________________
૨૭૦ ]
વસ્તુસ્થિતિ શી રીતે ઘટાવી શકાય?
[ એકાદશમ ખંડ
વલ્લભીવાળાએ તેમજ વૈકુટકવાળાઓએ તેમના અનેક જૈનમંદિરાએ પણ વૈદિક ધર્મને સ્વાંગ સજી માલિકના સંવતને ( ગુપ્તસંવત ઈ. સ. ૩૧૯ વાળાને ) લીધો હતો એવું સમજવું રહે છે. આવો ધર્મ પલટ, અપનાવી રાખ્યો, જ્યારે ચાલુક્યવંશીઓએ, પિતાના હમેશા બે સંસ્કૃતિની અથડામણમાંથી જ ઉદ્દભવે છે. અસલ ઉત્પત્તિના સ્થળની, તથા પછીનાં અનુક્રમે નેપાળ, ઉપર કહી ગયા છીએ કે પરદેશીઓના સંપર્ક વખતે ઉત્તરહિંદ અને પાછળથી દક્ષિણહિદ કે જ્યાં સ્થિરતા આ પ્રમાણે હમેશાં બની આવે છે. જે સંસ્કૃતિનું જોર ધારણ કરી રહ્યા હતા ત્યાંની–આ સર્વ પ્રદેશની-જૈન વિશેષ તે વધારે ફાવી જાય. ઉપર જણાવેલ પરદેશીઓ સંસ્કૃતિ થોડે ઘણે અંશે જાળવી રાખી હતી, તેથી જે શક હિંદમાં આવી ઠરીઠામ બેઠા કે તરત તેમણે હિંદી સંવત મૂળે જૈન હતો તેને ચાલુ રાખ્યો હતો. તેથી સંસ્કૃતિને અપનાવી લીધી એટલે સઘળું હતું, તેવું જ ચૌલુકયવંશના આદિ પુરૂષોમાં જૈનધર્મનાં અંશો પાછું થઈ ગયું ને બધું થાળે પડી ગયું. વળી ત્રણ જળવાઈ રહેલા માલૂમ પડે છે. તેમજ તેમને સંસર્ગ, ચાર સદી ગઈ ને અરબસ્તાન તરફથી આરઓનાં અને પાસેના અપરાંત પ્રદેશની જનધમ કદંબ પ્રજા સાથે તેમની પાછળ પાછળ અફગાનિસ્તાનમાંથી ગિઝનવીજેડા દેખાય છે. વળી બીજો પુરા, ઉપરના ચૌલુકય- એનાં અને ઘેરી પ્રજાનાં આક્રમણ શરૂ થયાં. તેમણે વંશીઓમાંથી ઉતરી આવેલ ગૂજરાતના સોલંકીવંશી જોકે ધીમેધીમે કાયમી વસવાટ કરવા માંડી હતી; એટલે ભુપાલ કર્ણદેવને અને મજકુર કદંબ રાજાની પુત્રી દરજજે સંસ્કૃતિની અથડામણ થવાનું પ્રયોજન દૂર મયણલ્લાદેવીનો લગ્નસંબંધ જોડવામાં આવ્યો હતે. હડસેલાયું, પરંતુ તેમાંના કેટલાકે ધર્મની અહંભાવના આ પ્રમાણે દક્ષિણના રાજકુટુંબના ધર્મસબંધી ઝાંખા કેળવવી શરૂ કરી દીધી અને તેના ઉપર રાજસત્તાની પરિચય સમજવો. જેમ જેમ વખત ગયો તેમ તેમ મહાર પાડવા માંડી એટલે સંસ્કૃતિની હદ સંકોચાતી ચાલુક્યવંશીમાંથી રાષ્ટ્રીકવંશ જુદો પડયો ને તેણે ગઈ અને કેમરૂપ ધારણ થતું ગયું. જેના પરિણામે જૈનસંસ્કૃતિ જાળવી રાખી; જેમાંના અમેઘવર્ષ વગેરે હિંદમાં બે પ્રજા હોવાનું દુર્ભાગ્ય સાંપડવું. આ પ્રમાણેની રાજાઓના ઈતિહાસ અતિ મશહુર છે. તેવામાં સંસ્કૃતિની એક અથડામણુ દક્ષિણહિંદમાં ભગવાન દક્ષિણમાં શ્રીઆદ્ય શંકરાચાર્યનો ઉદ્દભવ થયો ને શંકરાચાર્યના સમયે થઈ હેવાનું શક્ય છે. જેનધર્મસંસ્થાઓમાં જબરદસ્ત ક્રાંતિ થવા પામી. આ સંસ્કૃતિ તે સમયે સામાન્ય પ્રજાને પચાવવી કદાચ સમયે શક સંવતે 9 વૈદિકપણું ધારણ કર્યું દેખાય છે. અનુકલ થઈ નહીં હોય એટલે વૈદિક સંસ્કૃતિ તરફ મળે શકસંવતની ઉત્પત્તિ તો–તેના પ્રવર્તકના જન્મની પ્રજાનું ઢળણ વળ્યું ને ધીમે ધીમે તે મજબૂત થતી કથા–બ્રાહ્મણ કન્યા સાથે સંકલિત થયેલી જ છે, અને ગઈ. તે સમયે શકસંવતે પિતાનું બાહ્ય શરીર બદલ્યું સામાન્ય રીતે બ્રાહ્મણ એટલે વૈદિક ધર્માનુયાયી ગણાય, હેવું જોઈએ. એટલે શકસંવત જેને મૂળ હવે તે જેથી બધી યુક્તિને સુગ મળી રહ્યો. ઇતિહાસ કાયમ રહે તેમજ તેમનું પણ મન રાજી રહે; ને કઈ પણ આપણને શીખવે છે કે, જ્યારે ધર્મ સંસ્થામાં રીતે ગંભીર અથડામણ ઉભી ન થવા પામે તે હેતુથી, જબ પલટો આવે છે ત્યારે એક ધર્મની સંસ્થાના શક શબ્દ કાયમ રાખ્યો હોય; તેમજ તેને સમય પણ અવશેષો બીજાનું સ્વરૂપ પકડી લે છે તેમાં પ્રજા કાયમ રાખી વિશેષમાં શાલિવાહનનું નામ જોડવું યા ન અને રાજા બન્ને હિસ્સો પૂરાવે છે. મતલબ કે ભગવાન જોડવું તે વાપરનારની ઇચ્છા ઉપર છોડયું હોય. એટલે શંકરાચાર્યના સમયે જ, શકસંવતે જેનમાંથી વૈદિક પૃ. ૨૬૭-૮ માં નોંધ્યા પ્રમાણે શાલિવાહન શક એવો ખોળિયું બદલી નાંખ્યું ગણવું. તે જ રીતે દક્ષિણહિંદના જે શબ્દપ્રયોગ મળી આવે છે, તેની આસપાસના
(૧૭) રા. બ. ગૌરિશંકર હી. ઓઝાકૃત ભારતીય પ્રાચીન મંદિરના શિલાલેખ પ્રમાણે શક સ વત અને યુધિષ્ઠિર લિપિમાળા જીઓ “પુલકેશી બીજના વખતના જૈન સંવત વચ્ચે ૩૧૭ વર્ષનું અંતર છે.”
