________________
=
=
૩૨૪ ]
ઉઠેલ ચર્ચાના અને પ્રશ્નોના ખુલાસાએ
[ પ્રાચીન
દેશની રાજધાની ચંપાનગરી વચ્ચે અંતર બહુ જૂજ તેમાં પહેલા, અષ્ટાપદપર્વત ઉપર; નં.૧૨મા ચંપાપુરીમાં; છે. (૨) રાજધાનીઓ વચ્ચે અંતર છે પરંતુ તે તે નં. ૨૨મા ગિરનાર પર્વત ઉપર અને ૨૪મા પાવાપુરીમાં દેશની હદ તો એકબીજાને અડીને જ રહેલી સમજાય છે. નિર્વાણ પામ્યા છે, જ્યારે બાકી રહેતા તેનું નિર્વાણ (૩) જેને હાલ મધ્યપ્રાંત કહેવાય છે તે જ મુખ્યભાગે બંગાળામાં આવેલ સમેતશિખર પર્વત ઉપર છે. પ્રાચીન સમયે અંગદેશ કહેવાતો. (૪) અંગદેશની આમાંના અષ્ટાપદની તળેટીનું સ્થાન કાસિલેખના સીમાં દક્ષિણે વિંધ્યાચળ પર્વત પાસે અટકી જતી સ્થળે, ગિરનારનું તો શંકારહિત જ છે, પાવાપુરી હતી. આ નિર્ણય તો બધા ગ્રંથમાંનાં વૃત્તાંત, વર્ણન (મધ્યમ અપાપા તરીકે જે પાછળથી ઓળખાઈ છે તે)નું અને દર્શાવાયેલા વિવિધ પ્રસંગે ઉપરથી તારવી સાંચી-ભિલ્સા ૧૩ પ્રદેશમાં, અને સમેતશિખરનું ધૌલી– કાઢેલા ગણાશે. પરંતુ જો તેને શિલાલેખનો કે જળ- જાગૈડાના લેખના સ્થાને ગણાય છે; જે સર્વ હકીકત પુ. વાઈ રહેલ અન્ય સ્મારકનો ટકે મળે છે તે વિશેષ ૨માં દર્શાવાઈ ગઈ છે. કેવળ બારમાં તીર્થકરનું નિર્વાણસંગીન ગણાશે; અને તેમ થાય તો તેને અચૂક રીતે સ્થાન જે ચંપારી હતી તેના સ્થાનનું નિર્માણ કરવું જ પ્રમાણિત વસ્તુ તરીકે જ સ્વીકારવી રહેશે. બાકી રહ્યું. પૃ. ૩૨૧-૨૪ સુધી આઠ પૂરાવાની ચર્ચાના
ઉપરમાં બીજા વિભાગે આપણે પુરવાર કરી અંતે એમ પુરવાર કરી શક્યા છીએ, કે જેની રાજધાની ગયા છીએ (ાઓ પૃ. ૩૦૬) કે અશોક અને પ્રિય- ચંપા છે તેવા અંગદેશનું સ્થાન કેબી અને કાશીની દશિન બન્ને ભિન્ન હતા; તેમાં પ્રિયદર્શિના પિતે જૈનધર્મો પૂર્વમાં, નજીક કે અડોઅડ છે. તેમજ તેની સરહદ હતો. એટલે પ્રિયદર્શિને ઉભા કરેલ સર્વ નાના મોટા દક્ષિણમાં લંબાઈને ઠેઠ વિધ્યાચળ પર્વત સુધી લંબાઈ શિલાલેખો જેનધર્મનાં સ્મારક ગણવાનાં છે. આ હતી. એટલે ઉપર દર્શાવેલી સીમાવાળા અંગદેશમાંથી
સ્મારક ઉભા કરવામાં તેનો આશય એ હતો કે, જે જ પ્રિયદર્શિનનો કઈ શિલાલેખ આપણને મળી આવે મોટા શિલાલેખો છે. ત્યાં તેના જનધર્મના મહાપુરુષો તો તે સ્થાને ચંપાનગરીનું હતું એમ આપોઆપ સિદ્ધ જેને કહી શકાય છે તે તીર્થકરોનાં મરણ થયાં છે થયું ગણાશે. આવો એક લાખ રૂપનાથની છે. તે અને નાના શિલાલેખે છે ત્યાં તેના પિતાના સગાં. પ્રિયદર્શનને તે છે જ, પરંતુ તેને નાને શિલાલેખ વહાલાં મરણ પામ્યાં છે. આ હકીકત પ્રા. ભા. પુ. તરીકે લેખાવ્યા છે એટલે આપણી બધી શરતો પળાઈ ૨માં સમ્રાટ પ્રિયદર્શિનને વૃત્તાંતે જણાવી છે. તેમ જ શકતી ન ગણાય. છતાં હવે નવા શોધથી માલૂમ પડયું વિશેષ વિસ્તારપૂર્વક, મારા તરફથી પ્રિયદર્શિનનું છે કે, રૂ૫નાથના લેખના જે ત્રણ ચાર ટુકડા થઈ જીવનચરિત્ર જે તૈયાર થઈ રહ્યું છે તેમાં પણ જણા- ગયા છે તેને એકત્રિત કરતાં, તે એવો મટોલેખ વવામાં આવી છે. ત્યાંથી જોઈ લેવા વિનંતિ છે. પરંતુ થઈ શકે છે કે ત્યાં પણ ગિરનાર પર્વતના લેખ જેવા, તેનો સાર અત્રે જણાવી દઈએ. તીર્થકરનાં અને ફરમાને છેતરાયાં . તેમજ હાથીનું ચિહ્ન પણ પિતાનાં સગાંનાં મરણસ્થાન વચ્ચેનો ભેદ પારખી કતરાયેલું માલૂમ પડી આવ્યું છે. એટલે લગભગ નક્કી શકાય તે માટે, તેણે પ્રથમ પ્રકારનાં સ્થાનો ઉપર શિલા- થઈ ગયેલું જ ગણવું રહે છે કે, રૂપનાથ લેખની લેખો છેતરાવીને પોતાની સહી સૂચવતું હાથીનું ચિહ્ય જગ્યાએ જ કે તેની આસપાસમાં જ ચંપાનગરીનું મૂકયું છે જ્યારે બીજા પ્રકારનાં સ્થાનોને તે ચિહ્નરહિત સ્થાન હોવું જોઈએ. વળી જ્યારે સરકારી સંશોધનખાતું રહેવા દીધાં છે. જેનોના તીર્થકરોની સંખ્યા ૨૪ની છે. એમ જાહેર કરે છે કે, આ રૂપનાથ અને જબલપુરની
(૧૧) જ્યાં પર્વત ઉપર નિર્વાણ થયું હોય ત્યાં તેની તળેટીએ શિલાલેખ પ્રિયદર્શિને ઉભો કર્યો છે એમ સમજવું,
(૧૨) જીઓ ઉપરની ટીકા નં. ૧૧
(૧૩) આ પાર્વતીય પ્રદેશમાં જયાંથી શિલાલેખ મળી આવે (હાથીના ચિન્હાંતિ) ત્યાં તેની તળેટી સમજવી,
