________________
૨૮૨ ]
તે નામના રાજાઓના સિક્કાઓ તથા લેખ
[ એકાદશમ ખંડ
૧ીક કરો
અનુસરનારા માલુમ પડયા છે. વળી સૌરાષ્ટ્રની ભૂમિ ગૌતમીપુત્ર નામના ઘણા રાજાઓ થઈ ગયા છે. ઉપર જ તે જૈનધર્મનાં પવિત્ર સ્થળો આવેલાં છે તેવા નામના સિકકાઓ તથા શિલાલેખો પણ અનેક તેમજ તે સમયે રાજાઓ જે યુદ્ધો ખેલતા તે મોટે
પ્રકારના મળી આવે છે. તેમાંના ભાગે ધર્મસ્થળ ઉપર પિતાનો કાબુ મેળવવાને માટે તે નામના રાજા. કેટલાક સિક્કાઓને-ગૌતમી હતા. આ સર્વે પરિસ્થિતિ ઉપરથી સહજ અનુમાન એના સિક્કાઓ પુત્ર યજ્ઞશ્રી શાતકરણિ નામથઈ શકે છે, કે રાજા ચપ્પણે ઈ. સ. ૧૪૩ની આસપાસ તથા લેખો વાળાને-આપણે નં. ૨ના અવંતિપતિ બન્યા પછી સૌરાષ્ટ્ર ભૂમિ ઉપર ચડાઈ કરી
ઠરાવ્યા છે તે તે વાજબી છે. હશે. અને આંધ્રપતિ પાસેથી ગુજરાત તથા સૌરાષ્ટ્રનો કેમકે તેમાં મૈતમીપુત્ર સાથે રાજ્ઞો નું બિરૂદ જોડાયેલું
તી લઈ ત્યાંથી હાંકી કાઢયા હશે. જે ઉપરથી છે. તેમજ શિલાલેખમાં (જેમકે નં. ૨૦ લેખ, આંધ્રપતિઓને કાબુ નર્મદા અને તાપી નદીઓની ષષ્ઠમ પરિચ્છેદે) તાબેદારી કે ઉતરતે દરજજો દક્ષિણેથી શરૂઆત થવાની અણીએ આવી પહોંચ્યો સૂચવતું “સ્વામી ” નું (ખુલાસા માટે આગળ ગણાશે. તેમજ રાજદ્વારી નજરે તેઓ હાર પામી ગયા જુઓ) બિરૂદ લગાડેલ નહીં હોવાથી તે લેખને પણ હોવાથી કે પછી તે સમયની કેાઈ પદ્ધતિ પ્રમાણે નં. ૨ ન હોવાનું ઠરાવ્યું છે. આ ઉપનામ અન્ય અવંતિને ખંડણી ભરવા જેવી સ્થિતિએ આવી ગયા કોઈ ગૌતમીપુત્રે પિતા સાથે જોડયું હોવાનું માલુમ હોવાથી, તેમને પિતાના નામ સાથે પેલે હોદો ઉતારી પડતું નથી. પરંતુ જેમાં તેવું બિરૂદ નથી માલુમ નાંખેલ સૂચવતે “સ્વામી' શબ્દ જોડવાની ફરજ આવી પડતું તેને પારખવાનું કામ અતિ મુશ્કેલ છે, તેવામાં પડી હોય. આ અનુમાનને સમર્થન એ ઉપરથી મળી રહે પણ એક એવી જાતના સિક્કાઓ છે કે જેમાં છે કે, જ. છે. . જે. એ. સો.ની નવી આવૃત્તિના પ્રથમના નહપાના ચહેરા ઉપર બીજી જાતની છાપ ત્રીજા પુસ્તકે પુ. ૮૪ ઉપર તેના લેખકને જણાવવું મારી છે. આ સિક્કાઓ પણ ચક્કસ રીતે નં. ૧૭ પડયું છે કે “and since Yagna Sri's coins વાળા ગૌતમીપુત્રના જ ઠેરવી શકાય તેમ છે; કેમકે are found in Kathiawar he must have હવે આપણે તેના જીવનવૃત્તાંતથી વાકેફ થઈ ગયા been the last king of the dynasty to છીએ. પરન્તુ જે સિક્કાઓ ઉપર ગૌતમીપુત્રને કેવળ rule over these provinces=અને જ્યારે મહારું તથા નામ જ છે અને જે વિશેષ પણે અર્વાચીન યજ્ઞશ્રીના સિક્કાઓ કાઠિયાવાડમાંથી મળી આવે છે જેવા જણાય છે (દૃષ્ટાંત તરીકે પુ. ૨,સિક્કો નં ૭૬) તેમને ત્યારે એ સાબિત થાય છે કે, આ પ્રાંતે ઉપર રાજ અદ્યાપિ પર્યત માહિતીના અભાવે આપણે નં. ૧૭ ના ચલાવનાર તે વંશને તે છેલ્લો ભૂપતિ જ હશે.” સિક્કા તરીકે જાહેર કર્યા છે તે હવે ઉપરના વર્ણનથી એટલે હવે પૂરવાર થયું કહેવાશે કે આંધની સત્તા- સાબિત થાય છે કે નં ૨૬ના જ છે; જેથી અત્યાર માંથી ખસીને ચહ્નણની સત્તાતળે આ સમયથી સુધીની આપણી માન્યતા ફેરવવાની જરૂર પડી ગણાશે. ગુજરાત અને કોઠિયાવાડની ભૂમિ આવી ગઈ હતી. આ જાતના સિક્કાએ કેવળ સૌરાષ્ટ્રની ભૂમિ ઉપરથી મતલબ કે આંદ્રવંશીઓની જે સત્તા વિધ્યાચળ જ શા માટે જડી આવે છે તેનું કારણ આપણે એાળગીને ઉત્તરદિમાં પ્રવેશવા પામી હતી તેના ઉપરમાં નં. ૨૫ વાળાના જીવનવૃત્તાંતે જોઈ ગયા ઉપર ચપ્પણે અવંતિપતિ બન્યા પછી તરત જ કા૫ છીએ. વળી કરીને જણાવીશું કે તે ભૂમિ ઉપર મૂકવા માંડયો હતો. બદકે કહો કે આંધ્રપતિઓની મૂળે ગભીલપતિઓની સત્તા હતી અને તેમણે પિતાના રાજ્યહદ, પૂર્વે જ્યાં હતી ત્યાં જ પાછી લાવી મૂકી જૈનધર્મના પ્રભાવિક સ્થાનની યાત્રિક તેમજ સ્થાનિક હતી અને આગળ ઉપર જઈશું તેમ આ સમયથી પ્રજાના વ્યવહારની વપરાશ માટે જ તે સિક્કાઓ આંધ્રપતિઓની પડતી દશા પણ થવા બેઠી હતી. ચલણમાં મૂક્યા હોવા જોઈએ. તેમ પોતે અવંતિપતિ
