________________
૨૮ ]
રાજાઓની સંખ્યા, નામાવલી
[ અષ્ટમ ખંડ પિતાપિતાના રાજ્ય વિસ્તારમાં સ્વતંત્ર બની રહેતા; પ્રિયદર્શિનના મરણ પૂર્વ-અકેન્દ્રિત રાજ્યત્વની ભાવનાને
જે કેર પડતો તે એટલો જ કે હારી જતા રાજાનો લેપ થયો તે પૂર્વે-લગભગ સાત રાજાઓ થઇ રાજયવિસ્તાર પિતાની હારના પ્રમાણમાં અને ગયા છે ( આગળ ઉપર નામાવળી જે ગોઠવી કરવામાં આવતી સુલેહની શરતેને આધિન રહીને બતાવી છે તે જુઓ.) તેમાંથી પ્રભુત્યા અને આંધ્રતેટલા અંશે સંકુચિત બનતા હતા. આ પરિસ્થિતિનો પતિ તરીકે કણ કણ ગણાય તે બેની વચ્ચે કાંઈક ખ્યાલ આપણે પૃ. ૧૮ થી ૨૦ સુધીમાં સ્પષ્ટપણે (demarcation line) ભેદ પાડી બતાવે આંધ્રભૂત્યા શબ્દનું વિવેચન કરતાં આપી ગયા છીએ. જરા કઠીન છે, કેમકે જે સમયે આ રાજ્યપદ્ધતિ તેમજ આગળ ઉપર પ્રસંગોપાત આપવામાં પણ નાબુદ થવા માંડી છે ત્યારે તેનો અમલ કાંઈ એકદમ આવશે (ખાસ કરીને શાતકરણિ છઠ્ઠા અને સાતમાના થવા નહોતે માંડયો; તેમજ સમ્રાટ પ્રિયદર્શિનના રાજ્ય વૃત્તાંતમાં). આ નિયમાનુસાર આંદ્રવંશી રાજા- મરણ સમયે જે શાતકરણિ ગાદિ ઉપર હતો તે એમાં પણ બે વર્ગ હૈયાતી ધરાવતા હતા. એક પોતે આ બંને પદને ભોગી પણ થયો છે. એટલે આંધ્રભૂત્યા અને બીજે સ્વતંત્ર આંધ્રપતિએ. તેને આંધ્રભૂત્યમાં લેખો કે આંધ્રપતિમાં લેખ
પુરાણકારે ૨૯ રાજાઓ હોવાનું જે જણાવ્યું તે પ્રશ્ન થાય છે. આવી પરિસ્થિતિ હોવાને અંગે છે તેમને આંધ્રપતિ તરીકેનું બિરદ અપ્યું છે. જ્યારે કેટલીક અપેક્ષાએ આંધ્રભાત્યાની સંખ્યા ૬ થી ૧૫ આ વંશના આદિ પુરૂષને તેમજ તે બાદ શયેલ ૧૦ સુધી ૧૬ પણ ગણવી રહે છે. (જે આગળ કેટલાક થેડાઓને-સાતકરણિ કહીને તેમણે બે- ઉપર આંધ્રભૂત્યાને પારિગ્રાફ સમજાવીશું). આ ધ્યા છે. આ બિરૂદની સત્યતા તેમના પિતાના હિસાબે બન્ને વર્ગના મળીને ર૯ + ૭ થી ૧૦ =૩૬થી શિલાલેખ અને સિક્કા ઉપર કાતરાવેલ નામ ઉપ- ૩૯ રાજાએ થયો કહેવાશે. રથી પણ આપણને મળી આવે છે, એટલે સમજાય કીટઝરાડ હોલ (Fitzerald Hall) નામને છે, જેમને પુરાણકારે અધપતિ કહીને સંબોધ્યા વિદ્વાન આંધ્રપતિ રાજાઓની સંખ્યા માત્ર ૧૯ની છે તે, આપણને ઉપર સમજાવેલ વ્યાખ્યા પ્રમાણેના જ કહે છે. તે કથન પણ એક રીતે વિચારવા સ્વતંત્ર અધિપતિઓ જ હશે અને ગણરાજ્ય ચોગ્ય છે. તેનો ઉકેલ અમારી મતિથી નીચે પ્રમાણે પદ્ધતિના કાળ દરમ્યાન જે આંધ્રવંશીઓ થઈ ગયા એ રીતે આપી શકાય છે. (૧) એક એ કે ઇતિહાસના તેઓ સાતકરણિ અથવા તો તેમના રાજ્યત્વના
જ્ઞાનથી આપણે એમ તે જાણીએ છીએ કે, મોભા પ્રમાણે અદ્રભૂત્ય કે સામાન્ય શતવહનવંશી આંધ્રપતિઓમાં એક એ પ્રબળ પ્રતાપી અને ઈત્યાદિથી ઓળખાવતા હશે. આ ઉપરથી એટલે
પરાક્રમી રાજા થયે છે કે જેણે “શકસંવત’ ( જુઓ સાર નીકળે છે કે, સમ્રાટ પ્રિયેશનના મરણ બાદ ૫. ૪ પૃ. ૯૯ તથા આ પુસ્તકે આગળ ઉપર) જે આંધ્રપતિ થયા હતા તેમની સંખ્યા ૨૯ હતી, પ્રવર્તાવ્યો હતો. એટલે તેના ઉદ્દભવ સુધીના રાજાએવું પુરાણકારો જણાવે છે.૧૪ જ્યારે સમ્રાટ માંધતા તરીકે અને તે આત થશે,
(૧૪) બીજી રીતે પણ ૨૯ ની સંખ્યા બતાવી શકાય સાથેની સંખ્યા ૭ ની કહેવાય. જ્યારે વચ્ચે નં. ૪ નો રાજા છે તે માટે જુઓ નીચેની ટીકા ને. ૧૯ નું મૂળ છે તે બે વખત ગાદીએ આવ્યું છે એટલે તેનું નામ બે લખાણું,
વખત ગણુએ તો તેની સંખ્યા ૮ની કહેવાશે. (૧૫) શાતકરણિની સંખ્યાને આંક ૭ ને છે; તે (૧૬) ઉપરમાં ૬, ૭ અને ૮ને ખુલાસે આ આંધ્રપતિ તરીકે પણ ગણાય તેમ છે. એટલે તેને નાબર બાદ છે, જ્યારે ૯ અને ૧૦ના આંકના ખુલાસા માટે નીચેની કરીએ તો તે સિવાયના ૬ આંધ્રભૃત્ય કહેવાય અને તેની ટીક નં. ૮ જુઓ..
