________________
૨૨ ]
શતવહન વંશને સમય
[ અષ્ટમ ખંડ
શતવહન વંશ (ચાલુ)
કઈ પણ પુસ્તકમાં નેધાયેલી ઉપલબ્ધ થતી જ નથી. અત્યાર સુધીમાં ચાર પુસ્તકે આપણે આ પ્રાચીન હજુ આ સંબંધમાં જે કાંઇ થોડી ઘણી સંતોષ લેવા ભારતવર્ષને અંગે લખી ચૂકયા છીએ. તેમાં આશરે
જેવી સ્થિતિ માલમ પડે છે તે એ જ કે, આ વંશના ૧૮થી ૨૦ વંશાનું વર્ણન આપ
કેટલાક રાજાઓના શિલાલેખો તથા સિક્કાઓ મળી તેનો સમય વામાં આવ્યું છે. તેમાં સાથી આવે છે, કે જેને આશ્રય લઈને તેમને અંગે પ્રાપ્ત
| નાનામાં નાનો અવંતિપતિ શક થતી અન્ય ત્રુટક હકીકતોને 'વ્યવસ્થિત બનાવવા રાજાઓને રાજવંશ ચાલો સમજાય છે. જેને સમય પ્રયાસ ઉઠાવવો હોય તે ઉઠાવી શકાય તેમ છે. તેમાં આ પપા વસા છે ત્યારે ઇસસીમાં ચાર કેટલે દરજે સફળ થવાય છે તે નિરાળો પ્રશ્ન છે. પાંચ વંશ લગભગ એકબીજાની અડોઅડ આવીને પરંતુ કુદરતને નિયમ છે કે, જે પ્રયત્ન કરવામાં ઉભા રહે છે, જેમકે કેશળપતિને, વત્સપતિનો, આવે છે, ભલે પહેલીવારે એકદમ સુંદર પરિણુમ અને શિશુનાગવંશીઓ કે જેઓ મગધપતિ હતા તેમનો: ઉપજાવી ન શકાય, પરંતુ પહેલીવાર જેટલા અંશે આ ત્રણે વંશ ૭૩૦ થી ૩૪૦ વર્ષ સુધી પોતપોતાના તે થેયે પહોંચી શકાયું હોય, તેને અવલંબીને ફરીને પ્રદેશમાં હકુમત ઉપર રહ્યા હતા. તેમજ ચક્રવંશી આગળ મહેનત કરવામાં આવે તો તે દિશામાં વિશેષ • અવંતિપતિઓએ પણ લગભગ તેટલો જ સમય
ને વિશેષ પ્રગતિ જરુર સાધી શકાશે; અને એમ અધિકાર ભોગવ્યો છે, પરંતુ હજુ સુધી કઈ પણ કે
કરતાં એકદા તે કાર્ય સંપૂર્ણતાની હદે પહોંચી જશે જ. વંશે ૩૫૦ વર્ષ સુધી રાજવહીવટ ચલાવ્યો હોવાનું આ નિયમ ધ્યાનમાં રાખીને આપણે પણ આપણો નોંધાયું નથી. જ્યારે આ શતવહનવંશ કે જેનું વૃત્તાંત
શતવહનવંશ 'રન વનાત અદનો પ્રયાસ આ કાર્યમાં આદરવો રહે છે. લખવાને આપણે હાલ ઉદ્યમ સેવી રહ્યા છીએ, તે પ્રથમ આપણે તેમના સમય વિશેને મુદો હાથ ૩૫૦ વર્ષ તે શું, પરંતુ તેથી પણ લગભગ બેવડ ધરીશું. સમય પરત્વે બે બીના શોધવી પડશે. એક સમય સુધી રાજ્યાધિકાર ભોગવવા ભાગ્યશાળી નીવડયો વશના આરંભ કાળ અને બીજે તેમના અંતને સમય. છે. એટલે સંદેહરહિત એમ કહી શકાશે કે આપણે
પ્રથમ તેમના આરંભકાળની તપાસ કરીએ. આ
પ્રથમ તેમ આળેખવા ધારેલ એક હજાર વર્ષના કાળમાં જે કોઈ વંશના આદિ પુરૂષ તરીકે રાજા શ્રીમુખને સર્વ લેખકેએ પણ વંશે દીર્ધમાં દી કાળપર્યત રાજસત્તા ભોગવી અને ઇતિહાસકારોએ લેખભે છે તેટલે અંશે હોય તે કેવળ આ પ્રવશજ છે. એટલું જ નહિ સર્વ એકમત છે. પરંતુ તેના સમય વિશે ઘણો મતરિ પણ, અદ્યાપિપર્યત સર્વ પ્રદેશના ઇતિહાસમાં જે જે દેખાય છે. કેટલાકે,-બકે કહે કે મોટાભાગે-તેને રાજવંશો નોંધાયેલા દેખાય છે તે સર્વેમાં પણ આ શત- ઈંગવંશી પુષ્યમિત્રને સમકાલીન ઠેરાવીને તેના વંશની વહન વંશને નંબર, એકદમ પ્રથમ જ આવતે જણાય
સ્થાપના ઈ. સ. પૂના બીજા સૈકામાં નક્કી કરે છે, છે. છતાંયે દિલગીરી ઉપજે તેવી બીના એ છે કે, છતાંયે વર્ષનું નકકીપણું તો બતાવતા નથી જ, જ્યારે તેના સમયની કે તેના રાજાઓનાં નામની કે તેમના
કેટલાક શંકાશીલ હાઈને જણાવે છે કે, “with અનકમની કે તેમની એકંદર સંખ્યાની કે તેમના regard to the Andhras, the more પ્રત્યેકના રાજકાળની ચોક્કસ અને વિશ્વસનીય માહિતી certain evidence of inscriptions assigns
(૧) આ વિષયની કેટલીક છણાવટ પુ. ૩માં પુષ્યમિત્રન નહીં, પરંતુ શ્રમુખને સમય તે પુષ્યમિત્રની પૂર્વે લગભગ વૃત્તાતે તથા પુ. ૪ માં રાજા ખારવેલના વૃત્તાતે અનેક દલીલો બે અઢી સદી ઉપરનો છે. આપીને કરી બતાવી છે. અંતે સાબિત કર્યું છે કે, પુષ્ય. (૨) કે, હિ. ઈ. પૃ. ૫૨૨. મિત્ર અને રાજ કીમુખ કદાપિ સમસમયી હતા જ
મહી ન જાય
