216 yazazcandra 167 munnAra jugalakizora 31, 34, 36, yazodeva : 132 42, 45, 46 yazodhavala 172 muni caturavijaya 114, 127, 140, yazobhadra 212 158, 159, 212 yazobhadrasUri municaMdrasUri 109, 110 yazovarmA 60-64 muni puNyavijaya 12, 19, 88, 171, yazovijaya 209, 212, 245, yAkinImahattarA 178 ra69, 287 yugAdijina 230 muniratnasUri yugAdideva 91, 288 (pUrNimAgathvIya) 61, 66, yudhiSThira 218, 230 152, 171- ratana (ratnazrAvaka) 270, 274 174 ratanadeva (maMtrI) 275 munisuMdarasUri (tapAgacchIya) 59, 151 ratna (purohita) 260 munisuvratajina 124, 127, 217, ratnadeva (zreSThI) 258, 271 15ra Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 ratnamaMdiragaNi (tapAgacchIya) ratnazekharasUri (tapAgacchIya) ratnasiMhasUri (tapAgacchIya) ratnasiMhasUri (bRhad tapAgacchIya) ratnAkarasUri (caMdragacchIya) ratnAkarasUri (bRhadtapAgacchIya) rathanemi ravikIrti raviprabhasUri (rAjagacchIya) raviSeNa rasiyo vAlama (kSetrapAla) rahinemi (rathanemi) rA'kheMgAra rAkheMgAra (cotho) rA'grAharipu rAjamatI (rAjImatI) 194 vajrabhUti 191 vajrasUri 194 vajrasena (tapAgacchIya) vajrasvAmI 73, 258, rAjazekhara (kAvyazAstrI) rAjazekharasUri (rAjagacchIya) rAjazekharasUri (harSapUrIyagacchIya) 77, 257 260, 261, 271, 272, 276, 294 149 59, 222 rAjA Ama 64 rAjula 263 rAmakIrtti (digaMbara muni) 144 rAmacaMdra (kavi) 130, 158, 159, 161 rAmacaMdrAcArya rAmabhadra rAmasUri risahajiNaMda risaha jina risahesara rudra (vitra) 196, 294 rupiNi lakSmI 257 257 269 105, 106, 253 263 lakhapati (zreSThI) 263, 272 lakharAja 45 lalitAditya 197 lallazarmA (purohita) 150 lAvaNyasamaya 198 vairUTTA 277 vajranaMdI lakSmI (kumAra dvitIyanI bhAryA) lakSmIsAgarasUri (tapAgacchIya) lakhapati (maMtrI) nigrantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 vatsarAja zreSThI varAhamihira vajrasvAmI (dvitIya) vajAcArya vardhanakuMjara vardhamAna 163, 167, 217, 229 vardhamAnasUri 161, 162 63 186, 187 303 306 269, 273 152, 172 185 52, 142, 153 173 196 277, 309-311, 313 272, 269, 273 61 173 196 210 42 3 118 116, 177-179 114, 116-118, 122, 222 89, 118, 119 116 63, 271 212 62, 69, 71 8, 11, 74, 114, 202, 205, 251, 288, 297, 312 103, 106, 109, 110, 163, 166, 184, 185, 187, 188, 245 108 187 246 187 196 vardhamAnasUri (caMdragacchIya) vardhamAnasUri (dvitIya) vardhamAnasUri (nAgendragacchIya) vardhamAnasUri (prathama) valabhInAtha (kSetrapAla) Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci (vyakti) 329 19 valahInAha (kSetrapAla devatA) 196 vigraharAja (cAhamAna rAjA) 165, 166 valInAha 197, 198 vijaya 173 vallabhAcArya 146 vijaya AcArya (yApanIya saMgha) vasubaMdhu 34, 35, 45, 46 vijayacaMdrasUri 116, 178, vastIga (vastupAla) 275 295 vastiga (vastupAla) 270 vijayadharmasUri 257, 286 vastigi (vastupAla maMtrI) 312 vijayapAla (kavi) 140-143, vastupAla(La) 75, 133, 143, 145, 145, 147, 164, 165, 173, 152, 153 174, 182, 183, vijayasiMha khaDagAcArya 125-127 186, 197, 219, vijayasiMhasUri (nAgendragathvIya) 67, 73, 221, 223, 257, 119, 124, 258, 261, 263, 127, 186, 187 270-272, 278, vijayasiMhasUri (bRhadgathvIya) 141-142 282, 285, 288, vijayasiMhAcArya 115, 126, 179 289, 290, 292, vijayasIha 294, 303, 309 vijayasUri 66 vAgIzvarI 147 vijayasenasUri 183-187 vAbhaTTa (maMtrI) 258, 260, 269, vijayasenasUri (nAgendragathvIya) 116, 182 288, 289, 297, vijayAditya (kadaMba vaMzIya) 137 309 vidyAnaMda 35, 148 vAbhaTTa mahaMto 263 vinami (vidyAdhara) 289, 303, vAdi kumudacaMdra 152 307 vAdirAja (digaMbara muni) 149 vinayacaMdrasUri (rAjagacchIya) 66, 73, vAdI jaMghAla 68 197 vAdI devasUri (bRhadgacchIya) 104, 149, vinayaprabha (kharataragacchIya) 152, 178, vinAyaka 144 182, 235, vimala (maMtrI) 196, 198, 218, vAlInAtha 197 222-225, 230 vAlInAha (kSetrapAla) 196-198 vimalanAtha 250, 271, 275 vAsudeva 75 vimalasUri - 42, 87, 150 vAsupUjaya (tIrthakara) 203-205, viSNu 142, 143, 153 250 vIra (mahAvIra) 74, 91, 97, vikramAditya do 137 192, 204, 206 192 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 166 217, 218, 221 zAstrI kezavarAma kAzIrAma 191 229, 263, 271, zAstrI kailAsacaMdra 33, 34, 38 279, 282, 284, zAstrI durgAzaMkara kevaLarAma 140 289, 300, 304, zAstrI devendrakumAra 45 309 zAstrI hariprasAda 191 vIragaNi 196 zAstrI harizaMkara aMbAzaMkara 216, 287 vIracaMdrasUri 226 zAha aMbAlAla premacaMda 103, 127, 140, vIradhavala 173 158, 159, 171, vIrabhadrAcArya 219 183 vIrasUri 186-188 zAha umAkAMta 92, 103, 107, vIrasena 2, 31, 41, 46, 108 65, 209 zAha bAbubhAI savacaMda 287, 295, 309 vIrUpAnAtha (kSetrapAla) 196, 197 zAha ramaNIkalAla 104, 309 vIsala(La)deva 173 zAMtaka 153 vRSabha (jina) 205, 218, 226, zAMti (jina) 53, 62, 71, 74, 230, 240 91, 92, 97, 106, dvirasvAmi 133, 218, 223, 230, vairATyA (zreSThIputra paghanIbhAryA) 209 250, 271, 275, 276, virocyA (devI) 41, 210 282, 284, 289, 304, vraja (zreSThI) - 271 309 zabara 33, 34, 46 zAMtidevI zava (tIrthakara) 149-152, 248 zAMtiprabhasUri zaThaMbhava 15, 16, 19 zAMtisUri 186 zavarAja (saMghavI) 269, 272, 277 zAMtisUri vAdivetAla 127 zazAMka 39 zAMbA 272, 310 zaMkara 145 zilAhArarAja 126, 127 zaMkarAcArya 30 ziva 142-144, 146, 62, 68, 73 164 zaMbhava 149, 150 zivanaMdI zANa (zreSThI) 271 zivagaMdI vAcaka 88, 97 zAntA 1pa3 zivAdevI 272 zAmakuMDa 41 zivArya 177 zAmba 261 zItalanAtha para, 184, zArgadhara 141 249 # * 0 * Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci (vyakti) 331 261 0 1 310 zIlabhadrasUri 196 samiDhezvara (zivAlaya) 144 zIlasUri 110 samudraghoSasUri 171, 172 zIlAcArya 103, 110 samudravijaya zIlAMkadeva 107 samudrasUri (nAgendragathvIya) 67, 119, zIlAMkasUri 103, 110 125 zubhazIlagaNi tapAgacchIya pa9, 118, 196 samudrasena zobhanamuni 148, 151 samudrAcArya zobhita (kavibaMdhu) 141, 153 samrATa dhruva 63 zyana cAMga (cInI yAtrI) 91 sarasati (sarasvatI) 41, 12, 62, 69, zrIkRSNa 218, 223 265, 269, 273 zrIkRSNadeva (saMskRtabhASA vizArada) 258 sarvadeva (dvitIya) 173 zrIcaMdrasUri 74, 166 sarvadeva (prathama) 173 zrIdeva 229 sarvAnubhUti (yakSa) 75 zrIpAla (kavi) 140-149, 151- salakSa zreSThI 269 153, 196 salakha 273 zrImAtA (devI) 196, 198 savA (zreSTha) zrIvIra 219 saMgamasiddha 217 zreyAMsa (tIrthakara) 249, 282, 284, saMgamasiddha muni 92, 96 289, 300 saMgamasiMhamuni 93, 96, 2sma sagara cakravartI 143, 282, 284 saMgamasiMhasUri 85, 86, 92, 94, samasiMha 86, 93 95, 97, 217, sajjana (daMDanAyaka) 105, 107, 126, 225 127, 221, 258, saMgamasIha 217 261 saMgamasUri 74, 96, 216, 218satyapura mahAvIra 310 220, 225, 229, sadA (zreSTha) 271 231 sabara 35 saMgama sthavira 217 samarasiMdha 273 saMgamAcArya 94, 96 samarasiMha 269, 271 saMghadAsa gaNi 87, 106, 202, samarA (sAta) 193, 288-290 saMti 291, 295, 298 saMprati (rAjA) 1, 193, 223 samatabhadra 3, 28-43, saMba (sAMba) 303, 307 45, 46, 115, saMbhavanAtha 147, 149, 148, 149 150 309 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 246 sAgaracaMdra (kavi) 158, 163 76, 166 167, 245, siddhasena "sAdhAraNAMka" 226 246, 251 siddhasena divAkara 14, 28, 30, 36sAgaracaMdra (hemacaMdra ziSya) 246 38, 45, 46, 103, sAgaracaMdra (kharataragacchIya) 178 105, 108, 114, sAgaracaMdra (nAgendragathvIya) 246 115, 148, 174, sAgaracaMdra (rAjagacchIya) 182, 233, 235, sAgaracandrasUri 248 253 sAtavAhana rAjA 97 siddhasenagaNi 35, 61 sAdhu narapAla 271 siddhasenasUri 60-62, 65, 67 sAma (zAmba) 277 siddhasenasUri (ukezagacchapati) 291 sAmaMtasiMha maMtrI 132, 133 siddhasenAcArya 233 sAmala zAha 272 siMhara kSamAzramaNa 61, 182 sAmalasA 277 sIdharAja (siddharAja) 276 sAmi (zAba) 313 sImaMdhara 282, 285 sAha jAvaDi 119 supArtha (tIrthakara) 217, 220, sAMDesarA bhogIlAla 107, 108, 140, 229, 249 - 164, 165 subaMdhu 45 sAMtUmaMtrI 105, 107, 135, sumati (tIrthakara) 248 143, 147 sumatigaNi 225 sAMba 263, 268 suyazA siddhapAla (kavi) 0, 141 147, suraprabhasUri 171 152, 153 surekhAzrIjI siddharAja jayasiMha) 74, 136, 137, sulatAna mahaMmada jUnA 191, 193 141, 143, 145, suvidhi (tIrthakara) 249 147, 152, 158, suvrata (tIrthakara) 126, 251, 164, 165, 171, 285 172, 182, 246, setujasAmI (yugAdiprabhu) 309 272, 277 saiddhAMtika yakSadeva 94, 96 siddharAja (zreSThI) 271 soDhalakavi 125, 126 siddharSi 110, 174 soma (maMtrI) 271, 275 siddhasUri (upakezagacchIya) 193 soma (zreSThI) 310 siddhasUri 221 somacaMdra 162, 163 siddhasena 2, 28, 37, 38 43, somadharmagaNi (tapAgacchIya). 196, 294 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci (vyakti) 333 45 ja 275 somanAtha 147 107, 108, 110, somaprabha (kharataragacchIya) 304 115, 178, 253 somaprabhagaNi 304, 308 haribhadrAcArya 166 somaprabhAcArya (bRhadgacchIya) 76, 90, 91, hariNa 132, 141, 177- harisena 78 180, 223 harmana yakaoNbi 78 somarAja 130, 131 harSakIrti (tapAgacchIya) 180 somarAjadeva mahApratihAra 129 harSanidhAna 78 somasiMha 271 harSavardhana somasuMdarasUri (tapAgacchIya) 151, 269, hAjA (maMtrI) 293 hAjA (zreSThI) 271 somezvaradeva (kavi) 144, 173, 174 hArila vAcaka 115 somezvara deva (dvitIya). 137, 173 hAla 89 somezvara prathama (purohita) 143, 173 hemacaMdra 148, 149, 162, solazarmA (purohita) 173 163, 174 skaMdakumAra 164 hemacaMdra (bRhadgathvIya) 141 staMbhana pArzvanAtha 221, 223, 225 hemacaMdrasUri 89, 136 sthUlabhadra 212 hemacaMdrasUri (pUrNatalagacchIya) 108, 117, svAyaMbhUva 15, 19 135, 158, hammIra 165, 167, harapati (saMghapati) 263 182, 245 143 hemacaMdrasUri (ratnAkaragathvIya) 192 hari (kavi) 177, 179 hemacaMdrAcArya 77, 137, 147, haripAla 185 152, 159, 172, haribhadrasUri (kalikAlagautama) 186 183, 231, 246 haribhadrasUri (yAkinIsUna) 12, 19, 31, hemaharSasUri 106 35, 46, 65, 67, hemahaMsasUri (tapAgacchIya) 257, 269 85, 92, 93, 103, 132 hari ni, ai, bhA. 1-43 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agastyasiMhIyA cUrNi atharvaveda anaMtanAthacariya anuyogadvA2cUrNi anekAMtajayapatAkA anyayogavyavaccheda dvAtriMzikA apanrutidvAtriMzikA amamacaritra amamasvAmicarita amamasvAmicaritra arthAntaranyAsakrAtrizikA arbudagirikalpa aSTazatIbhASya aMtakRtadazA AkhyAnakamaNikozavRtti Agama AcArAMganiryukti AcArAMga-sUtra AturapratyAkhyAna AtmagarhAstotra AdinAtha stuti AdipurANa AptamImAMsA graMtha nAma AmraprabaMdha AraMbhasiddhi ArAdhanA ArAdhanApatAkA ArAdhanAprakaraNa ArAdhanAsAra AvazyakacUrNi 19 40 EE 9, 263 31, 93 182, 183 160 61 152, 171-174 66, 67, 73 161 293 31 89 105 1 2, 203, 220 202 14 106, 253 240 31 28, 31, 33, 35, 36, 38 Avazyakaniryukti AvazyakavRtti AvazyakasUtra isibhAsiyAI ujjayaMtigiritIrthastotra uttarAdhyayanasUtra udayasuMdarIkathA upadezataraMgiNI upadezamAlA upadezaratnAkara saTIka upadezasAti upamAbhi jinastutidvAtriMzikA upamAbhi dvAtriMzikA karNasuMdarI nATikA karNikA vRtti kapUraprakara kapUraprakara-avacUrNi kapUraprakara-laghu TIkA karmagraMthaSaDazIti upamitibhavaprapaMcAkathA upasargaharastotra upasargaharastotra (laghu vRtti) uvasaggaharathotta uvasaggaharathotta (vRtti) RSabhacaritra RSibhASitAni 19 karmaprakRti-prAkRta 183 177 12, 14, 15 15 karmastava kalpapradIpa 2, 8, 10, 12, 203 12, 31 7, 9, 10, 11 12 106, 202, 204 kalpasUtra-sthavirAvalI 257 10, 13, 202 125 294 177, 183 59 196, 294 159, 161 161 105, 174 211, 212, 214 212 211 212 109 11, 202 142 183 177-180 178 178 183 2 183 59, 65, 77, 89, 116, 184, 193, 194, 198, 219, 220, 221 20 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci (graMtha nAma) 335 60 kalyANamaMdirastotra 148, 233-236 gauDavo kavizikSA 163 gautamasvAmistava 114, 115, 118, kahAvali 77, 89-92, 97, 122 103-110, 117 caupannamahApurisacariya 103, 107 kAta-vizvamaTIkA 184 caturavijaya muni 114 kAdaMbarI 45 caturaviMzatijinastuti kAlajJAna 88 (zrIpAlakArita) 141, kAvyaprakAza 164 146, 147, kAvyazikSA 66, 165, 197 149, 153 kirAtAjunIya 45 caturazItiprabaMdha 165, 246 kIrtikaumudI 174 caturvizatikA 68, 72 kumAra 1 caturvizati jinastava (sAgaracaMdrakRta) 245 kumArapAlapratibodha 90 caturvizatijinastava kumAravihArazataka 162 (kharataragacchIya jinaprabhasUrikArita) 151 kuvalayamAlAkahA 91, 97 caturvizatijinastavana 248 kSetrasamAsa 37 caturvizatijinastavana kharataragacchagurnAvalI 197 (tapAgacchIya dharmaghoSasUrikArita) 151 kharataragaccha-bRhat gurvAvalI (pUrvArdha) 131 caturvizatijinastavana (zrIpAlakArita) 141 gaNadhara sArdhazataka bRhadravRtti 225 caturvizatijinastuti gaNaratnamahodadhi 103, 163-165, (bappabhadisUrikArita) 29, 147, 150 167, 245 caturvizatijinastuti gaMDikAnuyoga 202 (muni zobhanakArita) 151 gAthAsaptazatI 89 caturvizati-namaskArastava 165 giranAra caitya paripATI 273 caturvizati-stava 149, 202 giranAra caityaparipATI stavana 257, 262 caturvizati-namaskArastava giranAra caityapravADI 263, 265 (sAgaracaMdrakRta) giranAra caitra paravADi 277 245, 246 giranAra caitrapravADi - 257, 268 cattArimaMgalam-stotra 10 giranAra tIrthamAlA 257, 263 caMdraprabhacarita 186 giranAratIrthamAlA (hemahaMsakRta) 269 cikuraddhAtrizikA 235, 236, giranArastha kharataravasahI gIta 279 240, 244 gItAdhyAya 130 caityaparipATI-stava 93 gurnAvalI 131 caityaparipATI stavana (jinatilakasUri) 192 165, Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 nirjhantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 kara 132 caityaparipATIstavana (saMgamasUrikRta) 216, tIrthamALAstavana(vinayaprabhakRta) 192 229, 231 tIrthavaMdanAstavana 218 jaMbUDhIpaprajJapti 202, 203 tIrthAvakAlikaprakIrNaka 106, 203 jaMbUdvIpasamAsa 37 tribhuvanatIrthamALA 281 jiNadhammapaDiboho 141 trilokaprajJapti 2, 203, 210, jinadharmapratibodha 90, 132, 141, 234 180 triSaSTinarasadavRttakAra 174 jinamnatizataka 28 triSaSThizalAkApuraSacaritra (ta) 172, 174 jina-snAtra-vidhi 98 triSaSThisAraprabaMdha 177 jIvasiddhi 31 darzanasAra jIvAnuzAsana 226 dazakAlika 19 jaina stotra saMdoha 158 dazavaikAlika-cUrNi 15, 20 jainendrazabdazAstra 31 dazavaikAlika-cUrNi (dvitIya) 15 jJAtAdharmakathA 1, 203 dazavaikAlikaTIkA jJAtAdharmakathAga 89 dazavaikAlikasUtra - 15, 16, 19, 21, jyotiSakaDaka 25, 87, 88, 97, 225 dinakaraprajJapti tattvajJAnavikAsinI 166 dIpavyAkaraNa 103 tattvabodhabodhAyanI 182 dRSTAntagarbhastutidvAtrizikA 160 tattvArthasUtra-vRtti 35 devAgamastotra 28, 31 tattvArthAdhigamazAstra sabhApya 61 draupadIsvayaMvara (nATaka) 141, 142, 15ra tattvArthAdhigamasUtra 76, 87, 114 tAtrizikA 36, 76 tattvArthAdhigamasUtra-sabhASya 37 dvAdazAhanacakra taraMgavaIkahA 85, 106, 225 dvAdazAniyacakra-TIkA taraMgavatIkathA 85, 87, 89 97, dvAdazAniyacakra-vRtti 24, 182 116, 174 dvAdazAniyacakra bhASya tArAgaNa. 62, 66-69, 174 yAzrayakAvya 135 tilakamaMjarI - 61, 67 dayAzrayakAvya-vRtti 135 tiloyapaNanI 42, 210, 234 dhammovaesamAlA-vivaraNa 94 tIrthamAlAstava 226 dharmavidhiTIkA 183 tIrthamAlAstavana 74, 225, 231 dharmAlyudayakAvya 116, 182-184 tIrthamALA 196 dharmopadezamAlAvivaraNa-vRtti tIrthamALA (megharacita) 199 dhavalA-TIkA che 61 ja e Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci (graMtha nAma) 337 196 nayacakra 23, 24 pArzvanAthacaritra 164, 166 naranArAyaNAnaMda mahAkAvya 143, 145 purANa 1 naMdisUtra 2, 20, 149, purAtattva 257 209 purAtanaprabaMdhasaMgraha 59, 116, 164, naMdisUtra sthavirAvalI 20, 209 nandIzvaradvIpastuti 205 puMDarIkagiristavana 89 nAnAkathAnakamabaMdhAvali 164, 183 puMDarIka prakIrNaka 89, 96, 108, nAbhinaMdanajinodvAra prabaMdha 116, 193, 225 291 puMDarIkazikharistava 294, 295 nAbheyanemidvisaMdhAnakAvya 141 puMDarIkazikharIstotra 281, 287, 290, nAbheyastava 244 293, 297, 300 nAmamAlA 149 prajJApanA sUtra 1, 198 nirvANakalikA 85-90, 92, 93, prathamAnuyoga 16, 202 95-98, 108, 225 prabaMdhakoza 59, 71, 77, 222 nemicaritra 177 prabaMdhaciMtAmaNi 59, 135, 141, neminAthacaritra 183 159, 16 1, 163, neminAthastuti 125 173, 221, 281 nemistuti 115 prabaMdhAryAlocana 124 nyAyavinizcaya 34 prabhAvakacarita 19, 67, 71, 73, paumacariya 42, 87, 150 77, 86, 88, 90, padmacarita 91, 97, 110, 117, padmapurANa 150 124, 126, 127, 141, pariziSTaparva 117 146, 158, 161, 166, paryatArAdhanA 12, 14 196, 197, 209, 211, paryuSaNAkalpa 1, 2, 202, 220, 221, 223, 233 203 pramANanayatattvAlakAlaMkAra 182 paryuSaNAkalpa-sthavirAvalI 1, 2, 19, 20 pramANavArtika-vRtti paMcazatIprabodha-saMbaMdha pa9, 196 prazamaratiprakaraNa paMcAzaka : 85 praznaprakAza paMjikA 98 prasAdadvatrizikA 160 pAkSikasaptati 178 prAcIna tIrthamAlA saMgraha pArzvanAtha-aSTaka 147 bappabhaTTasUri-carita pArzvanAthacarita 149 buddhacarita 150 2 9 257 2 5 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 11 7 197 @ 2 bRhakalpabhASya 202 laghuprabaMdhasaMgraha 185 bRhadzatruMjayakalpa 89 laghuzatapadI bRhasvayaMbhUstotra 3, 55, 149 laghuzatruMjayakalpa (tapAgacchIya bhaktAmarastotra 76, 148, 211, dharmaghoSasUrikRta). 214, 233, 234 laghuzatruMjayakalpa bhAtizayaddhAtrizikA 160 (pAdaliptasUri tRtIyakRta) 117 bhaTTikAvya 61, 163 lokAnuyoga 202 bhAratakathA 142, 148 varAMgacarita 150, 206 bhaNasuMdarIkahA 67 vasaMtavilAsa 116 bhuvanasuMdarIkathA 67, 119, 125, vasudevahippI 106 126 vastupAlacarita bhoja prabaMdha 196 vastupAlacaritra 133, 198, madramahAvijaya 60 291 mahAnizIthasUtra 106 vastupAlaprazasti mahAvIra kalaza 162 vaMdittasUtra mahAvIrajanmAbhiSeka 162-163 vAkyapadIya mirAte ahamadI 190, 193, 195 vAdamahArNava 166, 182 mImAMsAsUtra 33 vAsavadattA 45 munisuvratacaritra 74 vAsupUjyacarita 184, 186 yAjJavakyasmRti 34 vicArazreNI 65, 77 yujyanuzAsana 28, 31, 43, 56 vicArasAraprakaraNa ratnakaraMDakazrAvakAcAra 46 vijayodayA TIkA 19 ratnasaMcayaprakaraNa 78 vimalaprabaMdha 196 ratnAkara paccIsI 106 vilAsavaIkahA ratnAkarapaMcaviMzatikA 106, 253 vilAsavatIkathA 67 ratnAkarAvatArikA 257 vizeSAvazyakabhASya 3, 8, 12, 24, rAghavapANDavIyam (kAvya) 148, 149 203 rAmAyaNa 148 vizeSAvazyakabhASyavRtti revaMtagirirAsa 183 viSApahArastotra 149 raivatagirikalpa 193, 194 vItarAgastuti 255, 256 raivatagiritIrthastotra 257, 260 vIrajinastotra 28 raivatagiristotra 258 vIravaMzAvalI 132 raivatAcalaparipATIstava 294 varastuti 68, 97, 214 67 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci (graMtha nAma) 339 180 15 41 - 209 209 zatArthI 41 je vRttaratnAkaravRtti 162, 163 zIladUtakAvya 263 vRddhavivaraNa 19, 20 zRMgAra-vairAgyataraMgiNI vRSNidazA 1, 202 zramaNa vaibhAragirikalpa 195 zrAvaka-pratikramaNa sUtra 93 vairocanaparAjaya 141 zrutAvatAra vairoTyAdevIstavana 209, 211 pakhaMDAgama 2, 7, 9 41, vyavahArabhASya 3. vyavahArasUtra 10, 13 pakhaDAgama cUDAmaNi-TIkA 41 vyAkhyAprajJapti 7, 9, 13, 198, pakhayyAgama jIvaTTANa-vRtti 41 202, 210 pakhaDAgama dhavalA-TIkA 68, 180 pakhar3Agama dhavalA-vRtti 41 zatruMjayakalpa 281, 290, 292 pakhaMDAgama-parikarmaTIkA zatruMjayakalpavRtti 59 sakalatIrthanaMdanAstotra 218 zatruMjayagiristha kharataravasahIgIta 314, 316 sakalArvatastotra 231 zatruMjayacaityaparipATI 287, 297, sanmatiprakaraNa 38, 108, 182 300 sanmatiprakaraNa-vRtti zatruMjayacaityaparipATIstotra 284, 285 sanmati-vRtti zatruMjaya tIrthakalpa 301 samavAyAMgasUtra 213 zatruMjaya tIrthaparipATi 286 samAdhitaMtra 205 zatruMjaya mahAtIrthacaityaparipATikA 116 samAdhizataka 205 zatruMjaya mahAtIrthaparipATikA 287, 295, sarasvatIkalpa 68-71 300 sarasvatIpurANa 152 zatruMjayamAhAbhya 116, 117 sarasvatastava zatruMjayalaghukalpa 89 sarvacaityastavana zatruMjayASTaka 89 saMketa (kAvyaprakAza paranI TIkA) 164 zAbarabhASya 34 saMgItaratnAvalI 129, 130 zAradAstotra 68, 69, 71 saMghapaticaritramahAkAvya 183 zArgadharapaddhati 141 saMdehasamuccaya 162, 163 zAzvAtAzAzvata-caityavaMdanA stava 218 saMmatiprakaraNa zAMtistotra 68, 72 sArAvali prakIrNaka 89, 96, 97 zizupAlavadha 4pa siMdUraprakara 76, 177-180 ziSyabodhinI-TIkA 19 suktimuktAvalI 141, 177 ziSyahitAvRtti 19 sukRtakIrtikallolinI 116, 183 re Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 sukhaprabodhinI-vRtti suprabhAtastotra sumatinAthacaritra surathotsava savarNasiddhi-stava sUktamuktAvalI sUktAvalI sUtrakRtAMga cUrNi sUryaprajJapti setuja cettapravADi somazataka skandhapurANa 178 stutividyA 151 sthavirAvalI 180 sthAnAMga 173, 174 214 syAdvAdamaMjarI 179 177 syAdvAdaratnAkara 20, 23-24 svayaMbhUstotra 87 hammIramadamardana nATaka 306, 379, 311 haribhadrasUri-stuti 179 harivaMzapurANa 145 28, 42, 43, 58 1, 2 198, 202, 203, 210 182-184, 186, 187 182 28, 31, 36, 43 142 | 93 31, 65, 150 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63, 95 ajamera ajamera ajAharA aNahilapattana aNahilla pATaka aNahilavADa pATaNa apApAmaDhI 95, 147, 145 143, 224, 225 64 131, 132 270, 272, 274 amadAvAda 92, 108 229 ayodhyA abda abUdakSetra abdanagara arbudapaMthaka abuMdazikhara arbudAcala sthaLa Anarta 131 Anartapura 131 AnaMdapura 184, 185 Abu 161, 162 Amarola 95, 218, 235 Amrapura 131 AzApallI 263, 267, AMcalIyAprAsAda 270, 274 iDara 216, 222, 245, ilorA 286, 302 iSakAra 218, 219, 230 iSakAra parvata 141, 224, 293 ukeza 226 uggaeNagaDha 218, 222, 225, ugrasenagaDha 230 ujjatta 222 ujjayaMta 223, 224 153, 196, 218, ujjayaMtagiri 224, 257 272, 277 115, 203-205, 217, 219, 229, 258, 263, 267, 271, 275, 276, ujjaina 278, 279, 288, uDIsA 299, 303, 306, uttara kosala 310, 312, 314 uttara gujarAta 95 udayagiri 217, 220, 223, unA 229 uparakoTa 272, 277 3, 4, 95 upaleTA 217 95 193, 194 191-194 89 3, 97, 124, 131, 185, 258 1, 2, 62, 3, 65, 95, 6, 105, 124, 126, 127, 141, 152, 203, 257, 267, 269, 294, 295 105, 106, 218 39 39 59, 63 avalokanAzikhara aSTApada (giri) aMkoTTaka aMgadikA 20 184, 185 186, 191, 194, 263, 269 aMbAprAsAda AkoTA Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 39 95 203 203 uragapura 33 kAMcanagiri 159-161, 172, urapUra 33 224, 230 urjayanta (zikhara 204, 206 kAMcInagarI 39 Ujaligiri 269, 273 kAMcIpura 32, 39, 40 elApura 92, 108 kAMjIvaram ojha 39 kirusaMpagADi 137 OMkAranagara 230 kucerA omakAra 218 kuSThinapura 190 omakAramAMdhAtA 218 kutiyANA 190 orissA 39 kumAragirinI guphA 8, 11 osiyA 95 kulAcala (parvata) 217, 229 kaTaka 132 kuzInagara kadaMbA 135 kuzInArA kanoja 59, 61-64, 73 kUryapUra kapardIyakSabhavana 303 kailAsa (parvata) karahATaka 39-40 koTaDI vihAra 272, 277 karADa 39 koTA 140 karNATaka 32, 136, 137, 150, koTAkoTicaitya 282, 288 233 koMkaNa 126, 127 karNAvatI 132, 235 khamANAvasahI 269, 273 kalikuMDa 218, 230 kharataravasahI 271, 275, 278, kaliMga 11, 39 279, 290, 293, kalyANa 136 303, 307, 312, kalyANatraya jinAlaya 258, 263, 271, 314 275, 303, 307, khaMbhAta 88, 263, 270, 314 kasIyA 203 khAparA koDiyAnI guphA 3, 4 kaMkAlITIlA 75, 84 kheMgAragaDha 191-194 kAnyakubdha 59, 62, 73 gajapada (kuMDa) 263, 270, 271, 274 kAzahRda 218, 222, 226, gajapura 218, 230 230 gaMgAkuMDa 272, 277 kAzmIra 61, 258 gaMbhUtA - 93-95 kosindrA 222 gAMbhU 93, 95, 96 271 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci (sthaLa) 343 giranAra 1, 3, 66, 69, 89, 92, 95, cAMdora 126, 127, 133, 185, citoDa 186, 192, 195, 203, citrakUTa 219, 221, 227, 258, coladeza 263-265, 269, 270, coblanADa 272, 273, 277-279, chIpAvasahI 288, 300, 310, 313 giranArAvatAra prAsAda 303 jayaMti girinagara 89, 91, 92, jaMbUkhaSThi 95, 97 jAbAlipura girivara 269 gujarAta 1, 3, 4, pa, 74, 92, jAlihara 95, 117, 129, 131, jAlora 132, 136, 191, 235 gurjaradeza 63, 76 jAlyodhara gokula(La) 62, 71, 218, 223, jiNadugga 230 jIraNagaDha godharA 171 jIrANagaDha godhaka 171 jIrNadurga gopagiri 59-64, 71, 73-76, 84, 217, 220, 229 jIrNaprAkAra gopAdri 62 juNyaudugga 135, 137 juNadugga govAlagiri 75 jUnaIgaDhI gauDadeza pa9, 62-64 jUnAgaDha gvAliyara 59, 63, 4, 74, 76, 84 jUrNadurga 193 jeThAvasahI caMdanavihAra 219 jetalasara caMdraguphA 263, 267, 271, 276 jesalamera 135 jodhapura caMpA 203-205, 218, jhIMjhuvATaka 230 jhIMjhuvADA 135 95, 144, 218 95, 144, 218, 230 33 33 293, 303, 308, 310 218 108 95, 159, 160-163, 224, 230 218 95, 159, 162, 172, 218, 224 218, 230 194 263 265 190-194, 263, 269 190, 191, 193 194 194 192, 194 3, 186, 190-194, 263, 269, 273 194 276 govA ghumalI caMdrapura 3, 88, 124 222 144 144 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 ninya aitihAsika lekha-samuccaya-1 ThANe DavA Takka 39, 40 198, 257 ToTarAvihAra 293, 303 devakulagrAma 153 126 devapattana 218, 222 DabhoI 144, 174 devaLI 90 DAhA vihAra 272, 277 dvArikA 60 dharaNigavasahI 269, 273 DuMvAudhI 60 dhAnerA DhaMka 89, 97 dhoLakA 174 DhAMka 4, 89, 91, 92 naMdIyasara 312 takSazilA 2 17, 220, 229 naMdIzvara 229, 278, 303, tamiLyadeza 39 307 tamiLyunADa 4, 33, 39 naMdIzvara parvata 217 tAraMgA 132, 172, 272 naMdIzvara prAsAda 282, 310 tijalapuri 269, 273 naMdIzvaradvIpa 205 tirucirApallI 33 nAgari 94 tuMbalUra 41 nAgajharikuMDa 263, 267, tejalapura 193, 263, 269 271, 276 tejalavasahI 263, 265 nAgadetagiri 217, 229 traMbAvatI 270, 273 nAgapura 93, 95, 96 tribhuvanavihAra 288 nAgapura (rAjasthAna) 94 tharAda 95 nAgamaMDala 33 thaMbhaNapurAvatAra prAsAda 310 nAgora 94, 95 thANA 126 nAzika 218, 222, 224 thArApadra 95 nAzikya 218, 222 thAMbhaNA 218 nirIMdragrAma 197, 198 196 . nIcegirI 20 zuMbhaNapura 312 paDaronA 203 dakSiNa bhArata 28 pattana 218 darbhAvatI 144 pallikA 218, 230 dazapura 39 pazcima bhArata 110 dazArNadeza 39, 59 paMjAba 39, 61 dAmodara (kuMDa) 263, 273 pATaDI delavADA 141, 144, 196, pATaNa 93, 95, 127, 142, thirA 95 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci (sthaLa) 345 ra 19 147, 153, 163, 172, bihAra 197, 225, 235, 286, boriyA sUpa 291 brahmANa 218, 230 pATalogrAma 60, 62, 95 bhaTTikadeza 61 pATaliputra 8, 39, 40, 85, bharUca 124, 126, 217 202, 225 bhArata 13, 3, 95, 217 pADala 60 bhAla-paMcALa pAtAvasahI 272 bhinnamAla 95, 218, 221 pAdaliptapura 90, 297 bhilasA pAli 218 bhillamAla pAlitANA 90-92, 288, 289, bhubhilI 193 304, 308, 309, 311 bhUbhavaprAsAda 275 pAlittAnaka 90, 91, 95, 97 bhRgukaccha 2, 3, 95, 124, 126, pAlanI guphA 8, 11 127, 142, 217, 220, pAvApurI 203, 205, 206, 229 218, 230 bhRgupura 126 pAMcAla 60 bhRgupurAvatAra (samaliyAvihAra) 303 puNe (pUnA) 245, 253 maMgalapura (ri) 192, 193 puNDarIkagiri 298, 299 maMDali 39 maMdasora pura (porabaMdara) 193 magadha pUrNasiMhavasatI 271, 276 maDakheDA puMDarIka parvata 89 maNakheDa pUli nagara 137 mathurA 8, 20, 59, 62, 65, pRthvIjayaprAsAda 272, 277 72, 75, 76, 84, 89, pratiSThAnapura 89, 97, 225 97, 110, 204, 217, pradyumnazikhara 263, 272, 277 prabhAsa 95, 119, 125, 126, madhumatI 116 185, 186 madhurApurI 2 29 phaNimaMDala 33 madhyanagara baMgALa 39 madhyapradeza 39 bAvA khArAnI guphA 3 manoharavasatI 271, 276 bilpAMka zivAlaya 140 mammANa-maNi parvata 288, 298 ni ai bhA. 1-44 89 220 40 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 nircantha aitihAsika lekha-samuccaya-1 276 275 62, 95 216 271, 276 217, 229 mayaNI 193 rAjImatIprAsAda mahArASTra 8, 39 rAjula-rathanemiguphA mahuvA 116-119 rAjoragaDha maLakheDa 108, 225 rAdhanapura mAnakheDa 108 rAmaDuMgara mAnuSottara (parvata) 217, 229 2cakagiri mAnyakheTaka 89, 96-98, 108, rudrasenavihAra 225 raivatakagiri mAlava 39, 40 raivatakamahAgiri mAla(La)vA 131, 140, 172 raivatagiri mAMgaroLa 192 raivatAcala mAMDavagaDha 290 lakSaNAvatI miyANI 193 lakhanau mihila 110 lATadeza muNDasthala - 218, 221, 226, 230 valaNathalI muMbaI 236 vakSArakUTa parvata meghanAdamaMDapa 275 vaTapadra melakavasahI 278 vaDanagara moDheraka 95 moDherapura 217, 221, 23, vaDodarA moDherA pa9, 61-63, 95, vaDhavANa 217, 221 varamANa morajhari kuMDa 263, 267, 271, 276 vardhamAnapura molhAvasahI 293, 303, valabhI 307, 310 yakSa vasatI 219 ratalAma 140 valabhIpura rAjagiri 62, 95 vastupAlavihAra rAjagRha 95 vastrApathakSetra rAjasthAna 62, 95, 144, vaMga 278, 314 vaMthaLI rAjImatinI guphA 258 vAghaNapoLa 217, 221 229 258, 261, 294 124, 260 pa9, 62, 64 59 3, 76, 95, 116, 126 192 217, 229 105, 230 95, 140, 142-145 105, 185, 223 218 65, 222 1-3, 20, 88, 89, 125, 198, 218, 221, 222 217, 230 258 269 - 39 185, 192, 194 282 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUci (sthaLa) 347 vAmanasthalI 185 vAya 95, 218, 230 sapAdalakSa vAyaDa 95, 218 samaliyavihAra vArANasI 39, 216 sametasihara vidizA 20, 39 sametagiri vimalagiri 307, 314, 316 sametazikhara vimalAcala 236, 282, 312 vimaLavazI 310 vimalavasahI 213 sametazaila visanagara 200 sammadagiri vaitADhya parvata 217, 229 sammadaparvata vaidiza 40 sammadazaila vaibhAragiri 218, 230 saragArohaNa prAsAda zakunikAvihAra 220, 299 salaSaprAsAda zatruMjaya (tIrtha) 1, 88-92, 95-98, savA-sonAno prAsAda 116-119, 124, 131, sahasaviMda guphA 152, 183, 193, 204, sahasrAmravana 205, 217, 219, 221, saMDera 222, 225, 229, 236, saMmeya-sela 281, 282, 284, 286- sAjaNavihAra 294, 297, 302, 309, sArasvata maMDala 314 sAMcora zAmakuMDa 41 sAMbazikhara zivapuram 137 siMhaladvIpa zurasena-pradeza 59 siddhapura zetrujA 92 sivu zrAvati 218, 230 siMdha zrIpattana 161, 197 siMdhudeza zrImAla 95, 222 sirohI zrImAlapura 218, 221, 230 sugaMdhavartI zrIzailam 136 suganyAdri sanuMjaya 308 surASTra satyapura 95, 218, 230, surASTra maMDala 299 131 303, 307 267, 275 217, 229 203, 204, 219, 263, 271, 303, 314 258 206, 219 205 203 311 269, 273 310 270, 273 263, 277 290, 291 203 95 95, 272, 277 6 141 40 132 39 222 137 162 129, 13) Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 nirgastha aitihAsika lekha-samuccaya-1 surASTrapradeza suvarNagiri suvarNarekhA (nadI) suMdhA setuja sopAraka 1 khaMbhanaka 218, 221, 223, 161 230, 288, 300 263, 273 staMbhanapurAvatAra prAsAda 270, 303, 310 144, 162, 163 sthAna 126 1, 306, 311 sthirAgrAma 196 218, 222, 224, svargArohaNa prAsAda 282, 303, 309 230 hastavapra 224 hastinApura 186 hAthaba 1, 118, 192 hAthIguphA 62, 92, 95, 119, himAlaya 184, 191, 193, phUli nagara 260 hoTUra 136 137 homasara 271, 276 sopArA somezvarapattana soraTha saurASTra sauMdarI Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jato