________________
અષ્ટમ પરિછેદ ]
પાછું રાજપાટ વિશે
[ ૧૭૩
શંગવંશની સત્તા અવંતિપતિ તરીકે દઢ થઈ હતી. ચાલી લાગતી નથી; છતાં જ્યારે નં. ૨૩ પછી ને. ૨૪ તેમનો ઇતિહાસ જાણી ચુક્યા છીએ કે તેમની સત્તા ગાદીએ આવ્યો અને તેનું મરણ પણ ઈ. સ. ૯૯માં ઉત્તરહિંદમાં જ પ્રસરી રહી હતી. તે બાદ નહપાણ નીપજતાં નં. ૨૫ વાળો ચત્રપણુ વાસિષ્ઠપુત્ર શાતક્ષહરાટન રાજઅમલ ૪૦ વર્ષ સુધી અવંતિ ઉપર કરણી આંધ્રપતિ તરીકે આવ્યો, ત્યારે તેણે જેર ટકવા પામ્યા હતા. તેના સમયે આંધ્રપતિની સાથે પકડયું લાગે છે, કેમકે આ સમયે અવંતિ અને
ટા બખેડા થવા પામ્યા હતા અને નાસિક જીલ્લાની સૌરાષ્ટ્ર ઉપર જે ગર્દભીલો હકુમત ચલાવતા હતા કેટલીક જમીન તેમને ગુમાવવી પડી હતી તેટલું ખરું તે નબળા માલૂમ પડયા છે (જુઓ પુ. ૪ તેમનાં (જીએ તેના વૃત્તાંતે-તથા શિલાલેખ નં. ૦૩-૩૫), વૃત્તાંત). એટલે ઈ. સ. ૧૦૫ના અરસામાં પૈઠપતિ પરન્તુ રાજનગર અમરાવતીવાળું સ્થાન તો તદન ચત્રપણે, પાસેને ગુજરાત તથા તેની જોડાજોડને નિર્ભય જ રહેવા પામ્યું હતું. એટલે ત્યાં સુધી રાજગાદી સોરાષ્ટ્રવાળો પ્રદેશ ગર્દભીલો પાસેથી જીતી લઈ, તેને તે જ સ્થાન ઉપર હતી એમ નિર્વિવાદિતપણે આંધ સામ્રાજ્યમાં ભેળવી લીધે સમજાય છે. (જુઓ સાબીત થઈ ગયું ગણાશે.
લેખ નં. ૧૮). ગુજરાત અને સૈરાષ્ટ્ર આ નહપાણ પછી અવંતિ ઉપર ગર્દભીલ વંશની અવસ્થામાં લગભગ ઈ. સ. ૧૪૨ સુધી રહેવા પામ્યાં સત્તા આવી છે. તેમની સાથે શતવહનવંશીઓને ગાઢ છે. તેટલામાં (જુઓ નં. ૨૫ના સિક્કો . ૭૬) તે મિત્રાચારી હોવાથી, તેમની સત્તા ઉપર બીલકુલ કાપ દરમિયાન નં. ૨૫ ની જગ્યાએ તેના પુત્ર નં. ૨૬ નું પડવા જેવું બને તે અસંભવિત છે, ઉલટું પ્રસંગોપાત રાજ્ય શરૂ થઈ ગયું હતું અને સમજાય છે કે તે, આર્મ શાતવહનવંશીઓ ગર્દભીલોને રાજકારણમાં જરૂર કાંઈક મોટી ઉંમરે જ ગાદીએ આવ્યાં હતા અને પડતાં, પડખે ઉભા રહ્યાનાં દૃષ્ટતે નોંધાયાં જડી આવે ગર્દભીલો નબળા હોવાથી કોઈ તેને છંછેડે તેવું રહ્યું છે. તેમ વળી બને જૈનધર્મ પાળતા હતા એટલે પણ નહેતું; જેથી તેનું રાજ્ય કાંઈક લાંબું અને નિર્ભય રીતે કાઈને એક બીજા ઉપર આક્રમણ લઈ જવાનું કારણ ચાલવા પામ્યું હતું. વળી લગભગ ૬૦-૬૫ વર્ષની મળવા શક્ય નથી. આ સ્થિતિ એમને એમ નં. ૨૩ ઉપર જઈદ પણ થઈ ગયો હતો. તેટલામાં ગર્દભીલ વાળા શીવાસ્વાતિના આરંભકાળ સુધી ટકી રહેવા પાસેથી અવંતિ પડાવી લઈ, અવંતિપતિ તરીકે મહાપામી દેખાય છે. તેને જન્મ દંતકથા પ્રમાણે દૈવી ક્ષત્રપ ચષ્ઠણ સત્તાધીશ બન્યો હતો. તેણે રાજાપદ ધારણ સંયોગમાં થયેલ હોવાથી તેના સમયે જબરદસ્ત કરીને ગુજરાત અને સૌરાષ્ટ્રને જે ભાગ પૂર્વે ધર્મકાંતિ થઈ હોવાનું લેખવું રહે છે (જુઓ આગળના અવંતિના તાબે હતા તે આંધ્રપતિ પાસેથી જ્યાં સુધી પરિમ નં. ૭ નું જીવનવૃત્તાંત) અને તેથી રાજ્યધર્મ છોડાવી લીધો ત્યાંસુધી પણ આંધ્રપતિઓને પિંઠમાંથી તરીકે વૈદિક ધર્મ સ્વીકારાયો છે. જેથી સ્વભાવિક ગાદી ફેરવવાનું કારણ મળ્યું નહતું જ. પરંતુ ચઠણની છે કે, જે મિત્રાચારી ગર્દભીલપતિઓ સાથે શાત- જગ્યાએ મહાક્ષત્રપ રુદ્રદામને આવ્યા અને ને. ૨૫નું વહનને ચાલી આવતી હતી તેમાં ભંગાણ પડવા સ્થાન નં. ૨૬ વાળાએ લીધું કે તરત જ, રૂદ્રદામને લાગ્યું હતું. એટલે સંભવિત છે કે, આ શીવાસ્વાતિએ સૌરાષ્ટ્રની ઉત્તરે આવેલ કછ પણ જીતી લઈ પોતે ગાદી અમરાવતીમાંથી ખસેડીને, ગર્દભીલની સરહદ યુવાન, મહત્ત્વાકાંક્ષી તથા પરાક્રમી હોવાથી દક્ષિણની ઉપર હુમલો લઈ જવાને સગવડ પડે તે હેતથી, બન્નેની જીત મેળવવા પિતાનું સર્વ લક્ષ આપવા માંડયું, અને હદની બને તેટલી નજીકની જગ્યાએ, પણ પિતાની તેમાં ખૂબ ફાવ્યો પણ લાગે છે. લડાઈમાં ઈ. સ. ૧૫૫ હકમતમાં ગણાય તેમ, પાછી પંઠમાં આણી હશે પરંતુ તે આસપાસમાં હારી જવાથી પૈઠ ખાલી કરીને પાછા સમયે મહાપ્રભાવશાળી અને પરાક્રમી ગઈભીલો ગાદી દક્ષિણમાં ઠેઠ તુંગભદ્રા નદીના કાંઠે, વૈજયંતી ઉર્ફે ઉપર હેવાથી, આ શતવહનવંશીની બહુ કારિગીરી વિજયનગરમાં નં. ૨૭ આંધ્રપતિને પિતાની રાજગાદી
