________________
ભારતવર્ષ ]
ઉઠેલ ચર્ચાના અને પ્રશ્નના ખુલાસાઓ -
૩૩પ
કબૂલ છે, જેથી મોટાભાગને વિરેાધ તે સમાઈ જાય છે. હેય એવો કયાં નિયમ છે. ઈ. ઈ. તો પૂછવાનું કે આ પરંતુ તેમની હમેશની ટેવ મુજબ મારા પુસ્તકમાંને શબ્દ બહરાને શું અન્યાય કરતા નથી લાગતા ? થોડોક ભાગ વાંચીને પિતે ચર્ચામાં ઉતરી પડથી લાગે છે. મારું એમ નથી કહેવું કે બૌદ્ધગ્રન્થનું સર્વ કથન કેમકે પ્રા. ભા. ૧ માં ૩૧૮-૯માં “વધુ પ્રકાશ”= હમેશાં સત્ય જ હોય છે; તેમાં અર્ધમિશ્રિત સત્ય Supplement તરીકે વર્ણન જોડેલું છે તેમાં આ પણ હોય, સાપેક્ષ પણ હોય, પરંતુ તે સર્વ તપાસવું બધો સ્ફોટ કરી બતાવ્યો છે. આ પૃષ્ટ તેમની જોઈએ. એમ તો, તેમણે જે ગ્રન્થનાં વચન માન્ય આદત પ્રમાણે કાં તેમણે વાંચ્યા જ નથી અથવા રાખેલ છે તેમાંથી પણ કયાં અસત્ય કથને નથી મળી તે તે વાંચ્યા છતાં પણ આંખ મીંચામણું કર્યા છે. આવતાં. રાજા ઉદાયીને પુત્રો હતા કે નહોતા એ પ્રશ્ન ગમે તે સ્થિતિ હોય. મારે તે તે તરફ દુર્લક્ષ જ ઉપર વધારે પ્રકાશ પાડી, બૈદ્ધગ્રન્થનું કથને અસત્ય કરવું રહે છે.
ઠરાવવા તેમને મારી વિનંતિ છે; કે જે ઉપરથી તે મગધપતિને અપુત્રિ માનવાથી ઉપર પ્રમાણે પ્રમાણે નવી આવૃત્તિમાં હું સુધારો કરી શકું. એક રીતે ચર્ચા બંધ તે થઈ જ છે. પરંતુ તેથી સ્થિતિ વસતિ ઉદયનને પુત્ર હોવાનું તેમણે જણાવ્યું એ થઈ કે, તેમણે માન્ય રાખેલ એકલા ઉદાયીને જેટલું છે જ્યારે મેં અપુત્રિ જાહેર કર્યો છે કેમકે તેને રાજત્વકાળ છે તેટલે, ઉદાયી+અનુરૂદ્ધ અને મુંદને પિતાને પુત્ર ન હોવાથી, તેની રાણી વાસવદત્તાએ એક ત્રણેને મળીને એકત્ર સમય, મારે માન્ય છે (જો કે બાળકને દત્તક લીધે છે, જે તેની પાછળ વત્સપતિ તેમણે આ આંકની ચર્ચા કરી નથી) એટલે પરિણામે થયે છે. વળી આ પુત્રનું દત્તકવિધાન ઉદયનના જીવન ઉદાયીનું મરણ થતાં, શિશુનાગવંશ પૂરે થયાનું અને કાળમાં જ થઈ ગયું છે અને દત્તકપુત્રને પણ એકરીતે માન્ય કહી શકાશે. પરંતુ તેમણે જે આધારે ઉદાયીને તે પુત્ર જ લેખો રહે છે તે હિસાબે, મારો વાંધે અપુત્રિયો હોવાના જણાવ્યા છે તેમાં એવું સ્પષ્ટ કેમાં ખેંચી લેવાય તે બની જાય છે. તેવી જ રીતે તેમણે નથી કર્યું કે તેને પ્રથમથી પુત્ર જ નહતા. જ્યારે મેં વાસવદત્તાને બાધિકુમાર નામે જે પુત્ર, લગ્ન થયા બૌદ્ધગ્રન્થોના આધાર લઈને તથા અન્ય આનુષંગિક બાદ બીજે વર્ષે જમ્યાનું જણાવ્યું છે તે જ પુત્ર ઐતિહાસિક પ્રસંગોની ચર્ચા કરીને, ઉદાયી + બન્ને મોટો થઈને ગાદીએ આવ્યો છે કે કેમ? અથવા તેના પુત્રનો સત્તાકાળ સાબિત કરી બતાવી આપો તેમણે અન્ય પુરાવામાં જે નરવાહન, વહિનર ઈ. ઈ. છે. એટલે દરજે બૌદ્ધગ્રન્થમાં દર્શાવાયલી તે માહિતી નામો જણાવ્યાં છે, તે બાધિકુમારનાં જ નામ છે, કે મેં ઈતિહાસના સર્જનને વિશેષ ઉપકારક નીવડેલી થઈ જણાવેલ દત્તકપુત્રનું પણ નામ છે, તે જ્યાં સુધી તેઓશ્રી ગણાય જ. છતાં આગળ પાછળ શું શું બનાવો મગધમાં પુરવાર ન કરી આપે ત્યાં સુધી તેમના કથનની પણ કે વત્સદેશમાં કે સારા હિંદમાં બન્યા હતા તથા જેની મજબૂતાઈ જળવાઈ રહેતી નથી. અને કયા ઉદયનનું નોંધે લઈને કાંઈક ચર્ચા પણ મેં કરી છે, તેમાંના કેઈની ખૂન થયું હતું તે પ્રશ્નનું છેવટ, આ કથને ઉપર જ, લેશ પણ તપાસમાં ઉતર્યા સિવાય તેમણે એમ જ અવલંબાયમાન છે. જાહેર કરી દીધું છે કે બૌદ્ધગ્રન્થની સાલવારી દૂષિત ખૂન સંબંધમાં–પુસ્તકને આધાર મગધપતિનું છે; અમુક રાજા પછી ગાદીએ આવનાર તેના પુત્ર જ ખૂન થયાની તરફેણ કરે છે. તેની મ નાંધ ૫ણું લીધી
(૧૮) જો કે, ઓલ ઇડિયા આઠમી ઓરીએન્ટલ કોન્ફરન્સના થયા બાદ બીજે વર્ષે વાસવદત્તાને એક કુંવરી અવતરી હતી.” રિપોર્ટમાં (૧૯૩૮, પૃ. ૪૮૬) પુત્રી જન્માનું લખ્યું છે. તે પુત્ર હોય કે પુત્રી, તેની અહીં તકરાર જ ક્યાં છે. જે શબ્દ આ પ્રમાણે છે “A princess was born to પ્રશ્ન ઉકેલ માંગે છે તે એટલો જ કે, તેના મરણ સમયે vasavdattā, a year after the marriage=લગ્ન કેાઈ જીવંત હતું કે નહીં.
