________________
૨૨૪ ] વાસિષીપુત્ર અને તેનાં વિશેષ
[ એકાદશમ ખંડ ભારપૂર્વક કહી શકીએ છીએ.
ત્યારે સુગમતાને સ્થાને ઉલટી વિકટતા ઉભી થાય છે. જે નામાવલી દ્વિતીય પરિચ્છેદે શોધી કરીને આ ત્રણ પુલુમાવીમાંથી હજુ નં. ૨૬ માટે સારું જણાવી છે, તેમાં વાસિષ્ઠપુત્ર સાથે નીચે પ્રમાણેનાં છે કે તે ગૌતમીપુત્ર છે, જ્યારે નં. ૭ અને ૧૮ તો ઉપનામ-વિશેષણો અથવા ઓળખ આપતા શબ્દો અને વાસિષ્ઠપુત્ર છે. વળી બને બહુ જ દીર્ધકાળી રાજજોડાયા દેખાય છે. (૧) વિલિવાય કુરસ (૨) વિદિવયે કર્તા છે. ઉપરાંત બન્ને ઘણી યશસ્વી કારકીર્દિ ભોગવી કરસ (૩) વાસિષ્ઠીપુત્ર શાતકરણિ (૪) પુલુમાવી (૫) ગયા છે. એટલે તે બંને એકમેકથી ઓળખી કાઢવાને ચત્રપણ (૬) યજ્ઞશ્રી શાતકરણિ વાસિષ્ઠીપુત્ર. જેમ માર્ગ અતિ વિકટભરેલ થઈ પડે છે. છતાં કહેવત છે આમાંનો ચત્રપણ શબ્દ કેવળ નં. ૨૫ને એકલાને જ કે કોઈ કાર્ય એવું નથી કે જેને પાર પામી ન શકાય. લાગેલ છે તેમ યજ્ઞશ્રી વાસિષ્ઠીપુત્ર પણ (યજ્ઞશ્રી ગૌતમી- માત્ર તેની પાછળ ચિવટાઇથી અને ખરા જીગરથી પુત્રથી નિરાળા પડી જાય છે તેથી તથા) કેવળ નં. ૨૮ને મંડયા રહેવું જોઈએ. તેવી રીતે આ બે રાજાઓના એકને જ જોડાયેલ હોવાથી તે બેને ઓળખી કાઢવાને જીવનમાં જે અનેક બનાવો બની ગયા છે તેને બરાબર જરા પણ મુશ્કેલી નડે તેવું નથી. તે જ રીતે વિભિવાય સ્મરણ કરી રાખીએ, તો તે આપણને માર્ગ મોકળો કુરસ વાસિષ્ઠીપુત્ર પણ (વિલિવાય ગૌતમીપુત્રથી જુદો કરી આપવામાં બહુ જ કીમતી મદદ પૂરી પાડે છે. પડી જાય છે તથા) કેવળ નં. ૧ ને જ લાગુ પડતા નં. ૬ અને ૧૮ વચ્ચેનો મર્મ સમજવા માટે નં. ૭વાળો હોવાથી (જીઓ સિક્કા નં. ૬૭–૬૮) તેને ઓળખી સમ્રાટ પ્રિયર્શિનને સમકાલીન હતો, તેના જ હાથે કાઢ સરળ છે. જોકે વિભિવયકરસની સાથે કૃષ્ણ માર ખાધો હતો. તેને ખંડિયો પણ ઘણી વખત બીજે કે તે પ્રકારનું બીજું ઓળખ આપતું નામ જોડા- સુધી રહેવા પામ્યો હતો, ઈ. ઈ. ઐતિહાસિક બનાયલ કયાંક દેખાય છે, પરંતુ તેથી તે સ્થિતિ વિશેષપણે વોની માહિતીએ સારે ફાળો પૂરાવ્યો છે; સાથે સાથે સ્પષ્ટ થઈ જતી ગણાય એટલે તેની ગણત્રી નિરર્થક પ્રિયદર્શિનનું સાંકેતિક ચિહ્ન હાથી હતું તે વિગતે પણ છે. વળી વિલિયકુરસ તે પણ કેવળ નં. ૪નું જ ઉપનામ સહાય આપી છે. એટલે આ સર્વ હકીકતના જ્ઞાનથી હાઈ તેને કિસ્સો પણ મૂંઝવતા નથી. આ પ્રમાણે નં. ૭ના સિક્કા તરત ઓળખીને જુદા પાડી શકાય છે. છમાંથી ચાર વિશેષણોનો નિકાલ સહેલાઈથી આણી આ પ્રમાણે નં. ૧૮ અને નં. ૭ વાસિષ્ઠીપુત્ર પુલુમાવીને શકાય તેવા છે. બાકીના બેની-વાસિષ્ઠીપુત્ર શાતકરણિ મર્મ ઉકેલાઈ ગયો છે. અલબત્ત, જ્યાં સુધી એક જ તથા પુલુમાવીની–જ ચર્ચા કરવા જેવું રહે છે, નામધારી પણ જુદીજુદી વ્યક્તિઓના જીવનબનાવની
આ ઉપનામવાળાં ત્રણ રાજાઓ છે. એક નં. માહિતી ન હોય અને કેવળ નામ માત્રથી જ તેમનું ૭ન, બીજે નં. ૧૮નો અને ત્રીજો નં. ૨૬નો. આ સ્થાન કે સમય નક્કી કરવાં હોય, તો ઘણી રીતે ગોથાં ત્રણે સાથે પુલુમાવી શબ્દ લાગેલ છે. આ પુલુમાવીને ખાવાં જ પડે છે અને છતાંયે સાચા નિર્ણય ઉપર અર્થ શું થતું હશે તેની પૂરી માહિતી અમને નથી અપાયે ખરું કે ન પણ અવાય. જેમકે, જ. મેં. બેં. પરંતુ તે મેધસ્વાતિ અને કૃષ્ણની પેઠે વિશેષ નામ હોવા . એ. સ. પુ. ૮, પૃ. ૨૩૭ (લેખક ડૉ. ભાઉદાજી) સંભવ છે. તેટલે દરજજે તે નામ જોડાવાથી સુગમતા જણાવે છે કે, “We have long and valuથઈ પડે છે. વળી સમજાય છે કે સાંપ્રતકાળની પેઠે able inscriptions of Gautamiputra who પ્રાચીનકાળ, પુલુમાવી પ્રથમ, દ્વિતીય કે તૃતીય એમ has hitherto been looked upon as the લખવાની પદ્ધતિ નહોતી. અહીં પ્રથમ, દ્વિતીય, તૃતીય father of Pulumavi as wrongly stated પુલુમાવી એમ આપણે લખ્યા છે કે, તેમના સમયના in the Puranic list, Gautamiputra અનુક્રમને લીધે સમજી લેવો. એટલે શિલાલેખમાં કે however appears from one of the Nasik સિક્કામાં કયાંય મેઘમજ પુલુમાવી શબ્દ નજરે ચડે inscriptions to have been the son of
