________________
૩૫૪ ]
ઉઠેલ ચર્ચાના અને પ્રશ્નના ખુલાસાએ
[ પ્રાચીન
હતું. વિશેષમાં જણાવવાનું કે, ઈતિહાસમાં પણ આવા સાધન અને પરદેશી વિજેતાઓના પ્રાચીન ઇતિહાસ કિસ્સાઓ અનેક મળી આવે છે. દા. ત. હાથીગુંફા- કથનને આધારે જે શે કરી છે તે આપણું જ લેખની પંક્તિ ૧૧ માં તમર શબ્દ છે (જુઓ પુ. દેશના ધર્મપુરાણ ગ્રંથોની કસોટીએ ચડાવી જવાની ૪, પૃ. ૩૦૦. ટી. નં. ૭૯) તેનો તેમજ શિલાલેખ જરૂર છે. ડો. ત્રિભુવનદાસના પ્રાચીન ભારતવર્ષના નં. ૧૭ (ઉપરમાં પૃ. ૧૦૭ થી ૧૧૦) માં કાર્દમક ગ્રંથે એ દિશામાં થતું કાર્ય છે એમ મને લાગે છે. કટુંબની રાજપુત્રી જે શાતકરણિ વેરે પરણાવવામાં તે તદ્દન નિર્દોષ નથી એ હું સ્વીકારું છું, પિતાની આવી છે તેને, અર્થ કેવી રીતે ઘટાવાયો છે, તે
ગણત્રીઓ, અનુમાને, માન્યતાઓ અને શોધો સંપૂર્ણ જોવાથી ખાત્રી થાશે છે કે વસ્તુ એક હોવા છતાં દોષરહિત હોવાનું એ સંશોધક ભાઈ પિતે પણ કહેતા અનેક અર્થ ઘટાવી શકાય છે.
નથી.ઈતિહાસના વિષયમાં તેમને શબ્દ છેલ્લે છે બાકી તે બે વિદ્વાનોએ પિતાના વિચારે છે
એમ કહેવાને તેમને દાવો નથી... પોતાના સંશોશબ્દોમાં વ્યક્ત કર્યા છે અને જે પ્રમાણે ખરી વસ્તુ
ધન, માન્યતાઓ અને અનુમાનોના આધારે તેમણે સ્થિતિ પ્રવર્તી રહી છે તેમનાજ શબ્દોમાં જણાવીશ.
દર્શાવ્યા છે. પરંતુ તેમના કથનના સમીક્ષકે જે વારંવાર ઉમ માસીકના, ૧૯૩૭ માર્ચ પૃ. ૨૧૨ ઉપર
બીજા સંશોધકોના અને લેખકના આધારે આપે પ્રાxભા.નું અવલોકન લેતાં તેના વિદ્વાન સમીક્ષકે અંતમાં છે તે બધા જાણે સંપૂર્ણ સિદ્ધ નિર્ણય જ હોય જણાવ્યું છે કે, “પ્રસ્તુત ગ્રંથથી શરૂ થયેલી ચર્ચા એવું દર્શાવવામાં ભૂલ કરે છે. એવાં સંશાધને છેવઝીલી લઈને નવી પ્રાપ્ત થયેલી દિશામાં વિદ્વાન ટના નિર્ણયો ન હોઈ શકે એમ છૅ. ત્રિભુવનદાસે પિતાની શોધખોળનું લક્ષ્ય દેરવશે તાપણ ડે. શાહને પોતાના પુસ્તકમાં ઘણે સ્થળે કહ્યું છે. અને સંશેપ્રયાસ ધન્ય બનશે ને ભારતવર્ષના ઇતિહાસના તૂટેલા ધિત નિર્ણયનો પ્રતિપક્ષ પણ તેમણે ઘણું બનાવોના મંકોડાને એક નવી કેડી પ્રાપ્ત થશે.” તેમના આશયને સંબંધમાં રજુ કર્યો છે... ખાસ કરીને જયારે પાશ્ચાત્ય મળતું જ પરંતુ વિશેષ સ્પષ્ટપણે અને વિસ્તારથી સંશોધકના નિર્ણયોને આપણા ધર્મ-પુરાણુ ગ્રંથનાં ઈતિહાસરસિક નામના તખલ્લુસથી એક વિદ્વાને. કથાના પ્રકાશમાં કસી જોવાની વધારે જરૂર છે મુંબઇના પ્રખ્યાત સાપ્તાહિક “ધી ગુજરાતી માં ત્યારે તે આ પ્રકારનાં સંશોધને, નિર્ણયો. ચર્ચાઓ તા. ૧૬-૫-૭૭ના અંકમાં પૃ. ૭૮૨ ઉપર પિતાનું ઈ. ને ઇતિહાસ માટેનું મંથન કાર્ય જ માનવું જોઈએ. મંતવ્ય જાહેર કરતાં લખ્યું છે કે “પ્રાચીન સંશોધકોએ એ ઈતિહાસનાં પ્રકાશમાં જૂના સંશાધને ફરીથી પિતાને જે કાંઈ મળ્યું તે ઉપરથી તારણ કરી પોતાની તપાસવામાં આવવાં જ જોઇએ અને એવી તપાસ
ધાને ઇતિહાસને નામે ઠોકી બેસાડી છે–સ્વતંત્ર કરવાને “પ્રાચીન ભારતવર્ષ” કારને યત્ન આદરણીય ઐતિહાસિક સંશોધન માટે હજી બહોળું ક્ષેત્ર પડેલું છે. છે... એવા એક શ્રમસાધિત કાર્યને પૂર્વગ્રહથી બંધાઈને પાશ્ચાત્ય સંશે ધકેએ સિકોલેખ ઈત્યાદિ ભારતીય નહીં પણ વિશાળ દૃષ્ટિથી સમભાવે જોવું જોઈએ.”
પ.
જે જે ચર્ચાઓ મારી નજરે પડી છે તેનાં કયેજ જઈએ છીએ તેમ આ કાર્ય મેં ઉપાડયું ખુલાસા વ્યવહારિક રીતે અત્ર પૂરા થાય છે. એટલે હતું અને પૂરું કર્યું છે. સામાન્ય નિયમ એ છે કે તે ઉપર મારા વિચારો સામાન્યપણે રજુ કરીને બાદશા છિ સાદરા ” એટલે જ ઈસફ બસમાં આ ખુલાસા આપવાનું પ્રકરણ સમાપ્ત કરીશ.
વર્ણવેલી “ચિતારો અને જાદુગર”વાળી વાર્તામાંના મનુષ્યની જ ભૂલ થાય છે. પશુપંખીની થતી જ નથી. એટલે કે મનુષ્યમાત્ર ભૂલને પાત્ર છે. તેમાં વળી
ચિતારાઓ જેમ પોતાની સર્વાંગસુંદર કૃતિને એક ગ્રંથ લખવાનો આ મારો પ્રથમ પ્રયાસ હાઈને ઘણી
મોટા શહેરના ભરબજારમાં જાહેર પ્રજાને ત્રુટિઓ અને ક્ષતિઓ રહી ગઈ હશે. જેમ શર્ભ અભિપ્રાય મેળવવા બે દિવસ સુધી મૂકી હતી. પ્રથમ કાર્યોમાં અનેક મુશ્કેલીઓ આવતાં છતાં તે પૂરું દિવસે એવા શેરા સાથે કે, “જેને જ્યાં ખામી લાગે
