________________
એકાદશમ પરિચ્છેદ ] દક્ષિણપથપતિ અને દક્ષિણપથેશ્વરને ભેદ
[ ૨૨૧ હેઈને બન્નેના સમય વચ્ચે નં. ૧૩ના રાજ્યકાળ આ નિર્ણય-અભિપ્રાય શા માટે તેમને આપ જેટલું અંતર છે. એટલે તેનો હિસાબ કરીને નં. ૭ના પડયો હશે તે આપણે કહી શકીએ તેમ નથી; તે લેખનો વખત ઈ. સ. પૂ. પ૩ અને નં. ૧૩ના એના અર્થ વચ્ચે શું મર્મ છે એવું તેમના જેવા વિદ્વાન લેખને ઈ. સ. પૂ. ૨૮ આપણે ને છે. અત્ર સમજી ન શકે, તેમ પણ ન કહી શકાય. પરંતુ તે બંનેના બિરૂદ વચ્ચે શું તફાવત છે તેની ચર્ચા કરીશું. તેમણે લખેલ શબ્દ જરા બારીકાઈથી અને વિચાર
નં. ૧૭ વાળા અનેક દેશને સ્વામી હતા. તેનાં પૂર્વક વાંચીએ છીએ તે “territorial titless નામની એક મોટી હારમાળા આપવા ઉપરાંત તેમાં પ્રાદેશિક ખિતાબ-હાદાઓને લીધે તેઓશ્રી પોતાને આવતા અનેક પર્વતના નામની પણ અલગાર રાણી અનુમાન દોરવાને લલચાયા હોય એમ દેખાઈ આવે શ્રીએ આપી છે. જેથી ઉપર ટપકે જોનારને તે છે. જો કે તે બાબતમાં પાછી પિતાના વિચારો એ જ ખ્યાલ આવી જાય છે કે અહો, આ રાજાને જણાવતાં લખે છે કે, while the place name તાબે કેટલી યે પૃથ્વીને વિસ્તાર હશે. જ્યારે નં. ૧૮ને in the inscription thus merely record લગતાં વર્ણનમાં રાણીશ્રીએ કઈ પ્રદેશ કે પર્વતનાં the conquests of Gautamiputra and નામ પણ આપ્યાં નથી, તેમ કોઈ પ્રકારનું લાંબું in no way represent the extent of લાંબું વિવેચન પણ કર્યું નથી. માત્ર તેને દક્ષિણ- his empire=જો કે લેખમાનાં સ્થળોનાં નામે પથેશ્વર કહીને ઉપદે છે. બને બિરૂદનો અંગ્રેજી. ઉપરથી ગતમીપુત્રે મેળવેલ છે તેની નોંધ નીકળે છે માં અનુવાદ કરતાં “Lord of the Deccan” અને તે ઉપરથી કઈ પણ રીતે તેના સામ્રાજ્યનું તરીકે ડે. રેપ્સને તેમને જણાવ્યા છે તથા તે બાબતનો માપ નીકળી શકતું નથી. એટલે કે તેમણે પ્રાદેશિક પિતાનો અભિપ્રાય વ્યક્ત કરતાં કહ્યું છે કે વિસ્તારને ખ્યાલ પણ રાખેલ છે જ. છતાં ત્યારે “It is significant that in this inscrip- આવા શબ્દ કેમ ઉચ્ચારવા પડયા છે ! દેખાય છે tion the territorial title which Gauta• કે “conquest=છત’ શબ્દને લીધે આ બધી ભાંજ, miputra won by his conquests are ગડ ઉભી થઈ લાગે છે. મૂળ લેખમાં કયાંય “છત” શબ્દ not inherited by his son, who is sim- લખ્યો જ નથી. ત્યાં માત્ર “સ્વામીજ લખેલ છે ply styled “Lord of the Deccan” એટલે કે તે પ્રદેશને તે માલિક હતે. ખાસ હકીકત (Daksinapathesvara) ખાસ નોંધવા લાયક નીચેના પારિગ્રાફમાં પુરવાર કરી દેખાડી છે. તે પ્રદેશ છે કે, પોતે મેળવેલ છતને લીધે ગૈાતમીપુત્રે જે પ્રદેશને પોતે જીત્યા હતા, પણ તેને વારસામાં મળ્યા લગતાં ઉપનામોબિરૂદ પ્રાપ્ત કર્યા હતાં તે, આ હતા. માત્ર જે તેણે મહત્વનું કાર્ય કરી બતાવ્યું હતું શિલાલેખમાં તેના પુત્રને લગાડવામાં આવ્યાં નથી; તે, શક અને ક્ષહરાટોને હરાવી કરીને, પિતાના પૂર્વતેને તો માત્ર દક્ષિણપથેશ્વર જ કહીને સંબો છે.” જેની આબરૂને લાગેલ કલંક ધોઈ નાખ્યું હતું તે જ; એટલે કે તેમની માન્યતા પ્રમાણે દક્ષિણાપથેશ્વર અને તેટલું સ્મારક જાળવી રાખવા પૂરતો જ શિલાનાને હોદો છે જ્યારે દક્ષિણાપથપતિ માટે છે લેખનો હેતુ છે. હવે આ ઉપરથી સમજાશે કે, અથવા બહુ બહુ તો કદાચ સરખા દરજજે ગતમીપુત્રને શા માટે દક્ષિણાપથપતિ તરીકે બળબંને હોય, પરંતુ દક્ષિણાપથેશ્વરને દરજજો મેટે હેય શ્રીએ ઓળખાવ્યો છે. જ્યારે તેના પત્ર વાસિષ્ઠપુત્ર એમ તે તેમનું માનવું જરાયે થતું નથી જ. પુલુમાવીએ તે પિતાને જે પૃથ્વી ઉત્તરોત્તર પૂર્વ
સમજાવવામાં આવશે.
૬) જીઓ પંચમ પરિચ્છેદ લેખ ન, ૧૩. () વળી નં. ૧૮માંના રાજ્યવિસ્તારમાં આ બાબત
