________________
આંધ્ર પ્રજાની ઉત્પત્તિ વિશે
તૃતીય પરિચ્છેદ ]
of the Kanvas. In three of them he is called Shimukh; in the fourth he is simply described as a strong Sudra, Vrshalo Bali '' (The commentator reas a proper name)=જે ચાર gards Bali પૌરાણિક ગ્રંન્થા સ્વતંત્ર રીતે તપાસી જોવાયા છે તે સર્વે એકમત છે કે, કન્નવંશના છેલ્લા પુરૂષ સુશર્મનને મારી નાંખીને આંધ્રપતિઓમાંના પ્રથમ પુરુષ સત્તા ઉપર આવ્યા છે. તેમાંના ત્રણ ગ્રંથેામાં તેનું (પ્રથમ પુરૂષનું) નામ શિમુખ જણાવ્યું છે જ્યારે ચેાથામાં તેને માત્ર કૃષલેખલિ =હલકી જાતનાં શૂદ્રો તરીકે વર્ણવ્યા છે (અત્ર ટીકાકાર બલિને વિશેષનામ તરીકે લેખે છે) આ વાક્યમાંની અન્ય હકીકતા સાથે અત્યારે આપણે સંબંધ નથી એટલે તે જવા દઈશું. જે જાણવાનું છે તે એટલું જ કે, આંધ્રપતિના પ્રથમ પુરુષનું નામ શિમુખ હતું એમ ત્રણ પૌરાણિક ગ્રંથા કહે છે. અને ચાચા એમ કહે છે કે તે પુરૂષ અત્યંત શૂદ્ર જાતિને
(૩) આા ચાર પુરાણાનાં નામે આ પ્રમાણે છે. મત્સ્ય, વાયુ, વિષ્ણુ અને ભાગવત, આગળ ઉપર જુઓ.
(૪) આ શબ્દના સામાન્ય અર્થ શું કરાય છે અને ખરો અં શું થઈ શકે તે માટે ચંદ્રગુપ્ત મૌર્યંના વખતે પુ. ૨ પૃ. ૧૪૦, ટી. નં. ૨૬ તથા રૃ. ૧૭૧, ટી. નં. ૨૯ જુઓ
[ નાગપુર યુનિવર્સિટીવાળા પ્રેા, ડાક્ટર એચ. સી. શેઠ જણાવે છે કે, Likely the word VøŞal which perhaps originally meant, one beloning to a non-brahmanical and heretical sect; તે જ વિદ્વાન વળી જણાવે છે કે, I suggest that Vrsal as used in connection with Chandragupta is the sanskritised form of 'Basileus (Prakrit form of which will be Basal) which was the Greek equivalent of Rajan (king) ].
(૫) વિદેહ દેશના રહીશ તે વૈદેહ કહેવાય. શબ્દકોષકારનું કહેવું એમ છે કે, રાજા શ્રીમુખને। પિતા વિદેહ દેશના વતની હતા. પુ. ૧માં વિશાળા નગરીનું વર્ણન આપેલ છે. તે દેશને વિદેહ કહેતા અને તેના તે સમયના રાનનું નામ ચેટક હતું, એમ જણાવ્યું છે. તે બધા લિચ્છવી જ્ઞાતિના ક્ષત્રિય હતા. લિચ્છવી જાતિ પણ સ્ત્રીછ ક્ષત્રિ
[ ૪૭
હતા. મતલબ કે શૂદ્ર જાતિમાં પણ અત્યંત નીચ કાટીને લેખવ્યો છે. આ ઉપરથી એટલું ચેસ થાય છે, કે પુરાણના મંતવ્ય પ્રમાણે આંધ્ર તે જાતિ પરત્વે નામ લાગે છે. અને તેવી શૂદ્રજાતિમાં રાજા શિમુખ જન્મ્યા હતા. પ્રો. વિલિયમ્સની સંસ્કૃત-અંગ્રેજી ડિક્ષનેરીમાં આંધ્ર શબ્દની વ્યાખ્યા આપતાં જણાવ્યું છે કે, a man of low caste (the offspring of a Vaideha father and Karwar mother,
who lives by killing game)=હલકા વર્ણના પુરુષ (જેના માબાપમાં, પિતા વિદેહદેશના વતનીપ છે અને માતા કારવાર પ્રદેશની અથવા કરવર જાતિની છે. જે પારના ધંધા કરી પેટ ગુજારા કરે છે). જો કે હજી આપણે રાજા શ્રીમુખના માબાપ કાણુ હતા તેની શોધ ચલાવવી રહે છે, પરંતુ ઉપરના કચનમાંથી એમ સાર નીકળતા જણાય છે કે, તેને પિતા વિદેહદેશના (મુખ્યત્વે કરીને તેની રાજધાની વિશાળાનગરી છે તેને) વતની હતા અને એની માતા
ચની અઢારમાંની એક પેટા જાતિ હતી. કહેવાની મતલમ એ છે કે, આવી ક્ષત્રિયન્નતિના પુરૂષ અને કવર જાતિની માતાના પેટે જન્મેલ એવા જે પુરૂષ તે આંક. ( ત્યારે તે આંત્ર, એ કાઇ અમુક જ્ઞાતિનું નામ જ થર્યું; કાઈ પણ શૂદ્ર જાતિનું સામાન્ય નામ નથી ). સરખાવે પૃ. ૬; તથા આગળના પૃષ્ઠનું લખાણ.
આમાં ‘કારવાર માતા'ના અર્થ એ રીતે બેસાડી શકાય. કાઈકવાર (મુંબઈ ઇલાકાના એક પ્રદેશ જેમાં કારવાર નામનું શહેર આવેલ છે સરખાવેા આગળમાં આવતું વન; ખેલગામ, ધારવાડ, કાલ્હાપુર વગેરે મેટામેટા નગરો જ્યાં આવેલ છે અને જે પ્રદેશમાંથી ચુટુકાનંદ, મૂળાનંદ વગેરેના સિક્કા મળી આવ્યા છે તથા જે પ્રદેશ ઉપર કબજાતિના પુરૂષાની રાજસત્તા ચાલ્યાનું ઇતિહાસ જણાવે છે તે) ની વતની એવી માતા, (૨) કરવર જાતિમાં જન્મેલી એવી માતા કે જે કરવર જાતિ હંમેશાં પારધિની પેઠે પીઓના શિકાર કરીને પેટ ગુજારા ચલાવતી હતી. પરંતુ મને અને ભેગા કરીએ તા, કારવાર ગામમાં રહેતી અને પારિધના ધંધા કરતી તેથી કરવરીના નામથી ઓળખાતી, એવી દ્રજાતિની માતાતેણીના પેટ તેના જન્મ થયા હતા એમ કહેવું થયું.
(૬) જુ ઉપરની ટીકા નં. પનેા ઉત્તરભાગ,
