________________
-
-
૩૧૬ ].
ઉઠેલ ચર્ચાના અને પ્રશ્નોના ખુલાસાએ
[ પ્રાચીન
અયોધ્યા નહિ પણ તેનો ઉચ્ચાર આયુધ્ધાઝ હોવાનું પણ હું તેમના મતથી જુદો પડું અને તેથી જ મેં નોંધ્યું છે તથા તેમ કરવા માટે દલીલ અને પૂરાવા વિવેચન કર્યું છે. છતાં “અયોધ્યાતીર્થ” નામક પુસ્તકના પણ આપ્યા છે. વળી અયોધ્યા નગરી તે સર્વ કાઈ કર્તા સાહિત્યમનિષી પંડિત યેષ્ઠારામ શર્મા નામે , જાણે છે તેમ ગંગાની ઉત્તરે આવેલી છે જ્યારે અત્રે એક વિદ્વાન “જૈન” પત્રમાં એક લેખ લખતાં જણાવે ને ૨૫વાળા પ્રદેશને તે, કાન્યકુંજની દક્ષિણે છે કે “છે. શાહી ગ્રંથનું મનન કરતાં અયોધ્યા (અથવા વધારે સ્પષ્ટ કરીએ તે અગ્નિખૂણે) તેમજ માટેનો એ ભાવાર્થ નીકળે છે કે અયોધ્યા એ વાસ્તગંગા નદીની દક્ષિણે હેવાનું તે ગ્રન્થમાં કહેલ છે, વમાં અયોધ્યા નથી પણ આયુદ્ધાઝ છે” એટલે જેનું સ્પષ્ટીકરણ કરતાં પ્રા. ભા. ૧, પૃ. ૭૮ માં તેમના કહેવાની મતબ એમ થતી દેખાય છે કે, મારે જણાવવું પડયું કે “અંગ્રેજી શબ્દોમાં લખવામાં ગંગાની દક્ષિણે આવેલા નં. ૨૫વાળા પ્રદેશને અયોધ્યા આવતી એક પ્રજા છે, જેનું નામ આયુધ્ધા જ છે તરીકે હું જ ઓળખાવી રહ્યો છું અને જે ખરી અને તેને પ્રાંત, ચીનાઈ યાત્રિઓના લખવા પ્રમાણે અયોધ્યા નગરી છે તે માટે માન્ય નથી. આ પ્રમાણે 0-yu-to. કહેવાતે અને તેની રાજધાની Sachi ટીકા અને મૂળ લખાણ વચ્ચેનો ભેદ ખ્યાલમાં રાખ્યા. હતી. વળી તે સ્થળને કાન્યકુજના અગ્નિખૂણે વિના જે મૂળ ગ્રન્થકારના શબ્દો મારા તરીકે માની (Southeast) આવી રહ્યાનું બતાવ્યું છે, જ્યારે લઈને તેઓ પોતાના અંત:કરણના ઉભરા અનેક ઈતિહાસકારોએ (રે. 2. વ. ના લેખકે) આયુદ્ધાઝને રીતે ઠાલવ્યે ગયા છે; તથા “અધ્યાતીર્થની ઓળખ બદલે અયોધ્યા ગણીને ( કયાં એક પ્રજાનું નામ આપતાં કેટલાયે ઉતારાનાં પાનાંને પાનાં ભરીને છેવટે અને જ્યાં એક શહેરનું નામ) તેના રાજનગરને પોતે રચેલ ‘અયોધ્યા કા ઈતિહાસ” નામની પુસ્તીકા (Sachi Saket) ઠરાવી દીધું. કારણ કે સાકેત વાંચવાની ભલામણુ જીજ્ઞાસુ વર્ગને કરી છે તે વાચકતે અયોધ્યાનું બીજું નામ હતું. કયાં સાચી અને કયાં વર્ગ સમજી શકશે કે આમાં મારે કેટલે દેષ ગણાય ? સાકેત? (બે શબ્દોમાં કોઈ જાતને મેળ ખરે ?) (૨) આ અયોધ્યા શબ્દ સંબંધમાં આચાર્યશ્રી પણ તેમની આ ભૂલ, તે ઉપરથીજ સાબિત થાય વિજયેન્દ્રસૂરિએ પણ પોતે લખેલ “પ્રાચીન ભારતવર્ષનું છે કે ચીનાઈ યાત્રિકાએ સાચીને કાન્યકુજ (કનેજ)ના સિંહાલેકન” નામક પુસ્તકમાં ઉપરનીજ વિદ્વાન પંડિઅગ્નિખૂણે હોવાનું જણાવ્યું છે. જ્યારે અયોધ્યા ઉર્ફે તની પેઠે ઉદગાર કાઢયા છે. તે પુસ્તકના પૃ.૧૦૭માં તેઓ સાકેત તે, કનાજની ઉત્તરે કેટલાય માઈલ ઉપર આવેલું પિતાને અભિપ્રાય વ્યક્ત કરતાં જણાવે છે કે ઉપરની છે. (કયો અગ્નિખૂણો એટલે south-east અને કયો હકીકતથી ભાવાર્થ એવા નીકળે છે કે અયાથી આ ઉત્તર એટલે north? શું ઉત્તરે આવેલું શહેર વાસ્તવમાં અયોધ્યા નથી પણ આયુદ્ધઝ છે.” ઉપરના દક્ષિણે આવ્યાનું લખી શકાય ખરું? તેમજ South પારિત્રાકમાં પં. શર્માજીને ઉત્તર અપાયો છે તે જ & North તે બંને એક કહી શકાય ખરાં? મતલબ 'અત્ર પણ લાગુ પડવાનું સમજી લેવું. કે અયોધ્યા પણ જુદું અને આયુદ્ધાઝ પણ જુદાં; (૩) આ પ્રમાણે આચાર્ય મહારાજે એક જ અને તેથી જ સર્વ ભૂલ ઉપસ્થિત થવા પામી છે.” ઠેકાણે આ વર્તાવ કર્યો છે એમ નથી પરંતુ, આટલા વિવેચનથી સ્પષ્ટ થશે કે નં. ૨૫ના પ્રદેશને અશોકના શિલાલેખ ઉપર દૃષ્ટિપાત” નામની જે અયોધ્યા કરાવતે અભિપ્રાય તે મૂળ લખાણને જ છે. એક પુસ્તિકા તેમણે બહાર પાડી છે તેમાં પણ
| (૬) ઉપરના વિદ્વાને અને આચાર્યશ્રીએ લખેલ શબ્દ આચાર્યશ્રીએ જ ઘડેલ છે. એટલે આ બન્નેને કેમ જાણે અક્ષરશઃ એક બીજાની કેપી જ દેખાય છે. ઉપરાંત “ડાકટર પરસ્પર પ્રેરણા ન મળી હોય તેવો વર્તાવ થઈ જતે પણ રાહી’ શબ્દ જે ઉપરના વિદ્વાને વાપર્યો છે તે પણ જણાય છે.
