________________
૨૦૮ ]
રાણી બળશ્રી તથા તેના પુત્ર-પત્રને પરિચય
[ એકાદશમ ખંડ
છે તથા આ લેખ કોતરાવ્યા પછી થોડા જ વખતમાં બેઠા હતા. ગાદી ઉપર વધારે મજબૂત હક તે ભાઈના ગૌતમીપુત્રનું મરણ નીપજ્યું હતું અને તેની પાછળ કરતાં પુત્રને વધારે ગણાય. જ્યારે અહીં તે પિતાની પેિલા મોટાભાઈને પુત્ર (પૃ. ૯૮, ટી. નં. ૧૭) ગાદીપતિ ગાદીએ પુત્ર ન બેસતાં, કાકાની ગાદીએ ભત્રિજો બેઠો બન્યો છે. તે સર્વ હકીકત તેમાંથી સૂચિત થતી છે. આ સર્વ પરિસ્થિતિ સંપૂર્ણ ઉકેલ માગે છે. તેને બતાવી આપી છે. વળી . ૧૭વાળા રાણી બળશ્રીને ઉકેલ પણ “ whose son is living=જેને પુત્ર પુત્ર, અને ને. ૧૮ વાળા પૌત્ર થાય છે તે સ્થિતિ હયાત છે” એવા શબ્દો શિલાલેખમાં જે કેતરાવ્યા છે આપણી જાણમાં કયારની એ આવેલ છે. એટલે સાર એ તેમાંથી મળી આવતે સમજાય છે. હૈયાત બતાવાયેલા આ થયો કે, નં. ૧૮ વાળા નં. ૧૭ નો પુત્ર નથી પણ તેના રાજાએ ગાદીત્યાગ કર્યો છે તે તેની રાજકીય બીનમોટાભાઈને પુત્ર હોવાથી ભત્રિજો થતું હતું. ત્યારે લાયકાતને અંગે (નીચે જુઓ) કર્યો નથી જ લાગતે. પ્રશ્ન એ થાય છે કે, તે મોટેભાઈ એટલે નં. ૧૮ ને તેમ પુત્રની સ્થિતિ તે સમયે નહીં હોય પણ પિતા કોણ હતો અને તે મેટો હોવા છતાં ગાદીએ પાછળથી જન્મ થયો લાગે છે–એમ સમજવું રહે છે, કેમ બેઠે નથી; અથવા બેઠે હતો તે શા માટે તેણે નહીં તે તેને જ ગાદી મળી ચૂક્ત. વળી whose ગાદિત્યાગ કર્યો હતો. જ. . હિ. રિ. સે. પુ૨, ભાગ son is livingો ઉલ્લેખ, શિલાલેખ જેવા રાજકીય ૧, પૃ. ૬૪ ઉપર લખ્યું છે કે “Hala Satavahan પરિસ્થિતિ સૂચવતા અગત્યના દસ્તાવેજમાં કરવામાં was the son of Dipakarni=હાલ શાતવાહન, આવ્યો છે. એટલે દેખાય છે કે, તે સમયે પણ તે દીપકરણિનો પુત્ર થતો હતો.” આ ઉપરથી સિદ્ધ રાજકારણને અંગે થતી વાટાઘાટો અને વિચારણામાં થાય છે કે નં. ૧૮ વાળા રાજા હાલવિક્રમાદિત્યના તેની હૈયાતિ ઉપર ખાસ લક્ષ રાખવામાં આવતું પિતાનું નામ દીપકર્ષિ હતું. તેમ પુરાણના આધારે હતું જ. એટલે ગાદી ઉપર ચાલ્યો આવતો તેને હક આપણે જે નામાવલી ઉભી કરી શક્યા છીએ તે કાયમ રાખીને, રાજા બનેલ તેના ભાઇના મરણ પામ્યા ઉપરથી સમજી શકાય છે કે, નં. ૧૭ વાળા ગૌતમી- બાદ, તેના પુત્રને પાછી ગાદી સુપ્રત કરવામાં આવી છે. પુત્રનું નામ અષ્ટિકર્ણ છે, વળી નં. ૧૫ વાળાનું નામ વળી રાજા હાલના જન્મ વિશે આપણે જોઈ ગયા
સ્વાતિકર્ણ છે. એટલે આ સર્વ, કર્ણ—કર્ણિ અંત્યાક્ષર છીએ કે (પૃ. ૨૦૭ સાર નં. ૪) તે દૈવી સંજોગમાંવાળાં નામો એક બીજા પ્રત્યે અતિ સામ્ય ધરાવનાર કાંઈક અસાધારણ સંગમાં–થયો છે. આ ઉપરથી દેખાય છે. તેથી અનુમાન કરવાને લલચાઈએ છીએ સાર એમ ખેંચી શકાય છે કે, રાજા હાલના પિતાએ કે, નં. ૧૫ વાળા પિતા થતા હતા, તેને રાણી બળથી અથવા ગૌતમીપુત્રના મોટાભાઈએ ગાદીત્યાગ કર્યો પેટે બે પુત્ર થયા હતા, જેમાંના મોટા પુત્રનું નામ ત્યારે, હાલ રાજાને જન્મ નહેતા પણ પાછળથી દીપકર્ણિ અને નાનાનું નામ અરિજકર્ણ હતું. મોટો થયો છે. ગાદીત્યાગ થયો તે સમયે તે ગર્ભમાં હતું કે પુત્ર પોતાના પિતાની પાછળ ગાદીએ આવ્યો હતે. લાંબે કાળે જન્મ્યો હતો તે નક્કી કરવાનું જો કે એટલે તેને નં. ૧૬મો આંધ્રપતિ કહી શકાય. તેણે સાધન મળતું નથી. પણ ગાદીત્યાગ સમયે જ ગર્ભમાં કાંઈક કારણસર ગાદિત્યાગ કર્યો હતો જેથી નાનો ભાઈ હોય તે તેનો જન્મ, તેના કાકા ગાદીએ બેસવા બાદ ગાદીએ બેઠા હતા. વળી નાના ભાઈને રાજ્યઅમલ આઠનવ મહિના સુધીમાં જ થઈ જ જોઈએ. એટલે શરૂ થઈને પૂરો થયો ત્યાંસુધી લગભગ પેલે માટે તે ગાદીએ બેઠે ત્યારે તેની ઉંમર તેના કાકાના ભાઈ જીવતો રહ્યો હતો; અને નાનાભાઈના મૃત્યુ રાજ્યકાળ જેટલી મોટી (તેમાંથી ગર્ભકાળ બહુ બહુ બાદ, તે મોટાભાઈને પુત્ર ગાદીએ આવ્યો હતો. તે આઠ મહિના બાદ) ૨૫ વર્ષની ગણવી રહે. પરંતુ પ્રશ્ન પાછો એ ઉભે થાય છે કે, જ્યારે મોટા ભાઈએ તેનો જન્મ પિતાના ગાદીત્યાગ કર્યા પછી કેટલેક કાળે, ગાદી છોડી દીધી ત્યારે નાના ભાઈ શા માટે ગાદીએ થયા હોય તે તેટલા વર્ષની નાની ઉમરે તે ગાદીપતિ
