________________
૨૪૬ ]
રાજા હાલની ધાર્મિક પ્રવૃત્તિ અને ધર્મની સમજુતિ [ એકાદશમ ખંડ
હોય છે. એટલે મુખ્ય ઈમારતના અને ફરતી દીવાલ પછી જણાવે છે કે) Mr. Chanda (Memoirs બનાવાયાના સમયમાં, એકતા પણ હોય કે ભિન્નતા પણ of the Arch. Surv. India No. 1, p. 175) હોય; જ્યારે કંપાઉન્ડના બધાં અંગો તે સામાન્ય રીતે and Sir John Marshall assign the પૃથક પૃથક સમયે જ બનાવાયેલાં નજરે પડે છે. reliefs on the four gateways of Sanપરંતુ એટલું લગભગ ચે સ દેખાઈ આવેલ છે કે chi to the latter half of the first cenમુખ્ય ચણતરકામ ઉભું કરવાનો સમય સર્વથા દીવાલ tury=મિ. ચંદા (મેમેઇર્સ ઓફ ધી આર્કિ. સર્વે કરવાના સમયની પૂર્વેને જ હોય છે; કેમકે આ સ્તૂપો ઇડિયા. પુ. ૧, પૃ. ૧૭૫) અને સર જોન મારશલ કાંઈ આપણું ગ્રહસ્થગૃહોની પેઠે. રહેવાનાં મકાનરૂપે સાંચી (સ્કૂ૫)ના ચારે પ્રવેશદ્વાર ઉપરનાં શિલ્પને નથી કે, પ્રથમ દીવાલ ઉભી કરી ચારે તરફનું રક્ષણ ઈ. સ.ની પહેલી સદીના મધ્ય સમયના લેખે છે.” મેળવી લેવું પડે; જેથી મુખ્ય ઈમારતને અંગે ઉપયોગમાં ધ્યાનમાં રાખવાનું છે કે, પહેલી સદીની મધ્યકાલીન
તી મૂકાતી અને આણવામાં આવતી અનેક ઇ. સ. પ૭ના સમયની વસ્તુ તરીકે જે નિર્દિષ્ટ કરી છે વસ્તુઓની નિર્ભયતા રહે. તેમ જ કારીગરોને કામ તે તે પ્રવેશદ્વાર જ છે; નહીં કે સ્તૂપને લગતો મુખ્ય કરવાને મોકળાશ મળે તથા અન્ય પ્રકારની ડખલગીરીથી પુજ; એટલે સ્તૂપ અને તેને ફરતી દીવાલના મુક્તિ રહે. આ સ્તૂપે તે પુ. ૨માં જણાવવામાં સર્જન નિર્માણ માટે જે સિદ્ધાંત આપણે ઉપરમાં આવ્યું છે, તેમ હમેશાં મરણની સમાધિરૂપે ઉભા કરાય છે. સમજાવી ગયા છીએ તે પ્રમાણે, મુખ્ય સ્તૂપની તેને શાસ્ત્રમાં નિષદ્યા કહેવાય છે અને વર્તમાનકાળ ઈમારતના નિર્માણ કાળ તે ઈસવીની પ્રથમ સદીના છતરી’ કહેવાય છે. જ્યારે ચારે બાજુની ફરતી દીવાલો કરતાં પણ પૂર્વનો જ હોઈ શકે; જેમ ઉપરના વિદ્વામુખ્ય ઈમારતના માત્ર સંરક્ષણરૂપે છે. એટલે સ્વાભાવિક ના પિતાને અભિપ્રાય જણાવ્યો છે. તેમ તેને જ જ છે કે, મુખ્ય ચણતરરૂપ પૂંજ તે પ્રથમ ચણાયેલ લગભગ મળતે વિચાર જનરલ કનિગહામે પિતાના હોય છે. કેમકે, જે વ્યક્તિના સ્મારક માટે તે ઉભે ભિલસાટોપ્સ નામે ગ્રંથમાં પૃ. ૨૬૯માં વ્યક્ત કર્યો કરાય છે તેના મરણ પામ્યા બાદની સર્વ અંતિમ જણાય છે. તેમના શબ્દો આ પ્રમાણે છે, That ક્રિયાઓ ત્યાં જ કરાયેલી હોય છે. એટલે તે સ્થાનને the gateways were added in the reign નિર્માણ પ્રથમ બને છે અને તે બાદ જ તેના રક્ષણ of Siri Satkarni between the years of માટેની ક્રિયાઓનું સર્જન વિચારાય છે. આ પ્રમાણે 19 & 37 A. D.=શ્રી શાતકરણિ રાજ્યે ઈ. સ. આ સ્તૂપ અને તેને ફરતા પ્રાંગણના બંધારણ ૧૯ અને ૩૭ની વચ્ચે આ સિહદારોની વૃદ્ધિ કરવામાં માટેની પ્રણાલિકા બની ગઈ છે. તેને અનુસરીને આવી છે. આ પ્રમાણે સમયનિર્ણય ઠરાવવામાં તેમને આપણે તેના સમય નિર્ણયને વિચાર કરે રહે છે. કારણે મળ્યાં છે તે સ્પષ્ટપણે કહેવામાં આવ્યાં નથી, સાંચી સ્તુપમાં જે વાસિષ્ઠપુત્ર શાતકરણિનું નામ નહિ તે આપણે ચર્ચા કરી શકત. પરંતુ એટલું તે વાંચવામાં આવે છે તેના સમયને લગતું વિવેચન સ્પષ્ટ થઈ શકે જ છે કે તેમના મત પ્રમાણે સિંહદ્વારને કરતાં, જ. બે. . રો. એ. સે. (નવી આવૃત્તિ) સમય ઈ. સ. ૧થી ૩૭ ને છે. અમારું એમ માનવું પુ. ૩, પૃ. ૫૬માં તેના વિદ્વાન લેખક જણાવે છે કે - છે કે રાજા હાલના સમયની તે કૃતિ હોઈને તેને સમય
That this king Vashisthaputri Siri ઈ. સ. ૧ અને ૧૭ની વચ્ચેનો હોઈ શકે. લિપિના Satakarni is to be identified with one વળાંક ઉપરથી નિર્ણય બાંધવામાં જ્યારે દોઢ દોઢ ને of the later Satakarnis=" રાજા વસિષ્ઠપુત્ર બે બે સદીની ભૂલે થઈ જાય છે ત્યારે અત્રે માત્ર વીસ શાતકરણિ પાછલા ભાગમાં થયેલ શાતકરણિમાંના વર્ષની ગણત્રીને તફાવત એ કાંઈ મોટી વસ્તુ નથી. એકાદ તરીકે ઓળખી શકાય છે, (આટલું લખીને મતલબ કે, આપણે જે સમય રાજા હાલને હરાવ્યું.
