________________
ભારતવર્ષ ]
ઉઠેલ ચર્ચાના અને પ્રશ્નોના ખુલાસાએ
નથી. એટલું જ માત્ર તપાસવું રહે છે કે, ઉપરના કરવાની આદત હોવાથી, કોઈ જાહેર તખતા (platપારિગ્રાફમાં જણાવ્યા પ્રમાણે અન્ય સાધનથી તેને form) ઉપર દેખાવ પણ દેતા નથી. વેશ પણ તને સમર્થન મળી રહે છે કે નહીં.
સાદો રાખું છું. જેથી તેની કીંમત, કેટ પાટલુન અને ૧૦. જ્યાં ને ત્યાં, હશે, સંભવિત છે, (maybe), હેટવાળાના મનમાં, ઓછી રહે તે દેખીતું જ છે. તેની (can); કદાચ હશે (perhaps); ઈ. ઈ. ભવિષ્યના પ્રતીતિ મને અનેક મુલાકાત દરમ્યાન હજીએ નિર્ણય ઉપર ને છોડતાં, આમ છે જ, (it is so), મળતી જ રહે છે. તેથી કાંઈ એમ ન જ કહી શકાય આમ હોવું જોઈએ (it should be thus) ઇ. કે, અંધારામાં પડી રહેલ માણસને જ્ઞાન પામવાનો નિશ્રયદર્શક અભિપ્રાય બહુ દર્શાવ્યા છે...ઉત્તર...મારો અધિકાર જ નથી. અનુમાન, સંશયાત્મક વિગત કે નિવેદન ઉપર નહીં, એક વિદ્વાને, બીજા વિદ્વાન સાથે ચર્ચા કરવા પરંતુ સમયાવળી જેવી અફર (non-changeable) મારી વતી તેમની પાસે સમયની માંગણી કરી, તે અને અતૂટ (unassailable) હકીકત ઉપર તેમને સંભળાવી દીધું કે, આ લપને કયાંથી લાવ્યા? રચાયેલાં હોવાથી, મને તે નિર્ણય રૂપે જ લાગ્યાં છે. બે ચારની મુલાકાતમાં તે જણાયું હતું કે તેમણે આ ઉપરથી તે ઉલટું એમ દેખાય છે કે, ઉપરની દલીલ પુસ્તકનાં દર્શન પણ કર્યો નહોતાં, તે પછી વાંચ્યાં નં. ૧ માં જણાવ્યા પ્રમાણે, પુસ્તકને કોટીકલ નહીં હોવાની આશા જ કયાં રહી, છતાં કહેવા મંડી પડ્યા કહેનારની પેઠે, તેમને પણ સમયાવળીની (chrono- હતા કે, તમારું પુસ્તક તદન ખરાબ છે. તે તે logy) પૂરેપૂરી કિમત જ સમજાઈ દેખાતી નથી. પ્રકાશિત જ કરાવું ન જોઈએ, ઈ. ઈ. વળી
૧૧. ઘણાં પુસ્તકોનાં અવલોકન કર્યાનું દર્શાવતી એક વિદ્વાને કહ્યું કે, હું પિતે રૂઢીચુસ્ત (orthodox) લાંબી નામાવળી ( Bibliography ) આપી હોઈને ગમે તેટલી દલીલો તમે કરશે છતાં મારો મત હોય કે તેના ઉતારા અને પ્રમાણે આપી ખૂબ ફેરવવાને જ નથી. વાદવિવાદ કર્યો હોય, તે જ પુસ્તકની મહત્તા વધી મેધમ થયેલ ટીકાઓ મુખ્યતયા ઉપર દર્શાવેલ જતી ગણાય અને તેવા પુસ્તકને જ ક્રીટીકલ તૈયાર કોઈ ને કોઈ વર્ગમાં આવી જાય છે. છતાં બે ત્રણ કરાયાનું કહેવાય; આવી ગણત્રીમાં રમનારા પણ પડ્યા એવી જાતની પણ છે કે તેમાં વ્યક્તિગત નિર્દેશ પણ છે. તેમને પણ સમયાવળીની કીંમત વિશે બહુ કરી શકાય, પરંતુ તેમ કરવું તે ગ્રન્થકારને આચાર માન નથી અથવા તો પ્રકાર (quality) કરતા ન ગણાય. તેથી અત્ર મોઘમ ગણાતી ટીકાના મથાળે જ (quantity) જથ્થાને વધારે વજનદાર માનતા લાગે સમાવેશ કરી દેવાની ઈચ્છા થઈ આવી હતી. વળી છે એમજ લેખવું રહેશે.
એમ થયું કે, જ્યારે અમુક હકીકત કે પ્રસંગ સાથે ૧૨. “તમે તે કોણ? (who you?) તમારું તેને યુક્ત કરાઈ છે ત્યારે, તેને ચર્ચારૂપે જ માની ગજ શું કે આવું ધરમૂળથી ફેરવી નાંખતું સંશોધનને લઈને અંતિમભાગે પ્રશ્નોના ઉત્તર જોયા છે તેમાં કાર્ય હાથ ધરી શકે ?” એવું કહેનારા પણ મળ્યા છે. તેને સ્થાન આપવું બહેતર ગણાશે. માત્ર તેમ કરતી ખરી વાત છે; હું કોઈ યુનિવર્સિટી કે કોલેજમાં પ્રોફે. વખતે બને તેટલા અંશે તે વ્યક્તિનું નામ વાપરવાથી સર નથી. તેમ પી. એચ. ડી; એલ,એલ. ડી. કેડી. મારે દૂર રહેવું. એટલે બને મુદ્દા સચવાયા ગણાશેલીટ. જેવી પદવી ધરાવતો નથી. માત્ર વૈદકીય ડીગ્રી ઉત્તર વાળીને સંતોષ પણ આપ્યો કહેવાશે અને જ મેળવી છે, અને તે લાઈન પડતી મૂકીને હવે તે માત્ર સામા પ્રત્યે વિવેક ૫ણ જાળવ્ય કહેવાશે. વેપારી જ બન્યો છું. તેમાં પણ એવા પ્રકારનો ધંધો જ્યાં આવા પ્રકારના અને તેને મળતા અનુભવે છે કે, આમ જનતા સાથે બહુ સંપર્કની જરૂર પણ થતા હોય ત્યાં કેટલાકનું વર્ણન કરવું. દુનિયાને રિવાજ રહેતી નથી. વળી મૂંગે મોઢે (silent-work) કામ જ થઈ પડે છે કે, જે કઈ નવું કાર્ય કરે તેને
